میانگین کل هیبرید ها و والدین به ترتیب ۹۴/۳۸ و ۰۶/۳۸ می باشد(جدول ۴-۳) ، که نشان دهنده ۸ % هتروزیس کل می باشد. بیشترین میزان هتروزیس نسبت به والد برتر در تلاقی P₁*P₂ و کمترین مقدار آن در تلاقی P₁*P₁₀ مشاهده شد.
با توجه به نحوه پراکنش والدین می توان اظهار داشت والد P₁بیشترین تعداد ژنهای مغلوب و والد P₇بیشترین ژنهای غالب را دارا می باشد و والدP6 و والد های P9 وP3 حالت حد واسط بین ژنهای مغلوب و غالب را دارند.

شکل ‏۴–۶: رگرسیون Wr-Vr برای صفت تعداد طبق در گیاه W=aVr + b،Wr(کواریانس نتاج –والد) ،Vr (واریانس والدین )، نقاط ژنوتیپ های P₁تا P₁₀می باشند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ارتفاع کل گیاه
مقدار GCA و SCA برای این صفت نیز در سطوح آماری ۵/۰و ۱ درصد معنی دار است که نشان از نقش توام اثرات افزایشی و غیر افزایشی در کنترل این صفت دارد.همچنین معنی دار شدن GCA/SCA ( جدول۴-۱) سهم قابل توجه اثرات افزایشی در کنترل این صفت را نشان می دهد.
متوسط درجه غالبیت ۹۶/۱ (جدول ۴-۳) و قطع کردن خط رگرسیونی منحنی کواریانس نتاج – والد در قسمت بالای منحنی سهم بیشتر اثرات افزایشیدر کنترل این صفت را نشان می دهد.
مقادیر GCA نشان داد لاینهای P₂و P₅به ترتیب بیشترین تاثیر را در افزایش و کاهش ارتفاع کل داشتند (جدول۴-۲). بنا براین اگر به دنبال افزایش ارتفاع گیاه در پروزه های اصلاحی هستیم ،می توان از والد P₂برای انتقال این صفت استفاده کرد .نتایج SCA حاکی از این بود که تلاقی هایP₂*P₄ ،P₃*P₆ ، به ترتیب بیشترین و کمترین ارتفاع کل را دارند.
میانگین کل هیبرید ها و والدین به ترتیب ۹۷/۶۷ و ۱۰/۶۸ می باشد (جدول ۴-۳) ،که نشان دهنده ۱۳% هتروزیس کل می باشد. بیشترین میزان هتروزیس نسبت به والد برتر در تلاقیP₂*P₄، و کمترین مقدار آن در تلاقی P₃*P₆ مشاهده شد.
با توجه به پراکنش والدین در نمودار کواریانس نتاج والد والد P₂ دارای بیشترین ژنهای مغلوب و والد P₈دارای بیشترین ژنهای غالب می باشد و والد های P1، P5، P7 دارای ژنهای حد واسط هستند.

شکل ‏۴–۷: خط رگرسیون Wr-Vr برای صفت ارتفاع گیاه .Wr=aVr +br، Wr(کواریانس نتاج –والد) ،Vr (واریانس والدین )، نقاط ژنوتیپ های P₁تا P₁₀می باشند.
وزن صد دانه
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ترکیب پذیری عمومی(GCA) و خصوصی (SCA )در سطح آماری ۵/۰و ۱ درصد معنی دار است ،که نشان از نقش توام اثرات افزایشی و غیر افزایشی در کنترل این صفت دارد.
همچنین معنی دار شدن GCA/SCA ( جدول۴-۱) موثر بودن اثرات افزایشی در کنترل این صفت را نشان می دهد درجه غالبیت ۳۱/۱ (جدول ۴-۳) برای صفت وزن صد دانه نیز نشان از وجود اثرات غالبیت در کنترل این صفت دارد.
منحنی Wr در قسمت پایین منحنی بوسیله خط رگرسیون قطع شده است که نشان می دهد صفت بیشتر تحت تاثیر اثرات فوق غالبیت قرار دارد.
مقادیر GCA نشان داد لاینهای P₇ و P₁به ترتیب بیشترین تاثیر را در افزایش و کاهش وزن صد دانه داشتند (جدول ۴-۲) نتایج SCA حاکی از این بود که تلاقی های P₄*P₈ ،P₆*P₇ ، به ترتیب بیشترین و کمترین وزن صد دانه را دارند.
میانگین کل هیبرید ها و والدین به ترتیب ۶۲/۴و ۴۳/۴می باشد (۴-۳) ، که نشان دهنده ۱۹% هتروزیس کل می باشد. بیشترین میزان هتروزیس نسبت به والد برتر در تلاقیP₆*P₈ ، و کمترین مقدار آن در تلاقی P₁*P₁₀مشاهده شد.
با توجه به نحوه پراکنش والدین نسبت به مبدا مختصات در نمودار کواریانس نتاج والد می توان گفت که والد P₁₀ بیشترین ژن های مغلوب و والدP₁ بیشترین ژنهای غالب را دارد. و والد های P₂ وP₃دارای ژنهای حد واسط می باشد.

شکل ‏۴–۸: خط رگرسیون Wr-Vr برای صفت وزن صد دانه Wr=aVr + b،Wr(کواریانس نتاج –والد) ،Vr (واریانس والدین )، نقاط ژنوتیپ های P₁تا P₁₀می باشند.
عملکرد
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ترکیب پذیری عمومی(GCA) و خصوصی (SCA )در سطح آماری ۵/۰و ۱ درصد معنی دار است،که نشان از نقش توام اثرات افزایشی و غیر افزایشی در کنترل این صفت دارد.
همچنین معنی دار شدن GCA/SCA ( جدول۴-۱)، نشان میدهد اثرات افزایشی نقش موثری در کنترل این صفت دارند. متوسط درجه غالبیت ۶۲/۱۰(جدول ۴-۳) ، نشان از وجود اثرات غالبیت در کنترل این صفت دارد . قطع شدن منحنی Wr در قسمت منفی بوسیله خط رگرسیونی نشان می دهد صفت بیشتر تحت کنترل اثرات فوق غالبیت قرار دارد.
مقادیر GCA نشان داد لاینهای P₂ و P₇به ترتیب بیشترین تاثیر را در افزایش و کاهش عملکرد در واحد بوته داشتند (جدول ۴-۲) که نشان می دهد والد P₂بیشترین تاثیر را در افزایش عملکرد داشته است و بهترین والد برای افزایش عملکرد در نتاج می باشد.
نتایج SCA حاکی از این بود که تلاقی های P₁*P₂ ،P₂*P₃ ، به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد در واحد بوته را دارند. بنابراین هیبرید های حاصل ازتلاقی های P₁*P₂دارای بیشترین عملکرد هستند و می توان آنها را به عنوان بهترین هیبرید در صفت عملکرد انتخاب کرد.
میانگین کل هیبرید ها و والدین به ترتیب ۶۸/۴۱و ۷۸/۳۵ می باشد(جدول ۴-۳) ،که نشان دهنده ۵۹ % هتروزیس کل می باشد. بیشترین میزان هتروزیس نسبت به والد برتر در تلاقیP₆*P₁₀ ، و کمترین مقدار آن در تلاقی P₁*P₉مشاهده شد.
والد P₁₀ دارای بیشترین ژنهای مغلوب و والد های P₉و P₄ بیشترین ژنهای غالب را دارند.

شکل ‏۴–۹: خط رگرسیون Wr-Vr برای صفت عملکرد . Wr = aVr + b، Wr(کواریانس نتاج
–والد) ،Vr (واریانس والدین )، نقاط ژنوتیپ های P₁تاP₁₀ می باشند.
جدول ‏۴–۳: برآورد پارامترهای ژنتیکی برخی صفات مورد بررسی در تلاقی دای آلل لاینهای اینبرد گلرنگ

پارمترهای ژنتیکی

تعداد روز تا شروع گلدهی

تعدادروز تا متوسط گلدهی

تعداد روز تا پایان گلدهی

ارتفاع تا اولین شاخه فرعی

تعداد شاخه فرعی

واریانس GCA

۶۳/۱

۰۴/۱

۱- ۱- مقدمه و اهداف تحقیق
در حال حاضر پدیده بیابان­زایی به صورت یک معضل گریبانگیر بسیاری از کشور­های جهان از جمله کشور­های در حال توسعه است.،­ نتیجه این پدیده از بین رفتن منابع تجدید­شونده می­باشدکه نه تنها در نواحی خشک و نیمه­خشک بلکه در بخش­هایی از مناطق نیمه­مرطوب نیز قابل مشاهده می­باشد] ۱[.
بیابان­زایی کاهش توان اکولوژیک سرزمین در اثر یک یا ترکیبی از فرایند­ها چون: فرسایش­آبی، فرسایش­بادی، تخریب پوشش­گیاهی، شور و قلیایی­شدن خاک و… که به وسیله عوامل محیطی یا انسانی شدت می­یابد. ولی از این میان تنها فعالیت­‏های انسانی است که میتواند قابل کنترل باشد و روند پیشرو­ی بیابان را کم یا متوقف سازد، چرا که به عنوان یک عامل مؤثر عمل نموده و علاوه بر اثر مستقیم بر محیط، روی عوامل طبیعی از جمله تغییرات اقلیم نیز می ­تواند اثر­گذار باشد و بدین ترتیب روند بیابانی­شدن و تخریب به صورت فزاینده­ای گسترش می­یابد ]۲۲[. از دخالت­های انسانی می-توان به زراعت غیر­اصولی در اراضی کشاورزی، تبدیل زمین­های مرتعی به اراضی کم بازده، جنگل­زدایی، حذف پوشش­گیاهی، شخم­زدن در جهت شیب و…اشاره کرد ]۲۲[.
پیامد­های ناشی از پیشروی بیابان را میتوان از بین­رفتن اراضی مرغوب، مراتع و دشتها­ی حاصلخیز، تخلیه سفره ­های آب زیر­زمینی، شور شدن اراضی و کاهش­کیفیت منابع آب دانست. فهم صحیح و بهتر روند تخریب سرزمین و بیابان­زایی و همچنین خطر بالقوه آن در آینده جز از طریق مطالعات مستمر و همه­جانبه، بررسی­های دقیق محلی و بهره­ گیری از روش های ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی، میسر نمی ­باشد، به همین دلیل یافتن راهکار­ها و روش­های مدیریتی مناسب، جهت ارزیابی علل اصلی بیابان­زایی در غالب مدل­های پیش ­بینی روند بیابان­زایی، به ویژه در کشور­ی همچون ایران ضروری به نظر میرسد ]۳۹[.
در زمینه مقابله با پدیده بیابان-زایی می­توان با ارائه راهکار­ها و روش­های مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاسته و نیز از گسترش و پیشرو­ی آن جلوگیری بعمل آورد، در این راه شناخت فرایند­های بیابان­زایی و عوامل ایجاد­کننده و تشدید­کننده آن و نیز آگاهی از شدت و ضعف این فرایند­ها و عوامل، امری مهم وضروری می­باشد که باید مورد بررسی و ارزیابی قرار­گیرند ]۴۲[.
جهت ارائه مدل مناسبی از بیابان­زایی در منطقه، مدل­های بیابان­زایی که در کشور­های مختلف در جهان، ارائه شده ­اند، مورد بررسی و ارزیابی قرار­گرفته­اند. از جمله این روش­ها متد مدالوس و متد ایرانی ارزیابی پتانسیل بیابان­زایی می­باشد. متد مدالوس توسط کمیسون بین المللی اروپا ارائه شده است. کمیسون اروپا در سال ۱۹۸۷با هدف مطالعات بیابان­زایی و تخریب اراضی تأسیس شد و پروژه­ های مختلفی در این رابطه به انجام رسید. از مهمترین این پروژه­ ها مدل مدالوس بود که به مدت ۹سال و طی ۳ مرحله از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ به طول انجامید. پس از نهایی شدن متن کنواکسیون بین المللی مقابله با بیابان­زایی در ژوئن ۱۹۹۴ و به عضویت درآمدن ایران در این کنواکسیون طرح ملی تعیین شاخص ­ها و معیار­های بیابان­زایی توسط دفتر تثبیت شن و بیابان­زایی سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیز­داری درسال ۱۳۸۳ نهایی شد. بر اساس این طرح ۹معیار و۳۶ شاخص بیابان­زایی در ایران همراه با متدولوژی ارزیابی کمی وکیفی آنها در قالب مدل ایرانی ارائه گردید ]۴۲[.
ارزیابی بیابان­زایی بر اساس تشخیص وتعیین معیار­ها و شاخص­ های مناسب مربوط به بخش­های فیزیکی، اقتصادی – اجتماعی، بیولوژیکی و عوامل مؤثر در شناسایی فرایند­ها و پارامتر­های مسبب تخریب اراضی عملی می­گردد. با مشخص شدن معیار­ها و شاخص­ های مربوط به هر منطقه و نیز پایش آنها در طی دوره­ های زمانی، امکان تجزیه و تحلیل داده ­های سری زمانی برای پی­بردن به عوامل اصلی بیابان­زایی و اثرات ناشی از آن امکان­ پذیر است. می توان چنین بیان نمود که معیار­ها، شاخص ­ها، پایش و ارزیابی به عنوان اجزای جدا­ناپذیر یک سیستم جامع بیابان­زایی به حساب می­آیند. به بیان دیگر معیار­ها و شاخص­ های پایش و ارزیابی تخریب سرزمین جزء لاینفک مدیریت پایدار منابع­طبیعی می_باشد ]۱۵[.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

با توجه به آنکه مدل مدالوس با توجه به شرایط محیطی و ساختار اقتصادی – اجتماعی منطقه ایجاد مدل تنظیم شده است، به نظر می­رسد که الگو­برداری صحیح و کاملی از آن در کشور ما تقریباً غیر منطقی است. ما با توجه به شرایط منطقه و نظر کارشناسی شاخص­ های خاصی از مدل انتخاب شد. در مدل ایرانی که مدل بومی کشور است با توجه به شرایط منطقه و نظر کارشناسی معیار­ها وشاخص­های خاصی انتخاب شد­ند.
با توجه به مطالب ذکر شده در فوق و نیز با تغییراتی که در روش­های پیشنهاد­ی نسبت به روش­های مدالوس (MEDALUS) و ایرانی (IMDPA) داده شده، به لحاظ سادگی و گام به گام بودنشان، روش­های پیشنهادی می­توانند در مناطق دیگر­ی که شرایطی مشابه با منطقه مورد­نظر دارند مورد استفاده دست­اندر­کاران بخش اجرایی قرار­گرفته، معیار­ها و شاخص­ های آن مورد تجزیه وتحلیل مجدد قرار­گیرند و در صورت لزوم اصلاح شوند.
در این تحقیق سعی می­ شود شدت بیابان­زایی با بهره گرفتن از مدل­های IMDPA^[1] و MEDALUS^[2] ارائه شود. بنابراین فرض ما بر این است که:

• • با مدل­های ذکر شده می­توان حساسیت­پذیری منطقه به بیابان­زایی را ارزیابی کرد.

• • می توان فن­آوری­های سنجش از دور و سامانه­های اطلاعات جغرافیایی را در تهیه لایه ­ها و مدل­ها استفاده کرد.

۱-۲- تعاریف و مفاهیم بیابان و بیابان­زایی
در منابع مختلف برای واژه ­هایی چون بیابان، بیابان­زایی، مناطق خشک و تخریب­سرزمین تعاریف متعدد و گاهی متضاد ارائه شده است لذا بهتر است در بدو امر، برای نزدیک­شدن افکار تعاریف بازنگر­ی و هماهنگ­سازی شوند.
۱-۲-۱- بیابان^[۳]
برای واژه بیابان تعاریف وتدابیر زیاد­ی ارائه شده­است، هر چند که تاکنون یک تعریف جامع و مورد پذیرش تمامی صاحب­نظران، ارائه نشده است. در فرهنگ ایران، واژه بیابان، کلمه­ای است که به مناطق خشک و کم­آب و علف اطلاق می­ شود. بیابان در فارسی کهن؛ ویاپان، در فرهنگ عرب صحرا و در زبان لاتین معادل Desert است ]۶[.
اختصاصی ومهاجر (۱۳۷۵)، بیابان­ها را به دو دسته کلی، یعنی بیابان­های طبیعی با منشأ محیطی و بیابان­های جدید با منشأ انسانی تقسیم کرده-اند. دسته اول که عموماً در مناطق خشک و فرا­خشک جهان دیده می­ شود، به رغم عدم دخالت جدی انسان، دارای چشم­انداز­های طبیعی خشن، فاقد پوشش­گیاهی مانند سطوح کویری، سطوح سنگ فرش بیابان (هامادا) و تپه­های ماسه­ای لخت هستند ]۶[.
محمدی (۱۳۷۷) بیابان را از دیدگاه یونپ چنین تعریف کرده است: «بیابان، به اکوسیستم­های زوال یافته­ای اطلاق می­ شود که استعداد تولید­طبیعی گیاه (بیوماس) در آنها کاهش یافته و یا به کلی از بین­رفته است و این فرایند نه تنها به عوامل اقلیمی، بلکه به دیگر عوامل محیطی مانند: ساختار­های زمین­ شناسی، توپوگرافی، کیفیت منابع آب و خاک و خاصه دخالت­های انسان در محیط بستگی دارد ]۳۰[.
خسروشاهی و همکاران (۱۳۸۵)، از دیدگاه جغرافیایی، قلمرو مناطق بیابانی وغیر­بیابانی را از جنبه­ های مختلف اقلیم­شناسی، هیدرولوژی، خاک­شناسی، زمین­ شناسی، ژئومورفولوژی و پوشش­گیاهی تفکیک و نقشه بیابان­های ایران را تهیه کرده ­اند؛ طبق این نگرش، بیابان اقلیمی به مناطقی اطلاق می­گردد که بارندگی کمتر از ۲۰۰ میلیمتر دارند، از دیدگاه زمین­ شناسی و ژئومورفولوژی به مناطقی اطلاق می­گردد که با سازند­های تبخیری(گچ و نمک) همراه باشند ]۱۶[.
بیابان­های ایران را از نظر پراکنش مکانی می­توان به دو دسته تقسیم نمود:
الف- بیابان­های­داخلی مساحت نسبتاً وسیعی را در استان­های سمنان، مرکزی، قم، کرمان، یزد، اصفهان، سیستان و بلوچستان، خراسان­رضوی و جنوبی می­پوشاند. میزان بارش سالیانه کمتر از ۱۵۰ میلی­متر پیشنهاد میگردد. از ویژگی­های بارش در این مناطق می­توان به نامنظم بودن میزان، شدت و پراکنش بارندگی در طول سال اشاره کرد؛ متوسط رطوبت نسبی سالانه بین ۵۰-۱۵ درصد منغیراست، میزان تبخیر بین ۲۰- ۱۵ برابر و در بعضی موارد استثنایی بیشتر از ۲۰ برابر میزان بارش سالیانه در نظر گرفته می­ شود ]۲[.
ب – بیابان ساحلی که از سواحل دریا­ی عمان در جنوب شرقی تا سواحل خلیج­فارس در جنوب غربی ادامه دارد، متوسط بارندگی سالانه حدود ۲۰۰ میلی­متر در نظر گرفته می­ شود ]۶[.
۱-۲-۲- بیابان­زایی^[۴]
طبق نظریه گلنتس (۱۹۷۷) برای این واژه تقریباً یکصد تعریف ارائه شده­است. نقطه مشترک درتمامی تعاریف، تخریب شدید محیط­زیست و کاهش تولید بیولوژیک اکوسیستم­ها بر اثر بیابان­زایی است ]۲۴[. هر­کدام از تعاریف بیابان­زایی نشان­دهنده روند تغییرات اکوسیستم از وضعیت مطلوب به وضعیت نا­مطلوب وکاهش تولید بیولوژیک یا زیست­توده است ]۲۴[. واژه بیابانی­شدن اولین بار به صورت غیر­رسمی توسط لوئیس لاودان، دانشمند فرانسوی در سال ۱۹۲۷ میلادی و در رابطه با تخریب اکوسیستم­ها و منابع گیاهی عنوان گردید. پس از لاودن، آبراهام آبرویل (۱۹۴۹) جنگل­بان فرانسوی اصطلاح بیابانی­شدن را با ظهور شرایطی مشابه بیابان­های طبیعی بر اثرعملکرد نا­درست انسان و در نتیجه تخریب پوشش­گیاهی و خاک در اراضی جنگلی مناطق حاره و نیمه­حاره آفریقا بکار برد ]۳۹[.
آبرویل معتقد بود که این پدیده اصولاً خاص مناطق حاره­ای نیمه­مرطوب آفریقا است که سبب بوجود­آمدن نوعی از بیابان در عرصه­ هایی که در گذشته پوشیده از جنگل بوده ­اند می­ شود و یا در حقیقت سبب ایجاد و گسترش اراضی بیابانی در مناطقی می­گردد که میزان بارندگی سالانه در آنها در نرخ ۷۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی­متر است. بعد از آبرویل این اصطلاح توسط کارشناسان و پژوهشگران دیگر­ی برای تعیین وضعیت تخریب­اراضی در سایر مناطق بکار برده­شد و به مرور کاربرد این اصطلاح بیشتر در سرزمین­های خشک توسعه یافت. توسعه و گسترش مفهوم بیابان­زایی در مناطق دیگر چون نیمه­خشک، خشک­ نیمه­مرطوب و … موجب گشت تا تعاریف و مفاهیم دیگر­ی در این زمینه ارائه شود. به دنبال خشکسالی­ها و قحطی-های مداوم در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ میلادی در کشور­های آفریقایی و فراگیر­شدن مشکل بیابان­زایی در جهان، برنامه محیط زیست سازمان ملل در سال۱۹۷۷ میلادی، اولین کنفرانس جهانی بیابان و بیابان­زایی را در نایروبی پایتخت کنیا برگزار کرد. در این کنفرانس پدیده بیابان­زایی به شرح زیر تعریف گردید:
“بیابان-زایی فرایند­ی است که موجب تخریب و انهدام اکوسیستم­های طبیعی شده و سبب کاهش تولید بیولوژیک در حد تخریب خاک (به ویژه فرسایش بادی) می­ شود” ]۳۸[.
تعاریف دیگری از واژه بیابان­زایی در جهان مشابه تعاریف فوق ارائه شده که در زیر به برخی از آنها اشاره می­کنیم.
ویشمایر (۱۹۸۰) معتقد است: بیابان­زایی تغییرات مضر در اکوسیستم مناطق­خشک ونیمه­خشک است که به وسیله انسان ایجاد می­گردد. در طرح مشترک فائو – یونپ درباره ارزیابی و تهیه نقشه بیابان­زایی، اصطلاح بیابان-زایی به عنوان پدیده­ای که در بر­گیرنده تمامی جوانب و فرایند­های اجتماعی، اقتصادی، طبیعی و انسانی باشد، به صورت زیر تعریف شده است: “بیابان­زایی، عبارت از به هم خوردن تعادل خاک، پوشش­گیاهی، هوا و آب در مناطق دارای اقلیم­خشک است” . استمرار این شرایط کاهش یا نابودی کامل توان بیولوژیک اراضی، ازبین رفتن شرایط مساعد زندگی و افزایش مناظر ناخوشایند بیابانی را در پی­خواهد داشت ]۳۹[.
همایون (۱۳۶۸) آثار بیابانی­شدن را چنین بر­شمرده است: جابجایی و حرکات رسوبات فرسایش­یافته باد­ی، تخریب مراتع و اراضی­زراعی، باتلاقی­شدن وشور­شدن زمین­های آبی، نابود­ی درختان و بوته، تقلیل کمی و کیفی آب­های سطحی و زیرزمینی ]۳۷[.
در نهایت در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد در ریودو ژانیرو، در سال ۱۹۹۲ میلادی، مفهوم بیابان­زایی به صورت زیر مطرح گردید:
“بیابان­زایی عبارت است از: تخریب سرزمین در مناطق­خشک، نیمه­خشک و خشک ­نیمه­مرطوب، تحت اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت­های انسانی”.
این پدیده اثرات بسیار­وسیع و گسترده، اکولوژیکی، زیست­محیطی، اقتصادی – اجتماعی به ویژه فقر گسترده و تخریب منابع را به دنبال داشته از جمله:
تهدید تخریب ۷۳ درصد کل مراتع
افت توان تولید خاک در ۴۷ درصد مناطق خشک جهان
غیر قابل استفاده­شدن ۵۰ تا ۷۰ هزار کیلومتر مربع اراضی حاصلخیزدر سال
۴۲ میلیارد دلار خسارت سالانه به محصولات کشاورزی جهان ]۱۵[.
در ایران:
حدود صد میلیون هکتار از اراضی در معرض پدیده بیابان­زایی است که عبارتند از:

• • ۷۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش­آبی

• • ۲۰ میلیون هکتار در معرض فرسایش­بادی

• • ۵ میلیون هکتار در معرض سایر تخریب­های فیزیکی و شیمیایی که خود شامل: ۲ میلیون هکتار در معرض کاهش حاصلخیز­یی، ۲ میلیون هکتار در معرض شوری­زایی و ۱ میلیون هکتار در معرض سایر تخریب­هاست ]۱۵[.

با توجه به تعاریفی که از بیابان­زایی ارائه گردید مشاهده­شد که رسیدن به مفهوم ساده و روشنی از بیابان­زایی مستلزم درک دقیق و مشخصی از واژه­ های تخریب اراضی، مناطق خشک، تغییرات­اقلیمی و فعالیت­های انسانی می­باشد ]۳۷[.

۱-۹- نمونه گیری
جامعه آماری این پایان نامه شامل تمامی شهروندان منطقه ۱۸ می گردد. با توجه به جمعیت منطقه، امکان پرسشگری از تمام شهروندان امکان پذیر نمی باشد بنابراین به دلیل نیاز به حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. جمعیت منطقه مورد مطالعه در سال ۱۳۹۰ معادل ۳۹۱۳۶۸ نفر می باشد و در نتیجه حجم نمونه ۳۸۵ نفر محاسبه گردید و نمونه برداری به شیوه تصادفی و خوشه ای انجام می شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۱۰- روش تحلیل اطلاعات و داده ها
روش تحلیل با کاربرد شاخص های آمار توصیفی و در سطح آمار استنباطی انجام خواهد گرفت. از نرم افزارSPSS برای تحلیل آماری و AHP نیز برای تبیین سلسله مراتب فعالیت ها استفاده می شود.
۱-۱۱- پیشینه تحقیق
۱-۱۱-۱- داخلی
– کاظم جاجرمی و ابراهیم کلته (۱۳۸۵) در مقاله ای با «عنوان سنجش وضعیت شاخص های کیفیت زندگی در شهر از نظر شهروندان مطالعه موردی: گنبدقابوس»، به وسیله ی پرسشنامه داده های تحقیق را جمع آوری نموده اند و به سنجش الگوهای ذهنی افراد از وضعیت شاخص های کیفیت زندگی محله شان پرداخته اند و میزان آن را در کل شهر و نواحی مختلف مورد استفاده قرار می دهد و به این نتیجه رسیده اند که شاخص های کیفیت زندگی از نظر شهروندان در نواحی مختلف شهر تفاوت شدیدی را نشان می دهد.
– ئه سرین محمودپور (۱۳۸۷) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «برنامه ریزی ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی شهری نمونه موردی بوستان های شهری» در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی به این نتیجه رسیده است که ضریب تاثیرگذار فضاهای عمومی شهری و بوستان های شهری-همچون یک نمونه از فضاهای عمومی شهری- از عناصر اصلی ساختار شهرها هستند که نقش مهمی در کیفیت زندگی و رفاه افراد ساکن در شهرها دارند. ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی و بوستان های شهری با بهبود و تقویت ویژگی های کارکردی، اجتماع پذیری و تأمین نیازهای مردم، افزایش میزان استفاده از این فضاها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به افزایش میزان استفاده، تقویت سرمایه اجتماعی و به تبع آن ارتقاء کیفیت زندگی و احساس رفاه مردم در شهرها، که از اهداف توسعه شهری پایدار است، می شود.
– امین فرجی ملایی (۱۳۸۹) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان « تحلیل شاخصهای کیفیت زندگی شهری و برنامه ریزی برای بهبود آن مورد شهر بابلسر» در دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران به این نتیجه رسیده است که میان محلات مختلف شهر بابلسر از بعد شاخص های مورد بررسی تفاوت معنی داری وجود دارد و در عین حال براساس نتایج به دست آمده محلات مرزی شهر بابلسر (که شامل: شهرک آزادگان، یورمحله بالا، کاظم آباد، جوادیه و محله ۱۶) نسبت به محلات داخلی از سطح کیفیت زندگی کمتری برخوردارند.
– وحید بیگدلی راد (۱۳۸۹) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «بررسی و تبیین نقش فضاهای جمعی در ارتقاء کیفیت زندگی شهری و محیط های سکونتی، مطالعات موردی محلات نارمک و نواب» در دانشکده شهرسازی و معماری دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) به این نتیجه رسیده است که ارتقاء کیفیت فضاهای عمومی جهت اعتلاء زندگی شهری و تقویت کیفیت زندگی، امری الزامی است. لذا توجه به فضاهای عمومی و برنامه ریزی مناسب جهت خلق فضاهای با کیفیت از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد.
– علی شهپری (۱۳۹۰) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان « نقش فضاهای عمومی در کیفیت زندگی شهری مطالعه موردی پارک ملت، منطقه ۳ تهران» در دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی به این نتیجه رسیده است که رابطه تنگاتنگی مابین امکانات پارک و تنوع فضاها با مراجعه به پارک و همچنین حس تعلق به پارک و محل سکونت و نیز تمایل به مشارکت در راستای بهبود کیفیت محیط زندگی وجود دارد.
۱-۱۱-۲- خارجی
اچمد و واهینی ^[۱] (۲۰۱۲) در مقاله ای با عنوان «تأثیر خصوصی سازی فضای باز عمومی بر کیفیت زندگی بر روی میدان مردکا^[۲] » به این نتیجه رسیده است که مردم در هر شرایطی به فعالیت های اجتماعی خود هم در فضاهای عمومی و هم خصوصی ادامه می دهند اما این فعالیت ها از لحاظ فیزیکی تفکیک شده است. به طور کلی، مردم از شرایط زندگی خود و نیز از ویژگی ها و امکانات فضاهای باز عمومی و خصوصی راضی هستند اما جوانب مدیریتی فضاهای خصوصی سازی شده از نوع عمومی بالاتر است.
الاجوییگبه^[۳] و همکاران (۲۰۱۳) در مقاله ای تحت عنوان «ارزیابی کیفیت زندگی با بهره گرفتن از رویکرد سیستمی اطلاعات جغرافیایی برای تصمیم گیری درباره کاهش فقر» به این نتیجه رسیده اند که طبقات بالاتر از حد متوسط و خیلی خوب با وجود اینکه در مدل کیفیت زندگی وجود نداشته اند، کیفیت زندگی ۶۱٫۵۳ % از فضای جغرافیایی دولت محلی اگور^[۴] پایین تر از حد متوسط، ۱۷٫۹۴ % شدیداً فقیر و ۱۴٫۵۵ % در حد متوسط بوده است. همچنین، این تحقیق محل هایی با اولویت توسعه را شناسایی کرده و به این نتیجه رسیده است که کیفیت زندگی محلی اگور فقیر است و نیازمند مداخله فوری آگاهانه توسط تمامی شرکای توسعه به همراه دولت می باشد.
تی سانگ^[۵] (۲۰۰۰) در پایان نامه خود با عنوان «آیا برنامه ریزی شهری در هنگ کنگ کیفیت زندگی را بهبود می دهد یا خیر؟» در دانشگاه هنگ کنگ به این نتیجه رسیده است که روند کیفیت زندگی در طی چند سال اخیر و درمیان مؤلفه های انتخابی در هنگ کنگ بسیار متفاوت و متنوع است. به طور کلی، زیرساخت های اجتماعی از قبیل آموزش، حمل و نقل، بهداشت و سلامت، و خدمات تفریحی بهتر شده اند و در عین حال این بهبود به قیمت زوال محیط زیست تمام شده است. خانه سازی موقعیت پیچیده تری دارد، چرا که برخی از عوامل کیفیت زندگی بهتر و برخی دیگر کاهش یافته اند. در رابطه با سیستم برنامه ریزی شهری، نتایج نشان دادند که برنامه ریزی ناهماهنگ و ناسازگار و مکانیسم پیاده سازی دولت مقیاس هایی که باعث بهبود کیفیت زندگی می شوند را در عمل کاهش می دهد. همچنین در فرایند توسعه گذشته به برنامه ریزی برای محیط زیست توجه بی موردی شده است که خود به کاهش کیفیت محیط زیست منجر شده است. به طور کلی در حین توسعه، بین جنبه های مختلف کیفیت زندگی معامله بده بستانی برقرار است، به طور کلی که برای داشتن کیفیت زندگی تثبیت شده عمومی، تصمیم گیری جوابگو و منطقی ضروری است.
۱-۱۲- موانع تحقیق
انجام هر تحقیقی معمولاً با مشکلات و تنگناهایی مواجه می شود. این مسأله برای محقق جغرافیا بیش از سایر رشته ها است. زیرا جغرافیا با موضوعاتی سروکار دارد که علاوه بر گستردگی و تنوع، تغییر و تحول دائمی ماهیت وجود آن را تشکیل می دهد. در انجام پژوهش حاضر نیز مشکلات زیادی وجود داشت که عمده ترین آن به شرح زیر است:
تلقی محرمانه بودن هرگونه اطلاعات و آمار و ارقام ساده از نظر مسؤولین شهرداری و بخصوص فایل نقشه وضع موجود کاربری های شهری؛
کمبود تحقیقات و مطالعات صورت گرفته پیشین در منطقه مورد مطالعه؛
مصاحبه نکردن مدیران مراکز مورد مطالعه؛
محدودیت آمار یا قدیمی بودن اغلب آنها که مشکلات فراوانی را در رسیدن به نتایج و اهداف تحقیق به همراه داشت.
۱-۱۳- روایی و پایایی تحقیق
برای روایی پرسشنامه از نظرات اساتید استفاده گردید و در نتیجه پرسشنامه در قالب زیر تدوین شده است.

شاخص

گویه

خیلی زیاد

زیاد

متوسط

کم

خیلی کم

محیطی و کالبدی
میزان رضایت شما از معماری مراکز نام برده
…..
…….

کارت امتیازی متوازن چارچوبی برای تشریح سازمان از چهار جنبه مختلف است که این کار از طریق تعدادی شاخص صورت میگیرد. کارت امتیازی متوازن برای مدیران ابزار هدایت سازمان به منظور موفقیت در رقابت آینده را فراهم میسازد. کارت امتیازی متوازن چیزی فراتر از یک نظام اندازه گیری عملکرد است؛ بلکه یک نظام مدیریت راهبردی است که قادر است انرژی، توانمندی ها و دانش کارکنان و اشاعه آن در کل سطوح سازمانی تا نیل به اهداف بلند مدت راهبردی را هدایت کند. هدف اصلی کارت امتیازی متوازن بکارگیری اهداف و چشم انداز سازمان در عمل است. این مدل اهداف و راهبرد را به عنوان مرکز کنترل عملیات سازمان قرار میدهد. این کار از طریق ترجمه اهداف سازمان به شاخص های کلیدی موفقیت در چهار منظر چارچوب کارت امتیازی متوازن انجام میشود. (عبدالرضا بیگی نیا،۱۳۸۹: ۳)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۰-۱۰-۳ عناصر اطلاعاتی فرم مدل هوشین کانری به شرح زیر می باشد:

ردیف
عنوان
شرح
۱
هدف استراتژیک

هدف استراتژیک، اهدافی هستند که از آنها به عنوان اهداف استراتژیک حوزه صادرات سازمان یا اهداف هوشن نام برده شده است.

۲

نام مالک هدف

نام فردی از رده معاونین یا مدیران شرکت می باشد که مسئولیت تحقق هدف را بر عهده داشته و باید بستر لازم جهت اندازه گیری، پایش و تجزیه و تحلیل داده های مرتبط را فراهم آورد.(هنگام معرفی مالک هدف می بایست دقیقاً به نام فرد اشاره گردد و از ذکر پست سازمانی یا نام واحد خودداری شود.)

۳

شاخص کلیدی

معیاری است که میزان دستیابی به اهداف استراتژیک را مورد سنجش قرار می دهد و باید توسط مالک شاخص پایش گردد. در این قسمت می بایست شاخصهای کلیدی مرتبط با اهداف استراتژیک واحد عنوان شده و مطابق دستورالعمل تهیه شناسنامه شاخص برای شاخص های تعریف شده، شناسنامه تدوین گردد.

۴

واحد سنجش

مقیاسی است که شاخص با آن سنجیده می شود.

۵

نام مالک شاخص

نام فردی که مسئولیت اندازه گیری، پایش و تجزیه و تحلیل داده های مربوط به شاخص را بر عهده دارد. (هنگام معرفی مالک شاخص می بایست دقیقا به نام فرد اشاره گردد و از ذکر پست سازمانی یا نام واحد خودداری شود.)

۶

عملکرد سال جاری

در این قسمت می بایست آخرین وضعیت عملکرد شاخص لحاظ گردد.

۷

هدف سال آتی

در این ستون شاخص کلیدی به صورت فصلی هدفگذاری می گردد. هدف گذاری فصلی به صورت تجمعی صورت می پذیرد.

۸

پروژه/اقدام کلیدی

در این ستون، لازم است که واحدهای سازمان عناوین اقدامات یا پروژه های اثرگذار بر هدف استراتژیک درج شده را ذکر می نمایند.

شورا ها می کوشند منافع عمومی جامعه را در طرح ها لحاظ کنند . مردم باید از چند و چون طرح آگاه شوند و فرصت داشته باشند تا نظرات خود را بیان کنند .

شورا باید در جریان تهیه طرح , با اجتماعات کوچک محلی زیادی ارتباط برقرار کند . موضوع های مناقشه برانگیز باید مورد مذاکره قرار گیرند و در جا هایی که لازم باشد , بین گروه های ذی نفع میانجی گری صورت گیرد.

برنامه ها

طرح ها و اسناد توسط شورا در چهار چوب برنامه های ملی تهیه می شوند ؛ ار این رو , قبلا بسیاری از تضادها حل شده است . اعضای شورا احتمالا تنها لازم است که برای ایجاد هماهنگی نهایی و نه فعالیتی بنیادی برای از میان بردن تضادها اقدام کنند .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بهروران , نیاز ها و الویت های خود را می شناسند .برنامه ریزان نیازمند شنیدن نظرات آنها هستند ؛نه اینکه از قبلبر این تصور باشند که به علت برنامه ریز بودن , نیازها دیگران را می دانند .

مهارت ها

مهارت در تهیه برنامه ها و سیاست هایی که راهنمایی هایی کلی ملی را در نظر دارد و سپس هماهنگ کردن آن در پرتو جریان اطلاع رسانی از طریق مشاوره

مهارت در برقراری ارتباط با گروه هایی متنوع , گوش فرادان به بیان مقایسه روشن و منظم نیازها و الویت های گروه های مختلف ذی نفع در برنامه , برقراری هماهنگ از طریق مذاکره و شناخت طرفین و جلب اعتماد گروه های مختلف

چگونگی رهبری ( تسهیل گر)

برنامه ریزان حرفه ای جریان مشاوره را هدایت می کنند و نظرات را جمع آوری , تحلیل جمع بندی و ارائه می کنند

میانجی گران بی طرف یا برنامه ریزان , هدایت جریان را برعهده دارند ؛ ولی طرف های بسیاری نیز در این بین نقش دارند . همچنین برنامه ریزان که توسط شورا استخدام شده اند نیز در این جریان موثرند.

مشارکت کنندگان

همه فرصت یکسانی برای مشارکت دارند . با این حال مشارکت کنند گان , بیشتر شامل گروه های مطلع هستند که الزاما نماینده تفکر عموم نیستند .

تلاش ویژه ای باید صورت گیرد تا گروهای حاشیه ای که به طور معمول از روند برنامه ها کنار گذاشته شده اند , به بازی گرفته شوند .

منبع : مهندسان مشاور آرمانشهر ,۱۳۸۶
۲-۴-۲۴- وضعیت مشارکت در ایران
آگاهی که محور اساسی مشارکت است در ایران هنوز وجود ندارد مشارکت نیازمند بستر قانون مند , آگاه ومشارکت طلب است در واقع منظور از مشارکت , قدرت تاثیر گذاردن بر تصمیم گیری ها و سهیم شدن شهروندان در قدرت است . مشارکت فقط به حمایت مردم از تصمیم گیران و تاثیر سیاست های آنان محدود نمی شود , بلکه فرایندی است که در آن شهروندان ومسولان در تصمیم گیری های شهری سهیم می شوند ( برک پور , ۱۳۸۶ , ۵۰۱ ) .حکومت محلی در ایران برای رسیدن به شرایط مطلوب نیازمند اصلاحاتی در قانون تشگیل شورا ها و شهرداری ها و همچنین تعدیل رابطه حکومت مرکزی با حکومت محلی است به گونه ای که رابطه همبستگی جایگزین رابطه قیومت شود ( همان: ۱۰۱ ) .به طور کلی هدف اصلی حکمروایی شهری ایجاد محیطی است که که در آن بهترین شرایط ممکن برای کار و زندگی جامعه شهری فراهم گردد . برای رسیدن به این هدف , حکومت شهری یا شهرداری باید در رشته های گو ناگون فعالیت کند و در جریان این فعالیت ها هم نقش ناظر و هم مدیر عامل را ایفا نماید ( همان :۱۱۸ ).
به طور کلی , فلسفه اساسی شکل گیری حکومت هایی محلی نهادینه سازی و تحقق مشارکت مردمی در مدیریت امورمحلی باید الزاما سبک رهبری مشارکتی را در ارتباط با مردم محلی برگزینند ؛ به طوری که بند پنج ۷۱ قانون شوراهای اسلامی , برنامه ریزی در زمینه مشارکت مردم در انجام خدمات اقتصادی , اجتماعی , عمرانی , فرهنگی , آموزشی و سایر امور رفاهی با موافقت دستگاه های ذی ربط را از جمله وظایف شورا های اسلامی شهر بیان می کند . از آنجا که در برخی جوامع همانند کشور ما , زمینه اجرای مدیریت مشارکتی درمردم محل به طور کامل وجود ندارد , لازم است که از طریق فرایند توانمند سازی , ظرفیت پذیرش اجرای مدیریت مشارکتی به وجود می آید .
چنانچه ظرفیت کمی در افراد محلی برای مشارکت وجود دارد , فرایند توانمند سازی باید به تدریج با اجرای راهبردهای (( تسهیم نفوذ )) , ((تسهیم قدرت )) و در نهایت (( توزیع قدرت )) در جه توانمند سازی را در افراد محلی افزایش دهد . افراد توانمند دارای اعتماد به نفس , انرژی , احساس تعهد ,مسولیت و غرور در کارهایشان هستند . به نظر استیوارت , مهم ترین وظیفه مقامات محلی و حکومت های محلی باید تقویت و بهبود اجتماع محلی و سازمان کارامد و موثر (( شهروند سازی )) باشد . شهروند سازی عبارت است از : فراهم کردن امکانات , تسهیلات و ساز و کار های لازم برای شهروندان تا آنجا که از حقوق شهروندی شان بهره مند شوند وبتوانند وظایف و تکالیف شهروندی خود را در قبال جامعه محلی که در آن زندگی می کنند , به طور مناسب انجام دهند .او معتقد است که حکومت های محلی ( مدیریت شهری ) در مقایسه با حکومت های مرکزی , نقش فعال تری در زمینه تشویق و ترغیب شهروندان سیاسی و جلب مشارکت های شهروندی دارند . در مجموع , دیدگاه شهروند سازی معطوف به آموزش شهروندی , تثبیت حقوق و وظایف شهروندی و حمایت از شهروندان به منظور مشارکت شهروندی درجامعه و در تعامل با حکومت مرکزی است ( نجاتی حسینی , ۱۳۸۰ : ۱۰-۱۵ ) .
رویکرد های نوین در مقوله بر نامه ریزی و مدیریت توسعه شهری در کشور های در حال توسعه در چند دهه اخیر , موید این نظر است که رویه های برنامه ریزی و مدیریتی آن گونه که در ابتدای قرن بیستم متداول بوده , امروزه با پیچیده تر شدن جوامع شهری و طرح نیاز های جدید از سوی شهروندان , دیگر پاسخگو نیست و سازمان های محلی با تکیه برشیوه های جدید مدیریتی با مشارکت امور شهر ها را اداره می کنند .جایگزین کردن رویه های جدید از یک سو نیاز به تغییر ذهنیت برنامه ریزان , طراحان و مدیران از روش های سنتی به مدرن دارد و از سوی دیگر , تجدید ساختار نظام موجود برنامه ریزی و مدیریت توسعه شهری را از سطح کلان تا محلی می طلبد ( حنا چی , ۱۳۸۳ : ۱۵۸ ).
دارایی اصلی شهر ها مردم هستند . آنها هم موضوع و هم ابزار دستیابی به توسعه پایدار هستند .مشارکت مدنی اشاره به این نکته دارد که زندگی جمعی در شهر ها , نباید از سر ناچاری باشد , بلکه می بایست زمینه مشارکت فعالانه مردم در ارتقای منافع عمومی فراهم شود . شهروندان مخصوصا زنان می بایست برای مشارکت موثر در فرایند تصمیم گیری توانمند شوند . سرمایه مدنی فقرا بایستی به رسمیت شناخته شده وتقویت شود . تعریف عملیاتی اصل بالا با دستیابی به نکات زیر قابل حصول است :

• ارتقای مردم سالاری در سطح محلی با برگزاری انتخابات آزادانه و عادلانه شهری و اتخاذ فرایندهای تصمیم گیری مشارکتی ؛

۲.ایجاد قدرت قانونی برای مشارکت موثر جامعه مدنی در فرایند تصمیم گیری با روش هایی همچون توسعه شوراهای شهر با کمیته های مشورتی محلات ؛

• تروج اصل اخلاقی مسولیت پذیری در بین شهروندان با روش هایی همچون گروهای دیدبان شهر ؛

۴.استفاده از سازوکارهایی همچون جلسات عمومی , نظرسنجی ها ,جلسات عمومی مرتب در سالن اجتماعات محلات , انجمن های شهروندی , مشاوره های شهری و توسعه راهبردهای مشارکتی و تشگیل گروهای کاری موضوع محور ؛

• برگزاری های همه پرسی های شهری در زمینه موضوعات مهم در زمینه توسعه شهر .

۲-۴-۲۵-بینش راهبردی
برنامه‌ریزی را از جنبه‌های مختلف دسته‌بندی کرده‌اند: برنامه‌ریزی از جنبه ماهیت به برنامه فیزیکی، سازمانی، فرایند، مالی، وظیفه‌ای و عمومی دسته‌بندی می‌شوند. برنامه ریزی از جنبه افق زمانی نیز به برنامه‌ریزی کوتاه مدت (عملیاتی و تاکتیکی)، میان و بلند مدت دسته‌بندی نموده‌اند. نوع دیگری از برنامه ریزی برای افق بلند مدت با دیدگاه خاص وجود دارد که با عنوان برنامه‌ریزی استراتژیک شناخته می‌شود. برنامه‌ریزی استراتژیک بر تصمیمات سطح عملیاتی اثر می‌گذارد.
۲-۴-۲۶- تعریف برنامه راهبردی
برنامه ریزی دوراندیشی سازمان یافته برای ارتباط دادن حال به آینده از طریق پیش بینی مسائل اولویت بندی اهداف و فراهم کردن مسائل و تحقق آنها در چارچوب زمانی مشخص و معین است. برنامه ریزی فرآیندی است که سازمانها در قالب آن، همه فعالیتها و تلاش های خود را در مورد وضعیت مورد انتظار، راه رسیدن به آن و چگونگی طی مسیر، در یکدیگر ادغام می کنند(امیری و همکارانش، ۱۳۸۸(.
برنامه ریزی در سازمان ها به منظور تعیین اهداف آینده سازمان و ارائه راهکار مناسب برای رسیدن به این اهداف صورت می گیرد. و در دیدگاه دیگری در تعریفی از برنامه ریزی راهبردی آمده است که ترسیم شمایی از گذشته جهت تصمیم گیری در زمان حال برای انجام آنچه که در آینده بایستی صورت بگیرد(اسماعیل پور ۱۳۸۹). و به بیان ساده تر برنامه ریزی راهبردی پیش بینی آینده برای هماهنگی با تغییرات، غلبه بر مشکلات و تضمینی برای عملکرد بهتر می باشد(پریرخ، ۱۳۹۱).
برنامه‌ریزی استراتژیک” یک فرایند است. برای آنکه سازمان بداند به کجا خواهد رفت باید بداند اکنون دقیقاً کجا قرار گرفته است. پس از آن باید آنچه می‌خواهد باشد را به درستی تعریف کرده و چگونگی رسیدن به آن جایگاه را مشخص کند. مستندات حاصل از این فرایند را برنامه راهبردی سازمان می‌نامند. به دیگر سخن، برنامه‌ریزی راهبردی تلاشی منظم و سازمان‌یافته جهت اتخاذ تصمیم‌ها و مبادرت به اقدامات بنیادی است که به موجب آن، اینکه یک سازمان (یا هر موجودیت دیگر) چیست، چه می‌کند و چرا اموری را انجام می‌دهد مشخص خواهد شد (السن و ایدی، ۱۹۸۲؛ نقل در: الوانی۱۳۷۴). در متون مختلف، از این نوع برنامه‌ریزی با عناوین: برنامه‌ریزی جامع، استراتژیک و راهبردی یاد می‌شود. اساساً هر نظام برنامه‌ریزی استراتژیک باید به این “چهار پرسش اساسی” پاسخ دهد (لورنچ، ۱۹۸۰؛ نقل در: الوانی۱۳۷۴).
– به کجا می‌رویم؟ (فلسفه وجودی)
– چگونه می‌خواهیم به مقصد برسیم؟ (استراتژیها)
– امکانات ما برای اقدام چیست؟ (بودجه)
– چگونه آگاه می‌شویم که در مسیر درست حرکت کنیم؟ (کنترل)
۲-۴-۲۷-مراحل برنامه‌ریزی استراتژیک در متون مختلف
الوانی (۱۳۷۴) در کتاب “مدیریت عمومی” مراحل ذیل را برای برنامه‌ریزی استراتژیک نام برده است.
نمودار(۵-۲)مراحل برنامه ریزی راهبردی (الوانی، ۱۳۷۴)
تعیین و تدوین اهداف آینده سازمان: این مرحله، به عنوان مهمترین مرحله معرفی شده است. وظیفه تعیین و تدوین اهداف آینده به عهده مقامات سطوح بالای سازمان و به معنی درک و تشخیص صحیح مأموریت و مقاصد سازمان است. ارزش‌ها و انتظارات جامعه از سازمان و امکانات و منابع سازمان، در تعیین اهداف اهمیت دارد.