تعریفی که در تاریخ ۱۹۹۷ توسط یونسکو و سازمان فناوری اطلاعات در گردهمایی سراسری صنایع دستی و بازارهای بین ­المللی و همچنین کمک به وسعت نظر در تنوع، گوناگونی و پیچیدگی­های صنایع دستی به تصویب رسید به شرح ذیل می­باشد:
«محصولاتی را صنعتگرانه یا صنایع دستی گویند که به وسیله صنعتگرانی به طور کامل با دست و یا با کمک دست یا ابزارهایی حتی مکانیکی تولید شود، تا زمانی که شرکت دادن دست مستقیم صنعتگر در اجزای ذاتی محصول باقی بماند. ماهیت خاص این محصولات از ویژگی­های متمایزی چون سودمندگرایی، زیبایی شناختی، هنری، خلاقانه، فرهنگی، تزیینی، وابسته به شغل و پیشه، سنتی و مذهبی، نمادین، اجتماعی و مفهومی مشتق شده است. همچنین از مواد خام پایدار و بدون محدودیت در مقدار تولید ساخته شده ­اند.» (بابر و دیگران، ۲۰۰۶،۲).
۲-۳-۱ تعاریف صنایع دستی
گروه بین ­المللی متخصصین وابسته به کنفرانس توسعه و تجارت ملل متحد در اولین جلسه خود در ژوئیه ۱۹۶۹ برای فرآورده ­های دست­ساز تعریف زیر را ارائه داده است: «اصطلاح مصنوعات دست­ساز شامل فرآورده ­هایی است که با کمک و یا بدون کمک ابزار تولید شده و یا در ساخت آنها اساساً از وسایل ساده­ای استفاده شده است که مستقیماً توسط دست یا پای صنعتگر بکار گرفته می­شوند …» (بازاریابی صنایع دستی، ۱۳۵۱، ۶). شورای صنایع دستی در سال ۱۳۴۸ صنایع دستی را به این گونه تعریف کرده است: صنایع دستی به آن رشته از صنایع اطلاق می­ شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده ­های آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینش فلسفی و ذوق و هنر انسان­های هر منطقه با توجه به میراث قومی آنان ساخته و پرداخته می­ شود. گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر، واژه «هنرهای صناعی» را کامل­تر از واژه «صنایع دستی» می­داند و تعریف صنایع دستی به شرح ذیل ارائه شده است: «هنرهای صناعی (صنایع دستی) بخشی از هنرهای سنتی است که حقیقت متعالی هنر را با فنون و مهارت­ های صنعتی متناسب، آمیخته و با قابلیت تکثیر در متن زندگی فردی و جمعی عرضه کرده است» (یاوری، ۱۳۸۴، ۱۸). با این که نمی­ توان تعریف مشخص و معینی به عنوان یک تعریف استاندارد برای صنایع دستی بیان کرد، ولی با توجه به تعاریف فوق­الذکر ویژگی­های زیر را برای محصولات دست­ساز می­توان قائل شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳-۲ویژگی­های صنایع دستی
عمده­ترین ویژگی­های صنایع دستی ایران را می­توان در فهرست زیر اشاره کرد:
حضور موثر اعتقادات مذهبی، باورهای قومی، خلاقیت صنعتگر و ذوق زیباشناختی (بار فرهنگی)
انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست و ابزار و وسایل دستی.
امکان تأمین قسمت عمده مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی.
عدم همانندی و عدم تشابه با تولیدات دیگر.
عدم نیاز به سرمایه ­گذاری زیاد و دارا بودن ارزش افزوده بالا.
عدم نیاز به کارشناسان و متخصص خارجی.
توسعه صادرات غیرنفتی.
ایجاد اشتغال جنبی برای روستائیان و جلوگیری از مهاجرت به شهرها و تعادل بازار کار.
قابلیت ایجاد توسعه در مناطق مختلف (شهر، روستا و …).
قابلیت انتقال تجربیات در فنون به روش استاد و شاگردی.
قابلیت عرضه در بازارهای جهانی و توسعه ایران­گردی و مبادلات فرهنگی (یاوری، ۱۳۸۴، ۲۰).
۲-۳-۳خصیصه­های صنایع دستی
صنایع دستی ایران به عنوان هنری کاربردی و تولیداتی فرهنگی دارای خصوصیات زیر می­باشد:
قسمت قابل ملاحظه­ای از صنایع دستی ایران را زیراندازهای سنتی تشکیل می­ دهند.
عمده صنایع دستی ایران در مناطق روستایی و عشایری تولید می­ شود.
قسمت اعظم تولیدات صنایع دستی در محل سکونت صنعتگران انجام می­پذیرد.
بیش از ۷۰ درصد تولیدکنندگان صنایع دستی را زنان تشکیل می­ دهند.
صنایع دستی ایران، به واسطه اشتهار و اعتبار جهانی، بخشی از درآمد ارزی مورد نیاز کشور را تأمین می­ کند .(یاوری، ۱۳۸۴، ۱۹).
۲-۳-۴ ضعف­های صنایع دستی ایران:
دارا بودن تنوع بسیار زیاد مواد و مصالح نظیر چوب، فلز، شیشه، گل، سنگ، الیاف و تلفیق مصالح متفاوت که از گذشته باقی مانده و بسیاری مواد و مصالح طبیعی و مصنوعی که امروزه به آن افزوده شده است. در نتیجه کارگزاران بسیار زیاد و متفاوتی را به خود جلب کرده است که از تبعات آن؛ تفاوت آراء و اهداف در این مورد بوده و صنایع دستی با اهداف متمرکز هدایت نمی­گردد.
محصولات صنایع دستی بداهتاً دارای درجه­ های کیفی متفاوت (خوب، متوسط، عالی) هستند، ولی استفاده از مواد و فرایند اجراء با کیفیت­های مختلف و گاهی نامرغوب که فاقد شناسنامه کیفی و مشخصات فنی هستند، باعث خواهد شد مشتریانش در اطمینان و انتخاب محصول مورد نظر دچار سردرگمی شده و به مرور آنان را از دست بدهد. (ضرغام بروجنی، ۱۳۸۵)
صنایع دستی ایران در حال حاضر عموماً غیرکاربردی است و اغلب برای تزئین استفاده می­ شود و هرچه بر دقت، زیبایی، هنر و مقبولیت آن افزوده شده، از جنبه کاربردی­اش بیشتر کاسته شده است.
آن دسته از محصولات صنایع دستی دارای کیفیت هنری عالی، بسیار گران قیمت بوده و خریداران خاص خود، ولی اندک را دارد. (کم شدن مشتری غیرسفارشی – غیر رقابتی بودن قیمت­ها با انواع نزدیک در دنیا).
محصولات صنایع دستی با جنبه هنری معمولی، قدرت رقابت در بازار با محصولات مشابه سایر کشورها را ندارند. (کیفیت مواد و مصالح – قیمت – زمان سفارش تا تحویل و تضمین­های متعارف). (حسینی، ۱۳۸۳)
پر واضح است که طرح­ها، رنگ­ها و تزئینات هنر سنتی دارای ویژگی­های بصری بالقوه و زبان ناب سبک هنری مختصی بوده و قابلیت تغییر و تحول با حفظ اصول بنیادی را دارا می­باشد. لیکن بکارگیری مداوم طرح­ها، رنگها و تزئینات بدون تغییر و بدون به کارگیری عنصر خلاقیت در طرح، فرم و … این اشیاء آنها را دچار سکون کرده است.
در مورد بازار پیش روی داخلی و خارجی محصولات صنایع دستی کار علمی صورت نگرفته است. در حال حاضر معمولاً بدون توجه به نیاز اولیه، کاربرد بخصوص، کیفیت مطلوب، قیمت موجه و تیراژ منطقی، محصولات تولید می­گردد، که خود موجب بروز صدمات مضاعفی بر اقتصاد صنایع دستی شده است.
هیچگونه حمایت کافی از طرح­های جدید به شکل جدی و قانونی صورت نمی­گیرد (کپی رایت).
به خاطر نبود تشکلی واحد، برخوردی با طرح­های ناآگاهانه – پوچ – بی­هویت و اصالت انجام نمی­گیرد. مثلا بته کرمان تولید شده در بعضی از کارگاه­های دوزندگی، توسط افغانی­های مهاجر دوخته می­ شود، که کیفیت بسیار پایین داشته و از نظر طرح و رنگ هیچگونه اصالاتی ندارند. این کارگاه­ها همچنان مشغول به فعالیت هستند و هیچگونه برخوردی با آنها صورت نمی­گیرد.
تولیدات صنایع دستی ما از طریق رسانه ­ها معرفی نمی­شوند و بر ضرورت استفاده از آنها تأکید نمی­ شود و از طرفی مصرف کننده نیز نیازی به تهیه آنها نمی­بیند. مراحل پذیرش یک کالا توسط مشتری عبارتند از، آگاهی از وجود کالا، علاقه ­مندی و ایجاد علاقه در مصرف ­کننده، ارزیابی محصول از طرف مشتری، استفاده از محصول و در نهایت پذیرش محصول. (حسینی، ۱۳۸۳) این مراحل حتما باید به ترتیب و با برنامه طی شوند تا صنایع دستی ما به آرامی جای خود را در بازارهای داخلی و جهانی بیابد.
۲-۳-۶ فرصت­های صنایع دستی ایران

1. 1. با توجه به ویژگی­های شاخص صنایع دستی مبنی بر استفاده از مواد اولیه ارزان و در دسترس و عدم نیاز به سرمایه ­گذاری عمده تولیدی، علی­رغم سوددهی و ارزش افزوده بسیار خوب آن، فرصتی بی­نظیر برای تشویق سرمایه ­گذاران و کارآفرینان اقتصادی برای ورود به این بخش است. صنعتگران و برنامه­ ریزان صنایع دستی در ایران، باید ضرورت این نکته را دریابند که ما باید از مرحله صنایع دستی بعنوان صنعتی صرفا هنری گذر کنیم و به مرحله تولید تجاری در مقیاس جهانی بیاندیشیم. تعریفی که از درآمد صنایع دستی بعنوان اقتصاد زیست­گذرانی برای فعالان آن می­ شود منسوخ شده است.

1. 1. بخش صنایع دستی از طریق دستیابی به ارز خارجی، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی پایدار می ­تواند تأثیر اساسی بر اقتصاد ملی داشته باشد. پولی که برای صنایع دستی خرج می­ شود بلافاصله و مستقیم در جامعه محلی گسترده می­گردد. این فرصتی است برای جلوگیری واردات از کشورهای دیگر که بازار را احاطه کرده ­اند. به عنوان مثال در هند، صنایع دستی حدود ۶/۵ میلیارد دلار به اقتصاد ملی کمک کرده و نزدیک به ۲۰ میلیون نفر را به صورت تمام وقت به کار مشغول داشته باشد.

1. 1. با توجه به انبوه جمعیت جوان و آماده به کار کشورمان، پتانسیل بسیار خوبی برای توسعه صنایع دستی و نیروی کار آن وجود دارد از طرف دیگر توسعه بخش صنایع دستی می ­تواند در ایجاد اشتغال و کاهش مهاجرت از روستاها و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ که با انفجار جمعیت و کمبود فرصت شغلی مواجهند تأثیر بسزایی داشته باشد.

1. 1. بازار جهانی صنایع دستی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می­ شود، با توجه به اندازه و حجم بزرگ این بازار و نیز پتانسیل­های ویژه صنایع دستی ایران، می­توان با برنامه­ ریزی و داشتن راهبرد آینده نگرانه سهم شایسته­ای از این بازار را از آن خود کرد کما اینکه در دهه ۷۰ میلادی، پس از صادرات نفت، صنایع دستی در جایگاه دوم صادراتی کشورمان قرار داشت. (۱۹۹۲، Allat & Chuta)

دسته­بندی قوت­های صنایع دستی

۱٫ گستردگی حوزه ­های صنایع دستی و در نتیج ایجاد حرف­ها و مشاغل بسیار زیاد و متنوع.
۲٫ نشانه اوج هنر و زیبایی شناسی هنرمندان در دوران پس از اسلام بودن.