فیلمنامه : ابراهیم حاتمی کیا
تهیه کننده : حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی
سال تولید : ۱۳۶۸
خلاصه فیلم
اسد و محمود دو رزمنده ای هستند که کار هدایت پرنده های بدون سرنشین به نام مهاجر را بر عهده دارند. اسد و سه رزمنده دیگر برای شناسایی مواضع دشمن و انجام عملیات علیه انها به منطقه دشمن نفوذ می کنند- با سقوط مهاجر، اسد و گروهش راه بازگشت ندارند. محمود نیز در موقع عملیات شناسایی مجروح می­ شود و نمی­تواند مهاجر را هدایت کند اما مهاجر با هدایت اسد که در منطقه دشمن است بازگردانده می شود. از عکس هایی که مهاجر گرفته، روشن می شود که اسد و هم قطارانش زنده اند. محمود به رغم مخالفت فرمانده شان مهاجر را به سمت اسد به پرواز در می آورد و اسد موفق می شود یکی از قرارگاه های دشمن و فرمانده آن را نابود کند. در عملیات دیگری مهاجر در کنار اسد سقوط می کند و او با بهره گرفتن از سوخت آن مهاجر خود را از میان نی زار به پرواز در می آورد و در حالیکه در محاصره دشمن قرار دارد، مهاجر را به سمت نیروهای خودی می فرستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف- سطح اول تحلیل: تحلیل رمزگان فیلم
رمزگان فیلم در سه سطح قابل بررسی هستند این سه سطح عبارتند از رمزگان اجتماعی، رمزگان فنی و رمزگان ایدئولوژیک که هر یک کاربرد خاص خود را در تولید ارتباطی بازی می کنند. برای نمونه رمزگان اجتماعی کمک می کنند که اثر ارتباطی واقعی به نظر برسد، یا رمزگان فنی که هم کمک می کنند که رویداد ارتباطی از طریق رسانه مد نظر قابل پخش باشد و هم کمک می کنند که کارگردان قصد و نیت خود را در اثر ارتباطی ادغام کند، و یا در نهایت رمزگان ایدئولوژیک که باعث می گردند عناصر دو سطح رمزگان قبلی در مقوله های انسجام اجتماعی و مقبولیت اجتماعی قرار گرفته و بنابراین طبیعی به نظر برسند.
الف-۱) سطح اول : رمزگان اجتماعی
رمزهای اجتماعی نظیر وضع ظاهر، لباس، چهره پردازی (گریم)، محیط، رفتار، ایما و اشارات، صدا و غیره کمک می کنند تا رمزگذاری رویداد ارتباطی به هنگام پخش واقعی به نظر برسد بر این اساس در این فیلم از رمزگانی چون لباس، محیط، گفتار و زبان در جهت واقع­گرایی فیلم بهره گرفته شده است. لباس کاراکترهای فیلم کاملا متناسب با نوع یاژانر فیلم در نظر گرفته شده است که برای تمامی کاراکترها لباس های نظامی سپاه همراه با چفیه انتخاب شده است. در رابطه با عامل محیط نیز از مناطق جنگی جنوب کشور که عمدتاً پوشیده از نیزار است استفاده شده است که کاملاً منطبق با فضای واقعی جنگ است تا بر واقع­گرایی فیلم افزوده شود.
اما از حیث گفتار که یکی از رمزهای مهم اجتماعی است. این ملاحظه نیز به طور واقعی اعمال شده است. به این نحوه که از نوع زبان یا گفتار رایج در جبهه های جنگ نظیر سید، حاجی ، اخوی بهره گرفته شده است. نوع شوخی ها یا اصطلاحات بکار گرفته شده نیز کاملا منطبق با همان حال و هوا است. بنابراین ملاحظه می کنیم که در حد امکان رمزگان اجتماعی مورد توجه و لحاظ قرار گرفته اند تا در نهایت محصول سینمایی تا حد امکان واقعی به نظر برسد.
الف-۲) سطح دوم : رمزگان فنی
رمزگان فنی که برای بررسی در فیلم های مورد نظر این کار پژوهشی در نظر گرفته شده اند جزء رمزگان فنی اصلی بوده که توسط صاحب نظرانی چون فیسک، روه ، هنسن و دیگران، سلبی و کاودری؛ و دیک معرفی شده اند. این رمزگان فنی شامل رمزگانی چون زمان و مکان، وسایل صحنه، بازیگران، صدا، نور پردازی، و دوربین هستند. این رمزگان در اصل دارای دو کاربرد عمده هستند از جمله اینکه در درجه اول کمک می کند که رویداد ارتباطی از طریق رسانه مد نظر قابل پخش باشد و در سطح دوم به کارگردان کمک می کنند تا بتواند قصد و نیت خود را در اثر ارتباطی اعمال کند. در زیر تحلیل هر یک از رمزگان فنی بر روی فیلم « مهاجر » ارائه می شود.
زمان و مکان
زمان فیلم به سالهای جنگ ایران وعراق بر می گردد. و این امر به طور اشکار در فیلم مشخص است. مکان فیلم نیز یکی از مناطق جنگی جنوب کشور است.
رمز زمان و مکان به خلق معنای کلی فیلم کمک می کند که در این فیلم به طور آشکار به وجود جنگ در یکی از مناطق عملیاتی کشور در آن دوره زمانی اشاره دارد.
وسایل صحنه
صحنه آرایی و وسایل و آرایش صحنه، رنگ و تاثیر عاطفی آن که فیلم ها برای انتقال معنای مد نظر خود شدیداً وابسته به آن هستند. وسایل صحنه یک منبع اطلاعاتی نمادین در فیلم ها به شمار می روند و از معانی ضمنی و اسطوره ای برخوردارند. بنابراین، وسایل و ابزار آلات مختلفی که توسط شخصیت های مختلف فیلم بکار گرفته شده اند از اهمیت زیادی برخوردارند. در این فیلم نیز از تمامی وسایلی که بتوان جبهه های جنگ را تداعی کرد بهره گرفته شده است نظیر سنگرها، خاکریز، قایق، بیسیم، ماشین لندکروز، اسلحه، آرپی جی، نارنجک، پل، اسکله، بالگرد، پلاک و غیره. در خصوص رنگ و تأثیر عاطفی آن نیز باید گفت که از همان ابتدای فیلم پلی در میان نی های ساکت و آرام، نور نارنجی رنگ غروب که محیط را فرا گرفته، نوای محزون و صدای صغیر خمپاره ای گاهگاهی با نوای نی به هم می آمیزد و یکی می شود، بار عاطفی زیادی دارد.

بازیگران
در فصل قبل یعنی فصل روش ذکر گردید که در بحث از بازیگران به عنوان یکی از رمزهای مهم در تحلیل فیلم ها، چهار موضوع: انتخاب بازیگران، لباس بازیگران، چهره پردازی، و اجرا یا شیوه رفتار، مطرح است. در زیر هر یک از این ابعاد تحلیل بر روی فیلم پیاده می شود.
انتخاب بازیگران ؛به بازیگران فیلم و سریال نمی بایستی تنها در فیلم مورد بررسی توجه کرد بلکه از آنجایی که آنها، به ویژه بازیگران سرشناس و ستارگان سینما، از خاصیتی بینامتنی برخوردارند و در نتیجه انتظاراتی را با خود از نقش های قبلیشان در فیلم های دیگر و یا در متن های دیگر رسانه ها به همراه می­آورند و به این طریق همدلی یا ناهمدلی بیشتر بیندگان را با نقش جدیدشان در فیلم مورد مشاهده باعث می­گردند، نیز می بایستی توجه ویژه ای مبذول کرد. در ساخت این فیلم می توان گفت از رمز فنی اختیار بازیگران سرشناس در خلق معنا توجه شایانی شده است به طوریکه از بازیگران سرشناس و مطرح آن سالها که بیشتر در کاراکترهای رزمنده یا بسیجی در سایر فیلم های جنگی ظاهر می شدند استفاده شده است. به این صورت که سید ابراهیم اصغر زاده در نقش محمود و سید علیرضا خاتمی در نقش اسد و علیرضا حیدری در نقش غفور حضور دارند. اما از حیث برخورداری از ویژگی بینامتنی، بازیگرانی مانند سید ابراهیم اصغر زاده و سید علیرضا خاتمی در سینمای ژانر جنگی آن سالها اکثرا دارای سابقه ایفای نقش هایی نظیر رمزنده و بسیجی بوده اند که این امر خود بعنوان عاملی برای همدلی مخاطبان با این دسته از کاراکترها عمل می کند.
لباس بازیگران ؛ دراین فیلم نکته اول درباره لباس بازیگران، اشاره آن به ژانر فیلم است این مطلب به ویژه درباره نیروهای سپاه مطرح است زیرا لباس های آنها آشکارا به جنگی بودن ژانر فیلم اشاره دارد. استفاده از چفیه، آرم سپاه که بر روی لباس رزمنده ها قرار دارد. استفاده از انگشتر عقیق در دست توسط اکثر بازیگران فیلم که در سرتاسر فیلم بازیگران با همین لباس ها ظاهر می شوند. در این فیلم تصاویر مبهمی از چهره دشمن یعنی عراقی ها نمایش داده می شود. چهرۀ هیچکدام از عراقی ها به وضوح مشخص نیست فقط کلام یا نوع زبان ها و همین طور لباسی که بر تن دارند نشان دهنده حضور آنها در فیلم است.
چهره پردازی؛همانطوری که در فصل سوم ذکر گردید چهره پردازی به ریخت و قیافه و نوع آرایش ( یا پیرایش) بازیگران اشاره دارد که، به طور ضمنی و متراکم، رمزهای ایدئولوژیکی نظیر اخلاق، جذابیت و قهرمانی یا تبهکاری را در خود دارد. در این راستا، ملاحظه می شود که کاراکترهایی ماند اسد و محمود و غفور که نقش قهرمانان فیلم را عهده دار هستند با سیماهای آرام و نورانی و ریش از فاکتور های جذابیت و اخلاق بهره مند شده اند.

تصویرشماره ۴-۱ تصویرشماره ۴-۲
اجرا یا شیوه رفتار؛اجرا یا شیوه رفتار کاراکترهای اصلی فیلم دارای نکات ظریفی است که بر شیوه بازنمایی آنها بسیار تاثیر گذار است. صحنه ای که محمود تصمیم می گیرد مهاجر را به پرواز درآورد (بدون اجازه فرمانده)، چرا که جز مهاجر هیچ وسیله ارتباطی با اسد ندارد. محمود برای این پرواز کور، به شیوه اسد سجده می کند و دوربین از نگاه سعید از بالا او را می گیرد. تشابه کامل می شود . این سکانس قطع می­ شود به آن طرف ( اسد و یاران) از گرسنگی عکس مرغ بریانی را کشیده و قصد خوردن دارند ، یا روحیه ای شاد که صدای دوست (مهاجر) می آید.
در واقع مهاجر شخصیت آشنا و زنده ای می یابد. اسد کنترل پرنده را می گیرد و جبهه دشمن را بر هم می ریزد. در اوج درگیری، علی کنسروهای غذا به دست می آورد و مهاجر برایشان «سفیراوستاکریم» می­ شود. این تناقض ها، بسیار خوب و ساده، ‌روحیات انسانی رزمندگان را به نمایش می گذارد .
استقبال محمد از مهاجر با حس و حال است، محمود از رو به رو، با چشمان اشک آلود، آغوش می­گشاید و دوست (مهاجر) را بغل می کند و بوسه می زند به یاد دوستش اسد که پرنده ( مهاجر) از کنار او می آید.
صدا
در مورد سینما دو نوع صدا مطرح است یک نوع صدا شامل صداهایی می شود که از داخل صحنه بر می خیزد ماند صدای دیالوگ یا صدای طبیعی محیط؛ نوع دوم شامل صداهایی که بر روی فیلم گذاشته می­ شود مانند موسیقی و غیره. میزان و محتوای هر یک از این نوع صداها چه دیالوگ و چه موسیقی به نوبه خود می تواند در جهت کسب همدلی مخاطبان با کاراکترهای فیلم موثر واقع شوند.
۱- دیالوگ؛ یکی از راه های تاثیر گذاری بر همدلی بیننده با شخصیت های قهرمان فیلم، استفاده از گفتگوی شخصیتها با یکدیگر است. این امر هم از طریق میزان محبت و حرف های رد و بدل شده بین کاراکترهای مختلف و هم محتوای صحبت های آنها محقق می گردد. در رابطه با میزان مکالمات و دیالوگ های رد و بدل شده میان کاراکترهای قهرمان در جهت نشان دادن چهره ایی نورانی و انسانی و دوستداشتنی است.
سکوی آتش
اسد و راهنما سر می رسند. سکوی ضد هوایی چند رگبار خالی می کند. اسد به سمت مسیر گلوله ها نگاه می کند. مهاجر در حال دور شدن از محوطه سکوی آتش. اسد کنترل را آماده می کند. لحظه ای تمرکز، زیر لب.
اسد یا زهرای اطهر.
و کلید کنترل را روشن می کند. مهاجر در کنترل اسد. اسد هدایت را به دست می گیرد. مهاجر بر­می­گردد، راهنما نگاهی به سکو دارد، افراد توپخانه در حالی که نظم صف آنها به هم ریخته در حال تماشای مهاجرند. با فریاد درجه دار همگی منظم می شوند، درجه دار شروع به سخنرانی می کند.
راهنما بد موقعی مزاحم شدیم.
اسد مهاجر سنگینه.
راهنما چی شده؟
اسد اون مسلحه.
لحظه ای سکوت. مهاجر در حال بازگشت است. راهنما ناگهان خوشحال
راهنما انشاءاله قدمش خیره. میشه اینجارو به هم ریخت.
اسد اینجارو؟
راهنما چه جایی بهتر از اینجا.
اسد مهاجر را می چرخاند و در موقعیت جناح چپ به سمت راست شیرجه می دهد.
اسد یه امتحانی می کنم.
۲- موسیقی؛همانطوری که پیش تر در فصل سوم گفته شد یکی از کاربردهای مهم موسیقی در فیلم این است که از آن عمدتاً برای آگاهی مخاطب از پاسخ های عاطفی مناسب و یا برای تقویت واکنش های عاطفی مخاطب به کار می رود. در این فیلم موسیقی بیشتر در تشدید حس همدلی مخاطبان با قهرمانان فیلم عمل می کند. نظیر از همان صحنه ابتدای فیلم صدای نی اسد به گوش می رسد در صحنه هایی صدای نوای آهنگران و نیز صدای برخی از فرازهای زیارت عاشورا به گوش می رسد موسیقی متن فیلم نیز جای خود را دارد و نقش مهمی در تهیج احساسات مخاطب بازی می کند در صحنه انتهای فیلم نیز صدای برخورد سه پلاک در اثر باد به یکدیگر به گوش می رسد. در این فیلم ملاحظه می شود که از موسیقی بعنوان رمزگان فنی در جهت همدلی مخاطب به خوبی استفاده شده است.
نور پردازی
در فصل سوم مطرح شد که از نور پردازی نه تنها برای ایجاد حس نسبت به زمان و مکان استفاده می­ شود بلکه نور پردازی در القای خلق و خوی بازیگران نیز بسیار موثر عمل می کند. در همان لحظات آغازین فیلم نور نارنجی رنگ غروب همراه با نوای نی حسی از حزن را به مخاطب منتقل می کند. از همان ابتدای فیلم پلی در میان نی های ساکت و آرام، نور نارنجی رنگ غروب که محیط را فرا گرفته، نوای محزون و صدای صغیر خمپاره ای گاهگاهی با نوای نی به هم می آمیزد و یکی می شود، بار عاطفی زیادی دارد.در بیشتر نماها در نور پردازی فیلم مایه روشن نمایش داده می شود که به طوری ضمنی انتقال دهنده اساسی خوشبختی و رضایت و معنویت به مخاطبان می باشد. در صحنه نهایی فیلم نیز وقتی تصویر پلاک­ها که در آسمان توسط مهاجر اوج می گیرد نمای بسیار روشن همراه با حس دیده می شود.
دوربین
در القای معنای مورد نظر کارگردان، دو دسته از امکانات و کاربردهای دوربین نقش اصلی را بازی می کند که عبارتند از: نماهای دوربین و زاویه دوربین. در این قسمت از تحلیل به نحوه کاربرد این دو مقوله در فیلم پرداخته می شود.
نماهای دوربین؛