گفتار ششم: معیارهای جرم انگاری افساد فی الارض در حقوق ایران ۱۳۶

1. 1. اصول و محدودیتهای قانونگذاری در جرم انگاری ۱۳۶

الف. اصول و محدودیتهای شرعی جرم انگاری ۱۳۷
الف-۱: اصل اباحه ۱۳۷
الف-۲: اصل عدم ولایت ۱۳۸
ب. اصول و محدودیتهای قانون اساسی بر جرم انگاری ۱۳۸
ب-۱: التزام به اصل برائت ۱۳۸
ب-۲: اصل مصونیت فردی ۱۳۹
ب-۳: اصل منع تفتیش عقاید ۱۴۰
ب-۴: اصل آزادی بیان نشریات و مطبوعات ۱۴۰
ب-۵: اصل منع تجسس ۱۴۰
ب-۶: اصل آزادی احزاب، جمعیتها و انجمنها و آزادی شرکت در آنها ۱۴۱
ب-۷: اصل تشکیل اجتماعات و راهپیمایی ها ۱۴۱
ب-۸: اصل آزادی شغل ۱۴۱
ب-۹: اصل منع دستگیری ۱۴۱
ب-۱۰: اصل منع تبعید ۱۴۱

1. 1. محدودیتهای جرم انگاری افساد فی الارض در حقوق اسلام ۱۴۲

الف. حفظ مصالح پنجگانه ۱۴۲
ب. حفظ مصلحت عمومی ۱۴۳
نتیجه گیری و ارائه راهکارهای پیشنهادی ۱۴۴
راهکارهای پیشنهادی ۱۵۲
فهرست منابع و مأخذ ۱۵۴
الف. فهرست کتابها ۱۵۴
ب. فهرست مقالات ۱۵۶
ج. فهرست پایان نامه ها ۱۵۹
کلیات

1. 1. بیان مسأله

سیاست جنایی تقنینی را می توان کلیه تدابیر و اقدامات سرکوبگرانه (کیفری، اجتماعی،آموزشی و…) و پشگیرانه از بزهکاری که مقنن به منظور سرکوب بزهکاری و بزهکاران و نیز پیشگیری از وقوع جرم و انحراف در قالب قوانین مدون عرضه می دارد نام برد^[۱]. جرم انگاری و وضع قوانینی که اعمالی را جرم بدانند، در هر جامعه ممکن است به دلایل گوناگون از جمله دلایل فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، مذهبی، اقتصادی و…صورت گیرد، کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست و در تصویب قوانین دلایل مذکور همواره مدنظر بوده است. جرم انگاری «افساد فی الارض» هم یکی از موضوعات چالش برانگیز قانون مجازات اسلامی مصوب ۱/۲/۱۳۹۲ می باشد که در این پایان نامه سعی می شود به چالشهای موجود در این مورد خاص پرداخته شود.
محاربه و «افساد فی‌الارض» به عنوان مهم ترین جرایم امنیتی در موازین و منابع فقهی هم مطرح هستند، خداوند سخت‌ترین مجازات‌ها را برای محاربان در نظر گرفته است. مستند فقهی این جرم مهم، آیه ۳۳ سوره مائده است. در این آیه ضمن جرم‌انگاری و تعیین مجازات برای عاملین این جرم، از عمل دیگری هم نام برده شده است، این عمل «افساد فی‌الارض» است. حقوقدانان در مورد این‌که این عمل با محاربه یکی است یا خیر، اختلاف‌نظر دارند. مشهور فقها «افساد فی الارض» را جرم مستقل از محاربه نمی دانند، امام خمینی (ره) در کتاب تحریرالوسیله بیان کرده‌اند که محاربه بر وجه فساد، مستوجب یکی از مجازات‌های چهارگانه‌ای است که در آیه ۳۳ سوره مائده مطرح شده است. طبق نظر امام خمینی (ره) یک نوع جرم بیشتر وجود ندارد و آن عبارت است از جرم محاربه که در آن علاوه بر به کار بردن سلاح و ترساندن مردم، ایجاد فساد در یک ناحیه اجتماعی خاص هم باید واقع شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

عده‌ای دیگر، میان «افساد فی الارض» و محاربه تفکیک قایل هستند، هر چند زمانی که آنها مبحث افساد را به عنوان یک جرم مستقل مطرح می‌کنند، در واقع مصادیقی مورد نظر آن هاست که منجر به ایجاد فساد عمومی می‌شود برای مثال کسانی که با تشکیل باندهای مخوف مبادرت به قاچاق موادمخدر در سطح گسترده می‌کنند و یا مبادرت به ایجاد خانه‌های فساد و فحشاء برای به انحراف کشاندن بخشی از مردم می‌کنند و در واقع در نظام اخلاقی جامعه انحراف ایجاد می‌کنند، این ها می‌تواند مصداق افساد باشد.
اما آن چه را که ماده۲۸۶ قانون جدید مجازات اسلامی بیان کرده است و جرایمی نظیر نشر اکاذیب به شرط گستردگی را نیز مشمول عنوان «افساد فی‌الارض» قرار داده است، نه از نظر حقوقی و نه از نظر فقهی قابل توجیه‌ نیست. این نکته را باید مورد توجه قرار داد که امروزه با توسعه وسایل ارتباط جمعی در صورتی که قرار باشد، ما افراد را به عنوان توسعه نشر اکاذیب به عنوان «مفسد فی‌الارض» تعقیب کنیم، در فرضی که کسی مقاله‌ای با مضامین خلاف اخلاق یا مطالب دروغی را در فضای مجازی منتشر کند، با توجه به این‌که به هر حال این فضا گسترده است، می‌تواند چنین عملی مصداق «افساد فی‌الارض» باشد. به این ترتیب یک تفسیر موسعی از این موضوع انجام خواهد شد که به هیچ وجه به مصلحت نظام قانون‌گذاری و قضایی نیست. از طرف دیگر قاعده «تدرا ‌الحدود بالشبهات» نیز اجازه چنین تفسیری را نمی‌دهد که بگوییم در صورتی که جرایمی نظیر نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی ‌و میکروبی و خطرناک، دایر کردن مراکز فساد و نظایر آن باعث ناامنی عمومی در جامعه شوند، این ها «مصداق افساد فی‌الارض» هستند.
منظور این نیست که این اعمال نباید جرم‌انگاری شوند و مجازاتشان خفیف باشد، بلکه اساساً مصلحت نیست که برخلاف قول مشهور، عنوان کلی «افساد فی‌الارض» جرم‌انگاری شود و امکان یک تفسیر موسع فراهم شود. افساد یک لفظ و عنوان کلی و عام است که شامل همه جرایم می‌شود. مگر زنا، لواط، غیبت، تهمت، قتل و سرقت موجب «افساد فی‌الارض» نمی‌شوند؟
با نگاهی اجمالی به موازین فقهی در مورد سایر حدود می توان فهمید که شارع مقدس شرایط متعددی را برای ثبوت و اعمال مجازات جرایم مستوجب حد مقرر کرده است. به طور مثال در مورد سرقت حدی شرایطی مثل در حرز بودن مال، حرز ملک سارق نباشد، حرز غصبی نباشد، سارق آگاه باشد به اینکه مال غیر است، مقدار مال مسروقه کمتر از مورد مقرر نباشد و… و در مورد شرایط اثبات هم بر حسب مورد تعدد شهود و اقرار و… را مقرر کرده است. با توجه به موارد گفته شده می توان فهمید که درست است شارع مقدس جرایم مستوجب حد را مقرر کرده است ولی با توجه به شرایط ثبوت و اثبات جرایم مستوجب حد، قصد ندارد حدود و مجازات آنها را به موارد مشابه تسری دهد. مضافاً اینکه از خود می پرسیم چگونه برخی جرایم تعزیری مثل نشر اکاذیب با وصف گستردگی به جرم حدی «افساد فی الارض» تبدیل می شود؟ مگر تعزیر مادون حد نیست؟
همانطور که ذکر شد افساد یک عنوان کلی است مساله این است که قانونگذار بر چه مبنایی چنین عنوان کلی را به عنوان جرم مستوجب حد جرم انگاری کرده است که زمینه تفسیر موسع را باز می کند در حالیکه تفسیر موسع در قلمرو حقوق جزا علی الخصوص در جرایم مستوجب حد مردود است و زمینه تضییع هر چه بیشتر حقوق افراد را فراهم می کند. با توجه به مطالب مذکور چنین جرم انگاری که در قانون جدید مقرر شده است به شدت قابل تردید و تامل است. با توجه به این‌که قانون مجازات اسلامی ترکیبی از مقررات فقهی و حقوقی است و نوآوری قانون‌گذاری در ایران آن است که فقه و حقوق را با هم تلفیق کند، نباید قانون‌گذار بدون توجه به دیدگاه‌های حقوقی به تدوین این گونه مقررات مبادرت کند. از این رو در این پژوهش به دنبال بررسی و تبیین آثار و پیامدهای چنین جرم انگاری گسترده بوده و حتی به عبارت دیگر اینکه تلاش قانونگذار برای توسعه لیست «حدود » محض الهی چه فلسفه ای داشته و اینکه این امر چه کمکی به کاهش جرایم مربوطه و برقراری بیشتر نظم امنیت در جامعه خواهد نمود، از دغدغه های این پژوهش است.

1. 1. اهداف تحقیق

وضع قوانین کارآمد و متناسب با نیازهای جامعه یکی از ضرورتهای زندگی اجتماعی است و در پیشرفت جامعه نقش بسزایی دارد. به همان اندازه قانون ناکارآمد و نامتناسب برای جامعه می تواند نقش مخربی ایفا کند و نه تنها حقوق افراد را تامین نمی کند بلکه زمینه تضییع حقوق افراد جامعه را هم فراهم می کند. در این راستا تحقیق حاضر بر آن است تا با بررسی نقاط ضعف و قوت قانون جدید در مورد «افساد فی الارض» با بیان نقاط ضعف لزوم اصلاح آن را در برخی موارد مورد تاکید قرار دهد. به امید آنکه بتواند در تدوین قوانینی که حقوق افراد را بیش از پیش تامین کند و زمینه تضییع حقوق آنان را از بین ببرد، کمکی هر چند اندک باشد.
هدفی دیگری که این تحقیق دنبال می کند، تدوین یک کار پژوهشی قابل قبول است تا برای پژوهشگرانی که بعد از این در این عرصه می آیند به عنوان یک منبع قابل اعتنایی باشد تا بتوانند از آن در کارهای پژوهشی استفاده کنند.

1. 1. سولات تحقیق

الف. سوال اصلی: زمینه ها و مبانی سیاست جنایی تقنینی ایران در قبال «افساد فی الارض» چیست؟
ب. سوالات فرعی
۱.آیا در جرم انگاری افساد فی الارض به عنوان یک جرم حدی عوامل دیگری غیر از موازین فقهی همچون رویکردهای جرم شناختی و پیشگیرانه هم موثر بوده اند؟

1. نحوه ارزیابی فقهی-حقوقی جرم انگاری افساد فی الارض چیست؟

چنین گفت آن لعین را که ای همه دم
لعینش گفت ای مقبول حضرت
اگر بودی بر آن سجده مرا راه
ولی چون حق تعالی این چنین خواست
کلیمش گفت «ای افتاده در بند
لعینش گفت «چون من مهربانی
که همچو نانک او را کینه بیش است
به لعنت گرچه از درگاه دور است

به پیش او رسید ابلیس از دور
چرا سجده نکردی پیش آدم؟»
شدم بی علتی معلول آدم
کلیمی بودمی همچون تو آن گاه
چه گژ گویم نیامده جز چنین راست»
بوَد هرگز تو را یاد خداوند؟»
فراموشش کند هرگز زمانی؟
مرا مهرش درون سینه بیش است»
ولی از قولِ موسی در حضور است
^{الهی‌نامه، ص۲۱۹}

بیان شیخ عطّار، در تتمیم و تکمله‌ی این مطلب است که ابلیس مغلوب مشیّت الهی بود و رانده گشتنش تقدیر خداوندی، و هرگاه ارادهی پروردگار تعلّق گیرد باز مقبول درگاه و مقرب دستگاه خواهد گشت.»^[۳۵۵]
استاد فروزانفر در تحلیل عالمانه‌اش از کل مقاله، می‌نویسد: «در اینجا شیخ به آغاز مقاله ششم و جواب پدر مبتنی بر عدم نفع و ناسودمندی سحر و گرفتاری هاروت و ماروت که معلمان سحراند در چاه بابل، عطف نظر می‌کند و می‌گوید یک جهان سحر ساحران در عصای موسی گم شد و ارزش آن نداشت که با چوبی برابر ایستد، بنگر تا طالب سحر چه مایه دون‌همت است که چنین باطل بی‌ارزشی را خواستار می‌گردد. امّا محرّک اصلی در طلب سحر شیطانی است که در درون جای دارد و باید مسلمان و به سامان شود تا کفر مبدل به ایمان و پژوهش فقه و معرفت جایگزین خواهش سحر شود. این مقاله بدین مطلب پایان می‌پذیرد و چنان که دیدیم هیچ یک از مقالات گذشته از لحاظ نظم و ترتیب مطلب و وحدت مقصد به پای این مقاله نمی‌رسد خاصه که شیخ در این‌جا از موجودی دفاع می‌کند که عامّه مردم و بسیاری از خواص ازو نفرت دارند و شب و روزش لعنت می‌فرستند و او را مسؤل خطاها و اشتباهات خود می‌انگارند و بنابراین واضح است که وظیفه دشواری بر عهده گرفته و الحق بیانش رسا و دقیق است هرچند که حکما و متکلمین برای محکومیت شیطان دلیل‌ها آورده‌اند و جواب غالب این اعتراضات را هم مطابق مبانی فکری خود داده اند امّا سخن شیخ فرّ و رونق دیگر دارد و شیرین و دلنشین است و ظاهراً شیخ ما خود نیز به دشواری وظیفه‌یی که بر ذمّه‌ی خویش گرفته واقف بوده و به عقیده‌ی خود توانسته است حق مطلب را ادا کند و از این‌رو در پایان مقاله می‌فرماید:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بیان کردم کنون سحر حلالت
چو گرد این چنین سحری توان گشت

کزین سحر است جاویدان کمالت
چنین باید شدن نه آن چنان گشت^[۳۵۶]

ـ تناقض در برخورد عطّار با شیطان
تناقضاتی در برخورد عطّار با شیطان در آثارش وجود دارد (در بخش اوّل آدم در همین فصل، در دوری از شیطان سخن گفته شده است.) حتی در تذکرهالاولیاء و در جایی به شیوه یی قرآنی و شریعت زدگان از ابلیس دوری می‌جوید و او را سر دسته‌ی خودخواهان و دنیا را درخت تعلق آشیان او می‌داند در جایی دیگر از معجزه‌ و معرفت‌دانی او سخن می‌راند و این نشان از این است که عطار در دوره‌ی خاصّی از زندگی‌اش، به حلقه‌‌ی طرفداران موحدی این شیوه تفکر پیوسته است: «یکی در آمد و شکایت کرد از شیطان، استاد ابوعلی دقاق گفت: درخت تعلق دنیا از میان برکن، تا گنجشک برآن ننشیند؛ که تا آشیان دیو در او بود، مرغان شیطان بر او می‌نشینند.»(تذکرهالاولیاء، ص ۷ـ۵۶)
«چون او را بردار کردند، ابلیس بیامد و گفت: یکی انا تو گفتی و یکی من؛ چون است که از آن تو رحمت بار آورد و از آن من لعنت؟ حلاج گفت: تو انا به درِ خود بردی و من از خود دور کردم.»(همان، ص ۵۱۹)
عطّار در تذکرهالاولیاء هم، این گونه در حمایت از ابلیس بحث می‌کند: از زبان مستمری در معجزه‌‌ی سخن ابلیس در توحید می‌گوید: «ابلیس را دیدم در میان قومی. به همتش بند کردم، چون آن قوم برفتند، گفتم رها نکنم، بیا در توحید سخن بگوی. ابلیس در میان آمد و فصلی بگفت در توحید. که اگر عارفانه وقت حاصر بودندی همه انگشت به دندان گرفتندی.»(همان، ص ۲۶۹)
خرقانی در معرفت‌دانی ابلیس گوید: «نگر تا از ابلیس ایمن نباشی؛ که در هفت صد درجه، در معرفت پیش است.»(همان، ص۴۶۹)
ـ تحلیل نهایی
با توجه به اینکه خداوند درباره‌ی برخورد یهود با کلام الهی می‌فرماید: مِنَ الَّذِینَ هَادُوا یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَیَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَاسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَیًّا بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْنًا فِی الدِّینِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانْظُرْنَا لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَکِنْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ فَلَا یُؤْمِنُونَ إِلَّا قَلِیلًا (۴۶)
«برخی از یهودیان سخنان را از جاهای خود منحرف می‌گردانند (و کلام را از معانی اصلی به دور می‌دارند و وارونه و چند گونه صحبت می‌کنند) و می‌گویند: شنیدیم (سخن تو را و به کار نگرفتیم!) و فرمان نبردیم (و جز عصیان نیفزودیم) بشنو (سخنان ناروا و کاش نشنوی جز) ناشنیدنی را. و (می‌گفتند:) ما را بپای (ولی) زبان را پیچ می‌دادند (و بجای: راعِنا، راعینا، یعنی چوپان ما، یا راعناً یعنی: نازیبا، می‌گفتند…) و (هدفشان) ریشخند دین بود (و نفرین رسول) ولی اگر آنان (به جای این همه سخنان ناروا و کارهای نازیبا) می‌گفتند: شنیدیم و اطاعت کردیم و (سخنان ما را) بشنو و به ما مهلت بده (تا حقایق را درک کنیم) به نفع و صلاح ایشان بود و درست‌تر، ولیکن خداوند آنان را به سبب کفرشان نفرین فرموده است و لذا جز شمار اندکی ایمان نمی آورند.»^[۳۵۷]
شگرد اصلی یهود در برخورد با کتاب خویش، تأویل بوده و قرآن به شدت آن را نکوهش کرده و در واقع هر نوع سوءبرداشت و سوءاستفاده و تفسیر به رأی که با اصالت قرآن مخالف باشد، به نوعی تأثیرپذیری از بنی‌اسرائیل محسوب می‌شود. همچنان که هر نوع غلوّ در اسلام تأثیرپذیری از بنی‌اسرائیل است.
در هر حال برداشتهای این چنین از موجودی چون ابلیس با آیات و احادیث مسلّم رسول اکرم(ص) و شریعت اسلامی سازگار نیست و نمی تواند در فرهنگ اسلامی قابل قبول باشد و با توجه به آیه‌‌ی مذکور، این موضوع در ردیف مجعولات و اسرائیلیات قرار داده شده است.
بخش نهم:
روایات مجعول و اسرائیلیات پیرامون آفرینش و حقیقت محمّدیّه در آثار عطّار
ـ حقیقت محمد(ص) در قرآن
حضرت محمد(ص) فرزند ابوطالب، در سال ۵۷۱ میلادی در شهر مکه متولد شد و در سن ۴۰ سالگی به پیامبری مبعوث شد. «خاتم النبیین و صاحب شریعت مقدّس اسلام است و نام مبارکش ۴ بار در قرآن مجید در آیات ذیل آمده است:^[۳۵۸]

این بخش شیوه ارزیابی از مدیران ارشد صنعت قطعه‌سازی شهرکهای صنعتی استان سمنان برای بررسی وجود رابطه بین مشخصه‌ های محیطی کسب و کار، اولویتهای رقابتی و ساختار زنجیره تامین با عملکرد کسب و کار را توضیح می‌دهد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

توضیح مختصری از شرکت‌کنندگان مورد هدف، فرایند توسعه ابزاری، تعریف هریک از ساختارها و مقیاسی که برای محاسبه آنها استفاده شد، در این فصل بیان میشود. توضیح جامعی پیرامون نحوه جمع‌ آوری و فرایند تحلیل داده‌ها نیز بیان شده‌است.
۳-۱- روش تحقیق
روش تحقیق مجموعهای از قواعد، ابزار و راه های معتبر و نظاممند برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. با توجه به اینکه هر تحقیق با یک مساله و هدف خاصی آغاز میشود لذا بر پایه ماهیت مساله های مطرح شده و هدفی از تحقیق که پژوهشگر دنبال میکند، میتوان تحقیقات علمی را به سه دسته تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعهای تفکیک نمود (خاکی، ۱۳۸۶). هدف اصلی اجرای تحقیقات بنیادی تولید دانش بیشتر و درک پدیدههایی است که روی میدهد. سرانجام، ارائه نظریه ها بر پایهی نتایج تحقیق. سپس این گونه نظریهها بنیان مطالعه افزون تر درباره پدیده ها را تشکیل میدهند (سکاران،۱۳۸۵). هدف از تحقیق کاربردی به دست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی مشخص و شناخته شده برطرف گردد. در این نوع تحقیقات هدف کشف دانش تازه‌ای است که کاربرد مشخصی را درباره فرآورده یا فرایندی در واقعیت را دنبال می‌کند. هدف تحقیقات توسعهای نظریه پردازی یا آزمون نظریه نیست بلکه توسعه محصولات یا فرآیندهای جدید است (خاکی، ۱۳۸۶).
همچنین تحقیقات علمی را بر اساس چگونگی به دست آوردن داده های مورد نیاز (طرح تحقیق) میتوان به دو دسته تحقیق توصیفی و تحقیق آزمایشی تقسیم کرد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۸). تحقیق توصیفی شامل جمع آوری اطلاعات برای آزمون نظریه ها یا پاسخ به سوالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مطالعه میباشد(خاکی، ۱۳۸۶). از انواع تحقیقات توصیفی، پیمایشی است که معمولاً با بهره گرفتن از پرسشنامه، مصاحبه، و مشاهده انجام میگیرد و مشخصه ی آن مجموعهای از داده است که اغلب برای تعیین نگرش افراد در مورد یک موضوع خاص، تعیین تاثیر وقایع بر رفتار افراد و تعیین روابط و تبیین آنها به کار میرود (خاکی، ۱۳۸۶).
از آنجا که در این پژوهش به بررسی و تجزیه و تحلیل تاثیر همسویی استراتژیک بر عملکرد کسب و کار شرکتها پرداخته میشود لذا این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی است و با توجه به این که در این تحقیق با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه، سعی میشود که میزان و نوع روابط بین متغیرها، برای پاسخ به مسالهای علمی در دنیای واقعی مورد بررسی قرار گیرد، لذا این تحقیق به لحاظ روش انجام کار از نوع پیمایشی- توصیفی میباشد.
۳-۲- جامعه آماری
جامعه‌ی آماری به کل گروه افراد، رویدادها و پدیده های مورد علاقه محقق که قصد بررسی آن‌ها را دارد، اشاره دارد (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۶)؛ اما نمونه، گروهی فرعی یا زیر مجموعه‌ای از جامعه است که با بررسی و مطالعه نمونه، محقق میتواند قادر به استخراج نتایجی شود که قابل تعمیم به جامعه است (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
با توجه به مطالب فوق کلیه شرکت های تولیدی قطعه ساز خودرو واقع در سطح استان سمنان که جمعا ۲۱۳ شرکت می‌باشند، قلمرو تحقیق حاضر می‌باشد و از آنجا که آگاه‌ترین افراد نسبت به شرکت، مدیران ارشد می‌باشند، لذا پاسخدهندگان مدیران ارشد این شرکت‌ها می‌باشند و بنابر این سطح تحلیل این پژوهش سازمان می‌باشد. همچنین در این پروهش، شرکتها با توجه به عملکرد کسب و کار، به دو طبقه شرکتهای با عملکرد بالا و شرکتهای با عملکرد پایین تقسیم شدهاند و برای هر طبقه بصورت جداگانه، تحلیل صورت گرفته است. شرکت شهرک‌های صنعتی استان سمنان جهت جمع‌ آوری داده‌ها به این پژوهش کمک نموده‌است.
۳-۳- نمونه آماری و روش نمونهگیری
نمونه آماری مجموعه کوچکی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است با انتخاب یک استراتژی مناسب، نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد. در این پژوهش از شیوه نمونه‌گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه روش‌های مختلفی موجود می‌باشد که جدول جرسی و مورگان (۱۹۷۰) که حداقل تعداد نمونه را در اختیار محقق قرار می‌دهد، یکی از آنهاست. ضمنا حداقل تعداد نمونه با بهره گرفتن از نرم افزار G-power مورد محاسبه قرار گرفت. نهایتا تعداد نمونه ۱۳۰ تعیین گردید.
۳-۴- روش گردآوری اطلاعات
داده ها میتوانند به شیوه های مختلف، در مکانهای مختلف و از منابع مختلف جمع آوری شوند. مصاحبه، پرسشنامه و مشاهده افراد و پدیده ها، سه شیوه عمده جمع آوری داده ها در پژوهش پیمایشی هستند. از جهت مکانی، داده ها میتوانند به شیوه های مختلف، در محیط طبیعی یا آزمایشگاهی جمع آوری گردند. منابع جمع آوری داده ها نیز میتوانند دست اول یا دست دوم باشند؛ افراد و گروه های برگزیده به منظور بررسی نظرات و عقاید آنها، از جمله منابع دست اول هستند و اسناد و پروندههای سازمانها، نمونهای از منابع دست دوم اند (دانایی فرد و همکاران، ۱۳۸۶). به دلیل اینکه تحقیق حاضر پیمایشی میباشد و در قلمرو مکانی، شرکتهای قطعه ساز خودرو در سطح شهرکهای صنعتی استان سمنان میباشد و به صورت میدانی انجام میگیرد برای جمعآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه به دلیل پوشش حجم وسیعی از جامعه، ابزار مناسبی در تحقیقات پیمایشی محسوب میگردد.
پرسشنامه به‌طور گسترده‌ای توسعه داده مقیاس‌هایی میباشند که در ادبیات موجود تست شده و مورد استفاده قرار گرفتهاند. بخش‌های متعددی برای هریک از متغیر‌های مکنون و سازه‌ها جهت ارزیابی تک‌بعدی بودن، پایایی و روایی استفاده شده‌است تا بر دقت ارزیابی افزوده شود (اندرسون و گربینگ، ۱۹۸۸).
در این پژوهش از معیارهای ادراکی استفاده شده‌است. پاسخ‌دهندگان با توجه به خط تولید بخصوص در شرکت خود، به سوالات پاسخ دادند.
به‌طور گسترده‌ای این مساله که محیط درک شده از محیط واقعی مهمتر میباشد، پذیرفته شده‌است (همانند، بورجس، ۱۹۸۰؛ دونکان، ۱۹۷۲؛ وارد و دیگران، ۱۹۹۵). اگر مدیران محیط درک‌شده را نامطمئن قلمداد نمایند، تصمیماتی که اتخاذ می‌کنند نیز مناسب شرایط محیطی نامطمئن میباشد (پگل و کروز، ۲۰۰۴). این پژوهش چنین استدلال میکند که استفاده از معیارهای ادراکی از محیط اجازه آزمون بهتری از رابطه استراتژی شرکت و محیط میدهد.
کتوکیوی و شوردر (۲۰۰۴) بیان نمودند که پایایی و روایی معیارهای ادراکی، رضایت‌بخش میباشد. با توجه به شواهد موجود در ادبیات (همانند آهایر و دریفوس، ۲۰۰۰؛ براون، ویلیامز و پروشیا، ۲۰۰۰؛ وارد و دیگران، ۱۹۹۵)، معیارهای ادراکی را می‌توان به‌عنوان یک متغیر جایگزین در پژوهش‌های با حجم نمونه بزرگ در نظر گرفت، تا زمانی که بررسی دقیق روایی و پایایی انجام پذیرد.
چنین قضاوت‌هایی به معنی پذیرش میزان حداقلی از خطا میباشد. این ریسک یک نگرانی ویژه در زمینه‌هایی همچون رفتار سازمانی دارد، جایی که ادراک افراد ارزیابی میشود. همچنین این نگرانی در زمینه مدیریت زنجیره تامین نیز وجود دارد که داده‌های مورد درخواست کمتر جنبه شخصی دارد(واترز، ۱۹۹۹).
پس از آن‌که سوالات، خط تولید اصلی را مشخص نمود (بخش الف و بخش ب)، پاسخ‌دهندگان به چهار ساختار بیان‌شده پاسخ دادند: مشخصه‌ های محیطی کسب و کار، اولویت‌های رقابتی، ساختار زنجیره تامین و عملکرد کسب و کار شرکت (بخش ج تا و). سپس اطلاعات فردی پیرامون شرکت، خط تولید اصلی و پاسخ‌دهنده نیز جمع‌ آوری شد(بخش ز).
طیفهای مختلفی برای سنجش وجود دارد همچون طیف بوگاردوس^[۱۴]، طیف لیکرت^[۱۵]، طیف ترستون^[۱۶]، طیف گاتمن^[۱۷] و طیف اوسگود^[۱۸]. برای سنجش گویه های این تحقیق نیز مقیاس ۵ گزینهای لیکرت به کار رفته است. طیف لیکرت به دلیل سادگی درک و کاربرد و نیز به دلیل حوزه وسیع سنجش نگرش، در تحقیقات علوم انسانی و رفتاری، بیشترین کاربرد را دارد و چون در این تحقیق نیز به سنجش نگرش مدیران ارشد شرکتها پرداخته شده از طیف لیکرت استفاده شد.
۳-۴-۱- ابعاد محیط کسب و کار
ماهیت محیط کسب و کار شامل چهار مولفه میباشد: تنوع، پیچیدگی، پویایی و بخشندگی ( بخشندگی به‌صورت خصومت اندازه‌گیری میشود)، که فرض شد فارغ از این‌که شرکت ساختار زنجیره تامین ناب، چابک یا ترکیبی دارد و یا اولویت‌های رقابتی آن چیست، بر آن اثرگذار است.
سوالات این بخش از پژوهش وارد و دیگران (۲۰۰۰) گرفته شده‌است که آلفای کرونباخ بالایی را نشان داده‌است (۸۶/۰). مواردی که برای سنجش هریک از ابعاد محیط کسب و کار استفاده شد با بهره گرفتن از طیف لیکرت پنج‌تایی ارزیابی شد. جهت ارزیابی تنوع سه سوال، پیچیدگی سه سوال، پویایی پنج سوال و بخشندگی ۶ سوال در پرسشنامه در نظر گرفته شد.
۳-۴-۲- ابعاد اولویت‌های رقابتی
مقیاس‌های ارزیابی اولویت های رقابتی بویر(۱۹۹۸) در این پژوهش استفاده شد. برای هریک از ابعاد هزینه، کیفیت، کارایی تحویل و انعطاف پذیری به ترتیب چهار، سه، سه و شش سوال در نظر گرفته شد. هریک از اولویت‌های رقابتی توسط طیف لیکرت پنج‌تایی ارزیابی شد. (۱= بی اهمیت، ۲= اهمیت کم، ۳= اهمیت متوسط، ۴= اهمیت زیاد، ۵= اهمیت شدید).
۳-۴-۳- ابعاد ساختار زنجیره تامین
مقیاس استفاده‌شده برای ساختار زنجیره تامین از مشخصه‌ های عمومی چابک، ناب و ترکیبی زنجیره تامین که توسط کریستوفر و تاویل (۲۰۰۰) بیان شده و همچنین از رویکرد شرکت به زنجیره تامین بر اساس تئوری‌های سازمانی (همانند، چرینگتون و دیگران، ۲۰۰۱؛ مینتزبرگ، ۱۹۹۲)، میباشد. تعداد ده سوال و بصورت یک خط پنج نقطه‌ای جهت ارزیابی ادراک مدیران استفاده شده‌است.
۳-۴-۴- مقیاس ارزیابی عملکرد کسب و کار
مقیاس‌های مهم زیادی در ادبیات برای ارزیابی اثر تصمیمات عملیاتی و استراتژیک بر عملکرد سازمانی وجود دارد (همانند، وارد و دیگران، ۱۹۹۵؛ ونکاتر من، ۱۹۹۰).
با توجه به محدودیت در جمع آوری داده ها پیرامون عملکرد و مشخص نبودن ارزیابی عملکرد به صورت دقیق، این پژوهش ارزیابی عملکرد را در پنج سوال و بر حسب ادراک مخاطب برای محاسبه عملکرد سازمانی استفاده نموده است (طیف پنجتایی لیکرت: ۱= به شدت کم، ۲= کم تر، ۳= تقریبا برابر، ۴= بیشتر، ۵ = به شدت بیشتر).
پرسشنامه ها با مراجعه حضوری به شرکتها و تحویل به مدیریان ارشد، تکمیل شده است و برای اطمینان از رعایت دقت پاسخگو، قبل از دریافت جواب پرسشنامه، در مورد نحوه پاسخگویی به سئوالات، با پاسخگو مصاحبه مختصری انجام شده است. پرسشنامه مزبور در ضمیمه ۱ آورده شده است.
۳-۵- روایی^[۱۹] و پایایی^[۲۰] پرسشنامه
برای آن‌که بتوان به نتایج اندازه‌گیری اطمینان نمود و به عبارت ساده ادعا نمود که داده‌های حاصل از اندازه‌گیری قابل اعتماد هستند، اندازه‌گیری باید دارای دو خصوصیت باشد: اعتبار و پایایی. در این قسمت به بررسی روایی و پایایی پرسشنامه بکار رفته شده در جمعآوری اطلاعات پرداخته شده است.
۳-۵-۱- روایی
اعتبار یا روایی، معرف درجه‌ای است که یک وسیله می‌تواند یک متغیر را بر اساس تعریف خاصی سنجش کند. سؤالی که در آزمون روایی مطرح می‌شود این است که آیا آن‌چه مشاهده و ثبت می‌شود یا مورد پرسش قرار می‌گیرد، واقعاً همان هدف اصلی و تعیین شده تحقیق است یا نه؟ (اتسلندر، ۱۳۷۱) به عبارت دیگر مفهوم روایی یا اعتبار به این سؤال پاسخ میدهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه‌ی موردنظر را می‌سنجد. در این تحقیق روایی محتوا و روایی سازه جهت سنجش روایی ابزار مورد استفاده قرار گرفت. روایی محتوا اطمینان می‌دهد که ابزار مورد نظر به تعداد کافی پرسش‌های مناسب برای اندازه‌گیری مفهوم مورد سنجش در بردارد. روایی ظاهری یک شاخص حداقل برای روایی محتوا است که در تحقیق حاضر بر اساس نظرات اساتید راهنما و مشاور و هم‌چنین تعدادی از خبرگان رشته مدیریت مورد تأیید قرار گرفت (سکاران، ۱۳۸۵). روایی سازه یا ساخت بیان می‌کند نتایج بدست آمده از کاربرد یک ابزار اندازه‌گیری تا چه حد با نظریه‌هایی که آزمون بر محور آن‌ها تدوین شده است تناسب دارد (سکاران، ۱۳۸۵). به منظور تعیین روایی سازه، از تحلیل عاملی تأییدی استفاده میشود.تحلیل عاملی می‌تواند به دو صورت اکتشافی و تأییدی انجام شود. این‌که کدام یک از این دو روش باید در تحلیل عاملی به کار رود مبتنی بر هدف تحلیل داده‌ها است. در تحلیل عاملی اکتشافی^[۲۱] پژوهش‌گر به دنبال بررسی داده‌های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص‌ها و نیز روابط بین آن‌هاست و این کار را بدون تحمیل هر گونه مدل معینی انجام می‌دهد. به بیان دیگر تحلیل اکتشافی علاوه بر آن‌که ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد می‌تواند ساختارساز، مدل‌ساز یا فرضیه‌ساز باشد (هومن۱۳۸۷). تحلیل عاملی تأییدی^[۲۲] به واقع بسط تحلیل عاملی معمولی است، که در آن فرضیه های معینی درباره ساختار بارهای عاملی و همبستگیهای متقابل بین متغیرها، مورد آزمون قرار میگیرد. تحلیل عاملی تأییدی برای تحقیق حاضر توسط نرم‌افزار AMOS انجام شد. نتایج تحلیل عاملی مرحله اول و دوم نشان داد که وزن رگرسیونی متغییرها در پیش بینی تعدادی ابعاد و گویه ها در سطح اطمینان ۹۵/۰ دارای تفاوت معنا‌دار با صفر نیست. بنابراین، تعدادی از ابعاد و گویه ها از فرایند تجزیه و تحلیل کنار گذاشته شدند. مبنای معناداری گویه‌ها و ابعاد این است که سطح معناداری برای آن‌ها زیر ۰۵/۰ باشد. در فصل چهارم تحقیق، به تشریح نتایج تحلیل عاملی تأییدی انجام شده پرداخته خواهد شد.
۳-۵-۲- پایایی
قابلیت اعتماد یا پایایی^[۲۳] یکی از ویژگیهای فنی ابزار اندازه گیری و جمع‌ آوری داده‌ها است. یک فرایند اندازه‌گیری و ابزار مربوط به آن، زمانی پایاست که در صورت تکرار اندازه‌گیری همیشه همان نتایج و مقادیر به‌دست آید (اتسلندر۱۳۷۱). به عبارتی پایایی با این امر سر و کار دارد که ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست می‌دهد. به‌عبارت دیگر، «همبستگی میان یک مجموعه از نمرات و مجموعه دیگری از نمرات در یک آزمون معادل که به‌صورت مستقل بر یک گروه آزمودنی به‌دست آمده‌است» چقدر است. اگر ابزار اندازه‌گیری را در یک فاصله زمانی کوتاه چندین بار به یک گروه واحدی از افراد بدهیم نتایج حاصل نزدیک به هم باشد. برای اندازه‌گیری پایایی شاخصی به نام ضریب پایایی استفاده می‌شود. ضریب آلفای کرونباخ یکی از رایج‌ترین ابزارها برای محاسبه پایایی میباشد( کرونباخ، ۱۹۵۱). فلاین (۱۹۹۰) ضریب آلفای کرونباخ را برای پژوهش‌های تجربی عملیاتی توصیه نمود. علاوه بر این، پایایی ساختار یک روش معروف دیگر برای آزمودن پایایی است (فورنل و لکر، ۱۹۸۱).
به طور معمول، ضریب آلفای کرونباخ ۷/۰ و بالاتر کفایت‌کننده در نظر گرفته میشود (کرونباخ، ۱۹۵۱). ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ نونالی(۱۹۷۸)، ﺑﺮﺍﻱ ﭘﺎﻳﺎ ﻗﻠﻤﺪﺍﺩ ﻛﺮﺩﻥ ﻳﻚ ﺍﺑﺰﺍﺭ، ﺣﺪﺍﻗﻞ ﻣﻘﺪﺍﺭ ۷/۰ ﺑﺮﺍﻱ ﺿﺮﻳﺐ ﺁﻟﻔﺎ ﻻﺯﻡ ﺍﺳﺖ ، ﻟﺬﺍ می‌توان ﺍﺑﺰﺍﺭ ﻃﺮﺡ ﺷﺪﻩ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺍﺳﺎﺱ ﺷﻴﻮﻩ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﺩﺭﻭﻧﻲ ﮔﻮﻳﻪﻫﺎ، ﭘﺎﻳﺎ ﻗﻠﻤﺪﺍﺩ ﻛﺮﺩ.
در تحقیق حاضر آزمون پایایی توسط نرم‌افزار SPSS انجام شد که مقادار آن برای تمامی متغیرها و ابعاد بالای ۷/۰ بدست آمد. با توجه به این‌که برای پژوهش‌های علوم انسانی ضریب آلفای بالاتر از۷/۰ قابل قبول است میتوان نتیجه گرفت که پایایی پرسشنامه تحقیق خوب است. نتایج بررسی پایایی به تفصیل در فصل چهارم ارائه گردیده است.
۳-۶- روش تجزیه و تحلیل‌
مقصود اصلی از تحلیل، یعنی تنظیم و خلاصه کردن داده ها به صورت اطلاعاتی روشن، خوانا، مستدل و تفسیرپذیر است، به‌گونه‌ای که بتوان روابط موجود در مسایل پژوهش را کشف و بررسی کرده و آن‌ها را آزمود. تفسیر بر پایه‌ی یافتهها و نتایج حاصل از تحلیل درباره‌ی روابط مورد مطالعه، استنباط به عمل میآورد و درباره‌ی روابط، نتیجه‌گیری میکند. تفسیر مقصود تحلیل است (هومن، ۱۳۸۶).
۳-۶-۱- مدل یابی معادلات ساختاری
در مطالعات حوزه علوم انسانی و اجتماعی، تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش طبق فرآیندی با قالب کلی مشخص و یکسان صورت می‌پذیرد که تا کنون روش‌های تحلیل آماری متعددی در ارتباط با آن معرفی شده‌است. در این میان، مدل‌سازی معادلات ساختاری^[۲۴] که در اواخر دهه شصت میلادی معرفی شد، ابزاری در دست محققین جهت بررسی ارتباطات میان چندین متغیر در یک مدل فراهم می‌ساخت. قدرت این تکنیک در توسعه نظریه‌ها باعث کاربرد وسیع آن در علوم مختلف از قبیل بازاریابی، مدیریت منابع انسانی، مدیریت استراتژیک و سیستم‌های اطلاعاتی شده است که براساس آن، محقق در فصل چهارم پژوهش به آزمون مدل فرض اهتمام ورزیده است.
یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده زیاد پژوهشگران از مدلسازی معادلات ساختاری، قابلیت آزمودن تئوری‌ها در قالب معادلات میان متغیرهاست. دلیل دیگر لحاظ نمودن خطای اندازه‌گیری توسط این روش است که به محقق اجازه می‌دهد تا تجزیه و تحلیل داده‌های خود را با احتساب خطای اندازه‌گیری گزارش دهد. مدل‌های مرسوم در مدل‌سازی معادلات ساختاری درواقع متشکل از دو بخش هستند. مدل اندازه‌گیری که چگونگی توضیح و تبیین متغیرهای پنهان توسط متغیرهای آشکار (سوالات) مربوطه را بررسی می کند و مدل ساختاری که نشان می‌دهد چگونه متغیرهای پنهان در پیوند با یکدیگر قرار گرفته‌اند. استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری مزایای زیادی دارد که پنج مورد از مهمترین آنها عبارتند از: الف) تخمین روابط چندگانه، ب) قابلیت سنجش متغیرهای پنهان (مفاهیم مشاهده نشده)، ج) محاسبه خطای اندازه‌گیری، د) قابلیت بررسی تأثیر هم خطی، ه) آزمون روابط جعلی و غیرواقعی(داوری و رضازاده، ۱۳۹۲).
نقطه ‌ضعف بسیار مهم آزمون فرضیه در روش‌های آماری کلاسیک مانند تحلیل مسیر و تحلیل رگرسیون خطی، چشم‌پوشی از خطاهای اندازه‌گیری متغیرهای مکنون است که در الگوی مدل یابی معادله‌ی ساختاری، این مهم لحاظ می‌شود. به بیان دیگر، از نظر روش‌شناختی، انتظار آن می‌رود که برآورد پارامتر بتای استانداردشده در حالتی‌که خطاهای اندازه‌گیری متغیرهای مکنون نیز لحاظ شود، نتایج واقعی‌تری به‌دست دهد (قاسمی، ۱۳۸۹). به‌زعم تاناکا و همکارانش (۱۹۹۰)، به‌جای این‌که محققان تناسب یک مدل معین با داده‌ها را به‌طور ساده آزمون کنند می‌بایست بر ارزیابی‌های مقایسه‌ای مدل‌های چندگانه تأکید داشته باشند. درحالی‌که میانجی‌گری و تعدیل‌گری می‌تواند ازطریق مدل‌های رگرسیونی مورد آزمون قرار گیرد، استفاده از متغیرهای مکنون در الگوی مدل یابی معادله‌ی ساختاری، پسندیده‌تر است (ویلیامز^[۲۵]، ۱۹۹۵).
قسمت تابع ساختاری یا تحلیل مسیر، روابط مفروض بین متغیرهای مکنون را به نمایش می‌گذارد. در مدل یابی معادله‌ی ساختاری، سلسله‌مراتبی علّی مطرح می‌شود که در آن، یک متغیر ممکن است علت احتمالی متغیرهای دیگر باشد، اما به‌طور قطع، معلول آن‌ها نیست. به بیان دیگر، ترتیب متغیرها به‌گونه‌ای است که متغیری در بالای سلسله‌مراتب، ممکن است علت متغیر مرتبه‌ی پایین‌تر از خود باشد، اما بعید است که متغیر پایین‌تر، متغیر بالاسری خود را علت باشد. در روش‌شناسی معادله‌ی ساختاری، دو دسته ضرایب مختلف بین متغیرهای مکنون برآورد می‌شوند که عبارتند از:
الف) ضریب گاما (γ)؛ که معرف ضریب رگرسیونی بین یک متغیر مکنون برون‌زا و یک متغیر مکنون درون‌زا است.
ب) ضریب بتا (β)؛ که معرف ضریب رگرسیونی بین یک متغیر مکنون درون‌زا و یک متغیر مکنون درون‌زای دیگر است.
بنابراین با توجه به مزیت های گفته شده، در این تحقیق از این تکنیک جهت آزمون فرضیات استفاده شد.
۳-۶-۱- ۱- نرم افزار مورد استفاده
برای تحلیل مدلهای معادلات ساختاری نرم افزارهای مختلفی مانند پی ال اس^[۲۶]، آموس^[۲۷]و لیزرل^[۲۸] معرفی شده است که هرکدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. لیزرل اولین و یکی از متداول‌ترین روشها برای این منظور میباشد و اولین بار توسط جورسکاج^[۲۹] در سال ۱۹۷۳ معرفی شده است. لیزرل از روش درست‌نمایی ماکزیمم (ام ال ای) و براساس بیشینه‌سازی کواریانس به برازش مدل می‌پردازد در حالی که این روش مستلزم چندین شرط و فرضیه زیربنایی از جمله نرمال بودن می‌باشد و این شروط نیز نیازمند حجم نمونه نسبتاً بالایی می‌باشد (در حدود ۱۰ الی ۱۵ پرسش‌نامه به ازای هر سؤال پرسش‌نامه). نرم افزار اموس نیز یکی از نرم افزارهای آماری مناسب برای تحلیل داده‌های پایان نامه مدیریت و علوم انسانی است. در مقایسه با سایر نرم افزارها، آموس فراتر از توانمندی های معمول نرم افزارهای مدل سازی رفته و به عنوان مثال به خوبی می تواند بر اساس جدیدترین روش های آماری در مورد نحوه برخورد با داده های مفقود شده به جایگزینی آنها دست زند. نگارش جدید آموس نه تنها کلیه ویژگی های نرم افزارهایی نظیر لیزرل را داراست بلکه خصایص منحصر به فردی دارد که آن را از سایر نرم افزارهای مدل سازی متمایز ساخته است.

استیگلیتز^[۶۴](۱۹۹۹) استدلال میکند که کل جامعه شفافیت بیشتر و باز بودن را ترجیح میدهند. از نظر مفهومی هم در اقتصاد اطلاعات عنوان می‌شود که اطلاعات بهتر، به تخصیص منابع و افزایش کارآیی در اقتصاد کمک می‌کند. افشای اطلاعات مالی به سرمایه‌گذاران در ارزیابی بهتر شرکت‌ها کمک میکند و فرایند تصمیم‌گیری با آگاهی بیشتر و ابهام کمتر صورت می‌گیرد که نتیجه آن سرازیر شدن سرمایه به سمت مولّدترین استفاده آن خواهد بود که در نهایت منجر به کارآیی تخصیصی در بازار می‌شود و حاصل نهایی آن افزایش رشد و کارآیی برای کل جامعه است (حساس یگانه و پژنگ، ۱۳۸۸).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

عدم شفافیت چه سیاسی و چه اقتصادی برای جامعه مضر است. در سیستم دموکراتیک باید امکان ارزیابی و قضاوت سیاستهای دولت فراهم باشد که عدم شفافیت باعث تضعیف این امر می‌شود و امکان سودجویی برای کسانی فراهم میگردد که به اطلاعات بهتر و شفافتری دسترسی دارند. مضرات اقتصادی پنهان کاری (عدم شفافیت) به هم خوردن تعادل بین ریسک و بازدهی است. زمانی که اطلاعات شفاف در دسترس همگان نباشد افراد غیرآگاه با ریسک بیشتر بازدهی کمتری خواهند داشت و برعکس، که نتیجه آن جابه جایی ثروت بین عدهای اندک است و عملاً ثروت تولید نمی‌شود. بارزترین زیان عدم شفافیت، “فساد” است که بر سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی اثرات منفی دارد. از سوی دیگر ممکن است شفافیت با برخی ارزش های اجتماعی و منافع قدرتمندان سیاسی در تضاد باشد.
افشای اطلاعات با تلاش شرکت‌ها برای حفظ مالکیت اطلاعات و حریم شخصی آنان در تضاد است. خصوصاً در شرایطی که افشای اطلاعات تهدیدی برای شهرت سازمانها، سهم بازار یا نفوذ سیاسی آنها باشد، به هیچ وجه مطلوب نخواهد بود. تعیین حد مطلوب افشای اطلاعات کاری بسیار مشکل است. از نظر اقتصادی حد بهینه افشای اطلاعات محل تقاطع دو بردار عرضه و تقاضای اطلاعات است که مشکل اصلی یافتن نقطه تعادل این دو بردار است. افزایش تقاضا برای نوع خاصی از اطلاعات باعث با ارزش شدن آن می‌شود. باید در نظر داشت که افشای حد معینی از اطلاعات محرمانه که به تصمیمات و برنامه های آتی شرکت‌ها ضرری وارد نکند، باعث افزایش شفافیت و کمک به اتخاذ تصمیمات بهینه می‌شود که در نهایت به نفع کل بازار است. از سوی دیگر ایجاد جوّی برای اعتماد سرمایه‌گذاران(بالقوه و بالفعل) به شرکت‌ها، از طریق مکانیزم هایی مختلف مانند فرهنگ‌سازی ورود به بازارهای مالی به نحوی که مدیران شرکتها اجازه سوءاستفاده و تقلب و فساد را به خود ندهند و یا تصویب مقررات به شدت سختگیرانه در برابر شرکت‌های خطاکار، منجر می‌شود که بردار تقاضا برای اطلاعات به سمت کسب همه اطلاعات محرمانه حرکت نکند (همان).
۱۵-۲- اصول گزارشگری شفاف
شرکت‌هایی که اصول گزارشگری و افشای شفاف اطلاعات را رعایت می‌کنند در اصل بر افشای به موقع، درست، کامل و با کیفیت که پاسخگوی ذینفعان باشد، اقدام کرده اند. گزارشگری و افشای شفاف باید موارد زیر را شامل شود (علوی، ۱۳۹۰):
نتایج مالی و عملیاتی شرکت: صورت‌های مالی حسابرسی شده و گزارش‌های سالانه مدیریت نشان‌دهنده این مطلب است که عملکرد و وضعیت مالی شرکت مورد استفاده وسیع بسیاری از استفاده‌ کنندگان است.
اهداف شرکت: علاوه بر اهداف تجاری، امروزه بسیاری از شرکت‌ها تشویق شده اند که اطلاعات مربوط به اهداف استراتژیک، رسالت و ماموریت خود را افشا کنند.
سهامداران عمده و میزان سهام دارای حق رای: یکی از حقوق اساسی سرمایه‌گذاران آگاهی درباره ساختار مالکیت واحد تجاری، حقوق آنها و همچنین حقوق سایر مالکان است. از این رو شرکت‌ها باید این اطلاعات را برای آگاهی بیشتر سرمایه‌گذاران و استفاده‌ کنندگان افشا کنند.
اطلاعاتی درباره اعضای هیات مدیره: افشای اطلاعات مدیران شرکت‌ها شامل صلاحیت و واجدالشرایط بودن آنها، مدارک تحصیلی و تخصص، فرایند انتخاب، عضویت در سایر شرکت‌ها و استقلال آنها مورد مطلوب بسیاری از استفاده‌ کنندگان است.
معاملات بااهمیت: یکی از اطلاعاتی که برای بازار اهمیت دارد آگاهی از این مطلب است که آیا شرکت میتواند به فعالیت خود ادامه دهد یا خیر (تداوم فعالیت). وجود قراردادهای معاماتی با اهمیت نشان‌دهنده تداوم فعالیت است. از این‌رو نیاز است که این قراردادها از طرف مدیریت افشا شود.

1. 1. پیش‌بینی و شناسایی مخاطرات: افشای مخاطراتی از قبیل ریسک خاص صنعت، شرایط محیطی، ریسک بازار مالی، ریسک مربوط به اقام خارج از ترازنامه و ریسک ناشی از شرایط جغرافیایی منطقه‌ای که عملیات اصلی شرکت آنجا صورت می‌گیرد.

1. 1. ساختار نظام راهبری بنگاه: اطلاعات مربوط به ساختار نظام راهبری بنگاه، خط و مشی آن، کارکردها، عملکرد و همچنین سیستم کنترلی که توسط آنها اجرا می‌شود مورد توجه بسیاری از استفاده‌ کنندگان است.

در صورتی که مدیریت، ساختار عنوان شده در بالا را در افشای اطلاعات در نظر بگیرد میتوان گفت که افشای اطلاعات شفاف بوده و مدیریت پاسخگوی پاسخ خواهان بوده است. با این وجود میزان شفافیت اطلاعات ارائه شده دارای سطوح متفاوتی است که در ادامه به آن پرداخته شده است.
۱۶-۲- سطوح شفافیت
گزارش‌های ارائه شده توسط مدیریت دارای سطوحی از شفافیت است. نیلسن و مادسن^[۶۵] سطوح مختلفی از شفافیت در شرکت را به شرح زیل بیان میدارند (علوی، ۱۳۹۰):

1. 1. شفافیت در گزارش‌های ارائه شده

در این سطح میزان شفافیت واحد تجاری در ارتباط با محیط تجاری و بازار سرمایه مدنظر است. در این حالت تمرکز بر تولیدات واقعی واحد تجاری است. یعنی اعداد حسابداری توانایی انعکاس ارزشهای تاریخی و واقعی فعالیت‌های صورت گرفته توسط واحد تجاری را داشته باشد. شفافیت در این سطح از پیچیدگی های زیادی برخوردار است. در این حالت شفافیت میتواند به عنوان انتظارات و استراتژی اصلی شرکت باشد. در این باره مدیران شرکت، تنظیم کنندگان استاندارد، دانشگاهیان، تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران هریک ساختار شفافیت را به گونه ای متفاوت می بینند.
تصور بر این است که افشای داوطلبانه گزارش‌های مالی تمام عملکرد و فعالیت‌های واحد تجاری را پوشش میدهد. تحقیقات بازار سرمایه نشان میدهد که شرکت‌ها در بهبود افشا و ارائه شفاف تر اطلاعات می کوشند، به همین منظور سطح تحلیلی صورت‌های مالی را افزایش داده تا هزینه های سرمایه ای را کاهش دهند و به نیاز استفاده دکنندگان صورت‌های مالی که ارائه هرچه بیشتر اطلاعات است پاسخ دهند تا آنها را به سرمایه‌گذاری در شرکت و تخصیص بهینه منابع جذب کنند.
مجموعه اطلاعات شفاف به ایجاد رابطه بین سازمان و بازار سرمایه و گزارش‌های مالی سنتی، به ارزش ذاتی و رشد بازدهی شرکت کمک میکند و همچنین گزارش‌های تجاری و گزارش‌های مدیریتی سریعترین روش برای مطلع کردن سرمایه‌گذاران از طرح‌های آینده مدیریت است که این امر به نوبه خود موجب ارزش‌آفرینی برای واحد تجاری می‌شود و این به شفافیت و ارائه صادقانه اطلاعات وابسته است. تنها مشکلی که وجود دارد تعیین میزان شفافیت و صداقت در ارائه گزارش‌هایی است که به عقیده نیلسن و مادسن بسته به اهداف متمایزی است که افراد دنبال می‌کنند. برای مثال شفافیت در سیستم سازمانی از شفافیت عملکرد و از شفافیتی که سهامداران به دنبال آن هستند دارای درجات و مقادیر متفاوتی است.
شفافیت اطلاعات و پاسخگو بودن یک شرکت تنها نسبت به سرمایه‌گذاران نیست، بلکه نسبت به کل جامعه است. به عنوان مثال گزارش‌های حسابداری محیط زیست و مسئولیت‌های اجتماعی کیفیت گزارش‌های شرکت را افزایش داده و اثبات میکند که حتی در نظام مالی سرمایه‌داری و در میان اصول ارگانی و سازمانی هم میتوان عدالت اجتماعی را ایجاد کرد.
به عبارت دیگر اطلاعات شفاف و پاسخگو بودن شرکت در جامعه دو فایده دارد:

1. 1. گزارش اقدامات اجتماعی شرکت صورت می‌گیرد.

1. 1. نسبت به اینکه چه کارهایی نباید صورت بگیرد هشدار داده می‌شود.

شفافیت در این سطح به معنی افشای پی در پی اطلاعات نیست، بلکه شفافیت افشای مناسب اطلاعات است و شفافیت نقطه اشتراک بین عرضهکننده اطلاعات، استفاده‌کننده اطلاعات و تنظیم کننده گزارش‌ها و اطلاعات برقرار میکند.

1. 1. شفافیت در افشای اطلاعات عمومی

شفافیت را میتوان از طریق نزدیک کردن گزارش عملکرد شرکت به گزارش عملکرد مدیریت به دست آورد؛ زیرا بر اساس گزارش‌های مدیریتی بهتر میتوان نحوه عملکرد را اندازه‌گیری و بررسی کرد. ارائه نشدن اطلاعات عمومی همراه با نداشتن توانایی پیش‌بینی است؛ زیرا این مسئله آگاهی نداشتن سرمایه‌گذاران را در رابطه با انتظارات رشد و افزایش فناوری شرکت به همراه می آورد و ارائه جزئیات عملکردهای آتی و قراردادن اطلاعات داخلی و افشای اطلاعات عمومی به سرمایه‌گذاران باعث افزایش ارزش سهام شرکت در بازار می‌شود.
اطلاعات عمومی علاوه بر اطلاعات مالی، اطلاعات غیر‌مالی و اطلاعات فرعی را شامل می‌شود و در برخی موارد طرح‌ها و برنامه‌های آتی واحد تجاری را در بر می‌گیرد. این قبیل اطلاعات در تصمیم‌گیری بهتر برای سرمایه‌گذاران و مدیران شرکت بسیار مفید و موثر است اما آنچه سرمایه‌گذاران به دنبال آن هستند دسترسی به اطلاعاتی در رابطه با تصمیمات آتی واحد تجاری است که در ایجاد جریانات نقدی آتی واحد تجاری و در نحوه تصمیم‌گیری آنان نیز موثر است. همچنین، این اطلاعات در روابط خارجی واحد تجاری هم میتوان مفید واقع شود. عنصر اصلی در ارائه همه نوع اطلاعات مالی و غیر‌مالی، اصلی و فرعی در واقع شفافیت و شفاف سازی هر چه بیشتر است. به عبارت دیگر بهبود و افزایش گزارش‌های شرکت در گرو افشای همه نوع اطلاعات است و ایجاد شفافیت در چارچوب گزارش‌های عمومی به انواع گزارش‌های داخلی مدیریت نزدیک است.

1. 1. شفافیت در گزارش‌های مدیریتی

بین افشای زیاد و به تبع آن هزینه افشا و افشای اندک اطلاعات، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. در دیدگاه اول بحث هزینه- منفعت مطرح است؛ زیرا ممکن است از افشای زیاد که هزینه‌های فراوانی دارد، منافع کمی حاصل شود. در بعد دیگر مساله افشای کم مطرح است که البته مطلوب سرمایه‌گذاران و سهامداران نیست. اما آنچه اهمیت دارد قدرت اثرگذاری اطلاعات افشا شده است.
از این رو بعضی از حسابداران عقیده دارند که شفافیت اطلاعات یعنی افشای اطلاعات مالی و غیر‌مالی موجب ارزش‌آفرینی برای شرکت می‌شود. به اعتقاد آنها این حق استفاده‌کننده صورت‌های مالی است که از تمام اطلاعاتی که موجب افزایش ارزش واحد تجاری می‌شود مطلع باشند. برخلاف آنان رابرتز^[۶۶] اعتقاد دارد که افشای همه نوع اطلاعات فقط برای مدیریت است آن هم در جهت تصمیم‌گیری، کنترل و اداره کردن سازمان است و برای جبران این افشا نشدن میتوان از گزارش‌های مدیریت به عنوان یک جایگزین مناسب استفاده کرد.
در شرایط بازار رقابتی نیز این تفکر بهتر است؛ زیرا بسته به تصمیم مدیر، شرکت متحمل هزینه غیرمستقیم افشاسازی همه نوع اطلاعات در بازار نمی‌شود؛ هرچند که مساله پاسخگو بودن و مسئولیت پذیری مدیر در این افشا نشدن کامل به چالش کشیده می‌شود.
۱۷-۲- محدودیت‌های افشای اطلاعات و افزایش شفافیت
به رغم همه استدلال‌هایی که در ارتباط با پذیرش شفافیت بیشتر وجود دارد، شرکت‌ها تمایلی به افشای داوطلبانه همه اطلاعات مربوط به خود را ندارند. ویشوانات و کافمن (۱۹۹۹) دلایل آن را هزینه های مرتبط با جمع آوری، پردازش وافشای اطلاعات، وجود منافع مرتبط با افشا نکردن و وجود پدیده عوامل خارجی^[۶۷] برشمرده‌اند که درباره آنها توضیحاتی به اختصار ارائه می‌شود.
جمع آوری، طبقه بندی و افشای اطلاعات، نیازمند تلاش، زمان و منابع مالی است. طبیعی است که شرکت‌ها بسته به میزان در دست داشتن این سه عامل تا جایی اطلاعات را افشا می‌کنند که هزینه‌ها و منافع نهایی افشا برابر شود. از سوی دیگر، چون اندازه‌گیری دقیق و عینی این هزینه‌ها و منافع مشکل است، اغلب شرکت‌ها در جهت افشای کمتر از حد کامل^[۶۸] حرکت می‌کنند (صمدی، ۱۳۸۹).
در صورتی که تاثیرگذاری و تاثیرپذیری متقابل استراتژیک بین شرکت‌ها وجود داشته باشد، افشای اطلاعات بیشتر سبب از دست دادن مزیت رقابتی آنها می‌شود و سودآوری شرکت‌ها کاهش می‌یابد. در چنین شرایطی قوانین سختگیرانه مرتبط با افشا در جهت افزایش شفافیت مطلوب نیست و شرکت‌ها به دنبال راه‌هایی برای افشا نکردن یا افشای کمتر خواهند بود (همان).
پدیده عوامل خارجی زمانی ایجاد می‌شود که از اطلاعات افشا شده یک شرکت برای ارزش‌گذاری شرکت دیگری استفاده شود، طوری که باعث همبسته شدن ارزش این شرکت‌ها به یکدیگر گردد (پارسائیان، ۱۳۸۶). در صورت آگاهی شرکت‌ها از این امر، انگیزه‌ای برای افشا و بنابراین شفاف‌سازی کمتر از حد کامل به وجود می‌آید. با فرض وجود چنین دلایلی، شرکت‌ها انگیزه کافی برای افشا نکردن یا افشای کمتر از حد مطلوب متقاضیان دارند و در نتیجه سازوکار بازار آزاد نمی‌تواند حد بهینه افشای اطلاعات را تعیین کند و بازار به سمت کاهش شفافیت سوق می‌یابد. بنابراین نقش نهادهای قانونگذار در الزامی کردن افشای اطلاعات و افزایش شفافیت اطلاعات ارائه شده، برجسته می‌شود. با اینکه قوانین ومقررات لزوماً منجر به بهینه شدن میزان شفافیت در بازار نمیشوند، ولی با توجه به محدودیت‌های پیشگفته و اینکه اطلاعات حسابداری ماهیت کالای عمومی را دارد، نیاز به نهادهای قانونگذار برای الزامی کردن تهیه و انتشار اطلاعات، منطقی به نظر می رسد. علاوه بر این، چون اطلاعات کامل حتی در بهترین شرایط هم به ندرت تولید می‌شود، نیاز به الزامات قانونی وجود دارد.
به اعتقاد ویش وانات و کافمن (۱۹۹۹)حداقل از سه راه میتوان به شفافیت رسید؛
بهبود ساز وکارهای (مقرراتی- قانونی) مرتبط با افشای بیشتر و بهبود رویه‌های حسابداری به نحوی که کیفیت و قابلیت اتکا اطلاعات را تقویت نماید،
طراحی سازوکارهای ایمنی برای محدود کردن خطر اخلاقی از طریق افشای بیشتر، و
ایجاد نهادهای قانونگذار و سیاست‌گذار برای پرداختن به مشکلات اجتناب ناپذیر اطلاعاتی در بازارهای مالی.
۱۸-۲- افشای الزامی یا داوطلبانه؟

۲-۱۲- بستگان و دوستان
یکی از اساسی‌ترین مسائلی که زن و شوهران جوان با آن بسیار درگیر می‌باشند و گاها منجر به تعارضات و کشمکش زوجین با یکدیگر می‌شود، شیوه صحیح برقراری ارتباط با خانواده وبستگان همسر است. ضرورت وجود رابطه صمیمانه با خانواده همسر هم برای زن و هم برای مرد از اموری مهم و الزاما اجتناب ناپذیر است چرا که ازدواج، پیوند دو فرد با یکدیگر نیست بلکه پیوستگی دو خانواده بافرهنگ و آداب و رسوم، شیوه‌های تربیتی وسبک متفاوت زندگی است که سازگاری و همنوایی خاص خود را مطالبه می‌کند. (تبیان).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

توجه به احساسات و علایق مربوط به روابط با خویشاوندان، اقوام همسر و دوستان بسیار مهم بوده و با توجه به تأثیر ۲۸ درصدی آن بر رضایت زناشویی از اهمیت به سزایی برخوردار است (معنویی ۱۳۸۸).
علایق زوجین به نوع رفت و آمد و صله ارحام و مشترک بودن این علایق به یکدیگر می‌تواند در رضایت زناشویی تأثیر داشته باشد؛ بنابراین آشنایی با دیدگاه زوجین و رعایت حق تقدم و دید و بازدید با بستگان دو طرف می‌تواند از دلخوری و مشاجرات جلوگیری نماید ولی این رفت و آمد ها نباید زمینه ای برای مداخله بستگان و نزدیکان در زندگی زوجین جوان شود.
البته حفظ حریم خانواده و رعایت حدود آن منجر به مقبولیت و پذیرش هر چه بهتر در خانواده‌های طرفین می‌شود. نباید بعد از ازدواج هیچ یک از زوج‌ها خود را بیش از حد وابسته به خانواده پدری بداند. همچنین در حفظ اسرار همسر خود و مشکلات موجود راز نگه دار باشید و بدون اطلاع دیگری آن‌ها در جمع خانواده‌ها و دوستان باز گو نکنید.
سلامتی در بر دارنده مولفه های عمر طولانی، شاد بودن، بهبود بیماری های حاد و بازگشت به سطح سلامت قبلی است. مذهب می‌تواند به‌عنوان یک نظام اجتماعی و پیچیده تأثیر مثبتی بر رفتار و بازخوردهای مهم ازجمله در برنامه‌ریزی خانواده، سیاست و چگونگی تفسیر زندگی روزانه داشته باشد (والریت^[۱۱۵] ، ۱۹۹۵).
صله ارحام نیز یکی از مولفه هایی است که منجر به ارتقاء و بهبود بهداشت روان می‌شود. این واژه از رحم آمده است. مرحوم علامه مجلسی می فرمایند: «منظور هر خویشاوندی است که فرد او را از اقوام خود بداند».
درزمینهٔ ارتباط صله ارحام با نیازهای روانی و اجتماعی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
از لحاظ روانی: ۱) نیاز به محبت. ۲) نیاز به ابراز وجود. ۳) نیاز به وابستگی و تعلق به گروه.
از لحاظ اجتماعی: ۱) حمایت اجتماعی. ۲) امنیت اجتماعی.۳) امنیت اقتصادی.
نیاز به محبت از طریق محبت و برقراری ارتباط با نزدیکان تأمین خواهد شد. خداوند متعال می فرمایند:«من خدای بخشنده و مهربانم و رحم را که یک فضل و فضیلتی است، من خودم به اقتضای رحمت خویش آفریدم تا انسان‌ها بدین وسیله به یکدیگر مهر و عطوفت ورزند».
صله رحم، نیاز به بیان و ابراز خودبرطرف می‌کند، بیان مشکلات و گرفتن کمک از اطرافیان، تقسیم شادی و غم بین دوستان و آشنایان ازجمله مزیت های های رفت آمد خواهد بود. احساس تعلق به گروه را افزایش می‌دهد. موقعیت اجتماعی و احساس امنیت در گروه ازجمله مزیت های دیگر صله رحم خواهد بود (جلال مرادی،۱۳۹۳).
یکی از مهمترین عواملی که در بروز مشکلات زناشویی و طلاق اثر قاطعــی دارد مشــکلات
مربوط به خویشاوندان زن وشوهر یا خانواده اصــلی آنـهاست. مشکل در اعمال نفـوذ یا دخالت خانواده اصلی در رابطه زناشویی، فرزندان خود، در تصاحب و تربیت فرزندان و نوادگان خویش است . دخالت یا اعمال نفوذ خانواده اصلی که غالباً به‌صورت پنهان و در پوششهای زیبا عرضه می‌شود، می‌تواند از زیر بناهای جدی تعارضات زناشویی از شروع تا پایان هر ازدواجی ‌باشد (ذوالفقار،۱۳۸۰، ص ۶۷).
به نظر مینوچین۱۳۷۰ وظیفه‌ای که زن و شوهر با آن روبرو هستند، جداشدن از خانواده اصلی خود و تبادل نظر و توافق بر سر برقراری روابط متفاوتی با والدین، خواهر و برادران خود و فامیل همسر است. هر یک از خانواده‌های اصلی باید با جدایی یا جدایی نسبی یکی از اعضای خود، پذیرفتن یک عضو جدید و درون سازی زیر مجموعه همسر در سیستم عملکرد خانواده، سازگاری پیدا کند . اگر ساختارهای دیرپای خانواده‌های اصلی تغییر نکند، ممکن است فرایند شکل‌گیری واحد جدید راتهدید کند (ذوالفقار،۱۳۸۰، ص ۶۸).
۲-۱۳- نقش‌های مربوط به برابری زن و مرد
گرچه زن و مرد در هویت انسانی و قابلیت کمال معنوی و مانند آن مشترکند اما درعین‌حال تفاوت هایی بین آن‌ها ازنظر جسمی و جنسی و روانی و مانند آن وجود دارد که این تفاوت منشأ امتیاز یکی بر دیگری نیست بلکه این تفاوت ها برای برقراری نظام احسن بر اساس تسخیر عادلانه متقابل است که زن و مرد هرکدام مسؤولیت خودشان به انجام برسانند و با انجام آن مسؤولیت ها نسل انسانی سازمان یافته تداوم می یابد و کانون خانواده، کانون آرامش و امن می‌گردد و معروف یعنی آن چه که نزد عقل و وحی و شرع پسندیده است محور معاشرت قرار می‌گیرد نه آن که این تفاوت ها موجب تسخیر یک جانبه و ظالمانه یا جاهلانه از سوی مرد باشد.
یکی از آثار اعتقاد به تفاوت ها و پذیرش آن‌ها ایجاد آرامش روانی برای زنان و هم چنین بالا بردن عزت‌نفس و میزان اعتمادبه‌نفس آن‌هاست. درواقع اگر زنان تفاوت ها را به‌عنوان نقص و کاستی بنگرند و در پی ایجاد نوعی برابری با مردان بوده و نقش‌های متعارض با طبیعت زنان برای خویش برگزینند تا شاید نگاه تحقیرآمیز مردان را خنثی کنند با نوعی بحران روحی، روانی مواجه می‌شوند. (روان شناسی زن، دکتر نوابی نژاد، ص ۱۲۳ و کتاب زنان، مردان، روابط، جان گری، ص ۴۴).
ویل دورانت در تقسیم طبیعی وظائف و مسؤولیت های مردان و زنان می نویسد:کار خاص زنان خدمت به بقای نوع است و کار ویژه مرد خدمت به زن و کودک، ممکن است کارهای دیگری هم داشته باشند ولی همه از روی حکمت و تدبیر، تابع این دو کار اساسی گشته است. این مقاصد اساسی و نیمه آگاهانه ای است که طبیعت معنای انسان و سعادت را در آن نهفته است)لذات فلسفه، ص ۱۳۶).
عدالت مهم ترین آرمان و آرزوی بشر از آغاز خلقت تاکنون بوده است. عدالت عرصه های گوناگونی دارد امّا در این میان، عدالت در حقوق متقابل زن و مرد به‌عنوان دو رکن عالم هستی جایگاهی بس ویژه دارد. زن مظهر جمال و مرد مظهر جلال خداوند هست و هرکدام در نظام آفرینش مقامی خاص و ویژه دارند و هدف هر دو رسیدن به کمال است بدون این‌که بر یکدیگر برتری داشته باشند. زن و مرد در انسانیت و بهره مندی از فضائل معنوی مساوی هستند و هیچ تفاوتی باهم ندارند امّا در دو بعد جسم و روح ـ در عین داشتن برخی اشتراک ها ـ باهم متفاوتند؛ البته خلقت هر دو به احسن وجه است و جای هیچ گونه تردیدی نیست که خداوند عادل حتی در آفرینش این دو موجود به عدالت رفتار نموده و هیچ کدام را بر دیگری برتری نداده است. زن و مرد مکمّل یکدیگرند و هرکدام وظایف و حقوقی خاص دارند. این تفاوت در حقوق به دلیل تفاوت در خلقت، وظایف و نقش‌های آن‌هاست بدون این‌که تبعیضی در کار باشد(عظیمی، زهرا،۱۳۸۵).
۲-۱۴- رضایت زناشویی و جهت گیرى مذهبى^[۱۱۶]
واژه «جهت گیرى مذهبى»، درواقع به روى آورد کلى شخص که از مذهب اتخاذ کرده است اطلاق مى شود، به گونه اى که در ارتباط با موجودى متعالى (قدسى)، مجموعه اى از اعتقادات، اعمال و تشریفات خاص مى باشد. جهت گیرى مذهبى را تقریباً مى توان معادل «دیندارى» یا «دینورزى» دانست (آذربایجانی ۱۳۸۰)، که در سطح رفتارهاى ظاهرى شخص نمایان مى شود و بیانگر گرایش احتمالى فرد به یک بینش مذهبى (اسلامى) مى باشد.
اما مقصود از دین و دیندارى چیست؟ براى به دست آوردن یک مفهوم مشترک از دین، به تعریف این واژه از دیدگاه دین پژوهان معاصر و برخى ازنظریه پردازان مشهور روان شناسى مى پردازیم:
آیت الله جوادى آملى (۱۳۸۱) دین را چنین تعریف نموده اند: «مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقرراتى است که براى اداره فرد و جامعه انسانى و پرورش انسان‌ها از طریق وحى و عقل در اختیار آنان قرار دارد.»
ویلیام جیمز (۱۹۲۹) دین و مذهب را چنین تعریف کرده است: «تأثرات و احساسات و رویدادهایى که براى هر انسانى در عالم تنهایى و دور از همه بستگى ها براى او روى مى دهد. به‌طورى که انسان، از این مجمومه مى یابد که بین او و آن چیزى که آن را امرخدایى مى نامند رابطه اى برقرار است.»
تایلور^[۱۱۷] (۱۸۷۱) دین را به اعتقاد به موجودهاى معنوى، تعریف کرده است. دورکیم^[۱۱۸] (۱۹۸۴) در توصیف دین گفته است: دین نظام وحدت یافته اى از باورها و اعمال در برابر اشیاء مقدس است (توسلی ۱۳۸۰).
از تعاریف مزبور چنین برمى آید که دین نوعى اعتقاد به وجودهاى معنوى یا مقدس است که منشأ یک سرى رفتارها و نگرش هاى خاص در زندگى انسان مى شود. پس انسان دیندار یا متدیّن نمى تواند باوجود یک چنین اعتقادى عارى از هرگونه رفتار حاکى از باورهاى درونى خود باشد. جهت گیرى کلى به مذهب اسلام، در هر دو زیرگروه زنان و مردان، از یک سو با ویژگى خُلقى فرامن قوى و مهار خود مرتبط بوده و از سوى دیگر، با ویژگى گروه جویى و اجتناب از تنهایى داراى رابطه است. در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى مزبور، جهت گیرى کلى به مذهب اسلام به‌طور اختصاصى با آرمیدگى، شکیبایى، تنش پایین و نیز تمایلات سنتى، وفادارى به باورهاى کنونى و گذشته مرتبط مى باشد، اما در گروه زنان، جهت گیرى کلى به مذهب اسلام، به‌طور اختصاصى با جسارت اجتماعى، هیجان پذیرى و نیز همنوایى، ملاحظه و انعطاف پذیرى مرتبط است (کیومرثی، ۱۳۸۵).
اما جهت گیرى مذهبى در بُعد عقاید و مناسک، به‌طور کلى علاوه بر ارتباط با فرامن قوى و گروه جویى، که ذکر شد، با ویژگى سنتى به معنى کاهش رغبت نسبت به نوآورى و ترک باورهاى کنونى و گذشته، مرتبط است. این در حالى است که در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى ذکرشده، جهت گیرى مذهبى در عقاید و مناسک به‌طور اختصاصى با آرامش، شکیبایى و تنش پایین مرتبط است؛ اما در گروه زنان به‌طور اختصاصى، جهت گیرى مذهبى در عقاید و مناسک با گرمى در روابط اجتماعى، صمیمى بودن با دیگران مرتبط مى باشد.
جهت گیرى مذهبى در بُعد اخلاق، به‌طور کلى علاوه بر ارتباط با عوامل محورى فرامن قوى و گروه جویى، با عوامل آرمیدگى، تنش پایین و در عین حال، جسارت اجتماعى و هیجان پذیرى مرتبط مى باشد. به نظر مى آید مورد اخیر لازمه عمل به دستورات اخلاقى در جامعه است.
در گروه مردان علاوه بر عوامل عمومى مذکور، جهت گیرى مذهبى در اخلاق، به‌طور اختصاصى از سویى، با ویژگى خلقى فرامن قوى، مهار خود و وفادارى به سنت ارتباط داشته و از سوى دیگر، با نیرومندى «من» رابطه دارد، که طبق تعریف فروید فرد را در خدمت اهداف سازشى قرار مى دهد و از این رو، داراى ویژگى سازش یافتگى مى باشد.
در گروه زنان علاوه بر عوامل عمومى ذکرشده، جهت گیرى مذهبى اخلاقى به‌طور اختصاصى با ویژگى هاى خلقى زیر رابطه دارد:
از سویى، با توانایى هوشى بالا و همنوایى، ملاحظه دیگران و از سوى دیگر، با ویژگى اى مرتبط است که کتل آن را «خود احساسى» مى نامد. تفسیر روان شناختى این ویژگى به معنى ارزیابى رفتار و نهایتاً هدایت خود بر اساس مفهوم فرهنگى رفتار صحیح است. وجود این رگه در فرد باعث مى شود که شخص رفتارهاى خود را به‌طور مداوم با آرمآن‌ها مطابقت داده و براى وجهه اجتماعى خود اهمیّت قایل شود و در یک جمله به‌طور وسواس آمیزى کمال طلب باشد.
به اعتقاد قلی زاده، (۱۳۸۵)یکی از اساسی‌ترین عواملی که به هنگام انتخاب همسر بر تصمیم افراد در جامعه به ویژه در جوامع حافظ ارزش های مذهبی اثر می‌گذارد همگونی اعتقادات مذهبی است. مذهب، جلوه معنوی – الهی است که در اندیشه، باور، اعتقاد و شیوه زندگی افراد تأثیر همه جانبه دارد.
علی رغم دگرگونی های جدید که گاه مسیر حرکت آن‌ها به سوی ماده گرایی افراطی جدایی پدیده های اجتماعی از حیات دینی و استقرار گونه ای از خرد گرایی و تضعیف حس مذهبی در جوانان است. در جامعه ما تأثیر اعتقاد مذهبی بر رفتار و کردار زندگی زناشویی جوانان شایان توجه است.
زناشویی میان زن و مردی که وابسته به مذاهب گوناگون هستند و یا در صورت تعلق به یک مذهب از درجه ایمان و اعتقادات مذهبی مختلف برخوردارند چندان استوار و محکم نیست، لوگان معتقد است که ناباوری دینی یکی از طرفین ازدواج دشواری های فراوانی برای آن‌ها فراهم می‌کند و باعث بگو مگوهای دائمی می وشد. جالب این جاست که این ناهمگونی در اعتقادات مذهبی یا پیشرفت زندگی زناشویی افزایش یافته و تبدیل به عاملی مخرب در عشق و علاقه و سعادت زوجین می‌گردد.
هانت ^[۱۱۹] سازگاری زناشویی ۶۴ زوج را موردبررسی قرار داد و نشان داد که مذهب به‌طور مثبت با سازگاری زناشویی خوشحالی و رضایت زناشویی بالاتر ارتباط دارد و همچنین نتیجه گرفت که مذهب یک عامل مهم در جلوگیری از طلاق است.
تأثیر شگرف مذهبی بر گزینش همسر مخصوصاً از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که اعتقاد مذهبی فقط منحصر به تنظیم روابط انسان با خدا نیست بلکه باورهای مذهبی منشاء بنیادین تلقیات جمعی، شخصیت اساسی و نوع جهان بینی افراد است که این عوامل به نوبه خود می‌توانند بر تکوین تداوم روابط اجتماعی همه افراد خصوصاً زن و شوهر بسیار اثر گذار باشند . درنتیجه استدلال این است که آنهایی که باهم دعا می‌کنند باهم زندگی می‌کنند زیرا بنا بر گزارش های تحقیقاتی در صورت ناهمسوگرایی مذهبی حفظ اعتماد و اطمینان زن و شوهر نسبت به هم غیر محتمل به نظر می‌رسد
۲-۱۵-ساختار قدرت و سازگاری زناشویی:
مشکلات و اختلافات مربوط به ارتباط و صمیمیت از یک طرف و تعادل قدرت و ساختار نقش در رابطه از طرف دیگر موضوعات اصلی و محورهای زوج‌های آشفته محسوب می‌شوند. (خسرو جاوید و رفیعی نیا، ۱۳۸۳)
در یک مطالعه از ۱۱۶ درمانگر خواسته شد مشکل ترین حوزه های مشکلات زوجین را درجه بندی کنند. در این مطالعه به ترتیب ارتباطات، انتظارات غیرواقعی، ساختار قدرت، مشکلات فردی شدید، تعارض و فقدان عشق و نشان ندادن علاقه مهم‌ترین جنبه‌های مشکلات زناشویی بودند (رایس، ۱۹۹۹؛ به نقل از سودانی،۱۳۸۵).
۲-۱۶- تعارض های زناشویی:
زندگی زناشویی همواره با دورنمایی زیبا برای زوجین آغاز می‌شود اما به دلیل تفاوتهای بین زن و شوهرها که ناشی از تربیت در محیط متفاوت است و همچنین عدم شناخت کافی، پس از چندی مشکلات بروز می‌کند که چنانچه با تدبیر و درایت با آن‌ها برخورد نشود می‌تواند بنیان زندگی خانوادگی را به مخاطره بیندازد. با انتظارات سطح بالایی از رضایت زناشویی را گزارش می‌کنند (مارکمن^[۱۲۰] و هالوگ^[۱۲۱]،۱۹۹۸).
احتمالا همه در این امر اتفاق نظر دارند که در هنگام تعارض انسانها، بر سر یک دو راهی مبنی بر انجام یا عدم انجام کاری قرار می‌گیرند. چرا که تعارض زمانی بوجود می‌آید که از یک طرف یکسری مسایل ما را به طرف کاری می‌کشاند و مسایل دیگر باعث می‌شود از انجام آن کار منصرف شویم. این حالت تقریبا برای همه ما بوجود می‌آید؛ که ممکن است در شدت و دفعات باهم فرق داشته باشد که اینها را می‌توان نتیجه ویژگیهایی ازجمله میزان قدرت، تصمیم گیری، رشد فکری؛ موقعیت سنجی، استانه تحمل الویت سنجی، تعیین هدف زندگی و … دانست. به‌طورکلی انسان زمانی دچار تعارض می‌شود که دو نیرو در دو جهت مخالف به یک اندازه به انسان فشار وارد می‌آورند. شاید علت اصلی تعارض همین یکسان بودن فشار این دو نیرو باشد، چرا که اگر یکی بردیگری غلبه پیدا کند، به‌طور حتم انسان در جهت همان نیرو حرکت خواهد کرد و همین امر باعث حل تعارض می‌گردد (شاملو،۱۳۸۴).
تعارض محصول الزامی زندگی مشترک است. هنگامی که دو نفر، به‌عنوان یک زوج، باهم زندگی می‌کنند تعارض بروز خواهد کرد. به دلیل ماهیت تعارض زوجها، اوقاتی پیش می‌آید که عدم توافق مشاهده می‌شود یا نیازها برآورده نمی‌شود در نتجه همسران نسبت به یکدیگر احساس خشم، نارضایتی می‌کنند؛ بنابراین وقتی قرار است که تعارض یا کشمکش بروز کند باید زوجها را برای آن آماده کرد، نه فقط برحسب توانایی برقراری ارتباط بلکه با توجه به کاربرد یک راهبرد مشکل نظامدار که به جلسه‌های حل تعارض، نظم و سازمان می‌دهد (برنشتاین^[۱۲۲]،۱۹۸۶، ترجمه سهرابی،۱۳۸۲).
گوردین^[۱۲۳]، فی^[۱۲۴]، بردن^[۱۲۵]، کوتر^[۱۲۶] (۱۹۸۷) معتقدند تعارض زناشویی در مورد هر زوج به‌طور معنی‌داری با زوج‌های دیگر متفاوت است. این تفاوت نه فقط در مورد مسایل ویژه بلکه مهمتر از آن از لحاظ طول مدت و شدت تعارض وجود دارد. بر این اساس، درمانی مناسب برای سطح بسیار شدید (یعنی شدت و طول مدت) اختلال زناشویی ارائه می‌گردد. آن‌ها زوجها را برحسب چهار سطح اختلال زناشویی توصیف می‌کنند. سطح اول شامل زوج‌هایی است که تعارض زناشویی را در حداقل درجه و میزان، بروز داده اند. این تعارض اغلب کمتر از شش ماه به طول می‌ انجامد و بیشتر اوقات شامل زوجهای تازه ازدواج کرده می‌شود. سطح دوم شامل زوج‌هایی است که تعارض مهمی را تجربه می‌کنند که بیش از شش ماه به طول می انجامد هر چند الگوهای ارتباطی آن‌ها باز و مناسب است، انتقاد و فرافکنی رو به افزایش می‌گذارد. زوجهای سطح سوم با تعارض شدید زناشویی مواجه‍‌ند تعارض غالباً بیش از شش ماه به طول می‌ انجامد و فرافکنی بسیار زیاد است. انگیختگی عاطفی و اضطراب و نیز شدت مثلث‌های محیطی بالاست و ارتباط همراه با تعارض مشخص، بسته و قطع است.
درجه انتقاد کردن بالا و سرزنش کردن متداول است. بالاخره ویژگی سطح چهارم آن است که همه ملاکهایی که گوردین در ارزشیابی تعارض زناشویی به کاربرده، در اوج خود و نقطه‌ی بی‌نهایت قرار دارند. ارتباط کاملا بسته است، تبادل اطلاعات بسیار ضعیف، انتقاد کردن بسیار بالا و درد دل کردن و همراهی در روابط اساسا وجود ندارد. زمان ارتباط و انجام فعلیت باهم وجود دارد و یا بسیار اندک است. مشخصه بارز این سطح، مذاکره با یک وکیل حقوقی توسط یکی یا هر دو آنهاست. چنین موقعیتی احتمالا جنبه خصومت دارد تا توافق و آشتی. در اکثر موارد تلاشها برای حفظ ازدواج و از در هم پاشیدگی و جدایی است (کارلسون^[۱۲۷] و همکاران، ترجمه نوابی نژاد۱۳۸۴).
-هالفورد (۱۹۹۱؛ به نقل از موری^[۱۲۸]،۲۰۰۱)بیان می‌کند که چهار طبقه اصلی از متغیرها بر روند رضایت زناشویی با گذشت زمان تأثیر می‌گذارد:
۱-فرایندهای سازگاری در نظام زوجین
۲-رویدادهای زندگی تأثیر گذار بر زوجین
۳-مشخصه های تحمل فردی زوجین
۴-متغیرهای موقعیتی