(۲-۲)

که در این رابطه، NEG بازده خالص انرژی ( ) می­باشد.
۲-۶-۱-۳- بهره­وری انرژی (EP^[8])
شاخصی از مقدار محصول استحصالی در واحد انرژی ورودی است. نسبت ER به EP در واقع همان ارزش گرمائی محصول است. شاخص EP بسته به نوع محصول کشاورزی، موقعیت و زمان، متفاوت است و می ­تواند به عنوان شاخصی برای ارزیابی آن­که انرژی در سامانه­های مختلف تولید آن محصول خاص، با چه کارایی به کار رفته است، باشد. برای بهبود EP در یک فرایند هم می­توان انرژی مصرفی در تولید نهاده را کاهش داد و هم عملکرد محصول را بهبود بخشید و یا از ضایعات کم کرد (Kitani, 1999).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(۲-۳)

که در این رابطه، EP بهره­وری انرژی ( ) و Y عملکرد محصول ( ) می­باشد.
میزان انرژی که برای تولید یک واحد از محصول مصرف می­ شود انرژی ویژه می­باشد که عکس بهره­وری انرژی است.
یکی دیگر از شاخص­ هایی که می­توان مورد بررسی قرار داد ارزش انرژی می­باشد که نشان­دهنده قیمت هر مگاژول انرژی مصرفی بر حسب ریال می­باشد و از تقسیم هزینه­ های تولید در هکتار بر انرژی مصرفی در هکتار بدست می ­آید (منصوریان، ۱۳۸۴).
۲-۶-۲- شدت انرژی (^[۹]EI)
در انجام محاسبات مربوط به نهاده­ها و ستاده­های کشاورزی میزان انرژی به ازای واحد یک نهاده را
شدت انرژی می­نامند. این ضریب بسته به نوع نهاده یا ستاده واحد متفاوتی خواهد داشت. واحد شدت انرژی برای کود و سم مگاژول بر کیلوگرم ، ماشین­ها مگاژول بر کیلوگرم در هکتار، الکتریسیته مگاژول بر لیتر و کارگر مگاژول بر ساعت می­باشد.
۲-۷- مروری بر تحقیقات انجام شده
در این بخش ابتدا مطالعاتی که در ایران بر روی مصرف انرژی در گلخانه­ ها صورت گرفته است را بررسی کرده و سپس مطالعات سایر کشورها در این زمینه مورد بررسی قرار می­گیرد.
۲-۷-۱- مروری بر پژوهش­های کاربردی شاخص­ های اقتصادی و انرژی محصولات گلخانه­ای در ایران
صالحی (۱۳۸۴) در تحقیقی به مقایسه وضعیت اقتصادی-اجتماعی طرح­های گلخانه­ای گل و گیاه زینتی با سبزی و صیفی در استان اصفهان پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که مالکیت خصوصی در گلخانه سبزی و صیفی بیش از گل و گیاهان زینتی بوده، سامانه آبیاری گلخانه سبزی و صیفی بهتر از گلخانه گل و گیاهان زینتی بوده، بهره­برداران تمایل بیشتری به احداث واحدهای گل و گیاهان زینتی نشان داده و اشتغال­زایی در آن نیز دو برابر بوده، نسبت منفعت به هزینه در هر گروه بالاتر از یک می­باشد و در نتیجه هر دو توجیه اقتصادی دارند.
شعبانی (۱۳۸۶) در تحقیقی انرژی مصرفی و آنالیزهای اقتصادی از گل­های شاخه بریده و بررسی اثر نوع گل، نوع گلخانه، سطح زیر کشت، نوع سوخت و نوع پوشش (درصد ضد UV) بر انرژی مصرفی به ازای هر شاخه گل و بهره­وری اقتصادی، در منطقه محلات در استان مرکزی را مورد بررسی قرار داد. نتایج نشان داد که نوع گل بر انرژی مصرفی برای هر شاخه گل تأثیر داشته و گل ژربرا^[۱۰] کم­ترین انرژی مصرفی برای هر شاخه و گل مریم بیشترین انرژی مصرفی برای هر شاخه را داشته اند. نوع گلخانه و سطح زیر کشت بر انرژی مصرفی برای هر شاخه گل بی­تأثیر بوده است. ولی در سطوح بالای ۵۰۰۰ مترمربع انرژی مصرفی برای هر شاخه گل کم­تر می­باشد. نوع گل بر بهره­وری اقتصادی تأثیر داشته و گل­های رز، ژربرا و لیلیوم بیشترین بهره­وری اقتصادی و گل­های مریم، زنبق و میخک کم­ترین بهره­وری اقتصادی را داشتند. نوع گلخانه و سطح زیر کشت بر بهره­وری اقتصادی بی­تأثیر بود ولی بهره­وری اقتصادی در گلخانه­های بالای ۵۰۰۰ متر مربع بیشتر بود. نوع سوخت بر بهره­وری اقتصادی تأثیر نداشته است ولی بر کل هزینه­ های تولید تأثیر داشته است که ناشی از قیمت پایین گاز نسبت به گازوئیل می­باشد. نوع سوخت بر انرژی مصرفی برای هر شاخه گل بی­تأثیر می­باشد. نتایج همچنین نشان داد که گلخانه با پوشش دارای درصد UV بیشتر عملکرد بهتری را دارند.
پاشایی و همکاران (۱۳۸۷) بررسی و تعیین میزان مصرف انرژی برای تولید گوجه­ فرنگی در گلخانه­های استان کرمانشاه را مورد بررسی قرار دادند. نتایج به­دست آمده نشان داد که در گلخانه­های مورد مطالعه متوسط انرژی مصرفی برای تولید یک کیلوگرم گوجه­ فرنگی گلخانه­ای ۸۰۸۱/۰ مگاژول بوده است. مقادیر متوسط بهره­وری انرژی، متوسط انرژی خالص انرژی و نسبت انرژی نیز به ترتیب ۳۲۷/۱ کیلوگرم بر مگاژول، ۴۲۶/۱۲۲۵- مگاژول بر هکتار و ۹۸۹۹/۰ بودند. بدین ترتیب معلوم شد که در گلخانه­های مورد مطالعه در استان کرمانشاه راندمان و کارایی انرژی پایین بوده و به صرفه نمی ­باشد. اما به دلیل این که قیمت نهاده­های مصرفی انرژی در کشور کم و قیمت محصول گوجه­ فرنگی گلخانه­ای زیاد است، کشت گوجه­ فرنگی گلخانه­ای در استان کرمانشاه از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است. نتایج به­دست آمده از این تحقیق نشان داد که می­توان با تغییر مدیریت در کشت گلخانه­ای و اصلاح روش­های کشت و تغییر در رقم بذر گوجه­ فرنگی، مصرف انرژی در گلخانه­های گوجه­ فرنگی استان کرمانشاه را بهینه نمود و با ارتقاء تأثیر شاخص­ های انرژی، راندمان و کارایی مصرف انرژی را در این گلخانه افزایش داد.
شعبانی (۱۳۸۶) در تحقیقی انرژی مصرفی، میزان کارایی (نسبت) انرژی و بهره­وری انرژی را در گلخانه­های محلات انجام داد. تحقیقات وی نشان داد که انرژی مصرفی برای تولید هر شاخه گل میخک ۸/۷ مگاژول، گل مریم ۵۱/۲۴ مگاژول، گل زنبق ۸/۱۴ مگاژول، گل لیلیوم ۷۵/۲۴ مگاژول و گل ژربرا ۸/۹ مگاژول می­باشد.
بنائیان و همکاران (۱۳۹۰) به بررسی الگوی مصرف انرژی و تعیین ارتباط بین انرژی ورودی در کشت توت­فرنگی در شهرستان ساوجبلاغ پرداخته­اند. با انجام تحلیل رگرسیون خطی، اثر انرژی نهاده­های سوخت، کود شیمیایی، الکتریسیته و نیروی کارگری بر روی عملکرد محصول معنی­دار بود، در حالی که سایر نهاده­ها اثر معنی­داری بر روی عملکرد توت­فرنگی نشان ندادند. براساس آنالیزهای انجام شده، انرژی سوخت ۶۱ درصد، کود شیمیایی ۲۸ درصد، الکتریسیته شش درصد و نیروی انسانی پنج درصد است.
شرافتی (۱۳۸۷) انرژی کل برای تولید خیار گلخانه­ای را در استان تهران تعیین کرد. همچنین در این تحقیق میزان انرژی مستقیم ۱۶۳۹۶۸۷۲ مگاژول بر هکتار، انرژی غیرمستقیم ۲۱۵۷۲۰ مگاژول بر هکتار، نسبت انرژی ۰۰۷۲/۰، بازده خالص انرژی ۱۶۴۹۲۲۲۹- مگاژول بر هکتار و بهره­وری انرژی ۱۶۳۹۶۸۷۲ کیلوگرم بر مگاژول را در تولید این محصول مشخص کرد. عملکرد متوسط خیار گلخانه­ای ۲۲۱ تن در هکتار و انرژی تولیدی ۱۲۰۳۶۲ مگاژول بر هکتار تعیین شد.
محمدی و امید (۲۰۱۰) به بررسی رابطه بین نهاده­های انرژی و محصول خیار گلخانه­ای و تحلیل اقتصادی این محصول پرداختند. بهره­وری انرژی به ازای مصرف هر مگاژول انرژی ۸/۰ کیلوگرم محاسبه شد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که همه نهاده­ها به­جزء بذر و کود شیمیایی اثر معنی­داری بر میزان محصول دارند و ۱۶۳۹۶۸۷۲ مگاژول بر هکتار نیروی انسانی بیشترین تأثیر را بر میزان تولید داشت. همچنین تحلیل اقتصادی نشان داد که هزینه کل برای تولید یک هکتار محصول خیار گلخانه­ای ۷/۳۳۴۲۵ دلار و نسبت سود به هزینه ۵۸/۲ می­باشد.
اکبری­مقدم و همکاران (۱۳۸۹) نشان دادند که در گلخانه­های شهرستان مشهد سوخت فسیلی ۴۶ درصد، برق ۲۷ درصد، کارگری نُه درصد به ترتیب بیشترین سهم انرژی مصرفی را در تولید خیار گلخانه­ای دارند. در این تحقیق استفاده از ابزارهای دقیق کنترل حرارت و استفاده از سامانه­های گرمایشی با راندمان بالاتر برای بهینه کردن مصرف انرژی در این گلخانه­ ها پیشنهاد گردید.
امید و همکاران (۲۰۱۰) نشان دادند که مصرف انرژی و انرژی خالص خیار گلخانه­ای در استان تهران ۴۳/۱۵۲۹۰۸ و ۸۳/۵۵۵۵۲- مگاژول به ازای هر هکتار می­باشد و بهره­وری انرژی در کشت خیار گلخانه­ای ۵۱/۰ است.
قاسمی مبتکر و همکاران (۲۰۱۰) به بررسی مصرف انرژی و ارزیابی حساسیت نهاده­ها برای محصول جو در استان همدان پرداختند. نتایج نشان داد که انرژی کل نهاده­ها ۲۵۰۲۷ مگاژول بر هکتار است. بازده مصرف انرژی، بهره­وری انرژی و انرژی خالص به ترتیب ۸۶/۲، ۱۹/۰ کیلوگرم بر مگاژول و ۴۶۴۹۸ مگاژول بر هکتار محاسبه شد. ارزیابی مدل اقتصادی نشان داد که انرژی ماشینی معنی­دارترین و مؤثرترین نهاده بر میزان محصول است.
زنگنه و همکاران (۲۰۱۰) در مطالعه­ ای میزان هزینه و انرژی را در دو سطح متفاوت فناوری در مزارع سیب­زمینی استان همدان بررسی کردند. نتایج نشان داد که در گروه اول که مالکیت ماشین و سطح فناوری بالایی داشتند، ۴۰۸۰ مگاژول انرژی کمتری مصرف شده است. همچنین انرژی خالص در گروه اول و دوم به­ترتیب ۹۵/۴۱۱۰ و ۶۷/۲۱۷۴۴- مگاژول بر هکتار بود. تحلیل هزینه نشان داد که اگر چه هزینه کل تولید در گروه اول ۰۴/۶۱۲ دلار بر هکتار بیشتر است، اما در گروه دوم با اجاره ماشین­ها و فناوری پایین شاخص سود به هزینه ۱۳/۰ کمتر است که با توسعه و افزایش فناوری باید تقویت شود.
۲-۷-۲- مروری بر پژوهش­های کاربردی شاخص­ های اقتصادی و انرژی محصولات گلخانه­ای سایر کشورها
کیزیل اصلان^[۱۱] (۲۰۰۹) در تحقیقی که در شهر توکات^[۱۲] ترکیه در باغات آلبالو انجام داد به این نتایج رسید: نسبت انرژی ۹۶/۰ به­دست آمد و بیشترین سهم انرژی مربوط به کودها ۴۲ درصد، الکتریسیته ۲۲ درصد و سوخت ۲۱ درصد بود. سهم انرژی­های مستقیم ۵۲ درصد و غیرمستقیم ۴۸ درصد و سهم انرژی­های تجدیدپذیر ۲۰ درصد و تجدیدناپذیر ۸۰ درصد محاسبه گردید.
ایسنگون^[۱۳] و همکاران (۲۰۰۷) تحقیقی در خصوص تولید زردآلو خشک انجام دادند که باغداران به دو گروه تقسیم شده بودند. نتایج این­طور بود که در هر گروه بیشترین مصرف انرژی مربوط به نهاده­های کود و آفت­کش­ها بود.
چتین و واردر^[۱۴] (۲۰۰۸) در بررسی گلخانه­های تولید گوجه­ فرنگی به صورت صنعتی دریافتند که تولید گوجه­ فرنگی ۵۳/۴۵ گیگاژول بر هکتار مصرف انرژی دارد که ۸۲/۳۴ درصد آن مربوط به انرژی سوخت بوده و بعد انرژی کود و سپس انرژی ماشین بیشترین درصد را به خود اختصاص دادند. نسبت انرژی ۸/۰ و بهره­وری انرژی ۹۹/۰ کیلوگرم بر مگاژول بود. تجزیه و تحلیل هزینه­ها نشان داد که مهمترین آن­ها مربوط به نیروی انسانی ماشین، اجاره زمین و آفت­کش­ها بود. بر اساس نسبت سود به هزینه، مزارع بزرگ در مصرف انرژی و عملکرد اقتصادی مناسب­تر بودند. در نتیجه مدیریت مصرف انرژی در سطح مزرعه منجر به کسب بازده بیشتر شده و می ­تواند مصرف اقتصادی انرژی را بهبود دهد.
ازکان و کارادنیز^[۱۵] (۲۰۰۷) انرژی مصرف شده برای تولید انگور در گلخانه و مزرعه را مورد بررسی و مقایسه قرار دادند. نتایج نشان داد که کل انرژی به کار رفته در گلخانه و مزرعه به ترتیب ۲۴۵۱۳ و ۹/۲۳۶۴۴۰ مگاژول بر هکتار به دست آمد. اگر چه انرژی خروجی از انگورهای گلخانه­ای ۷۳۳۹۶ مگاژول بر هکتار پایین­تر از انگورهای مزرعه­ای ۱۲۰۵۹۶ مگاژول بر هکتار بود. همچنین نسبت خروجی به ورودی برای تولید انگور گلخانه­ای و مزرعه­ای به ترتیب ۹۹/۲ و ۱۰/۵ بود. تجزیه و تحلیل اقتصادی نشان داد که هزینه انگور گلخانه­ای بیشتر از انگور کشت شده در مزرعه بوده است اما انگور گلخانه­ای سود بیشتری داشت چون قیمت انگور گلخانه­ای بیشتر از انگور مزرعه­ای بود.
ازکان^[۱۶] و همکاران (۲۰۰۴) در مطالعه موردی در ناحیه آنتالیا در کشور ترکیه پرسشنامه­ای از ۸۸ گلخانه که گوجه­ فرنگی، خیار، بادمجان و فلفل گلخانه­ای کشت می­کردند، نشان دادند که تولید خیار با مصرف ۷۷/۱۳۴ گیگاژول بر هکتار بیشترین میزان مصرف انرژی را دارد. مصرف انرژی گوجه­ فرنگی، بادمجان و فلفل به ترتیب ۳۲/۱۲۷، ۶۸/۹۸ و ۲۵/۸۰ گیگاژول بر هکتار به دست آمد. ضمناً نسبت انرژی خروجی به ورودی برای گوجه­ فرنگی، فلفل، خیار و بادمجان به ترتیب ۲۶/۱، ۹۹/۰، ۷۶/۰ و ۶۱/۰ برآورد شد. نتایج نشان می­دهد که شدت استفاده از نهاده­ها در تولید سبزیجات گلخانه­ای با افزایش در تولید نهایی همراه نبوده است.