• الگوی چینی (مائوئیست)، که­ تاکید عمده آن برتوسعه روستایی درقالب مزارع اشتراکی است.

• الگوی کره شمالی، که مبتنی بر خودکفایی (اتکا به خود) است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۵۵)

علیرغم تنوعی که در روش­های مختلف این راهبرد مشاهده می­ شود، می­توان وجه مشترک آنرا نرخ بالای سرمایه ­گذاری از نسبت پایین مصرف به درآمد ملی و توجه بسیار خاص دولت به گسترش مصارف بخش عمومی همچون بهداشت، آموزش، حمل­ونقل عمومی ومصارف نظامی امنیتی دانست. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۵۵)
۲-۲-۶-۶ شاخص­ های مشترک توسعه
استراتژی­هایی که در بالا تحت راهبردهای توسعه مطرح شدند، غالبا با درجات مختلف در کشورهای درحال توسعه به­معرض آزمایش قرارگرفته­اند وبررسی آنها نشان می­دهد که هر یک به فراخور شرایط ومقتضیات­خود، موقعیت­ها و وضعیت­هایی مشابه یانزدیک به هریک ازاین راهبردها را اتخاذ کرده ­اند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۵۵)
البته به منظور اندازه ­گیری میزان دستیابی کشورها به اهداف توسعه و سنجش میزان تغییر در درجه توسعه یافتگی در طی زمان، شاخص ­ها و معیارهای گوناگونی طراحی و معرفی گردیده است. بطور کلی کشورهای جهان به دو دسته کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، طبقه بندی می­شوند که به موازات تحول در نگرش به توسعه و مسائل توسعه نیافتگی در طی زمان، مشخصه­های آنها دستخوش تغییرقرارگرفته­است.طراحی­قالب شاخص­ های توسعه از گذشته تاکنون به عهده سازمان­های بین ­المللی بوده ­است­که به­منظور نظارت بروضعیت کشورها درهرمقطع(تحلیل ایستا)وتحول شرایط زندگی در آنها (تحلیل­پویا)،­شاخص­ هایی­رامعرفی­کرده­است­که­می­توان این موارد رابرشمرد:

• تولید ناخالص ملی و درآمد ملی سرانه

• توزیع درآمد

• دسترسی به آموزش عمومی و بهداشت همگانی

• شاخص توسعه انسانی

• تغییر ساختار اقتصادی

• تمرکز زدایی و مشارکت

• میزان دوگانگی

• درجه انسجام ملی و حس وحدت ملی

• تناسب و کفایت سرمایه ­های زیرساختی(آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۵۶-۵۵)

۲-۲-۶-۷ تعامل فی مابین توسعه و امنیت
در ادبیات متاخر با توجه به مباحث عنوان شده راجع به توسعه پایدار توسعه، ابعاد انسانی، فرهنگی، اجتماعی، ثبات سیاسی در کنار رشد اقتصادی، اجزای مهمی از مفهوم اصلی توسعه می­باشند. در مفهوم نه چندان نوین از امنیت ملی نیز، ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی را در برمی­گیرد. توجه به ابعاد هر یک از دو مفهوم امنیت و توسعه به خوبی ارتباط آنها مشخص می­ کند. در یک جامعه، هر یک از این ابعاد مقوله­ای یکپارچه تلقی می­شوند. معمولا برنامه ­های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و دفاعی- امنیتی که از طرف دولت­ها تدوین می­ شود، دربرگیرنده اهداف توسعه و امنیت ملی بصورت توامان خواهد بود. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۶-۸۵)
رابرت مک نامارا (وزیر دفاع اسبق آمریکا) در کتاب عصاره امنیت بر این باور است که در یک جامعه مدرن و متمدن، امنیت، سخت افزاری نظامی نیست، گرچه ممکن است آن را دربرگیرد. امنیت نیروی نظامی نیست، هرچند ممکن است آنرا شامل شود و امنیت فعالیت سنتی نیست، اگرچه ممکن است آنرا داشته باشد امنیت توسعه است و بدون توسعه هیچگونه امنیتی نمی­تواند وجود داشته باشد. ملت در حال توسعه­ای که در واقع توسعه ندارد، نمی­تواند امن باقی بماند، به این دلیل مهم که شهروندان آن قادر به کنار گذاشتن طبیعت انسانی خود نیستند. به بیان دیگر مک نامارا براین نظر است که نه تنها اعتماد ملی، بلکه همچنین آزادی برای توسعه وبهبود موقعیت آینده هم دلالت و اشاره به امنیت دارد. همچنین، کلیه ابعاد مطروحه می­توانند در ارتباط متقابل با یکدیگر قرار گیرند. بعنوان مثال امنیت سیاسی می ­تواند از سویی به امنیت اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کمک کند و از سوی دیگرمی­تواند جریان توسعه اقتصادی و اجتماعی را نیز سرعت بخشد و برعکس. همچنین بطور متقابل هر یک از ابعاد پیش گفته می ­تواند در ایجاد بحران منجر به بحران­های بعدی شوند و همانند یک دور یکدیگر را تشدید نمایند. در این خصوص، لوسین پای، شش بحران ناشی از توسعه را در جوامع در حال گذار بررسی نموده است: بحران مشروعیت، هویت، مشارکت، نفوذ، توزیع و در نهایت انسجام. به نظر وی، هر یک از این بحران­ها، منجر به بحران­های بعدی می­ شود و متاثر از یکدیگر خواهند بود. از نظر برژینسکی ملاحظات امنیت ملی عبارتند از: زمامداری سیاسی، قدرت اقتصادی، نوآوری تکنولوژیک، حیات ایدئولوژیک و غیره. تلاش برای نیل به امنیت ملی بدون عنایت به چنین ملاحظاتی چندان موثر نخواهد بود و احتمالا به شکست می­انجامد.(خلیلی، ۱۳۶۹: ۳)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از منظری دیگر، منابع اقتصادی بعنوان یکی از عوامل شکل دهنده قدرت ملی مطرح می­باشند، به همین دلیل تقویت آنها بعنوان یک سیاست امنیتی مد نظر دولتمردان قرار دارد. تاکید بر عواملی از قبیل وسعت جغرافیایی، وجود منابع طبیعی و غنی، جمعیت مناسب و… از سوی نویسندگان صاحب نامی چون آلفرد وهانس موگنتا برای بنای یک قدرت بزرگ در عرصه روابط بین­الملل، دقیقا با عنایت به همین ارتباط صورت پذیرفته است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۷-۸۶)
در واقع، تحولات عمده قرن نوزدهم که حکایت از تلاش­ های قدرت­های متوسط و بزرگ برای کشورگشایی دارد، این استدلال و ادعا را تایید می­ کند و نشان می­دهد که الگوهای امنیتی قرن نوزدهم در ذیل ملاحظات اقتصادی تعریف و اجرا شده ­اند. البته تحولات اقتصادی رخ داده در قرن بیستم این ارتباط را تعدیل نمود و با توقف سیاست­های استعماری به میزان زیادی از رونق می­افتد. در عوض، سرمایه، نیروی کار، فناوری و اطلاعات جایگزین عامل زمین در مباحث اقتصادی می­ شود. بنابراین می­توان ادعا کرد که اصل ارتباط بیان شده بین اقتصاد و امنیت ملی همچنان وجود دارد، با این تفاوت که شکل و موضوع آن به شدت تغییر یافته است. برای درک بهتر روابط فی مابین توسعه و امنیت محورهای سه گانه زیر باید مورد توجه قرار گیرند:
نخست: ظرفیت اقتصادی به صورت مستقیم بر قدرت ملی تاثیرگذار است که آن هم به نوبه خود مهمترین عامل در تعریف ضریب امنیت ملی به شمار می ­آید.
دوم: وضعیت خوب اقتصادی یکی از ارزش­های ملی است و از این رو، تقویت آن به تقویت دولت ملی و افزایش ضریب امنیت ملی منتهی می­ شود.
سوم: اقتصاد، ابزار بسیار خوب و کارآمدی به شمار می ­آید که دولت­ها می­توانند از آن برای دستیابی به اهداف امنیتی­شان یاری گیرند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۷)
اساسا امروزه جایگاه هر کشوری برروی صفحه شطرنج جهانی، در مقام نخست به امنیت اقتصادی آن
بستگی دارد و به همین خاطر کشورهای فقیر و یا ضعیف، در هر صورت با مشکل امنیتی مواجه می­باشند. تلاش در راه رفع این معضل و تقویت توان اقتصادی، گام نخست اجرای سیاست­های امنیتی کارآمد است که به افزایش ثبات ملی و ضریب امنیت ملی منتهی می­ شود. این موضوع بطور ویژه از سوی نویسندگانی که به بحث جهانی شدن علاقه­مند هستند مورد توجه قرار گرفته است. وضعیت بازار جهانی به زعم ایشان به گونه ­ای است که بسیاری از اقتصادهای ضعیف و ناتوان تحمل سیاست­ها، فرآیندها و نتایج ناشی از آنرا ندارند ودر نهایت درگرداب بی­ثباتی و ناامنی گرفتار خواهند آمد. طبق گزارش بانک جهانی، کشوری که دارای قدرت نیست نمی­تواند امنیت خود را تامین کند. قدرت به مفهومی که در دنیای امروز مطرح است، تنها در قدرت نظامی، پلیسی و اطلاعاتی خلاصه نمی­ شود، بلکه بالاتر ازهمه، دستیابی کشور به فناوری­های پیشرفته ورشد وتوسعه را نیزشامل می­ شود. پرواضح است که رابطه بین امنیت، منافع اقتصادی و توسعه بنابر وضعیت کشورها از لحاظ توسعه یافتگی تا حدودی متفاوت است. در کشورهای توسعه یافته، مفهوم امنیت ملی و عملیات نظامی برای امنیت ملی درجهت بدست آوردن منافع بیشتر وبه دنبال رشد اقتصادی بالاتر در اولویت قرار می­گیرد و اصولا همین موضوع سبب می­ شود که ابزار نظامی بعنوان وسیله­ای در خدمت تامین منافع اقتصادی تبدیل گردد. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۸-۸۷)
تعریفی که در سال­های پایانی قرن بیستم به ظاهر مقبولیت عام یافته بود، لشکرکشی ایالات متحده آمریکا به خلیج فارس به منظور حمایت از عربستان و آزاد کردن کویت (و حتی عملیات اشغال عراق که با شعار دموکراسی صورت پذیرفت) درواقع مصداق بارز این اصل بوده است که حکایت ازمحوریت منافع اقتصادی درفعالیت­های نظامی دارد، چراکه غرض اصلی آمریکا از اتخاذ این سیاست، تامین امنیت جریان مستمر نفت بود. این مساله در سایر سیاست­های خارجی نیز نمود دارد و معلوم می­ شود که صاحبان ثروت در اتخاذ و اجرای سیاستی فعال­تر در قلمرو بین­الملل تا حدودی موفق بوده ­اند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۸)
اساسا تعریف موسع از امنیت ملی در کشورهای توسعه یافته و قدرتمند، بطوریکه حتی رفتارهای زندگی در بخش­های دوردست دنیا مرتبط با آن ارزیابی می­ شود و بر همین سیاق، نوع نگاه دولت­ها به منافع اقتصادی خود مانند چین، قیمت­ گذاری برای منابع زیرزمینی مانند اوپک و کشورهای نفت خیز و … به نوعی با منافع اقتصادی کشورهای قدرتمند مغایرت می­یابد، در ارتباط با کشورهای توسعه نیافته، توسعه وبهبود زندگی مردم بیشتر در خدمت ثبات و امنیت رژیم به منظور بقا صورت می­گیرد. از منظری دیگر، با مفهوم امنیت اقتصادی مواجه هستیم که دو نکته در درون خود نهفته دارد: اول فقر و وضعیت وخیم اقتصادی بر روی ثبات داخلی تاثیرمی­گذارد وبنیان امنیت رامتزلزل می­سازد. دوم، اقتصاد ملی ضعیف به تضعیف جایگاه کشور درمعادلات قدرت درعرصه بین ­المللی منجرمی­شود و امنیت آنها را در معرض خطر قرار می­دهد.این وضعیت بویژه در کشورهای جهان سوم مصداق عینی داشته وتایید می­ شود. در یک جمع بندی کلان می­توان پیامدهای منفی ضعف اقتصاد ملی را از منظر امنیتی چنین برشمرد:
الف- ضعف مدیریت ملی در جریان رقابت­های بین ­المللی
ب- تهدید قلمرو نفوذ قدرت ملی در سیستم بین ­المللی
ج- افزایش میزان آسیب­پذیری دولت ملی نسبت به تهدیدات موجود در عرصه بین ­المللی.(آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۹-۸۸)
۲-۲-۶-۸ دوران گذار
در حوزه نظری مطالعاتی که به نحوی به فرایند توسعه، توسعه نیافتگی و ارتباط آن با ابعاد امنیت ملی پرداخته شده است ملاحظه شرایط خاص اکثر کشورهای جهان سوم، با توجه به اینکه آنها با حجم و فاصله­ای متفاوت، به هر حال در مسیر توسعه یافتگی قرار گرفته­اند، این مطالعات را پیچیده و گسترده نموده است. مطالعات نشان می­دهد، شرایط سیاسی، نظامی و اقتصادی بین ­المللی تاثیرات مختلفی در حوزه امنیت ملی آنها بر جای گذاشته است. اساسا رابطه امنیت ملی و توسعه در کشورهای جهان سوم دارای ابعاد پیچیده­تر و از مفهومی متفاوت­تر برخوردار است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۹)
شمار قابل توجهی از بررسی­های اخیر بطور وسیعی بر روی عوامل اقتصادی متمرکز شده است، البته اغلب اندیشمندان از نظر اهمیت دادن به عنصری خاص با یکدیگر متفاوت­اند. مارکسیست­ها بر عدم توافق بین روابط و نیروهای تولیدی یا بین اقتصاد و ساخت­های سیاسی بعنوان دلایل اصلی اتقلاب­ها تاکید کرده ­اند. اقتصاددانانی چون پورنی ۱۹۷۳، و وید ۱۹۸۱، درآمد متوسط یا رفاه اجتماعی را بعنوان دلایل اولیه تشنج سیاسی مشخص کرده ­اند. نویسندگان دیگری چون میلوارسکی ۱۹۸۲، بر رابطه نابرابرخشونت بار تاکید داشته اند.این­نظریه­همچنین بوسیله­ساختارگرایانی­که­برطبقه­بندی­قومی، موقعیت سوء طبقاتی وساختارهای شغلی و آگاهی ازمنازعات قومی، تاکیدمی­کنند، مورد حمایت قرار می­گیرد. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۹)
به علاوه نویسندگان شناخته شده­ای چون هانتینگتون ۱۹۶۸ و جانسون ۱۹۸۲ بر این باور بوده ­اند که نه نابرابری، بلکه کاهش نابرابری در میان طبقات، عامل اصلی کمک­کننده به بروز انقلاب­ها بوده ­اند. بطور کلی مطالعه مسائل کشورهای جهان سومی ما را به یک فرضیه رابطه مستقیم بین توسعه و امنیت و بالعکس رهنمون می­سازد. بطوریکه اگر بی­ثباتی سیاسی را با معیارهایی همچون تغییرات پیاپی دولت، وقوع کودتاها و مانند آن بسنجیم، تقریبا در هیچ موردی شاهد همراهی بی­ثباتی سیاسی و رشد اقتصادی نبوده­ایم. این مطلب درمطالعات منتشره بسیاری مورد تاکید قرار گرفته است وآخرین آنها که تقریبا دریکصد کشورجهان انجام یافته، می­توان به مطالعه­ ای کلی میان بی­ثباتی سیاسی، آزادی
و رشد اشاره نمود. بنابراین تصور توسعه بدون امنیت امکان­ پذیر نیست، و به همین دلیل است که از
برقراری آرامش اجتماعی­ونظام قانونی بعنوان اصول ثابت توسعه یاد کرده ­اند.(سریع القلم، ۱۳۶۹: ۹۵)
دوران گذار، همراه با نوسازی جامعه بوده وبه دورانی اطلاق می­ شود که نظام­های سیاسی به هر دلیلی یا بر اساس نیازهای بوجود آمده در جهت حفظ حاکمیت و یابراساس اعتقاد به رشد و توسعه کشور، تصمیم به اجرای برنامه ­های توسعه و نوسازی جامعه می­گیرند. نوسازی در دوران گذار، تحولات عظیمی را بوجود می ­آورد.از نظر هانتینگتون، هر نوع رفتار جمعی در جوامعی روی می­دهد که از یک سوشاهد افزایش مشارکت و بسیج سیاسی گروه­هایی هستند که پیشتر ازصحنه سیاست خارج بوده ­اند و از سوی دیگر ابزارهای رقیبان برای بالا بردن انتظارات اقتصادی جامعه ممکن است دولت­ها را با بحران­های خاص خود، مواجه سازد و این به آن معناست که یکی از پایه­ های اصلی امنیت اقتصاد است. اهمیت این عامل تا به آنجاست که حتی عامل نظامی نیز در ذیل آن معنا می­یابد. از منظری دیگر، شکست بلوک شرق از ناحیه ناتوانایی­های اقتصادی، نگاه صرف به بعد نظامی امنیت را دچار تردید و طرفداران ایفای نقش اقتصاد در امنیت بین­الملل را بیشتر نموده است.(آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۸۹)
این استدلال به سمت نتیجه­ای پیش می­رفت که شدت روابط در صورت مساوی بودن سایر عوامل، گرایش به کاستن از اهمیت نظامی می­ شود و باعث افزایش اهمیت جنبه­ های غیرنظامی امنیت (سیاسی، فرهنگی و…) شده و در نتیجه این جنبه­ های امنیت در دستور کار سیاست خارجی کشورها قرار می­گیرد. به عبارتی فشار طبیعی شدت روابط فزاینده از اهمیت امنیت در بعد نظامی (مراقب خودت باش) می­کاهد و بر اهمیت ابعاد اقتصادی و … امنیت، با شعار تخصص پیدا کن می­افزاید.
این منطق در زمینه انتقال صنایع پایه مثل صنایع فولاد و کشتی­سازی از کشورهای پیشرفته جهان به کشورهای دیگر (جهان سوم) و طبقه ­بندی بین ­المللی تولید کالاهای اساسی مانند رایانه، هواپیما، اتومبیل و حتی تسلیحات به چشم می­خورد.(ربیعی، ۱۳۸۴: ۲۰۹-۱۹۹)
۲-۲-۶-۹ کارکردهای امنیتی اقتصاد- تجارت
از دو منظر، امنیت اقتصادی قابل بررسی می­باشد.
۲-۲-۶-۹-۱ منظر اقتصادی
بعنوان یک عنصر قدرت، همانند قدرت نظامی در عرصه بین ­المللی و کارکردهای مختلف آن و
برنامه ­های اقتصادی دولت­ها درجهت ایجاد ثبات و ناامنی­های ناشی از فقدان برنامه توسعه اقتصادی، نا برابری توزیع ثروت و فقر. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۹۱)
اصولا دولت­هایی که دارای اقتصاد ضعیف هستند، امنیتی متزلزل دارند که برای جبران آن راهکارهای اقتصادی باید به سرعت و به شدت مورد توجه و در دستور کار نظام قرار گیرند. چنین رویکردی می ­تواند به تغییر بینش و روش دولت­ها در دستیابی به امنیت موثر افتاده و به میزان زیادی دولت­ها را به سوی رویکردهای نوینی که دولت­ محور نمی­باشند، رهنمون­ گردد. دولت­های قوی از حیث اقتصادی نه تنها از توان نظامی بیشتر، بلکه از توان تاثیرگذاری بالاتری نیز برخودارند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۹۱)
۲-۲-۶-۹-۲ منظر سیاست خارجی
امروزه اغلب کشورهای قدرتمند از اقتصاد بعنوان جایگزین حمله نظامی، ایجاد فشارهای سیاسی و حتی تعقیب برنامه­هایی برای سقوط دولت­ها بهره ­برداری می­نمایند. در کشورهای توسعه یافته، همچون آمریکا، بریتانیا و فرانسه بخشی از برنامه ­های بازدارندگی نظامی به فشارهای بازدارنده اقتصادی تبدیل شده است و یا اهرم اقتصاد بعنوان مکمل قدرت نظامی و بالعکس عمل می­ کند. برای اجرای سیاست­های امنیت ملی برون مرزی خویش، با بهره گرفتن از قدرت اقتصادی، به حفظ رژیم­های دلخواه و در جهت کمک به تعقیب سیاست­های منطقه­ای اقدام می­نمایند. در کشورهای جهان سوم امروزه شاهد رخدادهایی هستیم که این نظر را تبیین می­ کند. تحریم­های اقتصادی علیه کره شمالی، عراق، لیبی و ایران نمونه­هایی از این دست به شمار می­روند. از کمک خارجی عمدتا بعنوان امری برای پشتیبانی و یا نجات رژیم­های درست، یعنی رژیم­هایی که ادامه موجودیت آنها برای امنیت ملی کشورهای غربی ضروری است، استفاده کرده ­اند. بدهکاری خارجی همچنین اعطای وام و مقوله متضمن مداخله هر چه عمیق­تر موسسات بین ­المللی مانند بانک جهانی و صندوق بین ­المللی پول در اقتصاد کشورهای در حال توسعه است. مذاکره برای تغییر جدول بازپرداخت بدهی­ها بطور مکرر مستلزم وضع تدابیر سختگیرانه­ای همچون برداشتن سوبسید کالاهای اساسی، رفع موانع تجاری و کنترل ارز و خصوصی کردن صنایع ملی بوده است. قطع نظر از اینکه چنین سازوکارهایی به راستی بهترین راه تنظیم اقتصاد جهانی و به راه انداختن موتور توسعه می­باشد یا خیر، تاثیر بالفعل و بالقوه آنها بر کشورهای در حال توسعه می ­تواند به شکلی موجب وارد آمدن لطمات جدی به امنیت فعلی و دراز مدت آنها گردد. چرا که امروزه اتحادها، ائتلاف­ها، دوستی­ها، دشمنی­ها اینک با معیارهای اقتصادی معنا می­یابد. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۹۲-۹۱)
علیرغم وجود رقابت بر سرمنافع در بطن مسائل اقتصادی، اقتصاد بعنوان یک اهرم امنیت بین­الملل از چیرگی ونقشی بی­بدیل برخوردارشده است.بعنوان نمونه اتحادیه اروپا، امضای هر موافقت­نامه تجاری اقتصادی­راموکول­به­توافقات­ایدئولوژیک درموضوعات حقوق بشر یاخلع سلاح وموارد مشابه می­نماید.
بر اساس نظریه وابستگی متقابل امنیتی، ایجاد وابستگی­های متقابل اقتصادی بعنوان مکمل پیمان­های امنیتی منطقه­ای عمل می­ کند. هرچند در بطن آن استفاده­های اقتصادی از قبیل انتقال برنامه ­های تولید به مناطق دارای زمینه مصرف پیگیری می­ شود. از دیدگاه جهانی نسبت به امنیت اقتصادی، توسعه منطقه­گرایی اقتصادی از طریق ارجحیت نسبی وابستگی متقابل منطقه­ای و صرفه­جویی­های تولید انبوه، اهداف امنیتی را گسترش داده است و شامل کارکردهای مکمل در درون بلوک­های رسمی و غیر رسمی می­ شود.(طیب، ۱۳۷۷: ۷۵-۵۶)
۲-۲-۶-۱۰ تجارت و امنیت

• دارا بودن رتبه ۵۹ از نظر شرایط کسب و کار در بین ۶۰ کشور و رتبه ششم در بین هفت کشور در منطقه

• پایین بودن پیوند ضعیف با بازار سرمایه خارجی

• پایین بودن نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی

• عدم توازن نسبی در ارزبری و ارزآوری بخش­های اقتصادی

• ترکیب سنتی صادرات

• رقابت ناپذیری بازارهای داخلی از جمله بازار مالی

• بحران آلودگی زیست محیطی

• بهره­وری پایین نیروی کار و سرمایه.(دژم خوی، ۱۳۸۵: ۲۲-۱۶)

۲-۲-۶-۱۷ مرور محورها و برنامه ­های نوین توسعه
معضلات اقتصادی و مشکلات مطرح شده در برنامه ­های اول تا سوم توسعه اقتصادی کشور و مطالعه و نقد آنها توسط اندیشمندان و کارگزاران موجب گردید تا اولا: سند چشم­انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران تدوین گردد و ثانیا: رویکرد دولت به حل مسائل پیشین از طریق طراحی یک نظام برنامه ریزی مبتنی بر استفاده از توانمندی­های عمومی کشور تغییر کند و در نهایت منجر به تدوین لایحه برنامه چهارم توسعه اقتصادی- اجتماعی جمهوری اسلامی ایران در این راستا گردید که این برنامه سالهای پایانی خود را پشت سر گذاشته است. همچنین اصول برنامه پنجم توسعه اقتصادی در اواخر سال ۱۳۸۷ توسط مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) ابلاغ که به تبعیت از این فرمان، برنامه پنجم توسعه اقتصادی کشور تدوین گردیده است و به تصویب مجلس شورای اسلامی و نیز مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفته است وبه قانون برنامه پنجم توسعه کشورمبدل شده است. علی هذا به منظور مطالعات جامع­ترموضوع، که اثرات راهبردی بر سیاست­های اقتصادی- تجاری کشور دارد، اصول و محورهای سند چشم­انداز بیست ساله کشور، فرازی از برنامه چهارم توسعه و اصول ابلاغی برنامه پنجم ذیلا به اختصار طرح گردیده است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۳)
۲-۲-۶-۱۸ محورهای سند چشم­انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران
در سند چشم­انداز بیست ساله کشور چارچوب­های مشخصی برای فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی ترسیم گردیده است و در قالب این سند، در افق بیست ساله، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین­الملل. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۳)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جامعه ایرانی در افق این چشم­انداز چنین ویژگی­هایی خواهد داشت:

• توسعه یافته، متناسب بامقتضیات فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی خود، متکی بر اصول اخلاقی

و ارزش­های اسلامی، ملی و انقلابی، با تاکید بر مردم سالاری دینی، عدالت اجتماعی،
آزادی­های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان­ها و بهره­مندی از امنیت اجتماعی و قضایی.

• برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم و فناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی.

• دست­یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی(شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تاکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل.

• الهام بخش، فعال وموثر در جهان اسلام با تحکیم الگوی مردم سالاری دینی، توسعه کارآمد، جامعه اخلاقی، نواندیشی و پویایی فکری و اجتماعی، تاثیر گذار بر همگرایی اسلامی و منطقه­ای بر اساس تعالیم اسلامی و اندیشه­ های امام خمینی (ره).

• دارای تعامل سازنده و موثر با جهان بر اساس اصول عزت، حکمت و مصلحت.

بر اساس اهداف مطرح شده در سند چشم­انداز بیست ساله کشور، جمهوری اسلامی ایران در افق ۱۴۰۴ شمسی جایگاه اول اقتصادی و … بین ۲۵ کشور آسیای جنوب غربی می­بایست حائز گردد. (خادمی، ۱۳۸۷: ۲۶۶)
۲-۲-۶-۱۹ رئوس، محورهای برنامه چهارم توسعه
بر اساس سند چشم­انداز بیست ساله کشور، برنامه چهارم توسعه که رویکردی جامع و مبتنی بر رهیافت دانایی محور و پرداختن به امور مختلف در مولفه­های اقتصادی، اجتماعی و … داشته است، البته پر واضح است که توفیق هر برنامه توسعه­ای در گرو هماهنگی آن با جهان­بینی حاکم بر رفتار مردم است. زیرا برنامه خود ابزار هدایت رفتار عمومی مردم است و اگر رفتار مردم، رفتارهای الهی باشد وبرنامه برای چنین رفتاری تنظیم نشده باشد، آن برنامه با چالش متعددی دچار می­ شود و جامعه را با مشکلات عدیده­ای روبرو می­ کند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۵-۲۱۴)
ملاحظه رئوس برنامه چهارم توسعه حاکی از این واقعیت است که سیاست­های تجاری کشور در این
برنامه برون گراتر ازبرنامه­های قبلی بوده است به­گونه ­ای که یکی ازمحورهای اصلی آن، برتعامل فعال با اقتصاد جهانی و ارتقای رقابت­پذیری بخش صنعتی- تجاری کشور تاکید نموده است. با این وجود اجرای این برنامه نیز درعمل با مشکلات خاص خود و کارگزاران اجرایی کشور مواجه بوده است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۵)
۲-۲-۶-۲۰ اصول ابلاغی و سیاست­های کلی برنامه پنجم توسعه
مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)، در راستای اهداف سند چشم­انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی ایران در نامه­ای به رئیس جمهور، سیاست­های کلی برنامه پنجم توسعه را ابلاغ کردند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۵)
منظور از سیاست­های کلی عبارت است از مجموعه ­ای هماهنگ از جهت­گیری­ها و راهبردهای کلان نظام برای تحقق آرمان­ها و اهداف قانون اساسی در دوره زمانی مشخص. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۵)
معظم له در نامه خویش اظهار امیدواری نموده ­اند که: این سیاست­ها که با رویکرد مبنایی پیشرفت و عدالت تنظیم شده ­اند، بتواند در جای جای کلیه فعالیت­های کشور چه در بعد قانونگذاری و چه در بعد اجرا ظاهر گردد. ایشان همچنین ابراز امیدواری کردند که: دردوره پنج ساله آینده اقدامات اساسی برای تدوین الگوی پیشرفت اسلامی- ایرانی که رشد وبالندگی انسان­ها برمدار حق وعدالت­و دستیابی به جامعه­ای متکی بر ارزش­های اسلامی و انقلابی و تحقق شاخص­ های عدالت اجتماعی و اقتصادی در گرو آن است، توسط قوای سه گانه کشور صورت گیرد. این سیاست­های کلی که در چارچوب سند چشم­انداز بیست ساله و ادامه برنامه چهارم ابلاغ شده است و دارای ۴۵ بند و شامل سرفصل­های: امورفرهنگی، امورعلمی، امور اجتماعی، اموراقتصادی و امورسیاسی، دفاعی و امنیتی است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۵)
۲-۲-۶-۲۱ فرایند جهانی شدن و امنیت
جهانی شدن پدیده­ای است که صرف نظر از عناصر اختیاری و کنترل شده آن، از برخی وجوه کاملا تحمیلی برخوردار است که حتی قدرت­های بزرگ را به تمکین وادارمی­نماید واین مساله ازآنجا ناشی می­شودکه­پدیده جهانی شدن پس ازچندین سال، هنوز درکلیت خود برای­هیچ کس روشن­نشده است.
گریز مداوم جهانی شدن از کالبدشکافی محققانه و تنـوع ادبیاتی موضوع جهانی شدن که ابهـامات و
تضـادهای فراوانی را بر آن تحمـیل کرده است، دستیـابی به یک تعریف و نظـریه دقیق و روشـن را
ناممکن ساخته و آنرا همچون پدیده­ای نمایان می­سازد که تا زمان تحقق کامل آن اساسا قابل شناخت نباشد. اما به هر حال بسیاری از کشورهای جهان تکلیف خود را با این پدیده معین کرده ­اند و سهم خود را در بازیگری یا بازیگردانی در محیط آن معلوم ساخته­اند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۱۹)
جهانی شدن هرچه باشد و هر موقع که تحقق یابد، مانند بسیاری دیگر از پدیده ­های تمدن بشری دارای وجوه منفعت بار و زیان بار خواهد بود. بنابراین توجه به اصل پدیده جهانی شدن تنها یک طرف معادله است، طرف دیگر آن، که می ­تواند استدلال برای تایید یا نفی آن باشد، همان منافع و امنیت ملی است. دراین خصوص نه تنها کشور ما بلکه همه کشورهای جهان در حال بررسی و تبیین جهانی شدن در قبال خود هستند و با توجه به امکانات و شرایط ژئوپولیتیک خویش، در حال پذیرفتن یا واگذارکردن نقش­های بازی در این صحنه­اند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۰-۲۱۹)
بطورطبیعی کشورهایی چون ایران که دارای امتیازات منطقه­ای عمده­ای هستندبه نحو ویژه­ای درمعرض وجوه گسترده­تری ازمنافع یا مضرات جهانی شدن واقع می­شوند وتقریبا قادر به انزواگزینی یا جداسازی خود از سیطره جهانی سازی نخواهند بود. لذا ضروری است بابررسی دقیق و همه جانبه و بااتخاذ رویه­های­مدبرانه وهوشمندانه درسطح کلان، دربه­حداقل­رساندن مضرات وبه حداکثر رساندن منافع آن تلاش نمود. سوال این است که بطور کلی جهانی شدن از نظر اقتصادی- تجاری، فرهنگی- ارتباطی و سیاسی، چگونه و در چه سطحی بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر می­ گذارد؟(آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۰)
آنچه که تحت عنوان امنیت ملی و اعتلای فرهنگی جستجو می­ شود و هم­اکنون درمعرض آسیب­های جدی پدیده جهانی شدن قرار گرفته است، موضوع اساسی برای همه کشورهای جهان از جمله کشورهای قدرتمند صنعتی غرب می­باشد. امنیت ملی کشورها تحت تاثیر متغیرهای بین ­المللی و منطقه­ای که کانون بحران محسوب می­شوند همواره مورد تهدید قرار دارد. هر چه بر دامنه گسترش جهانی شدن و ابعاد آن افزوده می­ شود، کشورهایی که درمعرض آسیب­پذیری بیشتری قرار دارند، این تهدیدات را در عرصه ­های مختلف سیاسی، اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی با شدت هر چه بیشتری دریافت می­ کنند. اما موقعیت بین ­المللی ایران، شرایط اقتصادی، ویژگی­های ژئوپولیتیکی به همراه قرابت­های فرهنگی، سبب می­گردد که رهیافت­های مختلفی درپاسخ به سوال فوق پیش روی مخاطب قرار گیرد.(تقی زاده، ۱۳۷۵: ۷۶)
این امر به مرتبط ساختن فرض­های احتمالی مورد نظر در دو متغیر مستقل و وابسته موضوع جهانی شدن و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بستگی دارد. بی­تردید، جهانی شدن چه به مثابه پروسه و پروژه ویا پدیده بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار است. این تاثیرات به ایفای نقش بازیگران و نخبگان کشور و سیستم مدیریتی کلان کشور بستگی دارد. زمینه ­های مناسب و امکانات فرهنگی، سیاسی، ژئوپولیتیکی ایران در جهانی شدن می ­تواند فرصت­هایی از بعد امنیت ملی، برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کند. موقعیت ممتاز ژئواستراتژیک و قرار گرفتن ایران در منطقه اتصال چندین منطقه (خلیج فارس، قفقاز، آسیای میانه، شبه قاره هند و آسیای صغیر) که هر کدام دارای مباحث خاص خود هستند، ایران را از حساسیت منطقه­ای ویژه­ای برخوردار ساخته و همه آنها در کنار ویژگی دیگر قرار می­گیرد که همانا اشتراکات تاریخی، قرابت فرهنگی در عرصه مذهب و زبان و نیز تعداد و تنوع همسایگانش هستند. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۱-۲۲۰)
اما این سکه روی دیگری نیز دارد و آن اینکه، چنین شرایطی پاره­ای تهدیدات منطقه­ای را نیز متوجه ایران ساخته است، تا جائیکه مرکز مطالعات امنیتی- استراتژیک کاخ سفید در جهت اجرای طرح امنیتی تازه (امنیت انرژی) این موضوع را بعنوان یک دستور کار عمده در سایت خارجی خود مورد تاکید قرار داده و به تهدیدات علیه ایران افزوده است. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۱)
با این همه، باید گفت که در برابر همه این تهدیدهای منطقه­ای و جهانی سازی، عوامل جغرافیایی موجود در خلیج فارس به سود ایران می­باشد، به گونه ­ای که بیشترین جمعیت، طولانی­ترین کرانه ساحلی، کنترل جامعه جهانی و از سوی دیگر از اراده ملت ایران در استفاده مناسب از امکانات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی خویش متاثر می­باشد، که مجموعه این عوامل ایجاب می­نماید تا جمهوری اسلامی ایران با برنامه ­های راهبردی به شکار فرصت­ها بپردازد در غیر این صورت حذف فرصت­ها قطعا به­تهدید امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران منجرخواهد شد.(آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۱)
۲-۲-۶-۲۲ تولید علم و نظریه­پردازی
موضوع ضرورت ایجاد جنبش تولید علم و نظریه­پردازی و به تبع آن الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت که نخستین بار در حدود پنج سال پیش، از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح و متعاقبا پیگیری شد می ­تواند یک راهبرد بازدارنده و پیشرو در حوزه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران باشد. امروز عمده رقابت­های قدرت­های جهانی از طریق تولید و عرضه علم و فناوری صورت می­گیرد و برخورداری از علم و فناوری یکی از امتیازات اساسی در این رقابت­ها محسوب می­ شود. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۲-۲۲۱)
در عین حال باید توجه داشت که مساله تولید علم، فناوری و نظریه پردازی، صرفا در حوزه علوم طبیعی، فنی و علوم مشابه محدود نمی­ شود بلکه به صورت هم عرض و حتی به مراتب با اولویتی بالاتر نیز می ­تواند در حوزه علوم انسانی نیز متبلور گردد. در این میان، در کشور ما به اقتضای اهداف انقلاب اسلامی و نوع تهدیدات گذشته و پیش رو، طراحی تئوری­پردازی در علوم انسانی و دین پژوهی از اهمیت خاصی برخوردار است. مع­الوصف تولید علم و نظریه­پردازی هنوز در ساختار امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران جایگاه بایسته­ای ندارد و به نظر می­رسد تغییر جهت­های راهبردی در نظام علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران با الگوی اسلامی- ایرانی برای گشودن مرزهای نو در شاخه­ های مختلف دانش بشری به منظور رفع مشکلات و محرومیت­های جامعه، یکی از ضروریات نظام اسلامی است و می ­تواند نقش اساسی درتعمیق و تعامل توسعه و امنیت ایفا نماید. چرا که تولید علم باعث افزایش دانایی شده و زمینه ساز ارتقای فناوری گشته و در نتیجه تولید، اشتغال و ثروت را افزایش و در نهایت سبب آسایش و توانایی و امنیت اجتماع می­ شود و مبانی توسعه مبتنی بر دانایی و حرکت به سوی توسعه پایدار را فراهم می­سازد.(مبینی دهکردی، ۱۳۸۷: ۳)
این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران از امکانات بالقوه فراوانی برخوردار است و دانشمندان آن پیشینه­ای بسیار روشن در گسترش علوم مختلف داشته اند و اندیشمندان مسلمان ایرانی باید به فرایند دیگری بیاندیشند و به بازخوانی و نقد و بررسی جنبه­ های گوناگون علم مدرن بپردازند و در این مسیر، نباید هرگونه پیشرفت در نزد کفار را مطلوب بداند و از آنچه در نزد آنان می­گذرد تقلید کند.(عصاریان نژاد، ۱۳۸۷: ۵۳)
از لحاظ نظری نیز دانشمندان کشور باید در علوم جدید مهارت یابند، اما این مهارت، با نگاهی مرزشکن و پرجهش و بر پایه سنت فکری اسلام باشد. این رویکردی است که می­توان با بومی سازی دانش­های نوین منطبق با بینش اسلامی و یا عبور از مرزهای دانش که مجموعه داشته­ها و ارزش­های اسلامی ناسازگار نگردد، تحقق یابد. (آل اسحاق، ۱۳۹۰: ۲۲۳-۲۲۲)
در پایان جهت تنویر موضوع و اختتام و کسب نتیجه مطلوب در خصوص علم و نظریه­پردازی به آخرین رهنمودهای مقام معظم رهبری به شرح زیر اکتفا می­گردد:
یافته­های علمی و صنعتی باید بتوانند به شکل صحیح، تولید ثروت کنند و مسئولان دستگاه­های ذیربط باید از آغاز پروژه­ای علمی- صنعتی به فکر تجاری سازی باشند. به علاوه لازم است فعالیت­ها و پیشرفت­های علمی کشورهای همسایه و اسلامی را نیز رصد کرد و در برنامه­ ریزی و فعالیت مورد توجه قرار دهند. (۱۵/۷/۸۹ : www. Leader. ir)
۲-۲-۶-۲۳ ملاحظات و رویکردهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران

دانستن خود­ناسازگاری و دگر­ناسازگاری بین ارقام در هنگام طراحی نقشه باغ به منظور افزایش تشکیل میوه و عملکرد برای کشاورزان اهمیت دارد (ژورین و سدلی، ۲۰۰۷).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

خود­ناسازگاری در گیاهان خاصیتی ارثی است و عموماً به وسیله یک یا دو مکان ژنی چند آللی کنترل می­ شود. تعداد آلل­ها در یک مکان ژنی بسیار زیاد است و به نوع گیاه بستگی دارد. خود­ناسازگاری به­ طور­کلی بر دو نوع است: خود­ناسازگاری گامتوفیتی و خود­ناسازگاری اسپوروفیتی. خود ناسازگاری در زیتون از نوع گامتوفیتی می باشد. در این سیستم، عوامل خود ناسازگاری در خامه قرار گرفته اند. در گیاهان با خود ناسازگاری گامتوفیتی امکان تولید افراد هموزیگوت وجود ندارد (فارسی و باقری، ۱۳۷۷).
طبق گفته­های کوواس و همکاران (۲۰۰۱) درختان زیتون به طور طبیعی به دگر­گرده­افشانی توسط باد سازگار شده ­اند. مقدار فراوان دانه گرده ( بالای ۲۰۰۰۰۰ دانه گرده در گل) نشان می­دهد که آن­ها برای گرده­افشانی توسط باد سازگار شده ­اند (ژورین و سدلی، ۲۰۰۷).
مطالعات زیادی روی خود­ناسازگاری ارقام زیتون انجام شده است و طبق نتایج آن­ها ارقام زیتون به ۳ گروه تقسیم شده ­اند: خود­ناسازگار، تا حدودی خود­سازگار و خود­سازگار. از ۵۴۷ رقم زیتون که توسط (FAO) طبقه ­بندی شده ­اند، طبق درجه خود­ناسازگاری ۳۴۸ رقم خود­ناسازگار (۶۳.۶۲%)، ۹۴ رقم تا حدودی سازگار (۱۷.۱۸%) و ۱۰۵ رقم خود­سازگار (۱۹.۲%) معرفی شده ­اند ( سیفی،۲۰۰۸)
لاوی و همکاران (۲۰۰۲) بیان کردند که خود­سازگاری و پاسخ به گرده دهنده­ها می ­تواند از سالی به سال دیگر متفاوت باشد.
ال خولی (۲۰۰۱) ارقام پندولین، لچینو و کوراتینا را خود­ناسازگار معرفی کرد و متذکر شد که روابط سازگاری ارقام در­صورتیکه در شرایط محیطی دیگری کشت شوند تغییر خواهد کرد.
تسلیم­پور و همکاران (۲۰۰۸) به­منظور معرفی بهترین رقم گرده­زا برای رقم دزفول آزمایشی را طی سال­های ۲۰۰۳-۲۰۰۲ در شهر شیراز انجام دادند. آن­ها از گرده ۶ رقم مختلف برای دگر­گرده­افشانی و از گرده رقم دزفول برای خود­گرده­افشانی استفاده کردند. میزان تشکیل میوه اولیه و نهایی، عملکرد و شاخص خود­ناسازگاری برآورد شد و در نهایت رقم دزفول رقمی خود­ناسازگار معرفی و رقم شیراز به عنوان بهترین گرده دهنده برای آن انتخاب شد. در این مطالعه رقم دزفول در سال اول در گروه نسبتاً خود­ناسازگار و در سال دوم در گروه شدیداً خود­ناسازگار قرار گرفت. این نتیجه نشان می­دهد که شاخص خود­ناسازگاری در زیتون شدیداً تحت تأثیر محیط است. تحقیقات مختلف روی ارقام مشخص زیتون نتایج متفاوتی را در سال­ها و مکان­های مختلف نشان می­دهد.
۲-۷-۸- فنولوژی گل :
جوانه های زیتون فاقد فلس بوده و اندامهای گل کمی قبل از باز شدن جوانه ها با میکروسکوپ قابل مشاهده است. رشد گل آذین زیتون با سرعت کم انجام می شود و معمولاً و معمولاً از زمان باز شدن جوانه تا ظهور گل آذین و گلدهی ۶-۲ هفته طول می کشد. گلها تا تکمیل شدن رشد محور گل آذین بحالت سبز باقی می مانند سپس به سرعت رشد کرده و به سبز روشن تغییر رنگ می دهند و به مرحله شکوفایی می رسند. شکوفایی گلها معمولاً از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه مطابق با شرایط آب و هوایی و رقم زراعی صورت می گیرد. تقریباً ۵/۰ تا ۲/۰ از گلهای زیتون تشکیل میوه می دهند. طول دوره گلدهی بستگی به دمای محیط دارد. در اقلیم گرم بویژه در شبهای گرم شکوفایی گلها سریع بوده و در مدت ۴-۳ روز کامل می شود. در آب و هوای خنک دوره گلدهی ۳-۲ هفته طول می کشد. معمولاً در شرایط عادی گل دهی یکنواخت می باشد. اما در شرایط آب و هوای متغیر بهاری گلدهی ممکن است در دو یا سه مرحله روی دهد. در چنین شرایطی در مراحل بعدی گلدهی معمولاً میوه تشکیل نمی شود. ریزش گلبرگها در مرحله ای که حاشیه آنها به رنگ قهوه ای تغییر یافت آغاز می شود.بخش قابل توجهی از گلبرگها ممکن است بصورت خشک و قهوه ای رنگ بر روی گل آذین باقی بماند. این حالت در ارفامی که دارای گل اذین کوتاه و فشرده است بیشتر دیده می شود
(لاوی ۱۹۸۶).
۲- ۷-۹- مرفولوژی گل :
گلهای زیتون در یک گل آذین خوشه ای قرار دارد. تعداد گل در هر گل آذین از ۵ تا ۴۰ عدد بسته به رقم زیتون متفاوت است. گل آذین بعضی از ارقام متراکم و فشرده بوده و طول ان از ۳ سانتی متر تجاو نمی کند. اما در بعضی از ارقام گل آذین طویل شده و طول آن به ۸ سانتی متر می رسد. عوامل محیطی و شرایط رشد گیاه نقش موثری در اندازه گل آذین و تعداد گل در هر گل آذین دارد. گل آذین زیتون به صورت متقارن می باشد. در نوک هر گل آذین یک گل منفرد وجود دارد. محور اصلی هر گل آذین به محور های فرعی تقسیم شده در این محور های فرعی نیز گلها بصورت متقابل قرار می گیرد. در اکثر ارقام انشعابات ثانوی نیز بر روی گل آذین دیده می شود. در شکوفائی گلها هیچ نظم و ترتیبی وجود ندارد. گل زیتون کوچک و سفید رنگ است. دارای ۴ کاسبرگ بهم پیوسته که کاسه فنجان مانند ۴ دندانه ای را بوجود می آورد. گلبرگها ضخیم و گوشتی و در قاعده بهم پیوسته، جام کوتاه و ۴ لوب در جوانب دارد. در مراحل اولیه شکوفائی گل لوبها بهم پیوسته، اما با گذشت مراحل زمانی گلبرگها شکوفا شده و اندامهای داخلی گل نمایان می شوند. گل زیتون دارای دو پرچم و در اکثر ارقام بساکها نسبتاً بزرگ و به رنگ زرد روشن است.در بیشتر موارد بساکها برون گرا می باشند. در بعضی ارقام میله پرچم کوتاه بوده و موجب فشردگی اندامهای گل می شود. بساکها به مقدار زیادی دانه گرده تولید می کنند، که اغلب باددوست ( آنموفیل ) می باشند. گلهای زیتون فاقد شهد است. تخمدان از دو برچه بهم پیوسته تشکیل شده و فضای داخل کاسه را پر می کند. مادگی آن دارای خامه کوتاه و در انتها به یک کلاله پهن، سبز و براق منتهی می شود. شکل کلاله در بین ارقام متفاوت است. در پایان مرحله گلدهی کلاله به رنگ قهوه ای تغییر رنگ یافته و سپس چروکیده می شود. بقایای آنها معمولاً با گلبرگها ریزش می کند. کلاله معمولاً در اکثر ارقام دو هفته بعد از ریزش گلبرگها خشک می شود.زیتون دارای دو نوع گل می باشد : ۱- گلهای کامل که دارای دو پرچم و یک مادگی فعال ۲- گلهای نر که در این نوع گلها مادگی غیر فعال می باشد، این گلها جزء گلهای نر واقعی نمی باشند. همه این گلها دارای مادگی اما با درجات مختلف رشد می باشند. تخمدان این گلها کوچک بوده و در قاعده کاسه گل قرار دارد و دارای خامه کوتاه و کلاله کوچک به رنگ سبز مایل به قهوه ای است که درزمان شکوفائی گل خشک می شود. در اکثر موارد مادگی های تحلیل رفته سقط شده ودر پایان مرحله شکوفایی ریزش می کنند. تعداد گلهای نر در هر درخت را عوامل محیطی و ژنتیکی تعیین می کند. در بعضی ارقام همانند آسکولانو اغلب تا ۹۵% گلها نر است، در صورتیکه در بعضی از ارقام همانند سوری به ندرت گل نر یافت می شود. ممکن است از سال به سال دیگر در نسبت گلهای کامل به نر در یک رقم تفاوت معنی داری وجود داشته باشد. در بعضی از ارقام مانند سوری و گروزو اسپانیا مقدار دانه های گرده غیر عادی حتی به ۵۰ % نیز می رسد. گلهای زیتون در بعضی موارد غیر یکنواخت است.نوع معمول غیر یکنواختی گلهای پنچ گلبرگی می باشد. بندرت گلهائی با ۶ یا ۸ گلبرگ مشاهده شده است. گلهای ۳ پرچمی در میان گلهای ۴ گلبرگی و ۵ گلبرگی به فراوانی و همانند گلهای غیر عادی تشکیل میوه می دهند. تا کنون گل ماده در زیتون گزارش نشده است. در موارد نادر در جوانه انتهایی به گل آذین تبدیل می شود که نسبت به گل آذین های جانبی طویلتر است. معمولاً این گل آذینها نمی توانند تولید میوه نمایند. ( لاوی ۱۹۸۶ و هارتمن ۱۹۷۵ ).
گل آذین زیتون روی شاخه یکساله
۲-۹ – خصوصیات میوه زیتون
میوه زیتون حاصل رشد تخمدان دو برچه ای است که در آن یک تخمک رشد می کند. میوه آن از نوع شفت بوده و روی شاخه­ های یکساله تشکیل می­ شود. میوه دارای ۳ قسمت درون­بر (پوسته­ی نیمه چوبی و سخت که روی دانه را گرفته و دارای شیار­های طولی و باریک است و ۳ ماه پس از تشکیل میوه چوبی و سفت می­ شود)، میان­بر (گوشتی و دارای مقدار زیادی روغن مطبوع است که در هنگام رشد دارای کلروفیل بوده و پس از رسیدن میوه کلروفیل آن از بین می­رود) و برون­بر (غشاء نازک و چرم مانند که در جوانی سبز است و بعداً به رنگ بنفش یا سیاه درمی­آید) است (طباطبائی، ۱۳۷۴؛ محمدی و وکیلی، ۱۳۸۵). گوشت میوه زیتون ۶۵ تا ۸۳ درصد از کل وزن میوه و هسته میوه زیتون ۱۳ تا ۳۰ درصد از کل وزن میوه را تشکیل می­دهد. بیشتر روغن (۹۶ تا ۹۸ درصد) در قسمت گوشتی میوه قرار دارد و در حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد وزن خشک میوه را تشکیل می­دهد. نسبت روغن میوه به روغن هسته در حدود ۵۰ به ۱ است. میوه رسیده زیتون دارای ترکیبات مختلفی شامل آب، روغن، قند­ها، پروتئین­ها، اسید­های آلی و سلولزاست. بازده و کیفیت روغن بستگی به گونه کشت شده، نسبت قسمت­ های مختلف میوه و ترکیبات غیر گلیسریدی، همچنین شرایط رشد و رطوبت خاک در طول مدت تشکیل میوه دارد (مقصودی، ۱۳۸۷). منحنی رشد میوه سیگموئید مضاعف است (سیاری، ۱۳۸۲). الگوی تشکیل میوه در زیتون بدین صورت است که معمولاً ۲ هفته بعد از تمام گل میوه­های تلقیح نشده با کاهش رنگ کلروفیل­شان مشخص می­شوند. ۲-۳ هفته بعد از تمام گل بیشترین میزان تشکیل میوه وجود دارد که به عنوان تشکیل میوه اولیه از آن نام برده می­ شود. ۲-۳ هفته بعد از این ریزش شدیدی در میوه­های زیتون دیده می­ شود که تا ۶ هفته بعد از تمام گل ادامه دارد و نهایتاً تشکیل میوه نهایی ۶ هفته بعد از تمام گل مشخص می­ شود. تشکیل میوه نهایی بیان کننده تشکیل میوه واقعی در زیتون است و ریزش میوه­ ها بعد از این در نتیجه حمله آفات و بیماری­ها و شرایط نامساعد محیطی است (لاوی، ۱۹۸۶ ).
میر­منصوری (۱۳۶۶) معتقد است که ریزش میوه ها در زیتون طی سه مرحله صورت می گیرد که عبارتند از :
مرحله اول ریزش که مهم­ترین مرحله نیز محسوب می­ شود. حدود ۵۰ تا ۵۵ درصد محصول از اوایل خردادتا اواخر تیر می­ریزد. در این مرحله ریزش محصول در اثر عدم کفایت گرده­افشانی اتفاق می­افتد.
مرحله دوم از اوایل مرداد تا اواخر شهریور است. کمبود مواد غذایی در خاک سبب ریزش در مرحله دوم می­گردد و علاوه برآن کمبود ازت خاک و حمله آفات و فواصل طولانی آبیاری موجب ریزش محصول در این مرحله خواهند شد.
مرحله سوم ریزش از اواخر شهریور تا اوایل آبان است. کمبود رطوبت خاک و حمله آفات و وزش باد گرم مسبب ریزش مرحله سوم هستند.
بنابراین در فاصله گل دادن تا برداشت ۸۰% محصول زیتون در اثر ریزش از بین خواهد رفت.
۲-۹-۱- مراحل رشد و نمو میوه :
رشد میوه زیتون تحت تاثیر محرکهای هورمونی تولید شده توسط آندوسپرم است. رشد اولیه با تقسیم سلولی شروع می شود. بعد از مدتی اندازه واکوئل سلول افزایش می یابد. در همین زمان در سلولهای درون بر لیگینین تجمع یافته و سخت می شود. ۶۰- ۴۵ روز بعد از تمام گل سلولهای میان بر طویل شده و قطرات چربی در پروتوپلاسم تولید می شود. منحنی وزن تر و قطر میوه به حالت سیگموئیدی و با شیب تند تا ۴۵ روز بعد از تمام گل دیده می شود. از این پس تا روز ۹۰ بعد از تمام گل منحنی دارای شیب آرامی است و در آخر وزن میوه ثابت مانده یا کمی کاهش می یابد. بنابراین منحنی رشد میوه زیتون بر اساس گزارشات مورتینی( ۱۹۷۲)، هارتمن (۱۹۵۴) و لاوی (۱۹۸۶) یک منحنی سیگموئید مضاعف است. این موضوع در سایر میوه های شفت مانندگیلاس و هلو نیز توسط توکی (۱۹۳۶) گزارش شده است.
طویل شدن سلولهای میوه سبب افزایش اندازه میوه می شود.در طول مدت رشد میوه ماده خشک همیشه بطور منظم افزایش می یابد منتها در تابستان دارای نوساناتی است، علت آن هم کمبود آب یا مواد غذائی است. در مراحل رسیدن میوه ماده خشک شروع به کاهش می کند و این زمانی است که مواد مغذی میوه به صورت قطبی از میوه خارج می شود. مقدار رطوبت میوه نیز در مراحل رسیدن کاهش می یابد. اما بافتهایی که در سلول های خود روغن نامحلول در آب دارند آب این بافتها در زمان رسیدن تا ۸۰% باقی می ماند ( تومبزی، ۱۹۹۴ ). پرویتی و همکاران (۱۹۹۳ ) در بررسی مراحل رشد و نمو میوه زیتون اعلام نموده اند که در زمان رشد میوه مقدار ماده خشک دارای وضعیت نسبتاً ثابتی است. اما هر قسمت از میوه دارای دوره رشد جداگانه ای است درون بر که ۴۰% از وزن کل میوه را تشکیل می دهد، در ۴۵ روز اولیه سریعاً رشد خود را تکمیل کرده ولی میان بر که ۶۰% باقی مانده وزن میوه را تشکیل می دهد تا پایان دوره رشد بطور منظم به رشد و نمو خود ادامه می دهد. دانه ۳-۲ % از وزن کل میوه را شامل می شود و در اوایل رشد میوه بسرعت وزن آن افزایش می یابد.کمبود مواد غذایی می تواند در دوره سریع رشد تاثیر منفی بر روی رشد و اندازه میوه بگذارد. پاندولفی و همکاران (۱۹۹۳) گزارش نمودند که رشد و نمو میوه تحت کنترل عوامل ژنتیکی است. در واقع اندازه نهائی میوه بستگی به رقم زراعی دارد. معمولاً ارقام زراعی مختلف دارای هسته، میان بر و مقدار روغن متفاوتی است.
۲-۹-۲- تنظیم رقابت بین میوه ها :
معمولاً بلافاصله بعد از باروری رقابت بین میوه ها سبب ریزش مقداری از آنها در اواخر ماه خرداد می شود ودر هفته پنجم بعد از تمام گل ریزش به پایان می رسد ( رالو و اسکوبار ۱۹۸۵ ). تیمارهای مختلفی با هدف ریزش میوه برای افزایش اندازه میوه های باقی مانده بر روی درخت استفاده شده است. تنک دستی برای زیتون از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی باشد. تنک شیمیایی یکی از راه های مناسب برای ارقام کنسروی با میوه های ریز است. به عنوان مثال کاربرد نفتالین استیک اسید(NAA ) برای تنک کردن در مانزانیلا دسویلاً نتیجه بسیار مطلوبی داشته است. با وجود این، کاربرد آن به دلایل متغیر بودن زمان استفاده، مقدار و زمان گلدهی،زیاد متداول نشده است. در یک مورد کاربرد NAA با غلظت ۱۲۰-۱۸۰ پی پی ام بصورت محلول پاشی در ۱۲-۱۸ روز پس از تمام گل در کالیفرنیا توصیه شده در مورد دیگر کاربرد نفتالین با غلظت ۲۰۰ پی پی ام ۵ روز پس از تمام گل بصورت محلول پاشی در روز دوازدهم پس از تمام گل در تنک کردن میوه ها کاملاً موثر بوده است ( باراتا و همکاران ۱۹۹۴).
۲-۹-۳- تنفس میوه :
تنفس، فتوسنتز و تشکیل روغن از فرایند های فیزیولوژیکی میوه است. در طول مدت رشد میوه فرایند های تقسیم سلولی، سنتز پروتئین، کربوهیدرات و چربی روی میدهد. تمامی این فرایند ها نیاز به انرژی دارد. این انرژی از طریق تنفس شدید سلولی در میوه تامین و صرف متابولیسم مواد وارد شده به میوه می شود. درست بعد از تشکیل میوه تنفس در حداکثر مقدار قرار دارد. دو ماه بعد از تشکیل میوه تنفس شروع به کاهش کرده و در دو ماه بعدی میزان انتشار co2 از میوه در حد متوسط باقی می ماند. از این پس با یک کاهش تدریجی و مداوم تا زمان برداشت میوه ادامه می یابد. شدت تنفس به دما حساس می باشد و با دمای ساعات روز همبستگی دارد. شدت تنفس سلولی درست همزمان با تقسیم سلولی در میوه است.بعد از این مرحله شدت تنفس تحت تاثیرمتابولیسم مواد وارد شده و سنتز روغن قرار می گیرد.در مراحل آخر رسیدن میوه ها حالت تنفس کلیماکتریک را نشان می دهند. این حالت در میوه های صاف نسبت به میوه های چروکیده بیشتر است ( پرویتی، ۱۹۹۰). نوع رقم زراعی در مقدار تنفس تاثیر کمتری دارد. تنفس کلیماکتریک در شرایط دمای پایین افزایش می یابد. مرحله حداقل تنفس کلیماکتریک با تجمع شدید ماده خشک و روغن مطابقت دارد.در این مرحله ترکیب اسیدهای چرب کمتر تحت تاثیر قرار می گیرد. فقط بعد از مرحله حداکثر شدت تنفس کلیماکتریک مقدار پراکسیدها شروع به افزایش می کنند( تومبزی، ۱۹۹۴).
۲-۹-۴- فتوسنتز میوه :
فتوسنتز میوه بستگی به مقدار کلروفیل آن داشته و بنابراین تا زمان سیاه شدن میوه، فتوسنتز بالا است. زیتونهای نارس دارای مقدار زیادی کلروفیل هستند. در صورتیکه در مراحل بعدی (رسیدن) لکه های قرمز (بیانگر وجود آنتوسیانین) بر روی پوست ظاهر شده و به آرامی در سطح میوه پخش می شوند. این تغییر نگ بستگی به رقم زیتون و شریط محیطی دارد.(تومبزی، ۱۹۹۴). میوه زیتون بعد از تشکیل دارای مقدار زیادی کلروفیل است در نتیجه دارای شدت فتوسنتز قابل توجهی می باشد. این حالت تا ۲۰ روز پس از تمام گل ادامه می یابد. از این تاریخ تا روز شصتم شروع به کاهش می کند. سپس تا زمان ناپدید شدن کلروفیل در سطح ثابتی باقی می ماند. تا زمانیکه شدت نور در حداکثر باشد میوه های جوان در جذب co2محدودیت ندارند. جذب co2 تا ۴۰ روز
پس از تمام گل به شدت ادامه می یابد و در روز هشتادم پس از تمام گل (DAFB) حداکثر مقدار جذب co2 ( مقدار ۱۰۰۰ میکرومول بر متر مربع)
۲-۹-۵- مراحل رسیدن میوه و زمان برداشت :
حدود اوایل مرداد ماه در سلولهای پارانشیمی تشکیل روغن شروع می شود. در این زمان هسته چوبی شده و میوه به اندازه کافی رشد کرده است.همزمان با افزایش مقدار روغن از مقدار آب میوه کاسته می شود و به آرامی میوه مراحل رسیدن خود را طی می کند. زیتون نارس دارای رنگ سبز تیره است.این رنگ در نتیجه وجود مقدار زیادی کلروفیل در سلولهای بافت میوه می باشد. در مراحل بعدی (رسیدن) لکه های قرمز ( آنتوسیانینی ) بر روی پوست ظاهر و سپس به آرامی در کل سطح میوه پخش می شود.وقتی این فرایند اتفاق می افتد گوشت میوه نیز نرم شده و رنگ آن از سبز روشن به زرد و سپس به رنگ قرمز تغییر می یابد.در مرحله نهائی رسیدن و قبل از ریزش، پوست و گوشت میوه شروع به چروکیده شدن می کند. در نتیجه وزن و حجم میوه کاهش پیدا می کند. در مرحله بعدی رنگ میوه از قرمز به بنفش و سیاه تغییر یافته و این تغییر رنگ در بخش گوشتی نیز در بعضی مواقع روی می دهد. البته این تغییر رنگ بستگی به رقم و شرایط محیطی دارد. حداکثر عملکرد روغن معمولاً کمی بعد از مرحله رسیدن حاصل می شود. می توان گفت این زمانی است که میوه بطور کامل به رنگ قرمز تغییر یافته است. در آب و هوای سرد میوه­ ها به کندی مرحله رسیدن را طی می­ کنند و تجمع ذرات روغن بسیار طولانی می­ شود (مقصودی، ۱۳۸۷).
زمان برداشت تاثیر بسزایی در کیفیت روغن دارد. برداشت میوه بایستی زمانی انجام شود که کلیه میوه ها تغییر رنگ داده و هیچ میوه سبزی باقی نمانده باشد. در این مرحله برداشت میوه بایستی سریعاً انجام شود. ( سانچز و همکاران، ۱۹۹۹ ). اصولاً بهترین زمان برداشت موقعی است که بیشترین درصد روغن با کیفیت بالا حاصل شود. شاخصهای متفاوتی برای این منظور ارائه گردیده، همانند نسبت مالیک اسید به سیتریک اسید و یا ترکیبات معطر، پلی فنل های کل و دیگر شاخصهای رسیدن میوه مثل تبدیل الئورپین به ترکیب شیمیائی به نام النولیک اسید گلوکوزید و دی متیل الئورپین وحداکثر مقدار روغن در ماده خشک میوه است. تعیین درصد روغن در ماده تر شدیداً تحت تاثیر مقدار رطوبت میوه قرار دارد.پس بهتر است تعیین درصد روغن زیتون بر حسب ماده خشک میوه باشد. ارقام زیتون را بر اساس درصد روغن در ماده خشک به سه گروه طبقه بندی می شود:
ارقام با روغن بالا >46% 2- ارقام با روغن متوسط ۳۸-۴۶% ۳- ارقام با روغن کم < 38 %
در ارتباط با شاخص رسیدن میوه، اولئیک اسید دارای منحنی افزایش سریع است و علت آن کاهش در مقدار پالمتیک اسید بوده و افزایش در اسید های چرب غیر اشباع نیز دیده می شود. در نتیجه نسبت لینولئیک اسید به پالمتیک اسید افزایش می یابد (والالی و همکاران ۱۹۸۴، سانچزو و همکاران ۱۹۹۹). شاخص رسیدن میوه را رانالی و همکاران (۱۹۹۷) بر اساس مقدار تنفس میوه پیشنهاد نموده اند. مقدار تنفس میوه در دو رقم فرانتیو و لچینو در هفت مرحله به فاصله ۱۰-۱۳ روز در زمان رسیدن میوه مورد بررسی قرار دادند. منحنی تنفس میوه در هر دو رقم در اوایل آذر در حداقل بوده ولی با گذشت مراحل رسیدن میوه مقدار تنفس سیر افزایشی داشته است. زمانی که تنفس کلیماتریک در حداقل است، روغن استخراج شده از لحاظ کمی و کیفی در حداکثر است.
. عموماً ارقام روغنی دارای ۱۵ تا ۳۵ درصد روغن (بر پایه وزن تر) در هنگام رسیدن می­باشند. زمان برداشت میوه زیتون هنگامی است که میوه کاملاً رسیده و از نظر روغن غنی باشد. در این زمان حداکثر مقدار روغن را داراست.
اندازه میوه زیتون شدیداً با سطح عملکرد در ارتباط است بنابراین، در عملکرد­های یکسان تعداد میوه به طور قابل ملاحظه­ای تغییر می­ کند (لاوی،۱۹۹۶).
پادولا و همکاران (۲۰۰۸) صفات عملکرد میوه و روغن، اندازه میوه، نسبت گوشت به هسته و مقدار روغن را در ۱۳۴ژنوتیپ زیتون در سه منطقه مرکز و جنوب ایتالیا با هدف انتخاب بهترین ژنوتیپ برای کاربرد­های مختلف ممکن بررسی کردند و در نهایت ۲۱ ژنوتیپ براساس عملکرد و کارایی عملکرد بالاتر به عنوان کاندید برای ارقام جدید انتخاب شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر متقابل محیط و مکان برای عملکرد میوه معنی­دار بود. اثر متقابل معنی دار نشان می­دهد که تأثیر مکان برای ارقام مختلف متفاوت است و بایستی برای هر یک به صورت جداگانه ارزیابی شود. به بیان دیگر، ارقامی با عملکرد بالا در مکان­های مختلف یکسان نخواهند بود. وزن میوه، نسبت گوشت به هسته و میزان روغن در ماده خشک و تر، اثر متقابل معنی­داری نداشتند و این موضوع نشان می­دهد که تأثیر محیط روی تمام ارقام به صورت یکسان بوده است.
توبیله و همکاران (۲۰۰۴) به منظور بررسی تأثیر محیط­های مختلف بر خصوصیات میوه و روغن سه رقم زیتون سوری (صورانی، زیتی و کایسی) آزمایشی در سه منطقه مختلف که از نظر میزان بارندگی متفاوت بودند، انجام دادند. نتایج نشان داد که رقم کایسی از نظر صفات وزن تر میوه و نسبت گوشت به هسته در هر سه منطقه بیشتر از دو رقم دیگر بود. همچنین نتایج وزن تر میوه و میزان روغن نشان داد که رقم کایسی کمتر تحت تاثیر محیط­های نامطلوب قرار می­گیرد.
خصوصیات میوه ارقام مهم اسپانیا و میانگین داده ­های مطالعات متعدد در سال­های مختلف در مطالعه بارانکو و رالو (۲۰۰۰) آمده است.
بنسیک و همکاران (۲۰۱۰) خصوصیات مورفولوژیکی میوه، هسته و برگ ۴ فنوتیپ از رقم لاستوکا را بررسی کردند. نتایج نشان داد که بین فنوتیپ­های مورد بررسی تفاوت­های مورفولوژیکی وجود دارد.
لئون و همکاران (۲۰۰۴)، ۱۳ صفت مختلف را در نتاج حاصل از تلاقی ارقام آربیکن، فرانتوئیو و پیکوآل، طی ۴ سال بررسی کردند. عملکرد درخت، زمان رسیدن، اجزای عملکرد روغن و ترکیب اسید چرب هرسال اندازه ­گیری شد. ضریب همبستگی پایینی بین زمان رسیدن و میزان روغن و اسید­های چرب بدست آمد. در کل، عملکرد با سایر خصوصیات اندازه ­گیری شده همبستگی نداشت.
نتایج تحقیق روساتی و همکاران (۲۰۱۰) نشان می­دهد که درصد تشکیل میوه در زیتون شدیداً با نسبت اندازه گل به اندازه میوه متناسب است. در زمان برداشت همبستگی منفی بین تعداد میوه و متوسط وزن میوه مشاهده شد. تعداد میوه در گل­آذین و خصوصاً تعداد گل­آذین­های میوه­ده و تعداد کل میوه­های تشکیل شده در سانتی­متر شاخه با افزایش وزن میوه کاهش می­یابد.
۲-۱۰- سال آوری در زیتون
عادت سال­آوری درختان موجب می­ شود که بعضی سال­ها محصول زیاد از میوه­های کوچک و در بعضی دیگر محصول کم از میوه­های بزرگ داشته باشیم. علت این پدیده را رقابت میان میوه­ ها برای ذخایر غذایی محدود درخت عنوان کرده ­اند (ژورین و سدلی، ۲۰۰۷). سال­آوری یک مسأله مهم است که در نتیجه گلدهی ناکافی بوجود می ­آید و بایستی با تشکیل میوه ضعیف در نتیجه گرده­افشانی ناکافی اشتباه نشود. به هر حال، تناوب باردهی اغلب توسط بعضی از پدیده ­ها مانند یخبندان یا بیماری­ها که باعث کاهش شدید محصول در یک سال خاص می­شوند شروع می­گردد. آغازش گل در آن سال خیلی زیاد بود و در سال آینده محصول زیادی را در­بر­خواهد داشت که این محصول زیاد آغازش گل را محدود کرده و بدین ترتیب سال­آوری استقرار خواهد یافت (سیاری، ۱۳۸۲).
۲-۱۱- اهداف اصلاحی زیتون
جهت اجرای برنامه ­های اصلاحی و دستیابی به ارقام جدید و متناسب با برنامه ­های توسعه­ای در صنعت زیتون، اساسی­ترین روش، تلاقی بین ژنوتیپ­ها است و در این راستا انتخاب والدین مناسب بسیار مهم می­باشد. . گلدهی و تنظیم باردهی، عملکرد میوه و روغن بالا، تولید میوه­های درشت­تر در ارقام کنسروی و نسبت بالای گوشت به هسته میوه بویژه در ارقام روغنی از اهداف اصلاحی مهم در برنامه اصلاحی درخت زیتون می­باشد (داوری و بالدونی، ۲۰۰۷). تظاهر تفاوت­های ژنتیکی ارقام در قالب بروز تنوع وسیع از نظر صفات کمی گل و میوه باعث می­گردد که این صفات به عنوان یکی از نشانگر­های عمومی، کاربردی و گزینشی برای مطالعه تنوع ژنتیکی، گروه­بندی ارقام و انتخاب والدین مناسب برای اجرای برنامه ­های تلاقی­های هدفمند مورد استفاده قرار گیرند (جلیلی و همکاران، ۱۳۹۰). گروه­بندی ارقام بر اساس تعداد زیادی صفات کمی و کیفی می ­تواند روشی مطمئن در تعیین شباهت­ها و فواصل خویشاوندی یا دوری ژنوتیپ­ها باشد تا از این طریق ارقامی با بیشترین فاصله و تمایز ژنتیکی از نظر صفات مهم باغی انتخاب و در برنامه ­های اصلاحی برای ایجاد حداکثر تنوع ژنتیکی و دو­رگه ­های با ارزش مورد استفاده قرار گیرند. از لحاظ کمی هرچه والدین از یکدیگر دورتر باشند، تنوع بیشتری در نتاج حاصل از آن­ها ایجاد خواهد شد (دانایی و همکاران، ۱۳۸۰).
با توجه به این واقعیت که تنوع مورفولوژیکی و پومولوژیکی موجود در بین ارقام زیتون ریشه در تنوع ژنتیکی آن­ها دارد، ارزیابی چنین تنوعی منجر به شناسایی کلون­های با­ارزش در بین ارقام متعدد زیتون می­ شود. برای این­منظور مجموعه ­ای از معیار­ها از قبیل مشخصات درخت (شکل و ابعاد)، ساختار و اندازه میوه، شکل و اندازه برگ و هسته و غیره مورد استفاده قرار می­گیرد (هاناچی و همکاران، ۲۰۰۷). فهرستی از این مشخصات توسط انجمن بین ­المللی روغن زیتون (IOC^[6], 2000)، تهیه و اعلام شده است.
۲-۱۲- بیماریهای زیتون
۲-۱۲-۱- مگس میوه زیتون :
مگس کوچکی است به طول۴-۳ میلیمتر، این آفت به درجه حرارت محیط بسیار حساس است. دمای بیش از ۳۴ درجه سانتیگراد اثر نامطلوبی در زندگی آن دارد.اوج فعالیت آن در اواسط مهر ماه است. میوه های درشت و کنسروی را برای تخم ریزی بیشتر ترجیح می دهد. مهم تریت آفت زیتون در دنیا می باشد.

اسطوره ها در هر اقلیمی که باشد ریشه در وجود افراد آن سرزمین دارد که به حیات خود ادامه داده اند.
بخشی از اسطوره های ملی را اسطوره های حماسی تشکیل می دهند که مهم ترین جنبه این اسطوره ها طرح انسان آرمانی است که در آن از ویژگی هایی مانند خرق عادت و قهرمانی بودن بهره می گیرند. انسان های اسطوره ای حماسی، هیچ گاه در چارچوب قواعد منطق ذهنی قرار نمی گیرند و ماورایی محسوب می شوند. از این رومیان اسطوره و حماسه ارتباطی تنگاتنگ بوجود می آید، ارتباطی که موجب می شود تا حماسه از یک رویداد جنگی و درگیری فیزیکی انسان ها با یکدیگر یا با طبیعت به موضوعی ماورایی تبدیل شود و قابلیت تأویل و تفسیر یابد.
«از دیدگاه ادبیات اسطوره عبارت است از داستان هایی که با پوشش «نمادها» و «استعاره ها» پس از هزاران سال به ما رسیده است بدون آنکه زمان رویداد یا آفرینندگان آنها را بشناسیم.» (لک ،۱۳۸۴،۶۵)
شاعران به وسیله اسطوره واقعیت ها را بازآفرینی می کنند و انسان را به سرچشمه هستی هدایت می کنند. با بهره گرفتن از اسطوره می توان قدرت مقاومت در برابر سلطه بیگانه را افزایش داد. قهرمان اسطوره انسانی آرمان طلب است که برای حفظ استقلال ملی نبرد می کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ارنست کاسیرر «مورخ و فیلسوف، ۱۹۴۲» دربارأ اسطوره و کاربرد آن می گوید:
«کار اساطیر معمولا آفرینش جهان یا انسان، زایش و مرگ و نظایر آنهاست. در اندیشه و تخیل اسطوره ای با اعترافات فردی روبرو نمی شویم.
اسطوره عینی شدن تجربه اجتماعی بشر است نه تجربه فردی او. اسطوره آرزوی شخصی است که تشخص یافته است. از میان بردن اسطوره ها در توان فلسفه نیست. اسطوره آسیب پذیر است. استدلالهای عقلی راهی بدان ندارند و نمی توان آن را با قیاس منطقی رد کرد.(ارنست کاسیرر،۱۳۶۲،۳۵۲)
کهن ترین افسانه های ایرانی، افسانه های اسطوره ای است که با اندیشه قدرت اهورا و اهریمن رابطه ای عمیق دارد، تفکرات حماسی نیز بر مبنای این اندیشه پدید آمده است. در آن ملتی (اهورائی یان) تمجید شده و ملتی دیگر (اهریمنی یان) نکوهش شده است. در اساطیر نیروهای طبیعی و ماورای طبیعی، جادو و… نقش آفرین بوده اند.
موارد موجود در اشعار شاعران می توانسته در آن زمان اسطوره باشد یا بعد از عصر آنها در صف اسطوره ها ثبت شود. به نظر نگارنده هر امر قهرمانی و حماسی می تواند به شکل اسطوره بروز کند. اسطوره ها زمانی محبوب و سرنوشت ساز می شود که طی سالیان طولانی مردم از آن الگوبرداری کنند و درس بگیرند. می توان اسطوره را به نهالی تشبیه کرد که بتدریج شاخ و برگ می گیرد. ابعاد مختلف اسطوره از جمله: تمدن و فرهنگ، اخلاق اجتماعی، داستان، حماسه، مذهب و… همان شاخ و برگهایی است که در ضمیر جوامع ریشه می دواند و ترکیب آنها باعث ایجاد جامعه ای با مولفه های هویتی مستحکم می گردد. به گفته عماد حجت:
«در بینش اساطیری بین افکار، تصاویر و اشیاء، نوعی همدمی سحرآمیز وجود دارد که سبب می شود جهان اساطیری مانند رویایی عظیم جلوه کند که در آن هر چیز ممکن است از چیز دیگری پدید آید.» (حجت ،۱۳۷۶،۱۰۰)
اسطوره ها انسجام بخش هویت ملی است و در پاره ای زمینه ها بر فرهنگ های دیگر ملل نیز اثر گذاشته است. نمونه هایی از اساطیر چون داستان رستم، بیژن و منیژه در شاهنامه، فرهاد و شیرین نظامی، داستان خضر پیامبر در قرآن وجود دارند که به مرور زمان مردم از مضمون آنها درس گرفته اند و آن را سرلوحه باورهای خود قرار داده اند.
۴-۲-۱-زندگینامه نظامی گنجوی:
شناسنامه: عموما‌ً نام و نصب او را « الیاس بن یوسف بن زکی بن موید» ضبط کرده اند. تقی الدین اوحدی در خلاصه الاشعار و زبده الافکار نام و نسبش را «احمد بن یوسف بن موید»‌و کنیه اش را «ابومحمد» و لقبش را نظام الدین آورده است. برخی دیگر از مولفان لقب او را جمال الدین ضبط کرده اند. عوفی در لباب الاباب او را «حکیم الکامل نظامی گنجه ای» نوشته و شرحی دیگر از اسم او نداده است.
اما به تصریح خود نظامی نامش الیاس بن یوسف بنزکی موید بوده است:‌
گر شد پدرم به سنت جدی یوسف پسر زکی مؤید …
در عین حال در آثار البلاد قزوینی کنیه دیگری نیز به اسم ابو محمد آورده است و بعید نیست صحیح بوده باشد. همچنین حاجی خلیفه نیز در ذیل خمسه نظامی نام کامل نظامی را «جمال الدین الیاس بن یوسف مؤید الگنجوی» دانسته است.
مؤلفان قدیم عموماً‌ وی را به اسم نظامی مطرزی آورده اند. لقب مطرزی در حق نظامی از آن جهت داده شده است که در زمان او یعنی قرن ششم چند نفر شاعر و نویسنده در ایران با تخلص نظامی بوده اند. مانند:‌ نظامی عروضی سمرقندی، نظامی اثیری نیشابوری و نظامی منیری سمرقندی. برای امتیاز از ایشان نظامی گنجوی را ملقب به مطرزی ساخته اند. (ثروت ،۱۳۷۰،۳۳)
ظاهراً‌ پدر و مادر نظامی در زمان کودکی او از این جهان رخت برسته اند. (همان ،۱۳۷۰،۳۳)
خاندان نظامی، با توجه به مادرش (رئیسه کرد) و عنوان خالویش (خواجه) به نظر می آید از مسلک اشراف و بزرگان حداقل قبیله کرد بوده باشند و چون پدر نظامی از عراق به گنجه مهاجرت کرده و با مادرش وصلت نموده معلوم می شود خاندان پدر نظامی نیز از جهت اعتبار و شرافت قرین خاندان مادریش بوده باشد. بعلاوه توصیفهای نظامی بویژه در خسرو و شیرین و هفت گنبد نشان می دهد که محیط زندگی خانوادگی نظامی بالاتر از محیط خانواده های متوسط بوده است. ،(همان،۱۳۷۰،۳۳)
اما نظامی با آنکه سه همسر برگزیده است ظاهراً‌ بیش از یک فرزند پسر نداشته است. نام او محمد بوده است.
نظامی سه زن داشت که هر کدام را پس از مرگ دیگری برگزیده است. از همه بیشتر به آفاق نامی که حکمران دربند به عنوان کنیزی بدو بخشیده بوده است علاقمند بوده و به تصریح در خسرو و شیرین از او یاد می کند و سرنوشت شیرین را مشابه غمهای خود و همسرش می داند:
سبک رو چون بت قبچان من بود گمان افتاد کافاق من بود
در اقبالنامه به مرگ دو همسر دیگرش نیز اشاره ای دارد.
در تاریخ وفات او ما بین ۵۷۶-۶۱۴ هـ. ق اختلاف رای هست. و شورویها در همان سنگ قبر ۵۹۹ را حک کرده اند. (همان ،۱۳۷۰،۳۵)
۴-۲-۲-آثار نظامی :
پنج منظومه نظامی به نام “پنج گنج “یا خمسه معروف است وخود نظامی مثنویهای سروده را گنج نامیده است :
من آن ذره خردم از دیده دور که نیروی توبرمن افکند نور
به نیروی تو چون پدید آمدم در گنج ها را کلید آمدم (اقبالنامه ،۶)
۴-۲-۳--مخزن الاسرار
شامل ۲۲۶۰بیت است اثری است معرف جنبه عرفانی واخلاقی شخصیت نظامی .در این منظومه توجه به دل است که همه عارفان آن را مجلای حقیقت دانند .نظامی پس از ذکر مقدسات در عنوان در توصیف شب وشناختن دل بحثی را آغاز می کند .بعد با خود دوبار خلوت می کند .خلوت اول در پرورش دل ؛از این خلوت ثمره می گیرد .درخلوت دوم ،در عشرت شبانه ؛از این خلوت نیز ثمره می گیرد .پس از دو بار خلوت به ذکر بیست مقالت می پردازد .در واقع مقالات محصول هایی است که از این خلوت ها بدست آمده است .شاعر در هر مقالت یک داستان می آورد این اثر سرودنش در ۵۵۲ .ق تمام شده است .(ثروت ،۱۳۷۰،۵۲).
۴-۲-۴-خسرو وشیرین
شامل ۶۵۰۰بیت در بحر مسدس مقصور ومحذوف سروده شده است .این اثر توسط حسودان نظامی سخت مورد انتقاد قرار گرفته است وآن را بازگشت به پیش از اسلام دانسته اند (همان ،۱۳۷۰،۵۲۹)
این اثر بنام طغرل بن ارسلان سلجوقی واتابیک اعظم شمس الدین محمد جهان پهلوان بن ایلدگز قزل ارسلان بن ایلدگز آغاز وبنام طغرل وقزل ارسلان پایان می یابد .(زنجانی ،۱۳۷۰،۳۲)
اساس منظومه خسرو وشیرین داستان معاشقه خسرو وپرویز وشیرین است که در کتب پیشین مانند المحاسن والاضداد وغررالاخبار ملوک الفرس وشاهنامه فردوسی سابقه دارد (همان ،۱۳۷۰،۳۵)
۴-۲-۵--لیلی ومجنون
شامل ۴۷۲۰بیت به سال ۵۸۴ ه.ق در مدت چهار ماه سروده است .داستان عشق نافرجام قیس بن ملوح از قبیله بنی عامر ولیلی بنت سعد از همان قبیله می باشد .اصل داستان عربی است (ثروت ،۱۳۷۰،۵۳)
بوجود عدم امکان در بسط داستان ،نظامی با تصریفاتی در آن یکی از زیباترین داستان های غنایی را در ادب فارسی به وجود آورد .به وجود این داستان در میان عربها ابن الندیم ،ابن قتیبه ،ابی الفرج اصفهانی ،وابن نباته اشاره کرده اند (همان ،۱۳۷۰،۵۳).
این منظومه بنام شروانشاه جلال الدین ابوالمظفر اخستان بن منوچهر سروده شده موضوع این مثنوی عشق مجنون قیس از قبیله بنی عامر به لیلی بنت سعد اوهم از قبیله بنی عامر بوده است (همان ،۱۳۷۰،۵۳).
۴-۲-۶--هفت پیکر:
این داستان به نام هفت پیکر به مناسبت آنکه هفت داستان توسط هفت کنیزک شاهزاده در هفت گنبدی که بهرام برایشان ساخته بود گفته می شود هفت پیکر نیز گفته شده وبهرام نامه به مناسبت شخصیت اصلی داستان بهرام گور است وهفت پیکر به مناسبت هفت تصویری که در قصر خوزنق بر دیوار نوشته شده بود وآن صورت هفت زیبا روی از هفت اقلیم جهان بوده نامیده شده است تعداد بیت های آن ۵۱۳۶بیت است وبه سال ۵۹۳ه ق .چهارده رمضان اتمام یافته است (ثروت ،۱۳۷۰،۵۴)
۴-۲-۷--اسکندر نامه
در دو بخش شرفنامه واقبال نامه تصنیف شده است قسمت شرفنامه از آنجا که جهانگشاییهای بری اسکندر را نمایش می دهد به نام اسکندر نامه بری وبخش دوم را به مناسبت سفرهای دریایی اسکندر نامه بحری نیز گفته اند همچنین اسکند رنامه به نام خردنامه نیز مشهور شده است .
شرفنامه اسکندر را به عنوان قهرمانی پیروزمند یا جهانگشا وپادشاهی با عظمت تصویر می کند واقبالنامه ،از اسکندر تصویری نظیر حکیم وپیامبر به دست می دهد .
ظاهرا نظامی تصمیم داشته این اثر را در سه بخش تصنیف کند بخش اول شرفنامه شامل اسکندر فاتح ،بخش دوم خردنامه شامل اسکندر خردمند وحکیم وبخش سوم اقبال نامه شامل چهره اسکند پیامبر احتمالا کبر سن نظامی را وتدار ساخته است دو بخش اخیر را با یکدیگر ادغام کند .(همان ،۱۳۷۰،۵۵)
۴-۲-۸-دیوان نظامی :
نظامی دیوانی شامل قصاید ،غزلیات ،قطعات ،ورباعیات داشته که قسمتی از آن از میان رفته است واشعار دیگر شاعران که نظامی یا نظام تخلص داشته اند :
مانند نظامی تبریزی ،نظام استر آبادی ،ونظامی عصر صفوی با اشعار او خلط شده است .(همان ،۱۳۷۰،۵۵)

۳۰ : ۷۰

^g00/16

?میانگین­های دارای حرف مشترک در هر ستون اختلاف معنی­دار ندارند.
در گیاه دارویی همیشه بهار، عملکرد اقتصادی مورد نظر میزان تولید گل در واحد سطح است و مدیریت زراعی بایستی به گونه ­ای باشد که حداکثر میزان گل حاصل شود. طول دوره گلدهی و وجود ساختارهای اولیه تولید گل از فاکتورهای مؤثر در افزایش عملکرد گل می­باشد. تحقیقات نشان می­دهد که با افزایش میزان نیتروژن ساختارهای اولیه تولید گل و در نتیجه عملکرد گل افزایش می­یابد (عامری و نصیری محلاتی، ۱۳۸۷). در پژوهش حاضر با مصرف مقادیر مختلف کود نیتروژنی مجموع عملکرد گل همیشه بهار افزایش نشان داد. این امر ناشی از اثر افزایشی کود نیتروژنی بر تعداد برگ، تعداد گل، وزن تر و خشک گل می­باشد. کود نیتروژنی از طریق افزایش سطح برگ و فراهم نمودن زمینه مناسب برای دریافت انرژی و نیز شرکت در ساختار کلروفیل و آنزیم­ های درگیر در متابولیسم کربن، موجب افزایش بازده فتوسنتزی می­ شود (نیاکان و همکاران، ۱۳۸۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در آزمایشی با عنوان واکنش گیاه دارویی همیشه بهار به انواع مختلف کود نیتروژن، مشاهده شد که به طور کلی استفاده از انواع کود نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی و بهبود جنبه­ های گلدهی در این گیاه در مقایسه با شاهد (عدم کاربرد کود نیتروژن) شد (Al-Badawy et al., 1995). نتایج حاصل از تحقیقات رحمانی و همکاران (۱۳۸۸) و مطهری و همکاران (۱۳۹۰) بر گیاه دارویی همیشه بهار نیز حاکی از اثر افزایشی نیتروژن بر تعداد گل می­باشد. زینلی و همکاران (۱۳۸۷) نیز طی بررسی اثر تاریخ کاشت و مقادیر مختلف کود نیتروژن بر عملکرد گل و اجزای آن در بابونه آلمانی، نشان دادند که با افزایش کود نیتروژن تعداد گل در بوته افزایش می­یابد.
کاربرد نیتروژن باعث افزایش طول دوره رشد رویشی می­ شود که منجر به افزایش تولید مواد آسیمیلاسیون در اندام­های رویشی می­ شود. در زمان شروع نمو زایشی و تشکیل میوه­ ها و دوره پر شدن میوه­ ها، با انتقال مواد آسیمیلاسیون از اندام­های رویشی به اندام­های زایشی افزایش عملکرد را موجب خواهد شد (رحمانی و همکاران، ۱۳۸۸). نکته مهم در این مورد، ایجاد تعادل مناسب بین رشد رویشی و زایشی (در جهت افزایش هرچه بیشتر رشد زایشی) همیشه بهار است، زیرا این گیاه عادت رشد نامحدود داشته و از مرحله رشد گلدهی، رشد رویشی و زایشی به موازات یکدیگر صورت می­گیرد. وجود نیتروژن زیاد در اندام هوایی همیشه بهار باعث تحریک رشد رویشی شده و در نتیجه سهم نیتروژن اختصاص­یافته به تولید گل، که عملکرد اقتصادی همیشه بهار را تشکیل می دهد، کاهش یافته و در نتیجه کارایی مصرف نیتروژن کاهش می یابد (عامری و همکاران، ۱۳۸۶).
در خصوص تأثیر نوع ازت نیز آگباریا و همکاران (۱۹۹۶) نشان دادند که تعداد گل بریدنی ورد با مقدار نیتروژن محلول غذایی به ویژه نیتروژن آمونیومی مرتبط است. خندان میرکوهی و همکاران (۱۳۸۶) نیز در مطالعات خود بر روی تأثیر نسبت متفاوت نیتروژن آمونیومی و نیتراتی بر تولید گل بریدنی ورد به نتایج مشابهی دست یافتند و گزارش کردند که با افزایش نیتروژن آمونیومی در محلول­های غذایی تعداد گل بریدنی افزایش یافت.
زمانی که از آمونیوم برای تغذیه گیاه استفاده می­ شود به دلیل سرعت جذب بالا، بایستی این نوع نیتروژن بلافاصله بعد از جذب از محلول غذایی، سمیت­زدایی شود که این عمل منجر به افزایش سنتز ترکیبات نیتروژن دار آلی می­ شود که ممکن است به ارتقاء تشکیل گل منجر شود (Claussen & Lenz., 1999).
۴-۲-تعداد برگ
طبق نتایج بدست آمده از جدول تجزیه واریانس (جدول۴-۳) اثر هر دو فاکتور آزمایشی و بر همکنش آنها (اثر متقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم) در سطح احتمال ۱% بر تعداد برگ معنی­دار شده است.
جدول۴-۳ نتایج تجزیه واریانس تأثیر غلظت ازت، نسبت نیترات به آمونیوم و اثرات متقابل بر تعداد برگ همیشه بهار

منابع تغییرات

درجه آزادی

تعداد برگ در بوته

غلظت ازت

۱

^**۷۸/۱۲۱۲

نسبت آمونیوم به نیترات

۳

^**۹۴/۵۰۶۴

غلظت * نسبت

۳

^*۶۱/۱۲۰

خطا

۲۴

۰۵/۳۸

ضریب تغییرات

–

۳۲/۸

ns ، * و ** به ترتیب بیانگر عدم معنی داری و معنی­داری در سطوح ۵ و ۱ درصد
۴-۲-۱- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد برگ