از طریق دخالت دادن دریافت‌کنندگان خدمات در فرایند ارائه خدمات، می‌توان به بهبود و اصلاح روش‌های ارائه خدمات پرداخت و به واسطه این عمل هم نیازها و انتظارات و رضایت دریافت‌کنندگان خدمات را تأمین کرد. به گفته «کمبل» کنترل به زندگی خود نسبت به کنترل زندگی خود به دست نیروهای بیرونی ارجح بوده و رضایت فرد را اززندگی خود به دنبال دارد. (گودرزی، عبدی، ۱۳۷۸)
«البک و فکتو»^[۹۵] (۱۹۹۰)، در نظریه‌های خود بیان کردند که «حفظ استقلال رفتاری دریافت‌کننده خدمات» از فاکتورهای مهمی است که بر مراقبت‌های حمایتی اثر مستقیم دارد. «بلون دن»^[۹۶] نیز یکی از ابعاد اثرگذار بر کیفیت زندگی فرد را داشتن حق انتخاب می‌داند. حال به نظرات تعدادی از مصاحبه‌شوندگان در زمینه مشارکت و نظرخواهی اشاره می‌گردد :
مصاحبه شونده شماره ۱ :
«خوب می‌شد اگر جلسه‌ای با حضور مدیر، مربیان و چند نفر از دختران ارشد مرکز (به عنوان نماینده) برگزار می‌شد و مادر آن جا نیاز و خواسته‌هایمان را مطرح می‌کردیم ما با شرکت در چنین جلساتی نه تنها احساس می‌کنیم که برای آنها مهم هستیم و به حساب آمده‌ایم، بلکه با مشارکت و اظهارنظر در رابطه با مسائل مربوط به خود به بهتر شدن زندگی خودمان و دیگران کمک کرده‌ایم.»
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مصاحبه شونده شماره ۵ :
«از روزی که این جا بودم تا امروز که حدوداً ۴ ماه می‌شود هیچ وقت به لحاظ مواد غذایی، خوراکی یا میوه، لباس برای ما سخت نگرفته‌اند و تا جایی که امکان داشته به ما رسیده‌اند، من در خانه خودمان که زندگی می‌کردم، وعده‌ای به اسم صبحانه نداشتیم، خب دستشان درد نکند اما این غذا که پخته می‌شود اگر برای خوشمزه بودنش اما کمی حوصله به خرج دهند خب خیلی بهتر است. این جا ناهار را آشپز اداره درست می‌کند که بعضی از روزها واقعاً سربازخانه‌ای است. اما شام را اکثراً مربی شیفت درست می‌کند که خیلی بهتر است. معمولاً اظهارنظر خاصی روی این که چه غذایی درست کنند از ما نمی‌پرسند. یا مثلاً در مورد لباس‌ها هم همین طور است هر چه که بدهند می پوشیم، نظر ما اگر هم برایشان مهم باشد، پرسیده نمی‌شود.»
مصاحبه‌شونده شماره ۱۳ :
بیشترین مشارکت در انجام کارهای خانه است، تمیز کردن آشپزخانه، جارو کردن اتاق‌ها و … کاش قسمت کوچکی از این مشارکت را در مورد مسائل مربوط به خودمان هم داشتیم. تصمیم در مورد اوقات فراغتمان، علاقه‌هایمان، تفریحاتمان و … و چیزهایی شبیه به این. در عوض طبق یک برنامه از پیش تعیین شده در هر شیفت زندگی می‌کنیم. هر مربی رئیس شیفت خود است. یک شیفت باید برای همه کارهایی که می‌خواهی انجام بدهی اجازه بگیری، ببخشید حتی برای دستشویی رفتن من که ۱۶ سال دارم باید اجازه بگیرم. در یک شیفت دیگر نه آزادی‌ها بیشترند. خلاصه هر شیفت قانون مربوط به خود را دارد.»
مصاحبه‌شونده شماره ۱۶ :
«ما به مسئولین حق می‌دهیم اگر قرار باشد هرکسی هر کاری که دلش می‌خواهد انجام دهد به طور حتم هرج و مرج می‌شود، اما این دلیل نمی‌شود که نظر ما را در هیچ کاری نپرسند.»
مصاحبه‌شونده شماره ۱۸ :
«البته این طور هم نیست که اصلاً نظر ما را نپرسند مثلاً در مورد این که چه غذایی درست کنیم یا گاهی هم در مورد لباس‌هایمان، اما چون لباس‌ها را خیرها می‌آورند، خب لزوماً آن چیزی که ما می‌خواهیم نیست، هر چند که این جا به لحاظ مسائل مادی معمولاً کمبودی نداریم.»
مصاحبه‌شونده شماره ۲۰ :
«خیلی مسأله‌ای پیش نمی‌آید که نظر ما را هم بپرسند، صبح از خواب بیدار می‌شویم، سه وعده‌ غذایی، و بیکاری‌های غیرمفید، جز معمول برنامه‌ روزانه ما هستند.»
مصاحبه‌شونده شماره ۲۲ :
«خب می‌توانند در نگهداری از کوچکترها از ما کمک بگیرند، این جا بیشترین مشارکت را در انجام کارهای روزمره خودمان (مثل شستن ظرف‌ها، جارو کردن و …) داریم، فکر می‌کنم اگر این کار را هم نمی‌کردیم، حوصله‌مان حسابی سرمی‌رفت.»
مصاحبه‌شونده شماره ۲۴ :
«گاهی اوقات هم پیش می‌آید که نظر ما را می‌پرسند اما در عمل کار دیگری انجام می دهند به طور کلی ما کنترل و نظارت کمی روی زندگی خود داریم، از همه این‌ها گذشته این جا یک مرکز موقت است و بالاخره از این جا می‌رویم، نگرانی ما برای زندگی دائم در چنین محیطی است.»
مصاحبه‌شونده شماره ۲۶ :
«آن چه مانع انجام درست کارها می‌شود، تفهیم شدن مسائل است. به من می‌گویند تو باید آشپزخانه را تمیز کنی، تو باید … بایدها مانع انجام کارها به نحو احسن می‌شوند آدم دلش می‌خواهد، کارها را سنبل کند، که مثلاً انجام دادم، کلمه‌ها و نحو بیان آنها اهمیت بسیاری دارند. تقسیم مسئولیت، ایجاد رغبت می‌کند. این که نظر ما را بپرسند و خواسته‌هایمان برایشان مهم باشد باعث می‌شود که احساس کنم، ارزش دارم. باعث می‌شود در طول مدتی که این جا هستم خودم و دیگران را دوست داشته باشم.»
مصاحبه شونده شماره ۲۸ :
«نمی‌دانم، گمان می‌کنم مشارکت معنی خیلی خاصی این جا نداشته باشد. اصلاً چه باید داشته باشد وقتی مادرم، هم خونم، مرا در زندگی‌اش شریک نمی‌کند، وقتی نظر مرا نمی‌پرسد، از دیگران چه انتظاری می‌توانم داشته باشم. دست کم اینها نگذاشته‌اند گوشه خیابان بمانم، سقف و غذای گرمی دارم.»
با توجه به صحبت های دختران مصاحبه‌شونده، این نکته برداشت می‌شود که آن‌ها در فرایند ارائه خدمات مشارکت کمی دارند در حالی که مشارکت کودکان و نوجوانان ساکن در مراکز نگهداری موقت یا دائم امتیازات زیادی را به همراه دارد :
سبب علاقمندی ووابستگی آن‌ها به محلی که در آن زندگی می‌کنند می‌شود.
احساس ارزشمندی و اعتماد به نفس را در آن‌ها تقویت می‌کند.
آن‌ها را برای زندگی مستقل آماده می‌سازد.
ابتکار و خلاقیت آنها را افزایش می‌دهد.
مسئولیت‌پذیری آنها را تقویت می‌کند.
۳-۴ نحوه گذراندن اوقات فراغت
اوقات فراغت و برنامه‌ریزی برای گذراندن این اوقات در زندگی همه انسانها بویژه کودکان و نوجوانان اهمیت بسیار فراوانی دارد، زیرا که یکی از اساسی‌ترین نیازهای این دوره به شمار می‌رود. فعالیت‌هایی که برای این اوقات متصور است شامل فعالیت‌های یک جانبه مثل تماشای تلویزیون و گوش کردن به موسیقی، فعالیت های غیرمنفعل مثل مطالعه و انجام کارهای دستی و یا فعالیت‌های چندجانبه مثل کارهایی که همراه با مشارکت افراد باهم است می شود. (عبری- گودرزی، ۱۳۷۸)
ایجاد امکانات برای فعالیت‌های فرهنگی، هنری، علمی، ورزشی و … از جمله برنامه‌های مناسب برای اوقات فراغت است. دکتر «فیشر» در کتاب فلسفه و اوقات فراغت و تفریحات سالم در تعریف فراغت می‌گوید : فراغت مربوط به اوقاتی از زندگی انسان می‌شود که از کار کردن آزاد است و یا در خواب نیست و تفریحات سالم، مربوط به نحوه استفاده و برداشت از این اوقات است.
دومازدیه (Dumazider- 1974) فراغت را به ۵ دسته تقسیم می‌کند :
فراغت‌های جسمانی نظیر ورزش‌های مختلف، قدم‌زنی، پرسه‌زنی، استراحت کردن، دراز کشیدن، مسافرت و تعطیلات
فراغت‌های هنری نظیر بازدید از مناظر طبیعی، موزه‌ها و بناهای یادبود، شرکت در جشن‌های مختلف، رفتن به سینما، کنسرت، نقاشی، نواختن موسیقی و …
فراغت عملی نظیر کارهای دستی، سفال‌سازی، باغبانی و …
فراغت‌های فکری نظیر مطالعه روزنامه، مجلات، کتب مختلف و … گوش دادن به رادیو و تماشای تلویزیون هم در این طبقه جای دارد.
فراغت‌های اجتماعی در قالب انواع تفریح‌ها، دید و بازدیدها، گردهمایی دوستان و … (برازنده‌تر، ۱۳۷۶ :۴۶)
ری‌ما و (Ray Maw) نیز ۷ دسته برای طبقه‌بندی فراغت در نظر می‌گیرد :
گپ زدن، میهمانی و غیره
ورزش و …
تئاتر
شب زنده‌داری و صرف نوشیدنی، باغبانی، رانندگی تفریحی
استراحت به صورت فعالیت منفعل
تماشای تلویزیون، گوش دادن به رادیو، مطالعه، سرگرمی‌هایی مثل جمع‌ آوری تمبر و …
دومازدیه معتقد است که اولین نتیجه‌گیری از اوقات فراغت دستیابی به آموزش، آسایش و جبران صدمات جسمی و روانی است. بدیهی است که از پرداختن به امور تخصصی، تفریحی و فرهنگی که براساس میل و رغبت فرد صورت می‌گیرد، نوعی رضایت خاطر و آرامش خیال صورت می‌گردد و افراد معمولاً در پناه استفاده از اوقات فراغت، اضطراب‌ها و نگرانی‌هایشان را رها نموده و به آرامش و آسایش لازم دست می‌یابند. یکی از مهمترین آثار و نتایج اوقات فراغت تأمین بهداشت روانی فرد است. (اخوان، ۱۳۸۳)
بارزترین ویژگی اوقات فراغت وجود نیروی انگیزه و عامل مهم انتخاب است. به اعتقاد دومازدیه نیازهایی که به هنگام گذراندن اوقات فراغت ارضا می‌شوند عبارتند از :
استراحت، رفع خستگی و تفریح
سرگرمی، ایجاد تنوع و تنفس
گسترش استعدادهای شخصی، فرهنگی، شکوفایی فردی و اجتماعی
بازی در ضمن آفرینندگی و جشن و شادمانی
همچنین به موجب تعریف گروه بین‌المللی جامعه‌شناسی، فراغت عبارت است از :«مجموعه‌ای از اشتغالات که فرد کاملاً به رضایت خاطر یا برای استراحت و یا برای تفریح و یا به منظور توسعه آگاهی‌ها و … بدان می‌پردازد.»
در مصاحبه‌های انجام شده با دخترانی که طول مدت قرنطینه را از زمان قانونی آن (۲۱ روز) و در بیشتر موارد چندین ماه (تا ۵ الی ۶ ماه) در مرکز خانه کودک و نوجوانان گذرانده‌اند، نکته‌ای که در مورد آن اتفاق‌نظر وجود داشت این بود که بایدبه کیفیت و نحوه گذراندن اوقات فراغت در مرکز قرنطینه توجه بیشتری نشان داد. تقریباً تمامی مصاحبه‌شوندگان معتقد بودند که باید برای اوقات فراغت آن برنامه‌ریزی اساسی و درستی صورت گیرد، و در واقع توجه و اهمیت بیشتری نسبت به این امر خطیر بشود. آنها اکثر اوقات خود را یا می‌خوابیدند و یا تلویزیون تماشا می‌کردند و البته زمان قابل توجهی را هم به بازی یه قل دو قل (لازم به ذکر است که این مطلب را دخترهای بالای ۱۵ سال بیان کرده‌اند) می‌پرداختند. از آن جایی که کودکان نگهداری شده در این مرکز به دلیل موقت بودن مدرسه نمی‌روند در نتیجه همه ایام و ساعات برای آنها روز تعطیل است. این کودکان به دلیل این که تا زمان ترخیص از مرکز به گونه‌ای امانت تلقی میشوند و به دلیل این که قرنطینه با عنوان به ظاهر ترسناک خود (به گفته خود دختران) امکان و اجازه خروج از مرکز را به آنها نمی‌دهد، مگر در مواردی که ضرورت (مانند ویزیت پزشک و یا گرفتن آزمایشهای ضروری که لازم است در پرونده شخص ثبت کرد)، داشته باشد، بنابراین آنها اظهار می‌کردند : «تقریباً در همه اوقات مجبور هستند یا به تماشای تلویزیون بپردازند و یا مشغول نظافت و انجام کارهای روزمره شوند. همچنین آنهابیان می کردند که متوجه قرنطینه بودنشان و قوانین مربوط به چنین مرکزی هستند اما اگر برای پر کردن فراغت آنها هر چند وقت یکبار گردشهای دسته‌جمعی مانند رفتن به امام‌زاده و یا حتی دعوت شدن به مراکز شبانه‌روزی دیگر و در کل انجام کارهایی که موجبات شادی این نوجوانان باشد، درنظر گرفته شود.»
این صحبت‌ها بیانگر این است که مسئولان مربوطه به مسئله اوقات فراغت و نحوه پر کردن آن باید بیشتر اهمیت بدهند. طبق تعاریفی که پیشتر ذکر شد، فراغت مربوط به اوقاتی است که افراد خواب نیستند و کارهای موردعلاقه خود را با شوق و رغبت انجام می دهند. اگر چه گذراندن اوقات فراغت با کارهایی مثل نظافت، تماشای تلویزیون و حتی خواندن کتاب می‌تواند سرگرم‌کننده باشد ولی این فعالیت‌های تکراری و به دور از هرگونه خلاقیت، به مرور و با گذشت زمان، کسل‌کننده است و دختران را از نظر روحی و جسمی غیرفعال می‌کند ضمن آن که آن نداشتن تفریحات سالم و مفید در طولانی مدت یکی از عواملی است که منجر به بروز رفتارهای تهاجمی و خشونت‌آمیز و حتی ناهنجاری‌های متمایل به بزه می‌گردد. (بهرامی، ۱۳۵۸)
از این روپر کردن این خلاء توسط فعالیت‌های هنری، علمی و اجتماعی موجب می شود افکار مخرب کمتری به ذهن جوان این کودکان هجوم بیاورند، بیکاری مراتب افسردگی، دلزدگی و خستگی روحی را به دنبال دارد. استراحت و تفریحات سالم برای سلامتی تن و روان لازم است بویژه در دوره نوجوانی که فرد سرتاپاشور و هیجان است و در این دوره نیروهای بدنی و روانی رشد می‌یابد و استعدادها و شخصیت انسان به صورت بالفعل ظاهر می‌شود. (بالایان، ۱۳۶۸)
بررسی های انجام شده در مورد اوقات فراغت نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که استفاده مناسب از اوقات فراغت خود دارند، کمتر دچار مشکلات رفتاری می‌گردند. (قاسم‌زاده، ۱۳۷۹)
بر طبق مصاحبات انجام‌شده قریب به اتفاق دخترها معتقدند که چیزی به عنوان تفریح برای آنها وجود ندارد آنها در جواب سوال وقت‌های بیکاری چه کار می کنی؟ پاسخ‌هایی از قبیل تماشای تلویزیون، گوش دادن موسیقی، مطالعه کتاب‌های درسی و گاهی غیردرسی، بازی یه قل دوقل و رفتن به حیاط را بیان می‌کردند اما در پاسخ به این سوال که تفریح چه معنی‌ای دارد و اگر چه کار کنیم تفریح کرده‌ایم، تفریح را زمانی برای خوش گذراندن و همراه با آرامش و آزادی در حد معقول تلقی می‌کردند، از نظر آنها تماشای تلویزیون تفریح به حساب نمی آمد، تعدادی از دخترها هم فکر کردن و خوابیدن را هم از جمله اموری که اوقات بیکاری آنها را به خود اشتغال می‌دهد ذکر می‌کردند.
با توجه به این که فضای مرکز قرنطینه بویژه محوطه بازی و حیاط آن بسیار کوچک می‌باشد، محدوده بسیار کمی برای تخلیه هیجانات و انرژی‌های آنها وجود دارد، با توجه به این که زندگی این کودکان از ۲۱ روز تا چندین ماه به این مرکز خلاصه می‌شود بنابراین برنامه‌ریزی مناسب در جهت اوقات فراغت آن‌ها، سبب می‌شود که برخوردهای کمتری بین کودکان باهم و بین کودک با مربی فراهم شود.