برخی از عواقب شوم این خصلت بد در روایات، عبارتند از: ۱- نابود کننده­ دل حکیم^[۴۴۳] ۲- پشیمانی^[۴۴۴] ۳- دیوانگی^[۴۴۵].
که با توجه به عواقب شوم خشم شایسته است که انسان از این عامل منحرف کننده و آسیب زننده در مرحله­ اول به خود و در بعد به دیگران، پرهیز کند؛ زیرا این خصلت بد ممکن است در زندگی افراد آنچنان خساراتی به بار آورد که دیگر قابل جبران نباشد زیرا ما در جامعه شاهد آن هستیم که بسیاری از جنایات ریشه در خشم و غضب دارند لذا برخی از رهکارها به هنگام خشم و غضب برای کنترل آن، به قرار زیر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۲-۱-۴-۱- تلاش برای مسلط شدن بر آن
در این زمینه روایتی است از پیامبر که فرمود: «أ لا اُخبِرُکُم بِأشَدِّکُم ؟ مَن مَلَکَ نفسَهُ عِندَ الغَضَبِ»^[۴۴۶]: آیا شما را از قوى ترینتان خبر ندهم؟ کسى که در هنگام خشم، خویشتندار است.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «أشرَفُ المُروءَهِ مِلکُ الغَضَبِ و إماتَهُ الشَّهوَهِ»^[۴۴۷]: بالاترین انسانیّت، تسلّط داشتن بر خشم است و میراندن خواهش نفْس.
و در روایت دیگری امام صادق فرمود: «مَن لَم یَملِکْ غَضَبَهُ لَم یَملِکْ عَقلَهُ»^[۴۴۸]: هر که مالک خشم خویش نباشد، مالک خِرد خویش نخواهد بود.
۴-۲-۱-۴-۲- یاد خدا
خداوند به داوود وحى فرمود : «إذا ذَکَرَنِی عَبدِی حینَ یَغضَبُ ، ذَکَرتُهُ یومَ القِیامَهِ فی جَمیعِ خَلقِی، و لا أمحَقُهُ فِیمَن أمحَقُ»^[۴۴۹]: هرگاه بنده من در هنگامى که خشم مى گیرد مرا یاد کند، روز قیامت در میان همه خلقِ خود به یاد او باشم و او را به همراه کسانى که نابودشان مى­کنم، نابود نگردانم.
و در روایتی پیامبر به امام علی فرمود: «یا علیُّ، لا تَغضَبْ، فإذا غَضِبتَ فَاقعُدْ و تَفَکَّرْ فی قُدرَهِ الرَّبِّ علَى العِبادِ و حِلمِهِ عَنهُم، و إذا قیلَ لکَ: اِتَّقِ اللّه َ فَانبِذْ غَضَبَکَ، و راجِعْ حِلمَکَ»^[۴۵۰]: اى على! خشمگین مشو و هرگاه به خشم آمدى بنشین و درباره قدرتى که پروردگار بر بندگان دارد و گذشتى که از آنها مى­کند، بیندیش. و هرگاه به تو گفته شد: از خدا بترس، خشمت را دور افکن و به گذشت و بردبارى خویش مراجعه کن.
۴-۲-۱-۴-۳- تلاش در ایجاد تغییر وضعیت
رسول خدا فرمود: «إذا غَضِبَ أحَدُکم و هو قائمٌ فَلْیَجلِسْ، فإن ذَهَبَ عَنهُ الغَضَبُ و إلاّ فَلیَضطَجِعْ»^[۴۵۱]: هرگاه یکى از شما خشمگین شد، اگر ایستاده است بنشیند و چنانچه خشمش برطرف نشد، دراز بکشد.
۴-۲-۱-۴-۴- وضو گرفتن
پیامبر فرمود: «إنَّ الغَضَبَ مِن الشّیطانِ، و إنَّ الشیطانَ خُلِقَ مِن النارِ، و إنّما تُطفَأُ النارُ بالماءِ، فإذا غَضِبَ أحَدُکم فَلْیَتَوَضَّأْ»^[۴۵۲]: خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش مى­شود. پس، هرگاه فردى از شما خشمگین شد، وضو بگیرد.
۴-۲-۱-۴-۵- سکوت
امام علی فرمود: «داوُوا الغَضَبَ بالصَّمتِ، و الشَّهوَهَ بالعَقلِ»^[۴۵۳]: خشم را با خاموشى درمان کنید و خواهش نفس را با خرد.
۴-۲-۱-۴-۶- حلم و بردباری
امام علی فرمود: «جِهادُ الغَضَبِ بالحِلمِ بُرهانُ النُّبلِ»^[۴۵۴]: با بردبارى به جنگ خشم رفتن، نشانه شرافتمندى است.
و در روایت دیگری فرمود: «تَجَرُّعُ غَصَصِ الحِلمِ یُطفِئُ نارَ الغَضَبِ»^[۴۵۵]: اندوه­هاى بردبارى را جرعه جرعه نوشیدن، آتش خشم را خاموش مى­کند.
۴-۲-۱-۵- مقابله با شهوت
اهمیت نگه داشتن شهوت و کنترل آن تا آنجاست که رسول خدا فرمود: «مَن ضَمِنَ لی ما بینَ لِحْیَیْهِ و ما بینَ رِجْلَیْهِ ضَمِنتُ له الجَنّهَ»^[۴۵۶]: هر کس به من تضمین دهد که زبان و شهوت خویش را حفظ کند، من بهشت را براى او ضمانت مى کنم.
و در روایتی امام علی یکی از فواید برکات چیره شدن بر شهوات را رسیدن به حکمت معرفی می­ کنند و می­فرماید: «اغْلِبِ الشّهْوَهَ تَکْمُلْ لکَ الحِکمَهُ»^[۴۵۷]: بر شهوت (خواهش نفس) چیره شو ، حکمتت به کمال مى­رسد.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «إذا أرادَ اللّه ُ بعَبدٍ خَیرا أعَفَّ بَطنَهُ و فَرْجَهُ»^[۴۵۸]: چون خداوند خیر بنده­اى را بخواهد، او را در شکم و شهوت عفیف گرداند.
اما برخی از راهکارها به قرار زیر است:
۴-۲-۱-۵-۱- یاد خدا
از مؤثرترین راهکارها برای جلوگیری از انجام گناهان است که معصومین، ما را پیوسته به آن تشویق نموده ­اند. همان طور که در روایتی امام علی فرمود: «علَیکَ بلُزومِ الحَلالِ ، و حُسنِ البِرِّ بالعِیالِ ، و ذِکرِ اللّه ِ فی کُلِّ حالٍ»^[۴۵۹]: بر تو باد استفاده از حلال و نیکى کردن به خانواده و به یاد خدا بودن در همه حال.
۴-۲-۱-۵-۲- یاد اهل بیت
امام علی فرمود: «ذِکرُنا أهلَ البَیتِ شِفاءٌ مِن الوَعکِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّیبِ»^[۴۶۰]: یاد ما اهل بیت، شفابخش هر ناخوشى و بیمارى و وسوسه تردید آور است.
۴-۲-۱-۵-۳- حکمرانی عقل
امام علی فرمود: «داوُوا الغَضَبَ بالصَّمتِ، و الشَّهوَهَ بالعَقلِ»^[۴۶۱]: خشم را با خاموشى درمان کنید و خواهش نفس را با خرد.
و در جای دیگر هم فرمود: «کُلَّما قَوِیَتِ الحِکمَهُ ضَعُفَتِ الشَّهْوَهُ»^[۴۶۲]: هر چه حکمت نیرومندتر شود، شهوت و خواهشهاى نفسانى ناتوانتر مى­شود.
۴-۲-۱-۵-۴- انجام اعمال دینی
خدای متعال در توصیه­ای این گونه فرمود: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ»^[۴۶۳].
۴-۲-۱-۵-۵- کم خوری
رسول­خدا فرمود: «جاهِدوا أنفسَکُم بقِلَّهِ الطَّعامِ و الشَّرابِ، تُظِلَّکُمُ المَلائکهُ و یَفِرَّ عَنکُمُ الشَّیطانُ»^[۴۶۴]: با کم خوردن و کم آشامیدن به جنگ نفْسهاى خود روید، فرشتگان بر سر شما سایه مى­افکنند و شیطان از شما مى­گریزد.
۴-۲-۱-۶- مقابله با جهل
بهترین راه برای مقابله با جهل این است که انسان هر آن چه را که نمی­داند و یا حتی شک دارد، برود و از اهلش بپرسد و جواب ابهام خود را بگیرد زیرا در روایتی داریم که امام علی فرمود: «النّاسُ أعْداءُ ما جَهِلوهُ»^[۴۶۵]: مردم دشمن آن چیزى هستند که نمى­دانند.
لذا با بر طرف کردن آن در وجودمان بهتر و محکم­تر می­توانیم در مقابل انحرافات و فتنه­ها و کج روی­ها ایستادگی و مقابله کنیم.
۴-۲-۱-۷- مقابله با غفلت
راهکار مقابله با غفلت این است که انسان پیوسته به یا خدا باشد. لذا در قرآن نیز خداوند پیوسته ما را به آن فرا خوانده است که یکی از نتایجش دور شدن انسان از بلای غفلت است: «فَاذْکُرُونی‏ أَذْکُرْکُم»‏^[۴۶۶]و باز فرمود: «اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاهَ إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ»^[۴۶۷]: « آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده است بخوان، و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند بازمى‏دارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا مى‏داند چه مى‏کنید. »
و در جای دیگر می فرماید: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی‏ نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفَهً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلینَ»^[۴۶۸]: و در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس، بى‏صداى بلند، یاد کن و از غافلان مباش.
و در روایتی امام علی فرمود: «علَیکَ بلُزومِ الحَلالِ ، و حُسنِ البِرِّ بالعِیالِ ، و ذِکرِ اللّه ِ فی کُلِّ حالٍ»^[۴۶۹]: بر تو باد استفاده از حلال و نیکى کردن به خانواده و به یاد خدا بودن در همه حال.
۴-۲-۱-۸- مقابله با خصلتِ بدِ «از خدا نترسیدن»
جرأت پیدا کردن به خداوند در انجام معاصی نهایت پستی و بی انصافی است. آن خدایی که ما را آفرید و با آن همه لطف و مهربانی و رحمت، ما را به کمال و رشد جسمانی و معنوی رسانید حال در محضر او عصیان و گناه کنیم. لذا با توجه به ناپسند بودن این رفتار، هم به لحاظ عقلی و هم نقلی و نیز این تفکر که خداوند ما را در همه جا می­بیند و نیز قادر بر عقوبت ما نیز است، شایسته است که انسان در بدو انجام معصیت، عظمت الاهی را متذکر شود و بداند که خداوند او را می بیند، تا از انجام آن گناه منصرف شود و نه اینکه در کمال بی­حیایی مرتکب معصیت شود.
در روایتی امام رضا فرمود: «الصَّغائرُ مِنَ الذنوبِ طُرُقٌ إلى الکبائرِ ، و مَن لَم یَخَفِ اللّه َ فی القَلیلِ لَم یَخَفْهُ فی الکثیرِ»^[۴۷۰]: گناهان کوچک راه­هایى به سوى گناهان بزرگند و کسى که از خداوند در اندک، ترس نداشته باشد، در زیاد نیز از او نمى­ترسد.
۴-۲-۲- بیرونی
۴-۲-۲-۱- مقابله با شیطان
برای مقابله با شیطان توجه به سرمایه ها و توانایی­هایمان ضروری است که به قرار زیر است:
۴-۲-۲-۱-۱- وحی و راهنمایان بیرونی؛
مثل انبیاء و اوصیاء.^[۴۷۱]
۴-۲-۲-۱-۲- عقل، راهنمای درونی؛
اگر عقل –به کمک وحی- بر کشور جان حکومت کند نیروهای رحمانی را به کار می­گمارد و همه چیز را به خوبی اداره می­ کند. این عقل است که –به کمک وحی- دشمن و رفتارهای مرموزانه­اش را می­شناسد و قبل از وقوع هر حادثه­ای به پیشگیری فرمان می­دهد. قرآن کریم نیز در این مبارزه به عقل و اندیشه ارج نهاده، آدمی را به تعقل فراخوانده تا درباره رفتارهای کینه توزانه این دشمن با پیشینیان درس عبرت بگیرد و دوباره در آن بیراهه­ها گام ننهد؛^[۴۷۲]
«وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْکُمْ جِبِلاًّ کَثیراً أَ فَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُونَ»^[۴۷۳]: و [او] گروهى انبوه از میان شما را سخت گمراه کرد آیا تعقّل نمى‏کردید؟
۴-۲-۲-۱-۳- فطرت توحیدی و پیمان الاهی