فایل شماره 7152 |
۶/۳۱۳۰
کل کشور
۵۷۴۰۸۸
۲۷۴۶۵۶۲
۲۲/۴۷۸۴
مأخذ: آمارنامهی کشاورزی سال زراعی ۱۳۹۰-۱۳۸۹ دفتر آمار و فنآوری اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی
شکل ۱- درصد توزیع سطح محصول شلتوک دراستانهای کشور
سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹
شکل ۲- درصد توزیع میزان تولید محصول شلتوک دراستانهای کشور سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹
از بین استانهای برنجخیز، کمترین سطح برداشت برنج متعلق به استان یزد با ۱۰ هکتار میباشد. میانگین عملکرد انواع گونه های شلتوک کشور ۴۷۸۴٫۲ کیلوگرم در هکتار بوده است. استانهای آذربایجانشرقی و کرمانشاه بهترتیب با ۶۱۴۶٫۸ کیلوگرم و ۱۴۲۹٫۲ کیلوگرم بیشترین و کمترین عملکرد را بهخود اختصاص دادهاند.
قابل ذکر است که سطح زیر کشت برنج به دلیل تبدیل اراضی به باغات و منازل مسکونی وتجاری درحال کاهش بوده و تنها چارهی کار افزایش بازده اقتصادی تولید برنج در واحد سطح میباشد، این چالشها و فرصتها موجب شده تا برنج بهعنوان یک محصول استراتژی مطرح گردد و ضرورت تحقیق و جستجو در شیوه های کشت و بهره برداری در جهت رسیدن به یک سیاست راهبردی در توسعه پایدار، در دستور کار دولت قرار گیرد.
۲-۲- نظام بهره برداری
نظام بهره برداری سازمان اجتماعی مرکب از عناصری به هم پیوسته است که با هویت و مدیریتی واحد و در چارچوب شرایط اجتماعی و طبیعی محیط خود امکان تولید محصولات کشاورزی را فراهم میسازد. اشکال مختلف نظامهای بهره برداری از دیرباز در اقصی نقاط کشور وجود داشته است. با اجرای برنامهی اصلاحات اراضی در دهه ۴۰ شمسی ساختار بهره برداری از زمین که عمدتاً نیز در اختیار مالکان بزرگ بود دستخوش تغییر گردید و از آن زمان به بعد به دلیل عدم توانایی کشاورزان خردهپا و زارعینی که به تازگی صاحب زمین کشاورزی شده بودند، در تأمین سرمایه و منابع لازم برای توسعه کشاورزی، دولت به انحاء مختلف به مداخله مستقیم در امور کشاورزی پرداخت و از طریق واردات کالاهای سرمایهای و مصرفی و حتی نیروی انسانی، مبادرت به ایجاد انواع نظامهای بهره برداری در ایران کرد. این نظامهای بهره برداری عبارت از رویههای حقوقی و عرضی در فراهم آوردن و تلفیق عوامل تولید شامل تکنولوژی، سازمان کار و مناسبات اجتماعی معینی به منظور تولید یک یا چند فرآورده و عرضه آن بود. این عوامل با درجات متفاوتی با یکدیگر تلفیق گردیده و در نتیجه نوع خاصی از نظام بهره برداری را تشکیل می دهند (کلانتری،۱۳۸۳).
نظامهای بهره برداری کشاورزی به صورتهای متفاوتی طبقه بندی شده اند که بر اساس پژوهشی که در کتاب نظامهای کشاورزی در ایران نوشته دکتر محمد عبداللهی (۱۳۷۸)، ذکر شده است، اشاره میگردد:
۱-نظام بهره برداری دهقانی شامل واحدهای خرد و دهقانی.
۲-نظام بهره برداری تعاونی شامل:
الف) تعاونیهای سنتی مثل بنه، صحرا.
ب) تعاونیهای مشاع.
ج) شرکتهای تعاونی تولید کشاورزی.
۳-نظام بهره برداری تجاری شامل:
الف) مزارع و بهره برداری شخصی، شرکتی و غیر رسمی.
ب) شرکتهای سهامی زراعی.
ج) شرکتهای کشت و صنعت.
۲-۳- سوابق اصلاحات ارضی
در دوره ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ تغییرات مهمی در زمینه ادارهی املاک دولتی و موقوفات صورت گرفت، اما پایگاه رعایا تغییرات بنیادی پیدا نکرد. در دهه ۱۳۳۰ اقدامات جزئی در مورد اصلاحات ارضی صورت گرفت، یکی از این اقدامات، تصمیم محمدرضا شاه در مورد تقسیم روستاهایی بود که پدرش بهزور از مردم گرفته بود. اقدام دوم در زمینه اصلاحات ارضی شامل دو تصویبنامهی مهم در مورد تغییر مناسبات زمینداری بود. بر طبق این تصویبنامه ها مالکان وادار شدند که ۱۰ درصد از سهم مالکانه خود را به رعایا واگذار کنند و ۱۰ درصد دیگر را به صندوقی که به منظور توسعه روستایی به وجود آمده بود واریز کنند، این تصویبنامه ها که در سال ۱۳۳۱ صادر شده بود در سال ۱۳۴۴ به نفع مالکان اصلاح گردید. با توجه به تغییر سیاست دولت در مورد نظام زمینداری سه مرحله متفاوت در اجرای تقسیم اراضی و واگذاری زمین به دهقانان ایران قابل تشخیص است.
مرحله اول، اصلاحات ارضی که هدفش بیشتر حل مسأله زمینداری از طریق تقسیم و واگذاری آن به روستائیان بود.
مرحله دوم بیشتر روی شکل اجارهداری تمرکز یافته بود. ادامه مرحله دوم اصلاحات ارضی نتایج مطلوب و مورد نظر را بهدنبال نداشت.
مرحله سوم اصلاحات ارضی درظاهر به منظور از میان بردن انواع مالکیتهای خصوصی و حل مسأله اجارهداری به مرحله اجرا درآمد.
نتیجه کلی که از اجرای اصلاحات ارضی در ایران بهدست آمده این است که اقلیتی از سرمایهداران اراضی با بهره گرفتن از وامها و اعتبارات دولتی توانستند با ابزار و ماشینآلات مدرن به کار کشاورزی بپردازند. در مقابل اکثریت دهقانان در مناطق روستایی مجبور به کار با ابزار و تکنیکهای عقب افتاده و نهادههای ناکافی کشاورزی بودند، در نتیجه نابرابری اقتصادی در میان گروه های مختلف روستایی افزایش یافت. از سوی دیگر اختلاف درآمد بین بخش شهری و روستایی نیز افزایش یافت طوری که اختلاف فزایندهای در میزان درآمد، میان قشرهای بالای خانوار شهری و روستایی بهچشم میخورد.
پس از انقلاب اسلامی اراضی کشاورزی تحت تأثیر جو سیاسی و اجتماعی تحولات زیادی را تجربه کرد. تهیه و تنظیم قانون واگذاری و احیاء اراضی در سال ۱۳۵۸ و تصویب آن در اوایل سال ۱۳۵۹ و تهیه لایحه قانونی اصلاح قانون مزبور و نیز قانون واگذاری زمینهای واگذار شده در سال ۱۳۶۵ و مصوبهی سال ۱۳۶۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام در خصوص واگذاری اراضی کشت موقت در قالب تعاونیهای مشاع مجموعه ای از قوانین تصویب شده در دوره پس از انقلاب و به ویژه دهه اول انقلاب در زمینه ساماندهی نظام مالکیت اراضی مزروعی در ایران را تشکیل می دهند. علیرغم مصوبات موجود در سالهای اول انقلاب در برخی نقاط کشور اراضی کشاورزی مالکان بزرگ، توسط روستائیان تصرف گردید و در برخی مناطق نیز اراضی مزروعی برخی از مالکان توسط دادگاه های انقلاب و دیگر نهادها مصادره شد.
در دوران پس از انقلاب اسلامی بهمنظور تحقق بخشیدن به اهداف مربوط به تعیین تکلیف اراضی کشاورزی، هیئت هفت نفره واگذاری اراضی تشکیل گردید تا مسئولیت سازمان دادن به امور اراضی کشاورزی را بهعهده بگیرد. این هیأت در قالب لایحه قانونی واگذاری و احیاء اراضی مصوب ۱۳۶۰ تشکیل شد (ازکیا،۱۳۸۷).
۲-۴- ابعاد کمی بهره برداریهای دهقانی
طبق آمار بخش زراعت، مرکز آمار ایران درسال۱۳۸۵، در مجموع ۲۶۲۰ واحد بهره برداری زراعی در کشور وجود دارد که حدود ۱۸ میلیون هکتار زمین را دربر میگیرد. بر این اساس میانگین متعلق به هر بهرهبردار ۹۵/۶ هکتار زمین آبی و دیم است. چنانچه بهره برداری کمتر از ده هکتار را در زمره بهره برداری دهقانی حساب آوریم. طبق این آمار بالغ بر ۶/۷۷ درصد از بهره برداریهای کشور را شامل می شود. این بهره برداریها در مجموع ۲/۳۳ درصد از اراضی کشاورزی را در اختیار دارند. میانگین مساحت این بهره برداریها حدود ۹۸/۲ هکتار (آبی و دیم) است. با آنکه میانگین اراضی بهره برداریها در طبقات ۵-۱۰ هکتاری حدود ۷۲/۶ هکتار است اما در طبقات پایینتر این میزان تقلیل مییابد بطوریکه در بهره برداریهای کمتر از یک هکتار به حداقل یعنی ۴۴۰۰ متر مربع میرسد. لازم به یادآوری است که ۸۵/۱۸ درصد از بهره برداریهای کشور را این گروه از بهره برداریها تشکیل می دهند، هرچند که تنها ۳۱/۱ درصد اراضی کشاورزی کشور را در اختیار دارند (سبحانی پور،۱۳۸۰).
در جدول (۲-۲) به درصد بهرهبرداران از اراضی قبل از اصلاحات ارضی اشاره شده است.
جدول (۲-۲) درصد بهرهبرداران از اراضی قبل از اصلاحات ارضی
فرم در حال بارگذاری ...
[دوشنبه 1401-04-06] [ 12:53:00 ق.ظ ]
|