مهاجرت داخلی: هرگونه جا بجایی و تغییر دائمی یا نیمه دایمی مسکن و محل اقامت را در داخل قلمرو جغرافیایی یک کشور، مهاجرت داخلی می نامند (زرقانی و موسوی، ۱۳۹۲: ۱۲). این جا بجایی ها می تواند از مناطق روستایی به شهری، از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و یا بر عکس آن صورت پذیرد. مهاجرت در محدوده مرزهای یک کشور به عنوان مهاجرت درون مرزی یا داخلی قلمداد می شود که همانند مهاجرت خارجی به دو گروه مهاجرت داخلی اجباری و مهاجرت داخلی داوطلبانه تقسیم شده اند. مهاجرت داخلی از هر نوع (داوطلبانه و یا اجباری) که باشد دارای انواع گوناگونی است. که در اینجا به چند نمونه اشاره می نماییم:
مهاجرت ادواری روستا به روستا: مانند مهاجرت سنتی پیشه وران یا مهاجرت نیروی کار به مناطق تجاری ـ کشاورزی برای فعالیت های فصلی و یا مهاجرت کوچی ها(در افغانستان) و کسانی که مالداری(گاو، گوسفند) دارند، در فصل تابستان، همراه رمه یا گله (گوسفندان) خود، در کوه پایه ها (ییلاق) رفته و در فصل زمستان دوباره به جایگاه اصلی خود بر می گردند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مهاجرت ادواری روستا به شهر: مانند مهاجرت فصلی روستاییان که بیشتر در فصل زمستان، به شهرها بخاطر گارگری مهاجرت می کنند. زیرا در فصل زمستان، کارهای کشاورزی کاهش می یابد و نیروی کار روستا بیکار هستند. در این نوع مهاجرت، فرد مهاجر پیوند خود را به طور کامل با روستا حفظ می کند. مهاجرت دایمی روستا به شهر؛ مهاجرت دایمی روستا به روستا: مانند انتقال توزیع جمعیت در اثر تخریب محیطی یا عدم امنیت دراز مدت غذایی و…؛ مهاجرت انبوهی اضطراری (اجباری): مانند واکنش کوتاه مدت بحران شدید امنیت غذایی و …
مهاجرت خارجی: هر گونه مهاجرت در ماورای مرزهای یک کشور را مهاجرت خارجی می نامند (اصلانی، ۱۳۸۸، ۶۰). در مهاجرتهای خارجی و بین المللی، فرد مهاجر از مرزهای سیاسی یعنی مرز بین کشورها عبور کرده و در کشور جدیدی ساکن می شود.
۲-۶-۴- مهاجرت فردی و گروهی
مهاجرت گروهی: افرادی مختلفی که در اثر فشارهای سیاسی از سوی حکومت ها، حوادث ناگوار طبیعی و … به صورت دسته جمعی و گروهی، از منطقه اصلی خود مهاجرت می کنند. سه دوره مهاجرت دسته جمعی مردم افغانستان که در اثر جنگ های خارجی و داخلی رخ داده بود، از جمله مهاجرت های گروهی به شمار رفته است.
مهاجرت فردی: به جابجاییهای افراد به صورت انفرادی، خانواری یا تعدادی از اعضای خانوارها با هم، اطلاق می شود. (زنجانی، ۱۳۹۲، ۱۵). موضوعی که بیشتر مورد توجه این تحقیق قرار دارد، مهاجرت های فردی افغان ها به ایران است، که در یک دهه اخیر، روند آن افزایش یافته و برای بسیاری از خانواده های فقیر افغان، فرستادن یکی از پسران و یا مرد خانه به ایران، جهت تأمین معیشت زندگی، معمولاً رسم گردیده است. یکی از عمده ترین شرایط ایجاد کننده مهاجرت، نگرش مثبت نسبت به آن یا در مرحله بالاتر ایجاد شوق به مهاجرت در میان نیروهای فعال جامعه است که می تواند زمینه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی زیادی داشته باشد. بر همین اساس، مهاجرت فردی اکثراً بر حسب انگیزه افراد صورت می گرید. عوامل زیادی وجود دارند که به افراد جامعه انگزه ایجاد می کنند. این عوامل ایجاد کننده ی انگیزه، باعث مهاجرت افراد از یک منطقه به منطقه دیگر می شوند. از جمله ی این عوامل می توان به تحصیلات، انتقال شغلی، عوامل اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، طبیعی و…. اشاره نمود. به صورت عموم عوامل دافعه در کشور مبدأ و عوامل جاذبه در کشور مقصد باعث ایجاد انگیزه در فرد مهاجر می گردد.
۲-۶-۵- مهاجرت بر حسب قانونی و غیر قانونی بودن
مهاجرت قانونی: در این نوع مهاجرت، افراد مهاجر، چه در هنگام ورود به کشور مقصد و چه در زمان خروج از آن، در جهت نظرات و سیاستهای دولتها قرار دارند و بر اساس خواست آنها، تعداد، مدت اقامت و خصوصیات شغلی این گونه مهاجرین معین می شود و فرد مهاجر، دارای مجوز و اقامت رسمی از طرف کشور میزبان است.
مهاجرت غیر قانونی: مهاجرتی که فرد در آن مجوز ورود به یک کشور را ندارد و یا تاریخ مجوز اقامت آن به پایان رسیده است و به صورت قانونی نمی تواند به آن کشور زندگی کند. در مهاجرت غیر قانونی، بیشتر عوامل اقتصادی ـ اجتماعی تأثیرگذار است. امروزه روند مهاجرت غیر قانونی در جهان، بخصوص مهاجرت جوانان به کشورهای توسعه یافته رو به افزایش است. طبق برخی آمارها، صدها هزار مهاجر افغانی که به صورت غیر قانونی در ایران مشغول به کار هستند، از جمله ی این نوع مهاجرت به شمار می روند.
۲-۶-۶- مهاجرت از نگاه حقوقی
این نوع مهاجرت بیشتر بستگی به سیاست کشور میزبان دارد، که در چه صورتی افراد مهاجر را قانونی و در چه صورتی غیر قانونی معرفی نماید. در صورتی که کشور میزبان مرزهای خود را کنترل نماید، افراد مهاجر به صورت قانونی وارد آن کشور می شوند و این افرادی که به صورت قانونی وارد شده و دارای مجوز رسمی اقامت هستند، از لحاظ حقوقی به عنوان مهاجرین قانونی شناخته می شوند. ولی در صورت عدم کنترل مرز، وقتی افراد مهاجر به صورت غیر قانونی وارد آن کشور شدند و از طرف آن کشور نیز برای این افراد مجوز اقامتی صادر نگردیده باشد، از نظر حقوقی، به عنوان مهاجرین غیر قانونی به حساب می روند. همچنین گاهی برخی افراد در کشور مقصد، دارای مجوز قانونی هستند، ولی مجوز آنها به دلایلی (عدم تمدید و….) از طرف کشور میزبان باطل اعلام شده باشد و دیگر برای آنها اجازه ی اقامت در آن کشور داده نشود، در این صورت نیز، این افراد ، از نگاه حقوقی غیر قانونی به حساب می روند. حضور مهاجران در جامعه میزبان، بر حسب قانونی یا غیر قانونی بودن، از نگاه حقوقی به انواع مختلف دسته بندی شده است، که در اینجا به صورت نمودار بیان نموده ایم:
شکل ۲-۱: انواع مهاجرت از نظر حقوقی
منبع: اندرایس^[۲۶] و توماس^[۲۷] ،(۱۹۹۸)؛ به نقل از زرقانی و موسوی، ۱۳۹۲، ۱۱٫
۲-۷- تاریخچه مهاجرت افغانستانی ها به ایران
سابقه مهاجرت مردم افغانستان به ایران که در ابتدا عمدتاً ناشی از مشکلات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بود، به قرن نوزدهم برمی گردد که همواره به صورت فردی یا گروهی به کشورهای همسایه مهاجرت می کردند. افغان های شیعه طی قرون متمادی برای زیارت به ایران می آمدند. ولی اولین جابجایی دسته جمعی افغان ها به ایران به دهه ۱۸۵۰ میلادی باز می گردد که طی آن ۵۰۰ خانوار هزاره به ایران مهاجرت کردند و در جم و بخراز ساکن شدند. همچنین در حدود ۱۵۰۰۰ خانوار افغانی (تقریباً ۱۶۸۰۰۰ نفر) طی سال های ۱۸۸۰ تا ۱۹۰۳ در تربت جام استان خراسان مستقر شدند. این تعداد حدود ۹۰ درصد جمعیت محلی را در بر می گرفت(موسوی، ۱۹۹۷: ۱۴۸؛ محمودیان، ۱۳۸۶: ۴۸؛ محمودیان و دیگران، ۲۰۰۸: ۴؛ صفری و دیگران، ۲۰۱۳: ۲۴). اما مهاجرت عمده ی افغان ها به ایران در نتیجه اشغال این کشور توسط شوروی سابق، طی سال های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸ اتفاق افتاد. در اثر این حمله، حدود ۵/۲ میلیون افغانی به ایران مهاجرت کردند( کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، ۲۰۰۴: ۹). بنابر نوشته جانسون «از زمان تجاوز شوروی به افغانستان، جنگ در آن کشور باعث شد که بیش از ۶ میلیون نفر از مردم، از طریق مرزها به ایران یا پاکستان بگریزند. قبل از هجوم آوارگان به ایران ۶۰۰ هزار افغانی در آنجا کار می‌کردند که در اثر رونق ناشی از ترقی ناگهانی بهای نفت به ایران کشانده شده بودند. آوارگان با بهره گرفتن از روابط خود در شهرها و روستاها مستقر شدند و با مردم بومی عجین گشتند؛ … درنهایت احتمالاً دو میلیون و هشتصد هزار آواره در ایران گرد آمده بودند. در حقیقت، سازمان‌های غیر دولتی و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل به جز از طریق تأمین تعداد محدودی کمک، هیچ ارتباطی با آنها نداشتند، در حالی که دولت ایران به طور کلی مسئولیت آوارگان را به دوش گرفته بود و از آن زمان بیش از یک میلیون نفر به افغانستان مراجعت کردند، بسیاری از آنها نه از روی رغبت بلکه تحت فشار حکومت ایران به افغانستان بازگشتند» (جانسون ۱۳۸۱: ۷۰). بعد از خروج ارتش شوروی از افغانستان در سال ۱۳۶۸ بسیاری از مهاجرین به افغانستان باز گشتند اما این بازگشت، با شروع جنگ و ناآرامی های داخلی متوقف شد. جنگ های داخلی موج جدیدی از مهاجرت افغانها به ایران را موجب شد. مهاجران جدید عمدتاً از شهرها و متعلق به طبقات اجتماعی متوسط و تحصیل کرده بودند. این افراد در ایران تحت عنوان پناهندگان طبقه بندی شدند. با سقوط دولت مرکزی در سال ۱۳۷۱، در حدود ۴/۱ میلیون افغانی از ایران خارج شدند(جانسون، ۱۳۸۱: ۷۰). موج بعدی مهاجرت افغان ها به ایران بعد از به قدرت رسیدن طالبان طی سال های ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۰ اتفاق افتاد. بعد از سقوط طالبان در سال ۱۳۸۰، قراردادی سه جانبه برای بازگشت افغان ها به کشور خود، بین ایران، افغانستان و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل امضا شد. بر اساس داده های طرح آمایش۱۳۸۴ از مهاجرین افغانی در ایران، تا اوایل سال ۱۳۸۵، در حدود ۵/۱ میلیون مهاجر افغانی به افغانستان باز گشتند.
جدول شماره ۲-۳: تعداد مهاجرین افغانی در ایران طی سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۸۵ را نشان می دهد.

سال

تعداد

سال

تعداد

۱۳۵۹

۲۰۰۰۰۰

۱۳۷۳

۱۶۲۳۳۳۱

۱۳۶۰

۵۰۰۰۰۰

۱۳۷۴

۱۴۲۹۰۳۸

۱۳۶۱

۸۰۰۰۰۰

۱۳۷۵

۱۴۱۴۶۵۹

۱۳۶۲

۱۲۰۰۰۰۰

۱۳۷۶

۱۴۱۱۷۵۹