• بودجه عمومی دولت که شامل :

الف) پیش بینی دریافتی و منابع تأمین اعتبار که بطور مستقیم یا غیرمستقیم در سال مالی قانون بودجه به وسیله دستگاه ها از طریق حسابهای خزانه داری کل اخذ می گردد .
ب) پیش بینی پرداختهایی که از محل درآمد عمومی و یا اقتصادی برای اعتبارات جاری و عمرانی و اختصاصی دستگاه های اجرایی می توانند در سال مالی مربوط انجام دهند .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• بودجه شرکتهای دولتی و بانکها شامل پیش بینی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار .

• بودجه موسساتی که تحت عنوانی غیر از عناوین فوق در بودجه کل کشور منظور می شود .

مطالبی که از نظر گذشت تعاریف مختلف از دیدگاه های مختلف در ارتباط با بودجه بود به لحاظ اینکه ما بتوانیم در ارتباط با بودجه ریزی و خصوصاً بودجه ریزی عملیاتی به تفضیل بحث نماییم لازم است ابتدا با بودجه ریزی و مراحل آن آشنا سپس راجع به بودجه ریزی عملیاتی وارد بحث شویم .
برای آشنایی با بودجه ریزی عملیاتی لازم است ابتدا بودجه ریزی برنامه ای را مورد بررسی قرار دهیم چرا که بودجه ریزی برنامه ای و بودجه ریزی عملیاتی تا حدود زیادی به هم شباهت دارد تا آنجا که برخی از محققین و نویسندگان از جمله واترسون این دو اصطلاح را بطور مترادف و یا همراه با هم آورده اند .در واقع عده ای بودجه ریزی عملیاتی را مرحله پیشرفته تری از بودجه برنامه ای می دانند .
۲-۱-۳) مراحل بودجه ریزی در ایران:
در هر کشوری که بودجه آن از نظام پارلمانی پیروی می کند با تغییرات جزئی از چهار مرحله جداگانه تشکیل می شود که مجموع این چهار مرحله را دوره بودجه یا سیکل بودجه می نامند که عبارتند از: الف)مرحله تهیه و تنظیم و پیشنهاد بودجه. ب)مرحله تصویب بودجه. ج) مرحله اجرای بودجه. د) مرحله نظارت بر بودجه.
در کشور ما مراحل اول و سوم از وظایف قوه مجریه و مرحله دوم و چهارم از وظایف قوه مقننه است.(فرزیب،۱۳۸۷، ۵۷)
۲-۱-۳-۱) مرحله تهیه،تنظیم و پیشنهاد بودجه:
تهیه و تدوین بودجه ، با ابلاغ بخشنامه بودجه آغاز و با ابلاغ قانون بودجه خاتمه می یابد.این قسمت مهمترین ،اساسی ترین و فنی ترین مرحله از مراحل بودجه است.لیکن این نکته قابل ذکر است که هرقدر بودجه به صورت علمی و فنی و دقیق تهیه شود،ولی دقیقا به مورد اجرا در نیایدنتیجه ای عاید نمی گرددو این مشکل اکثر کشورهای در حال توسعه می باشد.در ایران این مرحله با ارسال بخشنامه بودجه با امضای مقام رئیس جمهور یا معاون ایشان به تمام وزارتخانه ها،موسسات دولتی،شرکتهای دولتی و موسسات انتفاعی وابسته به دولت ،نهادهای انقلابی و کلیه دستگاه های اجرایی که به نحوی از انحاء از بودجه دولت منتفع می گردند ابلاغ می شود.در این بخشنامه سیاستهای کلی دولت به صورت کلان (بخشی،منطقه ای)حسب مورد طرح و پیام تصاویر عملکردکلان بخشهای مختلف اقتصادی-اجتماعی و در نهایت تصویر وضع مالی و تعیین سقف کلان بودجه عمومی دولت ،در قالب اعتبارات جاری و عمرانی مطرح می شودو در حقیقت محتوی کل بخشنامه پیام آور اوضاع اقتصادی و اجتماعی جامعه و سیاستهای مرتبط در جهت رفع موانع توسعه و سیاستها وخط مشی های لازم در قالب هدفهای برنامه میان مدت توسعه اقتصادی – اجتماعی است.
به همراه این بخشنامه دستورالعملهایی تقسیم شده به فرمهای مخصوص در جهت اخذ اطلاعات مالی و عملیاتی است در قالب مقرراتی برای وزارتخانه ها و موسسات دولتی و نهادهای انقلابی که دارای برنامه و فعالیتهای هزینه هستند ارسال می گردد و مهلت ارسال بودجه پیشنهادی دستگاه ها موکدا تذکر داده می شود. این کار به منزله آغاز کار بودجه نویسی نمی باشد،بلکه دستگاه های اجرایی باید در طول سال مالی نسبت به جمع آوری اطلاعات مالی و عملیاتی اقدام نمایند.
ماده ۱۴ قانون برنامه و بودجه در این مورد مقرر کرده است «بودجه و برنامه سالانه شامل فعالیتهای جاری و طرحهای عمرانی پیشنهادی دستگاه های وابسته به هریک از وزارتخانه ها باید قبل از ارسال به سازمان بر حسب مورد به تأیید وزیر مربوطه یا مجمع عمومی و یا بالاترین مسئول دستگاه رسیده باشد.»
اصل ۵۲ قانون اساسی در مورد مراحل تهیه و تصویب بودجه چنین بیان می کند:
«بودجه سالانه کل کشور و ترتیبی که در قانون مقرر می شود از طرف دولت تهیه و برای رسیدگی و تصویب به مجلس شورای اسلامی تسلیم می گردد. هرگونه تغییر در ارقام بودجه نیز تابع مراتب مقرر در قانون خواهد بود.»
پس از بررسی های مختلف، پیش نویس مقدماتی بودجه آماده می شودو پس از نهایی شدن در شورای اقتصاد و هیئت وزیران مورد بررسی مجدد قرار می گیرد و در این هنگام نقطه نظرهای سیاسی، اقتصادی، پولی و مالی و ارزی از دیدگاه های مختلف مورد بررسی مجدد قرار می گیرد.در این زمان جهت اصلاح یا تعدیل ارقام به معاونت برنامه ریزی و راهبردی ریاست جمهوری عودت داده می شود و پس از اصلاح لازم لایحه بودجه مجدداً مطرح و در صورت تصویب توسط مقام ریاست جمهوری به اتفاق معاونان و وزرا به مجلس شورای اسلامی تقدیم می گردد.به موجب تبصره ۳۵قانون برنامه اول توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از سال ۱۳۶۹ لایحه بودجه حداکثر تا ۱۵آذر ماه باید تقدیم مجلس شورای اسلامی گردد و در برنامه پنجساله دوم تاریخ تقدیم لایحه بودجه ۵آذر تعیین شده است.
۲-۱-۳-۲) مرحله تصویب بودجه:
این مرحله از وظایف و اختیارات قوه مقننه است.تصویب بودجه فقط تصویب ارقام و اعداد نیست بلکه این ارقام مبین سیاستها، برنامه ها و خط مشی ها می باشد.
۲-۱-۳-۳) مرحله اجرای بودجه:
اجرای بودجه در صلاحیت و اختیارات و از وظایف قوه مجریه است و تمام مراحل تهیه و تنظیم و تصویب بودجه به خاطر اجرای بودجه است.بعد از آنکه بودجه به دولت ابلاغ شد، بایداقداماتی انجام شود تا امکانات وصول درآمدها و پرداخت هزینه ها صورت پذیرد که عبارتند از:
۱-ابلاغ بودجه ۲-مبادله توافقنامه فعالیتهای جاری و طرحهای عمرانی ۳-تخصیص اعتبار
۲-۱-۳-۴) مرحله نظارت بر بودجه:
نظارت بودجه در ایران شامل نظارت اداری،نظارت قضایی و نظارت پارلمانی می شود.نظارت بر بودجه آخرین مرحله سیکل بودجه است. بودجه ماموریت و اجازه ای است که قوه مقننه به قوه مجریه داده است. بدیهی است قوه مقننه می خواهد از چگونگی اجرای بودجه آگاهی دشته باشد لذا هدفهای اساسی نظارت بر بودجه به شرح ذیل می توان بیان نمود:
الف)تامین منظور قانونگذار: یعنی انطباق دریافتها و پرداختها و عملیات مالی دولت با مقاصد مجلس
ب)حفظ محدودیتهای مالی : یعنی میزان پرداختهای قطعی و تعهدات از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و پرداختها طبق مقررات به عمل آمده باشد و اجرای عملیات با برنامه ها و هدفهای پیش بینی شده در قانون بودجه مطابقت داشته باشد.(روشناسان،۱۳۸۹، ۲۵-۲۳)
۲-۱-۴) بودجه ریزی برنامه ای :
در روش بودجه ریزی برنامه ای ،اعتبارات بر حسب وظایف ،برنامه ها و فعالیتهایی که سازمان دولتی در سال مالی اجرای بودجه برای نیل به اهداف خود باید انجام دهد،پیش بینی می شود. به عبارت دیگر بر بودجه برنامه ای مشخص می شود که دولت و سازمانهای دولتی در سال مالی اجرای بودجه ، اولاً دارای چه اهداف،وظایف و مقاصد مصوب می باشند و ثانیاًبرای نیل به اهداف و مقاصد مذکور باید کدام برنامه ها و عملیات را با چه میزان اعتبار انجام دهند.(فرج وند،۱۳۸۰، ۲۰۱)
بودجه از دیدگاه مسائل مدیریت از برنامه ریزی،سازمان دادن،هدایت و رهبری،کنترل و نظارت بحث می کند و به این طریق حرکتهای بودجه می باید در چارچوب مقررات و قوانین مصوب صورت گیرد.(فرزیب،۱۳۷۶، ۱۳)
روش بودجه ریزی برنامه ای از سال ۱۹۴۹ در آمریکا به منظور اصلاح مدیریت سازمانهای دولتی عنوان گردید .در این سبک بودجه ریزی عملیات سازمان به شکل برنامه کار تنظیم و برای هر برنامه کار اعتبار منظور می گردد.بودجه برنامه ای نوعی طبقه بندی است که با ایجاد ارتباط میان مواد هزینه و عوامل بکار گرفته شده از یک طرف و نتایج کار بدست آمده از سوی دیگر نشان می دهد که در طی سال مالی چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی و یا فعالیتهای بخش دولتی در جهت نیل به اهداف اقتصادی و اجتماعی دولت تولید شده است .در نظام بودجه برنامه ای وظایف دولت در قالب های بزرگی که با هم همخوانی مشابهی دارد طبقه بندی می شود که این قالبها از زیر مجموعه قالبهای کوچکتر تشکیل شده است .این قالبهای کوچک نیز از زیر مجموعه های قالبهای کوچکتری تشکیل می شود. هرکدام از این قالبهای کوچکتر یکی از وظایف دولت است که بعهده یکی یا چند دستگاه اجرایی قرار داده شده است و اختصاص اعتبار به هر یک از دستگاه های اجرایی مستلزم اجرای برنامه کار است .(الماسی،۱۳۸۷، ۱۶۲)
در این نوع بودجه بندی وظایف اساسی دولت بطور منظم بین بخشهای مختلف برنامه ، وظایف ، عملیات و فعالیتها یا طرحها تقسیم و طبقه بندی می شود .
در این نوع بودجه ریزی مشخص می شود که دولت و دستگاه های اجرایی : اولاً در سال بودجه ای دارای چه اهداف ، وظایف و مقاصد مصوب می باشند . ثانیاً برای نیل به اهداف و مقاصد مذکور باید کدام برنامه ها ، عملیات و فعالیتها را با چه میزان از اعتبارات انجام دهند . (شفاف سازی بودجه) .(الماسی،۱۳۸۷، ۱۶۲)
بنابراین در بودجه ریزی برنامه ای اول آنکه برنامه ها یا فعالیت ، مشخص و سپس هزینه ها براساس حجم کار برآورد و پیش بینی می شود .دوم آنکه هزینه اجرای آنها بر حسب فصول برآورد می گردد. مسئله اساسی در تنظیم بودجه برنامه ای توجه به عملیاتی است که باید اجرا گردد .البته در بودجه برنامه ای وجود مواد هزینه انکار نمی شود زیرا به هر ترتیب باید دولت بداند چقدر برای هزینه های پرسنلی خرج می کند و چه مقدار لوازم و ماشین آلات می خرد و امثال آن.در روش بودجه برنامه ای مواد هزینه در داخل برنامه و یا فعالیت تهیه و تنظیم می شود. پس از بررسی اجمالی نظام بودجه ریزی برنامه ای ، یکی دیگر از انواع برنامه ریزی را مورد بررسی قرار می دهیم .
۲-۱-۵) نظام بودجه ریزی مدیریت بر مبنای هدف:
در این نوع بودجه ریزی که نظام بودجه ریزی طرح و برنامه آنرا رد میکنددر بعضی کشورها تحت عنوان«بودجه پاکتی» نامیده می شود. بودجه ریزی برمبنای هدف ، بودجه ریزی با فرایند جیره بندی از بالا به پایین است که در آن اولویتها و محدودیتها در بالا، اساس انتخاب راهکارها در پایین است.
این نوع بودجه ریزی با تکیه بر عقلایی بودن سیاسی از طریق زیر مطرح می شود:

• اجازه در موردتعیین سقفها،اولویتها و سطوح مصارف برای هر وزیر یا رئیس سازمان.

• تفویض اختیار جهت تامین اعتبار پیشنهادهای جدید از منابع تعیین شده.

• اجازه برای تامین اعتبار اضافی برای پیشنهادهای جدید از طریق حفظ محدودیتهای سیاسی.

(محمدطاهری،۱۳۸۹، ۲۳)
نظام بودجه ریزی بر مبنای هدف اصولاً ابتکاری در جهت بهبود مدیریت دولت بود .هدف اصلی این نظام برقرای پیوند بین اهداف تعیین شده دستگاه های اجرایی و تقاضاهای بودجه ای آنها بود .این نظام که در سال ۱۹۷۳ توسط رییس جمهور وقت آمریکا نیکسون بنیان گذاری شد فرآیندی را بوجود آورد تا مدیران دستگاه ها در قبال دستیابی به خروجی ها و نتایج مورد توافق مسئول باشند. (نجارصراف، ۱۳۸۴،۳۶)
اساساً عملکرد به معنای فرآیندها و خروجی های دستگاه های اجرایی تعریف می شد . اما تلاشهایی نیز انجام گرفت تا عملکرد به معنای نتایج هزینه های دولت که امروزه تحت نام پیامد از آن یاد می شود تعریف گردد .
استفاده از بودجه ریزی عملیاتی را اولین بار کمیسیمن هوور در سال ۱۹۴۹ پیشنهاد کرد. در پاسخ به این پیشنهاد ،کنگره امریکا در اصلاحیه قانونامنیت ملی سال ۱۹۴۹ توصیه کرد بودجه عملیاتی در ارتش مورد استفاده قرار گیرد. در سال بعد در چارچوب قانون روش های حسابداری بودجه استفاده از این روش در دولت فدرال الزامی شد.
بدین ترتیب این نظام از سال ۱۹۵۰ در امریکا از طریق محاسبه هزینه واحد برای هریک از فعالیتها آغاز شد و وزارت دفاع در همین چارچوب مجموعه ای از طبقه بندی های جدید را پیشنهاد کرد که قابل استفاده در تمامی خدمات دولتی بود.