Vitamins
Glycine
Nicotinic acid
Pyridoxine-HCl
Thiamine-HCl

۵

افزودن مستقیم

۱۰۰

Myo-inositol

۳-۵- کشت اولیه و تولید گیاهچه:
پس از کشت غده­های استریل ارقام ساوالان، سانته، آگریا و مارکیز و تهیه محیط کشت MS، به منظور تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی اقدامات زیر صورت گرفت:

• در این مرحله از محیط کشت MS حاوی ۵/. میلی­گرم بر لیتر BAP استفاده گردید. استفاده از هورمون BAP به منظور ایجاد تحریک اولیه جهت جوانه­زنی و افزایش در سرعت شاخه­زایی انجام گرفت.

• • قطع ساقه­های سیب­زمینی و انتقال آن به آزمایشگاه: ساقه­های غده­های سیب­زمینی رشد کرده با قیچی قطع گردیده و به آزمایشگاه منتقل شده و پس از جداسازی برگ­ها به قطعات ۱۰ سانتی­متری حاوی چند گره تقسیم شدند. نکته مهم این که هنگام جداسازی برگ­ها برای جلوگیری از انتقال آلودگی­های احتمالی مقداری از دمبرگ باقی گذاشته شد.

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• ضدعفونی مواد گیاهی: به منظور تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی در این مرحله از سه ترکیب تیماری مختلف استفاده گردید.

• ساقه­های استریل شده را به قطعات یک سانتی­متری حاوی یک گره تقسیم و کشت گردیدند. یاد آور می­گردد مراحل ۳ و ۴ در شرایط کاملا استریل و زیر هود لامینار انجام گرفته است.

• انتقال به اتاق رشد به مدت یک ماه: تمام کشت ها در اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه­ سانتی ­گراد و دوره­ نوری ۸ / ۱۶ (شب/روز) و شدت نور ۴۵۰۰ لوکس، تامین شده با لامپ­های مهتابی نور سفید، قرار گرفتند.

۳-۶- زیر­کشت و تکثیر گیاهچه:
پس از انتقال ریز­نمونه­ها به محیط کشت و اطمینان از عدم آلودگی آن­ها، نوبت به تکثیر گیاهچه­ها به مقدار مورد نیاز بود، به همین جهت گیاهچه­های درون شیشه ­ای در شرایط کاملا استریل و در لامینار ایر فلو از لوله­های آزمایش خارج شده و به قطعات ۵-۳ سانتی­متری حاوی چند گره قطعه قطعه می­شدند.
محیط کشت مورد استفاده در این مرحله محیط کشت مایع انتخاب شد چرا که محیط کشت مایع باعث سرعت رشد بالاتر و افزایش قطر ساقه­ها گردید که شرایط گیاهچه را برای ورود به مرحله ریزغده­زایی و تحمل شرایط تاریکی کامل و وزن ریز­غده­ها بهبود بخشید.
محیط کشت استفاده شده در این مرحله محیط MS پایه بدون استفاده از هورمون بود. این امر به دلیل یکسان ساختن شرایط گیاهچه­ها برای ورود به مراحل انجام آزمایش­ها و هم­چنین جلوگیری از وجود تاثیر هورمون­ها در مرحله بعد و کاهش خطای آزمایش انجام گرفت.
انتقال به اتاق رشد به مدت یک ماه: تمام کشت ها در اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ و دوره­ نوری ۸ / ۱۶ (شب/روز) و شدت نور ۴۵۰۰ لوکس، تامین شده با لامپ­های مهتابی نور سفید، قرار گرفتند. این عمل تا حصول تعداد گیاهچه مورد نیاز برای ورود به مراحل انجام آزمایش جهت بهینه­سازی محیط کشت گیاهچه و هم­چنین محیط کشت بهینه برای ریز­غده­زایی ادامه یافت.
۳-۷- آزمایش­های انجام شده:
آزمایش­های انجام شده به دو گروه آزمایش­های مرحله گیاهچه و مرحله ریزغده­زایی تقسیم می­گردند. آزمایش­های مرحله گیاهچه که برای بهینه­سازی غلظت هورمون­ها در محیط کشت برای حصول به رشد حداکتری جوانه­های تک­گره و ایجاد گیاهچه کامل انجام گرفتند که خود به دو دسته آزمایش­های تاثیر هورمون­ها به صورت تک تک (یک آزمایش در یک زمان) جهت انتخاب هورمون­ها و غلظت­های مناسب برای تولید گیاهچه و در مرحله بعد بررسی تاثیر متقابل آن­ها جهت دست­یابی به رشد حداکثری تقسیم گردیدند.
دوم آزمایش­های مرحله ریز­غده­زایی بودند که آن­ها نیز به دو دسته تقسیم گردیدند. ابتدا آزمایش­هایی که تاثیر هورمون­ها را به صورت تک تک بر روی گیاهچه­های سیب­زمینی بررسی می­نمود و سپس آزمایش­های تاثیر متقابل هورمون­ها بر روی یکدیگر انجام گرفتند.
۳-۷-۱- آزمایش ۱: تعیین پروتکل ضدعفونی سطحی مواد گیاهی:
ضدعفونی قبل از کشت ریزنمونه گره­ای یکی از نکات مهم می­باشد که از چهار تیمار مختلف جهت تعیین بهترین پروتکل ضدعفونی که کمترین آلودگی و بیشترین زنده ماندن گیاهچه­ها را داشته باشد، استفاده گردید. برای این کار ابتدا با بهره گرفتن از آب لوله­کشی به مدت ۳۰ دقیقه ریزنمونه­ها آبشویی شدند، سپس از الکل ۷۰% به مدت ۶۰ ثانیه، و چهار تیمار هیپوکلریت سدیم ۵/۲ درصد همراه با دو قطره توین ۸۰ به مدت ۷.۵، ۱۰، ۱۲ و ۱۵ دقیقه استفاده گردید و سپس سه مرتبه شستشو با آب مقطر استریل انجام شد. صفاتی که در این آزمایش مورد بررسی قرار گرفت، میزان زنده­مانی و میزان آلودگی ریزنمونه­های گره­ای پس از کشت آن­ها بود.
۳-۷-۲- آزمایش ۲: بررسی اثر ۲iP بر روی رشد و نمو گیاهچه:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف ۲iP (5/0، ۰/۱، ۵/۱، ۰/۲ و ۵/۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف ۲iP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت ، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه ­گیری شدند.
۳-۷-۳- آزمایش ۳: بررسی اثر BAP بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف BAP (5/0، ۰/۱، ۵/۱، ۰/۲ و ۵/۲ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف BAP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۴- آزمایش ۴: بررسی اثر CCC بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف CCC (25، ۵۰، ۷۵، ۱۰۰ و ۱۲۵ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف CCC و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ و سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه). این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۵- آزمایش ۵: بررسی اثر GA₃ بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف GA₃ (۳/۰، ۶/۰، ۹/۰، ۲/۱ و ۵/۱ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف GA₃ و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت ، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه)، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۵- آزمایش ۶: بررسی اثر Picholoram بر روی رشد و نمو گیاهچه:
در این آزمایش از شش غلظت مختلف Picholoram (0/1، ۰/۲، ۰/۳، ۰/۴، ۰/۵ و ۰/۶ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف Picholoram و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۶- آزمایش ۷: بررسی اثر NAA بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف NAA (03/0، ۰۶/۰، ۰۹/۰، ۱۲/۰ و ۱۵/۰ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف NAA و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار حاوی یک ظرف کشت محتوی ۳۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، تعداد برگ، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۲-۷- آزمایش ۸: بررسی اثر متقابل هورمون­های برتر بر روی رشد و نمو گیاهچه­:
این آزمایش به منظور بررسی تاثیر متقابل هورمون­هایی که در آزمایش­های قبلی استفاده از آن­ها نسبت به محیط کشت شاهد (فاقد هورمون) اثرهای مثبت نشان داده بودند، انجام گرفت. هم­چنین غلظت­های مختلف این هورمون­ها با هم مقایسه و در نهایت هورمون­های برتر با غلظت­های مطلوب­تر انتخاب گردیدند. در این آزمایش هورمون BAP با غلظت­های (۰/۰، ۵/۰ و ۱)، هورمون GA₃ با سه غلظت (۰/۰، ۶/۰ و ۲/۱) و هورمون NAA با غلظت­های (۰/۰، ۰۳/۰ و ۰۶/۰) حضور داشتند که به صورت تاثیرات تکی، دوگانه و سه گانه مورد آزمایش قرار گرفتند. علت انتخاب غلظت صفر برای تمامی هورمون­ها به جهت امکان بررسی تاثیرات متقابل دوگانه و تاثیرات تک هورمون بود. این مرحله از آزمایش توسط روش رویه پاسخ^[۱۴۶] طرح Box-Behnken طراحی گردید و انجام گرفت.
بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط ۸ ساعت تاریکی و ۱۶ ساعت روشنایی (۴۵۰۰ لوکس) منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از ارتفاع گیاهچه، تعداد شاخساره، تعداد گره، طول میان­گره، تعداد برگ، سطح برگ (اندازه برگ در هر گیاهچه)، تعداد ریشه و طول ریشه. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.
۳-۷-۳- آزمایش­های مرحله تولید ریز­غده:
این سری از آزمایش­ها به منظور بهینه­سازی نوع هورمون و غلظت­های مناسب آن­ها در محیط کشت برای حصول بیشترین میزان ریز­غده­زایی که از نظر وزن ریزغده و سلامت غده نیز دارای کیفیت مناسب باشند انجام گرفت در این مرحله نیز در ابتدا برای یافتن هورمون­هایی که دارای تاثیر مطلوب بر ریزغده­زایی هستند ابتدا تاثیر تک تک هورمون­ها مورد بررسی قرار گرفت و سپس هورمون­های مطلوب همراه با غلظت­های برتر برای آزمایش­های تاثیر متقابل استفاده گردیدند که نتیجه حاصل منجر به انتخاب محیط کشت بهینه از نظر نوع و غلظت هورمون مورد استفاده گردید.
۳-۷-۳-۱- آزمایش ۹: بررسی اثر ۲iP بر روی تولید ریز­غده­:
در این آزمایش از پنج غلظت مختلف ۲iP (0/1، ۰/۲، ۰/۳، ۰/۴ و ۰/۵ میلی­گرم در لیتر) به همراه یک غلظت صفر به عنوان شاهد استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول غلظت­های مختلف ۲iP و فاکتور دوم ارقام سیب­زمینی) با ۳ تکرار که هر تکرار دارای یک ظرف کشت محتوی ۴۰ میلی­لیتر محیط کشت بود، صورت گرفت. بعد ظروف کشت به اتاق رشد با دمای ۲±۲۲ درجه سانتی ­گراد و در شرایط تاریکی دایم منتقل شدند. صفاتی که در این مرحله مورد بررسی قرار گرفت، عبارتند از تعداد ریزغده در هر گیاهچه، اندازه ریز­غده، وزن تر ریز­غده، وزن خشک ریز­غده و تعداد چشم در هر ریزغده. این صفات پس از ۵ هفته از تاریخ زیر کشت اندازه گیری شدند.

گرکه اطفال توبی شامند شب ها باک نیست
گر چراغت را نبخشیده است گردون روشنی
درخور دانش امیرانند و فرزندانشان
مردم آنانند کزحکم و سیاست آگهند
هرکه پوشد جامه نیکو بزرگ و لایق اوست
جامه ات شوخ است و رویت تیره رنگ از گردوخاک
هرچه بنویسند حکام اندرین محضر رواست

ریختن از بهر نان از چهره آب ای زنجبر
چیست مزدت جز نکوهش یا عتاب ای رنجبر
چند می ترسی زهر خان و جناب ای رنجبر
وندرآن خون دست و پایی کن خضاب ای رنجبر
کی دهد عرض فقیران را جواب ای رنجبر
می کند مردارخواری چون غراب ای رنجبر
خواجه تیهو می کند هر شب کباب ای رنجبر
غم مخور می تابد امشب ماهتاب ای رنجبر
توچه خواهی فهم کردن از کتاب ای رنجبر
کارگرکارش غم است و اضطراب ای رنجبر
روتو صدها وصله داری بر ثیاب ای رنجبر
از تو می بایست کردن اجتناب ای رنجبر
کس نخواهد خواستن زیشان حساب ای رنجبر
(دیوان اعتصامی، ۱۳۸۷ : ۱۴۴)

۲-۲-۵- مخالفت با کابینه رضاخان :
رضاخان که از مدتها قبل از طرف انگلیسیها،برای ایجاد حکومت قوی و نیرومندو دیکتاتوری تحت سلطه استعمار انگلستان درنظر گرفته شده بودآهسته آهسته خودرا به پایه های حکومت نزدیک می کرد، مقام وزارت جنگ و بعد نخست وزیری و ریاست کابینه زمینه رسیدن به قدرت نهایی را برای او آماده می کردولی در این راه موانعی بر سر راه او وجود داشت اما وی راه رسیدن به آن را نیز کاملا” می دانست، فشار آوردن بر مطبوعات و مطیع کردن و استفاده از تبلیغات آنان یکی از حربه های اصلی رضاخان بود. ولی به خوبی می دانست که تنها از این طریق می تواند مخالفان خود را بر سر جای خود بنشاندبه همین دلیل هنگامی که به وزارت رسید سانسور شدیدی را بر مطبوعات حاکم ساخت و یکباره روزنامه های موافق، او را ((ناجی ایران)) و ((بانی امنیّت)) می خوانند، اما روشنفکران ساکت نمی نشینند و سریعا” زبان به اعتراض می گشانید از آن جمله فرخی در این مورد می گوید:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با مشت و لگد معنی امنیّت چیست ؟
با زور مرا مگو که امنیّت هست

با نفی بلد ناجی امنیّت کیست؟
با ناله زمن شنو که امنیّت نیست

(فرخی یزدی،۱۳۸۰: ۱۸۰)
فرخی در غزلی دیگر به شدّت به رضاخان و حامیّان وی اعتراض می کند، رضاخان را((فراعنه)) و حامیّان او را(توصیف گران فراعنه) و (اراجیف گوی)) می نامد :

آنان که از فراعنه توصیف می کنند
بام بلند، همسر نام بلند نیست
تخفیف و مستمریّ و شهریه ه و حقوق
در حیرتم از ملّت ایران که از چه روی
آزادی است و مجلس و هر روزنامه را
گویند لب ببند چو بینی خطا زما
فرش حصیر و نان و پنیر و مقام فقر

جدول ( ۲ – ۱) پانزده عامل مهم و موثر در رضایت مشتری

Customer
Competitors

چهار C برابر است با : کمپانی ، فاکتورهای تغییر ، مشتری ، رقابت

Company
Change factors

Price
Place

چهار P برابر است با : محصول ، توسعه ، قیمت ، مکان

Product
Promotion

System
Skill
Staff
Style

هفت S برابر است با : استراتژی ، ساختار ، ارزش های مشتری ، سیستم ، مهارت ، ستاد ، روش

Strategy
Structure
Shared values

۲ –۶ ) مروری بر ادبیات پیشینه
۲ –۶-۱ ) تحقیقات انجام شده در داخل کشور
جباری و بشیریان ( ۱۳۷۰ ) تحقیقی در رابطه با “فعالیت های تربیت بدنی و ورزش در دانشگاه صنعتی شریف” انجام دادند . محققین در این پژوهش به عوامل مختلفی از جمله تاثیر برنامه های تربیت بدنی ، میزان زمان اختصاص داده شده به تربیت بدنی و امکانات ورزشی پرداختند و به این نتیجه رسیدند که ۷۷ درصد دانشجویان اعتقاد دارند تربیت بدنی عمومی برای آنها مفید می باشد و ۷۰ درصد معتقدند که دو واحد تربیت بدنی عمومی برای آنها کافی نمی باشد ، و حدود ۴۰ درصد اعلام کردند که امکانات ورزشی برای کلاس های تربیت بدنی کافی نیست . پس در این تحقیق مشاهده گردید که : اول ، برنامه های تربیت بدنی عمومی برای دانشجویان مفید است . دوم ، این کلاس ها با کمبود امکانات و وسایل ورزشی مواجه بوده و سوم ، زمان اختصاص داده شده به این واحدهای درسی کافی نمی باشد و دانشجویان خواهان افزایش میزان ساعت این کلاس ها می باشند .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرج اللهی ( ۱۳۷۳ ) با مطالعه و “بررسی جایگاه تربیت بدنی در اوقات فراغت دانشجویان دختر دانشگاه تهران” اعلام می دارد که ۹/۲۸ درصد دانشجویان اعتقاد دارند ضعیف بودن برنامه های ورزشی به دلیل عدم علاقه و استقبال دانشجویان از فعالیت های ورزشی است . ۱/۵۶ دانشجویان محدودیت امکانات ورزشی دانشگاه را علت عدم استقبال و گرایش دختران دانشجو به ورزش دانسته اند . همچنین ۱/۵۰ درصد دانشجویان کمبود وسایل و فضاهای ورزشی را بزرگ ترین مشکل در انجام فعالیت های ورزشی اعلام نموده اند .
مهدی پور ( ۱۳۷۳ ) در تحقیقی تحت “عنوان بررسی جایگاه تربیت بدنی و ورزش در گذران اوقات فراغت دانشجویان پسر دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی شهر تهران و تحلیل عوامل موثر بر آن” انجام داد ، که نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد علیرغم گرایش و علاقه مندی دانشجویان به تربیت بدنی و ورزش هنگام فراغت که از درصد بالایی برخوردار می باشد ، لیکن میزان مشارکت جامعه تحقیق به امور تربیت بدنی و ورزش از درصد بالایی برخوردار نبوده است . نتایج آماری کسب شده از تحقیق مذکور نشان می دهد که هدف دانشجویان پس از پرداختن به فعالیت های ورزشی ، ۵/۴۵ درصد تقویت قوای جسمانی و روانی، ۸/۲۷ درصد رفع خستگی روحی و روانی و ۷ درصد گذراندن اوقات فراغت بوده است .
تندنویس ( ۱۳۷۵ ) در رساله دکتری خود “نحوه گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه های کشور با تاکید بر فعالیت های ورزشی” عنوان می کند که ۷/۱ درصد از کل دانشجویان از چگونگی گذران اوقات فراغت خود کاملا” راضی ، ۵/۵ درصد تقریبا” راضی ، ۵/۳۰ درصد کمی راضی و ۲/۳۹ درصد از دانشجویان ناراضی هستند . درصد دانشجویان ناراضی دختر بیش از پسران بود . همچنین اعلام نمودند که سرانه بودجه سالیانه فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها بین ۴۰۰۰ تا ۷۵۰۰۰ ریال متفاوت بوده است . ۸۴ درصد مسئولین امور فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها عامل بازدارنده در فعالیت های فوق برنامه ورزشی را ، کمبود امکانات و تاسیسات ورزشی ، کمبود بودجه و نیروی انسانی و عدم برنامه ریزی دانسته اند .
دارابی ( ۱۳۷۶ ) در تحقیقی “مطالعه و بررسی برخی عوامل موثر بر ارتقاء کمی و کیفی فوق برنامه ورزشی دانشگاه های وزارت فرهنگ و آموزش عالی مستقر در تهران” مورد بررسی قرار داد و نتایج نشان داد ، ۱۳۳ نفر مربیان شاغل در بخش فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها ۹/۶۳ درصد مرد و ۱/۳۶ درصد زن که از این تعداد ۸/۳۰ درصد بدون تحصیلات علوم ورزشی ، ۳۲ درصد زیر لیسانس ، ۴/۴۴ درصد قراردادی ، ۹/۵۱ درصد با سابقه خدمت زیر ده سال و با میانگین سنی ۱۲/۴۱ سال بودند . از تعداد ۳۲۰ مسابقه برگزار شده ۳/۷۳ درصد در سطح پسران و ۷/۲۶ درصد در سطح دختران و از این تعداد مسابقه ۹/۴۲ درصد غیر رسمی ( داخل دانشگاه ) و ۱/۵۷ درصد بصورت رسمی ( خارج دانشگاه ) انجام گرفته بود . تعداد شرکت کنندگان در مسابقات ۹۵۳۶ نفر پسر و ۱۶۵۴ نفر دختر بودند و از این تعداد ۱۵۱۹ نفر پسر و ۴۶۲ نفر دختر در مسابقات رسمی شرکت کرده بودند . تعداد ۸۷ عدد فضای ورزشی که ۸/۶۴ درصد سرپوشیده و ۲/۳۵ درصد روباز بود . مساحت کل فضاهای ورزشی ۱۵۹۷۹۳ متر مربع که ۲۷۰۶۱ متر مربع آن سرپوشیده بود . سرانه فضای ورزشی در کل برای پسران ۶۲/۲ و برای دختران ۳۷/۱ متر مربع بود .
احسانی و عرب دفتران ( ۱۳۷۹ ) تحقیقی در رابطه با “بررسی عوامل بازدارنده مشارکت فعالیت های ورزشی دختران دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان” انجام دادند . در این تحقیق عامل های بازدارنده امکانات ، وقت ، پول ، وسیله نقلیه ، روابط اجتماعی ، علاقه ، ناآگاهی ، توانایی و مهارت ، سلامت و آمادگی مورد پرسش دو گروه دانشجویان شرکت کننده و غیر شرکت کننده قرار گرفت . در این تحقیق نبود امکانات به عنوان مهم ترین عامل بازدارنده شرکت در فعالیت های ورزشی دانشجویان مشخص شده است . عامل دیگری که در این تحقیق جزو عامل های بازدارنده توسط آزمودنی ها اعلام گردید ، روابط اجتماعی بود . وسیله نقلیه عامل بازدارنده دیگر و مورد توجه در این تحقیق بود . عامل علاقه به طور مشخص در دانشجویان غیر شرکت کننده ، عامل بازدارنده موثری بود .
باقرزاده و همکاران ( ۱۳۸۰ ) در تحقیقی به “بررسی علل عدم شرکت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه در فعالیت های ورزشی فوق برنامه” پرداخته که نتایج تحقیق نشان داد که مهم ترین موانع شرکت آزمودنی ها در فعالیت های ورزشی فوق برنامه به ترتیب : ۶۹ /۸۷ درصد کمبود فضا و امکانات لازم ، ۱۵/۸۴ درصد عدم توجه مسئولان ، ۵۸/۸۱ درصد نامناسب بودن وقت فعالیت اماکن ورزشی ، ۰۶/۶۹ نداشتن وقت آزاد ، ۳/۶۷ درصد زیاد بودن هزینه شرکت در فعالیت های ورزشی فوق برنامه ، ۰۴/۶۴ درصد ترس از افت تحصیلی ، ۰۲/۶۴ درصد عدم تخصص مربیان اماکن ورزشی ، ۹۲/۵۹ درصد مزاحمت از جانب دیگران در مسیر رفت و برگشت ، ۵۱/۵۵ درصد نداشتن اطلاعات کافی در مورد ورزش ، ۰۱/۵۳ درصد عدم علاقه به ورزش ، ۸۲/۴۳ درصد مخالفت والدین بود .
اصفهانی ( ۱۳۸۰) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “تاثیر ورزش بر سلامت روانی در بعد جسمانی ، اضطراب و اختلال خواب ، کارکرد اجتماعی و افسردگی بر دانشجویان دانشگاه الزهراء (ع)” انجام داد . در این تحقیق آزمودنی ها ۲۶۰ نفر بوده و مقایسه دو جامعه ورزشکار و غیر ورزشکار بود . نتایج حاصل از این تحقیق بین علائم جسمانی ، اضطراب ، اختلال خواب ، اختلال کارکرد اجتماعی و افسردگی در دو گروه دانشجویان ( ورزشکار و غیر ورزشکار ) تفاوت معنی داری مشاهده گردید . همچنین دانشجویان دانشکده تربیت بدنی نسبت به سایر دانشجویان در سلامت روانی و مقیاس های چهارگانه آن در وضعیت مطلوب تری قرار داشتند .
شارع پور ( ۱۳۸۱ ) در پژوهش خود به “بررسی عوامل موثر بر گرایش دانشجویان دختر و پسر نسبت به ورزش در گذران اوقات فراغت” پرداخت که متغیرهای فردی نظیر سن ، جنس ، وضعیت اقتصادی و درآمد همبستگی چندانی با مشارکت و گرایش دانشجویان به ورزش ندارند . پاداش های ادراک شده نظیر مقام ، منزلت و پاداش های مادی نیز فاقد همبستگی قوی با دو متغیر فوق ( مشارکت و گرایش ) می باشند . در مقابل متغیرهای موقعیتی و محیطی نظیر نهادهای اجتماعی و بخصوص گروه دوستان دارای همبستگی قوی با مشارکت ورزشی و گرایش به ورزش می باشند . این نتایج بر نقش تجربه پیش دانشگاهی در تداوم مشارکت ورزشی دانشجویان ، تاکید دارد . به طوری که اغلب دانشجویان که اکنون به ورزش می پردازند ، در سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگی فعالیت ورزشی خود را شروع نموده اند . این یافته ها دلالت بر اهمیت ورزش در مدارس و پیش از ورود به مرحله آموزش عالی دارد .
کریمیان ( ۱۳۸۲ ) در رساله دکتری خود “توصیف برنامه ها ، تشکیلات ، نیروی انسانی ، بودجه و امکانات فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها از دیدگاه مدیران و ارائه راهکارهای اجرایی” اعلام می کند که بین تعداد نیروی انسانی ، مدرک تحصیلی مدیران فوق برنامه ورزشی و کل بودجه هزینه شده با تعداد دانشجویان شرکت کننده در مسابقات رابطه معناداری وجود دارد . با افزایش سابقه مدیریت مدیران فوق برنامه ورزشی ، میزان فعالیت دانشگاه ها در زمینه برگزاری مسابقات ورزشی ، افزایش می یابد . بین سابقه مدیران و تعداد کلاس های آموزشی ورزشی رابطه معکوس وجود دارد . بین مساحت اماکن و تاسیسات ورزشی با میزان فعالیت های تفریحی – فراغتی رابطه مستقیم وجود دارد . با افزایش میزان سابقه خدمت مدیران فوق برنامه ورزشی میزان فعالیت های تفریحی – فراغتی کاهش یافته است .
کریمیان و تندنویس ( ۱۳۸۳ ) در پژوهشی با “عنوان روابط نیروی انسانی ، بودجه هزینه شده ، مساحت اماکن و تاسیسات بر افزایش فعالیت های فوق برنامه ورزشی دانشگاه ها” اعلام نمودند که بین تعداد نیروی انسانی ، مدرک تحصیلی مدیران فوق برنامه ورزشی و کل بودجه هزینه شده با تعداد کل دانشجویان شرکت کننده در مسابقات رابطه معناداری وجود دارد . با افزایش میزان سابقه مدیریت مدیران فوق برنامه ورزشی ، میزان فعالیت دانشگاه ها در زمینه برگزاری مسابقات افزایش می یابد . بین سابقه مدیریت مدیران و تعداد کلاس های آموزشی ( یادگیری ) رابطه معکوس وجود دارد . بین مساحت اماکن و تاسیسات ورزشی با میزان فعالیت های تفریحی – فراغتی دانشجویان رابطه مستقیم وجود بوده و رابطه بین سابقه خدمت مدیران فوق برنامه ورزشی با میزان فعالیت های تفریحی – فراغتی معکوس می باشد .
خداداد کاشی ( ۱۳۸۴ ) در رساله دکتری خود به “تعیین اثربخشی فعالیت های ورزشی فوق برنامه بین دانشجویان دانشگاه های تهران” پرداخت و دریافت که ، بین اثربخشی فعالیت های ورزشی فوق برنامه دانشگاه های مختلف تفاوت معنی داری وجود دارد ، و بین میزان اثربخشی فعالیت های ورزشی فوق برنامه با سایر عوامل رابطه معناداری مشاهده نشد و بیشترین اثربخشی مربوط به فعالیت های ورزشی فوق برنامه دانشگاه تربیت معلم تهران بود .
رحمانی و همکاران ( ۱۳۸۵ ) در پژوهش خود با عنوان “نقش ورزش در گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی تاکستان” اعلام کردند که میانگین اوقات فراغت دانشجویان روزانه ۴ ساعت بوده و تماشای تلویزیون ، گوش دادن به موسیقی ، هم صحبتی با دوستان ، مطالعه غیر درسی ، ورزش کردن و استفاده از رایانه این زمان را تشکیل می داد . اما فعالیت های مورد علاقه به ترتیب شامل استفاده از رایانه ، ورزش کردن و گوش دادن به موسیقی بود . ورزش در اوقات فراغت پسران در رتبه دوم و برای دختران در رتبه نهم قرار داشت . همچنین ۲۶/۲ درصد دختران و ۱۱/۵ درصد پسران اصلا” ورزش نمی کردند . رشته های ورزشی مورد علاقه پسران به ترتیب : فوتبال ، شنا ، بدنسازی ، کوهنوردی ، پیاده روی و والیبال ، و برای دختران شامل شنا ، پیاده روی ، اسب سواری ، والیبال ، کوهنوردی و دویدن بود . فعالیت های غیر حرکتی سهم عمده ای در اوقات فراغت داشته و در این میان نقش ورزش بسیار کم رنگ می باشد و عواملی مانند وضعیت های فرهنگی – اجتماعی باعث شده تا فعالیت های فراغتی بین دانشجویان پسر و دختر متفاوت باشد .
باورساد ( ۱۳۸۷ ) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود به “بررسی رضایتمندی دانشجویان از فعالیت های فوق برنامه ورزشی خوابگاه های دانشگاه تهران” پرداخت و اعلام نمود بین میزان رضایتمندی دانشجویان دختر و پسر و بین میزان رضایتمندی دانشجویان مقاطع مختلف تحصیلی از فعالیت های فوق برنامه ورزشی خوابگاه های دانشگاه تهران تفاوت معنی داری وجود دارد ، اما بین میزان رضایتمندی دانشجویان رشته های مختلف تحصیلی و همچنین بین میزان رضایتمندی دانشجویان ورودی های مختلف تحصیلی از فعالیت های فوق برنامه ورزشی خوابگاه های دانشگاه تهران تفاوت معنی داری وجود ندارد .
عزیزی و همکاران (۱۳۸۷) در تحقیق خود “بررسی نگرش دانشجویان ساکن در خوابگاه های دانشگاه تهران به ورزش همگانی” به نتیجه رسیدند که ۱/۷۳ درصد کل دانشجویان در فعالیت های ورزش همگانی مشارکت و ۹/۲۶ درصد نیز در هیچ گونه فعالیت ورزشی مشارکت نمی کنند . موانع و محدودیت های مشارکت دانشجویان به ترتیب مشغلهء زیاد ، پرداختن به مسائل دیگر ، تنبلی و بی حوصلگی بود . عوامل تشویق و ترغیب دانشجویان به ترتیب اولویت شامل تناسب اندام ، کسب نشاط و لذت و حفظ تندرستی بود . ۸۲ درصد دانشجویان در حد زیاد از عوامل مثبت ورزش همگانی بر جسم و روان آگاهی داشتند . ۲/۵۳ درصد آنها در حد متوسط و ۷/۳۲ درصد در حد زیاد از فعالیت های ورزش همگانی خوابگاه رضایت داشتند . ۲/۵ درصد دانشجویان در اوقات فراغت به نسبت خیلی زیاد ، ۷/۴۹ درصد در حد زیاد و ۱/۴۵ درصد در حد کم به فعالیت های ورزش همگانی می پرداختند .
حیدری نژاد و لسانی جویباری ( ۱۳۸۷ ) در تحقیقی “بررسی میزان رضایتمندی دانشجویان ساکن در خوابگاه های دانشجویی دانشگاه شهید چمران اهواز از فعالیت های فوق برنامه ورزشی” مورد مطالعه قرار داده و نتایج تحقیق نشان داد که : بین میزان رضایتمندی دانشجویان دختر و پسر از فعالیت های فوق برنامه ورزشی خوابگاه تفاوت معنی داری وجود دارد . بین میزان رضایتمندی دانشجویان رشته های مختلف تحصیلی و همچنین میزان رضایتمندی دانشجویان ورودی سال های مختلف از فعالیت های فوق برنامه ورزشی ، تفاوت معنی داری مشاهده نشد ، لیکن بین میزان رضایتمندی دانشجویان مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از فعالیت های فوق برنامه ، تفاوت معنی دار مشاهده گردید . در مجموع با توجه به تاثیرات مثبت و مهمی که برنامه های ورزشی و تفریحات سالم در زندگی روزانه دانشجویان به ویژه دانشجویان ساکن در خوابگاه ها دارد وباعث نشاط روحی و سلامت جسمی آنان می شود ، مدیران و مسئولان فوق برنامه ورزشی دانشگاه باید در کیفیت ارائه خدمات ، دقت بیشتری نمایند . همچنین جهت بهبود این برنامه ها ، ابتدا نیازسنجی انجام دهند و با توجه بیشتر به علایق و نظرات دانشجویان بتوانند هرچه بیشتر رضایتمندی آنان را فراهم آورند .
رنگرز ( ۱۳۸۸ ) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی میزان رضایتمندی کادر فنی و کشتی گیران تیم های ملی از خانه کشتی ایران” پرداخت و نتایج نشان داد که کادر فنی تیم های ملی کشتی کشور و کشتی گیران تیم های ملی از حوزه مدیریت و امکانات خانه کشتی رضایت دارند . اما از حوزه عمومی رضایت ندارند . بین میزان رضایت کادر فنی و کشتی گیران تیم های ملی از حوزه مدیریت و امکانات خانه کشتی ایران تفاوت معنی داری وجود دارد . بین میزان رضایت کادر فنی و کشتی گیران تیم های ملی کشتی کشور از حوزه عمومی خانه کشتی ایران تفاوت معنی داری وجود ندارد .
موسوی ( ۱۳۸۷ ) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “ارزیابی اثربخشی برنامه های ورزشی فوق برنامه دانشگاه های آزاد منطقه ۸ ” پرداخته و دریافت که برنامه های ورزشی فوق برنامه در واحد قم و تهران پزشکی بیشترین اثربخشی و در قزوین کمترین اثربخشی را داشته و این تفاوت معنی دار بوده است . موفقیت تحصیلی دانشجویان متاثر از شرکت آنان در فعالیت های ورزشی فوق برنامه بوده و این تفاوت معنی دار بوده است . بین جنسیت و شرکت آزمودنی ها در فعالیت های فوق برنامه ورزشی ارتباط معنی داری نبوده است ، همچنین بین میزان رضایت دانشجویان و شرکت آنان در برنامه های ورزشی فوق برنامه نیز تفاوت معنی داری مشاهده نشده است . دانشجویان رشته های علوم انسانی بیش از سایر دانشجویان در فعالیت های فوق برنامه ورزشی حضور داشته اند .

(نمودارهای ۴-۱۱ رابطه اندازه شرکت با متغیرهای میزان هموارسازی سود تقسیمی براساس مدل های ۱و۲ تحقیق)
همانطور که در نمودار­های فوق می­توان مشاهده کرد رابطه اندازه شرکت (Size) با متغیر هموارسازی سود تقسیمی بر اساس مدل لینتنر (SOA I ) به شکل مثبت مشاهده می­ شود و رابطه این متغیر با میزان هموارسازی سود تقسیمی بر اساس مدل مبتنی بر سود تقسیمی هدف (SOA II ) به صورت خطی مستقیم و فاقد جهت­گیری خاصی ملاحظه می­ شود.
۴-۵ تجزیه و تحلیل مدل های تحقیق
همانطور که در فصل سوم ذکر شد، در این تحقیق سعی شده است تا به بررسی عوامل تاثیرگذار (عوامل داخلی شرکت و عوامل مرتبط با صنعت) بر هموارسازی سود تقسیمی در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شود. برای بررسی دقیق تاثیر متغیرهای مختلف بر میزان هموارسازی سود تقسیمی، ابتدا با بهره گرفتن از آزمون­های مبتنی بر مقایسه میانگین، به بررسی وضعیت هر یک از متغیرهای تحقیق در گروه ­های مختلف (از لحاظ درجه هموارسازی سود تقسیمی) پرداخته و سپس بوسیله مدل­های رگرسیونی به بررسی فرضیات تحقیق پرداخته شده و با بهره گرفتن از ضریب همبستگی وجود رابطه بین متغیرهای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۴-۵-۱ بررسی وضعیت هر یک از متغیرها در گروه ­های مختلف
در این بخش به بررسی وضعیت هر یک از متغیرهای احتمالی تاثیرگذار بر میزان هموارسازی سود تقسیمی در شرکت­هایی با وضعیت متفاوت از نظر درجه هموارسازی اعمال شده پرداخته شده است. بدین منظور هر یک از شرکت­های نمونه تحقیق را بر اساس میزان هموارسازی سود تقسیمی و بر اساس چارک­ آنها، به چهار گروه به ترتیب از کمترین تا بیشترین درجه هموارسازی سود تقسیمی گروه­بندی نموده و سپس به بررسی وضعیت هر یک از متغیرهای تاثیرگذار، در دو بخش متغیرهای مربوط به شرکت و متغیرهای مربوط به صنعت، در هر یک از گروه ­های چهارگانه پرداخته شده که نتایج بدست آمده به شرح جدول زیر است:
(جدول ۴-۷ نمایه الف)
(جدول ۴-۸ نمایه ب)
در جدول فوق ستون­های دوم تا پنجم به ترتیب بیانگر میانگین متغیرهای مورد بررسی در هر یک از چهار گروه مورد بررسی می­باشد که به ترتیب دارای کمترین تا بیشترین سطح هموارسازی سود تقسیمی می­باشد. ستون ششم و هفتم نیز نشان دهنده مقدار آماره F و سطح معناداری (Prob) تفاوت بین گروه ­های مختلف است. نتایج بدست آمده به شرح فوق نشان می­دهد که در بخش نخست (Panel A) مربوط به گروه­بندی شرکت­ها بر اساس هموارسازی سود تقسیمی مبتنی بر مدل لینتنر (SOA I) می­باشد. نتایج بدست آمده نشان می­دهد که متغیرهای نسبت نگهداشت وجوه نقد (Cash)، نسبت تقسیم سود (DivLVL)، میزان دارایی­ های ثابت مشهود (Tang) و سن شرکت (Age) در سطح اطمینان ۹۵% در بین گروه ­های مختلف از نظر هموارسازی سود تقسیمی دارای تفاوت معنادار هستند. به عبارت دیگر این نتیجه نشان می­دهد که متغیرهای یاد شده بر میزان هموارسازی سود تقسیمی تاثیرگذار بوده ­اند بطوری که مقادیر هر یک از این متغیرها در مجموع در گروه­هایی که از لحاظ میزان هموارسازی سود تقسیمی در وضعیت متفاوتی قرار دارند، متفاوت است. دیگر نتایج بدست آمده نشان می­دهد که متغیرهای نوسان بازده سهام (Return_VOL)، نوسان سود (EBIT_VOL) و جریانات نقدی آزاد (FrCash) با وجود عدم معناداری در سطح اطمینان ۹۵% ، در سطح اطمینان ۹۰% معنادار بوده ­اند.
نتایج بدست آمده در بخش دوم جدول فوق (Panel B) که مربوط به گروه­بندی شرکت­ها بر اساس متغیر هموارسازی سود تقسیمی مبتنی بر مدل سود هدف (SOA II) می­باشد نشان می­دهد که متغیرهای نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام (MB)،جریانات نقدی آزاد (FrCash) گردش سهام (Turnover)، اندازه شرکت (Size) و سن شرکت (Age) در مجموع در گروه ­های مختلف، از نظر هموارسازی سود تقسیمی، دارای تفاوت معنادار و قابل توجه هستند. دیگر نتایج بدست آمده نشان می­دهد که متغیر نوسان سود (EBIT_VOL) با وجود عدم معناداری در سطح اطمینان ۹۵% ، در سطح اطمینان ۹۰% معنادار می­باشد اما سایر متغیرها از معناداری خاصی برخوردار نیستند.
(جدول ۴-۹ نمایه الف- مدل ۱.)
(جدول ۴-۱۰ نمایه ب- مدل ۲.)
در جدول فوق به بررسی وضعیت متغیرهای مربوط به صنعت بر هموارسازی سود تقسیمی پرداخته شده است. نتایج بدست آمده در بخش اول و دوم جدول فوق نشان می­دهد که میزان رقابت در بازار محصولات (HHI) تاثیری معنادار بر میزان هموارسازی سود تقسیمی داشته است. این نتیجه در واقع گویای آن است که میزان رقابت در بازار محصولات، در میان گروه ­های متفاوت از نظر میزان هموارسازی سود تقسیمی، متفاوت است و این بدان معناست که رقابت در بازار محصولات احتمالاً تاثیر معناداری بر هموارسازی سود تقسیمی دارد. دیگر نتایج بدست آمده نشان می­دهد که متغیر نوسان در بازده سهام حاضر در صنعت (ind_Return_VOL)، به عنوان یکی دیگر از متغیرهای مرتبط با صنعت، در مجموع در گروه ­های مختلف، از نظر هموارسازی سود تقسیمی، دارای تفاوت معنادار و قابل توجه نیست و احتمالاً این متغیر بر هموارسازی سود تقسیمی تاثیر معناداری ندارد.
۴-۵-۲ آزمون فرضیات تحقیق با بهره گرفتن از مدل های رگرسیونی تحقیق
با توجه به اینکه در این تحقیق در پی بررسی تاثیر عوامل مربوط به شرکت و عوامل مرتبط با صنعتی که شرکت در آن فعالیت دارد بر هموارسازی سود تقسیمی (بر اساس مدل­های لینتنر و مدل مبتنی بر سود هدف) هستیم، در بخش­­های زیر ابتدا نتایج بدست آمده از مدل­های تحقیق در دو بخش عوامل مربوط به شرکت و نیز عوامل مربوط به صنعت با بهره گرفتن از مدل لینتنر (جهت سنجش هموارسازی سود تقسیمی) عنوان شده و سپس نتایج مدل­های یاد شده بر اساس مدل سود تقسیمی هدف به عنوان معیار سنجش هموارسازی سود تقسیمی ذکر شده که به شرح بخش­های زیر است:
در این تحقیق سعی شده تا با بهره گرفتن از رویکرد داده ­های ترکیبی (پانل) به بررسی تاثیر عوامل داخلی و عوامل مرتبط با صنعت بر هموارسازی سود تقسیمی شرکت­های پذیرفته شده در بورس تهران پرداخته شود. داده ­های ترکیبی^[۶۲] (پانل) مجموعه ­ای از داده ­ها هستند که شامل چند مقطع و چند دوره زمانی می­باشد. مقطع می ­تواند بیانگر گروه­ ها، شرکت­ها و صنایع باشد. در واقع داده ­های ترکیبی (پانل)، تلفیقی از داده ­های مقطعی و سری زمانی هستند (سوری، ۱۳۹۱).
مدل­های رگرسیونی داده ­های ترکیبی خود شامل سه الگوی متفاوت می‌باشد که عبارتند از:
الف) مدل تجمیعی^[۶۳] Y_it = β′X_it + α + ε_it
این مدل با روش OLS قابل برآورد است و نتایج تخمین­های آن سازگار و کارا خواهد بود.
ب) مدل اثرات ثابت^[۶۴] Y_it = β′X_it + α_i + ε_it
در مدل اثرات ثابت به هر گروه یک مقدار ثابت مانند α_i اختصاص داده می­ شود. مقدار ثابت مذکور در طول زمان تغییری نمی­کند اما از یک گروه به گروه دیگر دچار تغییر می­ شود.
ج) مدل اثرات تصادفی^[۶۵] Y_it = β′X_it + α + u_i + ε_it
در رویکرد تصادفی تصریح می­ شود که u_i عنصر تصادفی مختص هر گروه است.
جهت برآورد خط رگرسیون از داده‌های ترکیبی، مدل تجمیعی ضریب ثابت مشترکی را برای تمام اعضای داده‌های ترکیبی در نظر می‌گیرد(α_i = α)، مدل اثرات ثابت ضریب ثابت‌های متفاوتی برای هر عضو داده‌های ترکیبی برآورد می‌کند(α_i ≠ α_j) و در مدل اثرات تصادفی ضریب ثابت‌ها برای اعضای داده‌های ترکیبی به صورت متغیر تصادفی هستند (α_it = α + u_it).
برای انتخاب بهترین روش تخمین مدل، ابتدا بایستی مدل مناسب تحقیق مشخص گردد. برای تعیین مدل مناسب برای تخمین داده ­های ترکیبی به شرح زیر عمل می­ شود:
۱) با بهره گرفتن از آزمون F (که به آزمون چاو، آزمون F لیمر و آزمون F تعمیم یافته نیز مشهور است) مشخص می­ شود که داده ­ها از الگوی تجمیعی پیروی می­ کنند و یا اینکه دارای اثرات ثابت هستند.
ابتدا باید ببینیم استفاده از الگوی رگرسیون تجمیعی بهتر است یا اینکه الگوی مدل دارای اثرات ثابت است که این امر با بهره گرفتن از آزمون F صورت می­گیرد. در این حالت آزمون می­کنیم که آیا اثرات گروهی متفاوت هستند (یعنی α_i ها متفاوتند) و یا یکسان (یعنی α_i ها برابرند). بدین منظور از مدل­های رگرسیونی زیر استفاده می­ شود:
FE:
Pooled:
در دو مدل فوق، اولین رگرسیون FE است که تفاوت­های درون گروهی را لحاظ می­ کند و لذا آن را رگرسیون غیرمقید می­نامند. رگرسیون دومی تجمیعی است که تفاوت­های گروهی را در نظر نمی­گیرد. و ها را یکسان فرض می­ کند و لذا آن را رگرسیون مقید می­نامند. برای هر یک از معادلات R² را محاسبه کرده و نسبت F را به شرح زیر تشکیل می­دهیم.
که در آن ضریب تعیین مدل رگرسیون با اثرات ثابت، ضریب تعیین مدل رگرسیون تجمیعی، n تعداد مشاهدات مقطعی، t تعداد سال­های تحقیق و k تعداد متغیرهای توضیحی (تخمین زننده­ها) هستند.
بزرگ بودن F بدان معناست که فرضیهH₀ (مبنی بر برابری ضرایب با هم) رد می­ شود و لذا اثرات ثابت، معنادار است و ها یکسان نیستند و به عبارتی تفاوت­های مربوط به گروه­ ها و زمان­ها معنادار است.
فرض صفر و فرض مقابل آن در این آزمون بدین شکل است:
H₀: α_۱ = α_۲ = α_۳ =…= α_n تمام عرض از مبداها باهم برابرند (الگوی تجمیعی)
H₁: α_r ≠ α_s , r≠s (حداقل یکی از عرض از مبداها با بقیه متفاوت است (الگوی اثرات ثابت
در صورتی که احتمال آماره های F و کای مربع بزرگتر از ۵ درصد باشد فرضیه صفر پذیرفته می­ شود و مدل تجمیعی ارجح است و در غیر این صورت مدل اثرات ثابت.
۲) در صورتی که برابر نتایج آزمون F مشخص شود مدل اثرات ثابت دارد، با بهره گرفتن از آزمون هاسمن تصادفی بودن یا نبودن این اثرات ثابت مورد بررسی قرار می­گیرد.
در صورتی که در آزمون F فرضیه صفر رد شود (به عبارتی فرض الگوی اثرات ثابت پذیرفته شود)، باید جهت تعیین مدل ارجح از بین مدل­های اثرات ثابت و اثرات تصادفی از آزمون هاسمن استفاده می شود.
H₀: بین اثرات فردی و متغیرهای توضیحی همبستگی وجود ندارد (الگوی اثرات تصادفی)
H₁: بین اثرات فردی و متغیرهای توضیحی همبستگی وجود دارد (الگوی اثرات ثابت)
۴-۵-۲-۱ بررسی تاثیر عوامل مربوط به شرکت بر هموارسازی سود تقسیمی (مدل لینتنر)
نتایج حاصل از مدل نخست تحقیق، که مربوط به بررسی تاثیر عوامل مربوط به شرکت بر میزان هموارسازی سود تقسیمی اعمال شده (بر اساس مدل لینتنر)، به شرح زیر است:
اولین گام در تحلیل مدل­ فوق، بررسی معنادار بودن کلیت مدل است تا در صورت معناداری، مدل فوق برازش شده و با توجه به نتایج بدست آمده در خصوص نحوه تاثیرگذاری هر یک از عوامل مرتبط با شرکت بر میزان هموارسازی سود تقسیمی اظهار نظر نمود. به عبارت دیگر با تحلیل واریانس رگرسیون در خصوص وجود رابطه خطی بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته اظهار نظر نموده تا در صورت وجود رابطه خطی، از مدل­های رگرسیون خطی جهت برازش مدل استفاده نموده و در غیر این صورت و عدم وجود رابطه خطی از مدل­های دیگری همچون رگرسیون سهمی، لگاریتمی، معکوس و … استفاده کرد.
بنابراین فرضیه­ای که در خصوص وجود رابطه خطی (معناداری) مدل تحقیق باید آزمون شود به شرح زیر می­باشد:

پس از اطمینان از معناداری مدل، برای برآورد ضرایب متغیرهای مستقل تحقیق می‌توان فرض­های زیر را با بهره گرفتن از آماره‌های t – جزئی انجام داد. فرض صفر متغیرهای مستقل و فرض صفر برای عرض از مبدا ( مقدار ثابت) به صورت زیر است:

و برای میزان ارتباط متغیرهای مستقل به صورت زیر نوشته می‌شود:

بعد از فرار از بلخ یا متواری شدن در همانجا ظاهراً چندی در خفا کار می کرد ومقرش معلوم نبود^[35] وفقط جمعی خواص جای او را می دانستند، چنان که از بعضی اشعار او استنباط می شود ودر کتاب وجه دین هم گوید که حجت ها از انظار پوشیده اند ولی معلوم می شود عاقبت مجبور به مهاجرت وقرار گرفتن در یک مرکز معینی شده ولهذا به مازندران پناه برد^[36] وشاید به مناسبت اینکه امرای گرگان واسپهبدان طبرستان شیعی مذهب بودند وی نیز مانند سلف خود فردوسی بدان دیار و به حمایت بزرگان آن سامان روی آورد ومخصوصا بعید نیست که به واسطه انتشار دعوت اسمعیلیه در مازندران ابتدا ناصر خسرو وبعدها حسن صباح آنجا را مرکز اعمال خود گزیده بودند او در مازندران چنان که آقای غنی زاده اشاره کرده از اشعار ذیل استنباط می شود که گوید:«گرچه مرا اصل خراسانی است* از پس پیری ومهی وسری* دوستی عترت وخانه رسول* کرد مرا یمکی ومازندری». در کتاب بیان الادیان نیز در باب مذهب ناصریه که منسوب به ناصر خسرو بود گوید که «بسیار کس از اهل طبرستان از راه برفته وآن مذهب بگرفته» که مؤید بودن حکیم در مازندران است ولی در روایات و تذکره ها هیچ جا جز تذکره الشعرای دولتشاه ذکری از رفتن ناصر خسرو به مازندران نیست. دولتشاه مقر او را رستمدار وگیلان ذکر می کند.
معلوم نیست که ناصر خسرو چه مدتی در دیار طبرستان بوده وقبل از آن وبعد از آن تا رسیدن به بدخشان کجاها بوده است بعضی مؤلفین مثل دولتشاه ناصر خسرو را بعداز مازندران مدتی مقیم نیشابور می نویسند در «سرگذشت شخصی» نیز حکایت او در نیشابور مندرج است اگر نسخه صحیح محل اقامت در دبستان المذاهب نیز شادیاخ بوده باشد، چنان که اته نقل می کند ومقصود از شادیاخ هم شادیاخ نیشابور باشد نه شادیاخ بلخ در آن صورت ممکن است فرض کرد که چنان که دولتشاه می گوید وی از مازندران به نیشابور رفته باشد که همسفر قدیمش امام موفق آنجا مرجع نافذ بوده است .^[37] از بعضی قران هم به نظر بعید نمی آید که ثانیاً به بلخ یا حوالی آن عودت کرده وبعدها باز از آنجا مجبور به فرار،به طرف مشرق شده وبه قول جامع التواریخ به سمنگان^[38](سمنجان به کسر سین ومیم در کتب عربی) وبه قول مشهور به یمگان پناه برده است به هر حال ممکن است میل به نزدیکی به خراسان که هم وطن خود وهم«جزیرۀ» مأموریت او بود از یک طرف ومأمن گزیدن در یکی از قلاع جبال مستحکم ومنبع از طرف دیگر او را به قصبه یا قلعه یمگان در اقصای خاک بدخشان کشید که به قول قزوینی در آثار البلاد، شهری حصین بود در وسط کوه ها در نزدیکی بدخشان که به واسطه صعوبت مسالک آن احدی را قدرت تسخیر آن نبوده واز قرار معلوم تا آخر عمر در این قصبه مستقر وبه اداره کار دعوت فاطمی در خراسان مشتغل بوده است تصرف قلاع محکم وصعب المنال در قلل جبال ظاهراً در آن اوقات یکی از نقشه های دعات فاطمی در شرق بوده واحمدبن عبدالماک بن عظاش که خود وپدرش هر دو معاصر وهم قطار ناصر خسرو و حجت اصفهان وآذربایجان بودند در شاهدز اصفهان وحسین قائنی در قهستان وحسن بن صباح در رودبار^[39] نیز فن جنگی پیشرو دانشمند وحکیم خود را تقلید می کردند دبستان المذاهب گوید خوف وهراس بر ناصر خسرو استیلا یافته در جبلی از جبال بدخشان نهان گشت حاجی خلیفه درتقویم التواریخ فرار ناصر را از بلخ و ورود او را به یمگان در سنه 456 ثبت می کند این تاریخی برای خروج یا فرار او از بلخ درست در نمی آید چه قبل از تالیف کتاب زادالمسافرین در سنه 453 وی را از خانمان خویش رانده و آواره کرده بودند.^[40] چنان که در آن کتاب گوید:«….تا جهال امت که ما را بد دین می خواندند وبرما غلبه کردند واز مسکن وشهر خویش ما را براندند سوی کسانی که از عقلا مر این کتاب ما را تأمل کند نکوهیده شوند»ولی شاید تاریخ مزبور برای ورود او به یمگان صحیح باشد اگر چه اته را عقیده بر آن است که این تاریخ را حاجی خلیفه یا صاحب مأخذی که آن مولف از او اخذ کرده است از «سرگذشت شخصی» یعنی تاریخ زندگی مجعول منسوب به خود ناصر به حساب استخراج کرده است، یعنی چون در آنجا ذکر شده که ناصر بیست وپنج سال در یمگان ماند، این مدت را از 481 سال که تاریخ وفات اوست تفریق کرده ومبدا ورود به یمگان را تعیین کرده است که در این صورت بی اعتبار خواهد بود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از آن طرف اته از بیت ذیل که از روی یک نسخه خطی نقل می کند:
چون فکندندم در این زندان وبند زیر بار تن بماندم شصت سال
استدلال می کند که ناصر خسرو در ورود به یمگان شصت ساله بود یعنی در سنه 453 یا 454 به آنجا رفته است علاوه بر این ابیات ذیل را از قصیده صفحه 96-97 دیوان که گوید:
ارجو که زود سخت به فوجی سپیدپوش کینه کشد خدای زفوجی سیه سلب
وان آفتاب آل پیمبر کند به تیغ خون پدرز گرسنه عباسیان طلب
وزخون خلق خاک زمین حله گون شود از بهر دین حق ز بغداد تا حلب
وز مغرب آفتاب چو سرزد مترس اگر بیرون کنی تو نیز به یمگان سرازسرب
اشاره به تسلط ارسلان بساسیری در بغداد واظهار بیعت فاطمیان می داند که اگر چه با دخول سلطان سلجوقی طغرل بیگ به بغداد هنوز تا سنه 452 یا حتی 453 به بدخشان نرسیده بوده است و به این دلایل وقرائن دیگری که ظاهراً از لفظ «شادیاخ» در نسخه دسترس او از دبستان المذاهب استخراج کرده اته صریحاً ادعا نموده که ناصر خسرو از بلخ گریخته در نیشابور در عزلت وانزوا به سر می برد تا وقتی که در سنه 452و 453 از آنجا نیز مجبور به خروج شده وبه یمگان رفت نگارنده این سطور گمان می کند که با آنکه بیرون کردن ناصر خسرو از بلخ قطعاً قبل از سنه 453 واقع شده دلیل کافی وقوی بر رد قول تقویم التواریخ که ورود او را به یمگان در سنه 456 قرار می دهد در دست نیست. وهیچ قصیده ای به نظر نرسیده که اسم یمگان وسن ناصر در آن جمع شده باشد جامع التواریخ ودبستان المذاهب اقامت ناصر را در یمگان 20 سال شمرده اند که در آن صورت هجرت وی به آنجا بر فرض وفات او در سنه 481 به سال 461 می افتد واین فقره با اقوال خود او که در شصت ودوسالگی خود از یمگان حرف می زند منافی است خود شاعر در یکی از قصاید خود گوید«پانزده سال برآمد که به یمگانم» که دلیل توقف طولانی وی در آنجاست وچنان که معروف است همانجا نیز وفات یافته ومدفنش مدت ها در آنجا معروف بوده وبه قول بعضی سیاحین هنوز هم در آنجا مردم قبر او را نشان می دهند دولتشاه نیز گوید:«قبر شریف حکیم ناصر در دره یمگان است که آن موضع از اعمال بدخشان است» وعجب آنکه از تاثیر دعوت آن حکیم سخنور وصاحب نفس هنوز در خود بدخشان ونواحی مجاور آن خطه و در خوقند وقراتکین وساری قول و وخان ویاسین وهمچنین در یکی از نواحی بلخ ودر دره های جلال آباد وکمار در کافرستان وظاهراً در بخارای کهنه نیز اسمعیلیه وجود دارند وشاید امروز وجود جماعت اسمعیلیه در اطراف نیشابور نیز ارتباطی با تعلیمات وتلقینات آن حکیم داشته باشد چه اگر اقامت ناصر خسرو در شادیاخ نیشابور واشتغال او به دعوت، مدرک صحیحی داشته باشد در آن صورت بازماندن اثری از آن تلقینات بعید نیست مخصوصا قسمت بزرگی از اسمعیلیان ایران ناصریه نامیده می شدند به نسبت ناصر خسرو چنان که صاحب کتاب بیان الادیان که چهارسال بعد از وفات ناصر خسرو تالیف شده وخود معاصر ناصر بوده گوید«الناصریه اصحاب ناصر خسرو و او ملعونی عظیم بوده است وصاحب تصانیف…» ونیز گوید«… به یمگان مقام داشت وآن خلق راازراه ببرد وآن طریقت او آنجا برخاست .»
اخراج ناصر خسرو از وطن خود وسختگیری وتهدید وبدگوئی ونفرین وطعن ولعن وهر گونه که به او وارد آمد او را خیلی متاثر نموده واز این ستم ها ومظلومیت وبیچارگی و آوارگی و محبوسی خود در تنگنای دره یمگان اغلب می نالد واز جفای روزگار وبدحالی وسختی زندگی وبی خانمانی وتنهائی وناراحتی خود در آن « زندان» ومخصوصاً از غربت شکایت دلسوز می کند اغلب از اینکه حتی دوستان وخویشان وی نیز از او بریده اند خیلی اظهار تالم می کند ونیز از اینکه بعد از وی حال«دیار» او یعنی بلخ وخانه او در آنجا وباغ ها وعماراتش وبرادرش ودوستانش چگونه شده وآیا هنوز آن آبادی ها برجاست ویا خراب وپاشیده شده اظهار نگرانی می کند وبه وسیله باد به قوم خود پیام می دهد و با آنها بت شکنی کرده واز درد دل وحال زار خود خبر می دهد وحتی گوید پس از جلای وطن چندی مانند مویه گران گریسته است واز غم غربت پژمرده وزرد چهره وآشفته ودلفکار شده ولی با وجود این همه جا گوید که این مصائب وسختی ها اختیاری است ودر راه دین آن را تحمل می کند ورنه عاجز از تحصیل جاه وعزت نیست واگر از راه خود برگردد همه گونه عزت و مقام در پیش امراء وی را مسلم است وگاهی هم اظهار امید می کند که« دین حق» غلبه کرده شوکت وعزت او به اضافه برگردد.^[41]
ظاهراً مادامی که در اوایل امر حقیقت حال وکار وعقاید او معلوم ومعروف نبوده به واسطه معروفیت وفضل ومقام علم وسخنوری که داشته میان خاص وعام محترم بود ولی بعد از اطلاع مردم وفقها بر حقیقت حال او از وی رمان شده ودوری جسته وحذر کردند وحتی چنان که از یک بیت مستفاد می شود گویا مخصوصاً همان کسی یا کسانی که به انکار وی برخاسته وطعن بر وی کرده وشاید باعث فتنه شدند سابقاً با او مراوده واتصال داشتند .در واقع آنچه از اشعار او استنباط می شود حالت مطرود ومبغوض بودن او از طرف پیروان مذهب غالب ورسمی چندان کمتر از آنچه در افسانه راجع به حکایت کفشدوز نیشابور ودر سر سوفار آوردن قطعه گوشت شاگرد ناصر خسرو در «سرگذشت شخصی» مجعول ذکر شده نبوده است وشبیه به حالت مرتدهای تکفی شده ومهدور الدم پنجاه سال قبل بود خلیفه عباسی در بغداد وخان ترک در کاشغر به او بد می گفتند ، امیر خراسان و«شاه سجستان ومیر ختلان» از او متنفر«ترک وتازی وعراقی وخراسانی» دشمن او بودند ومردم« از نام ونشان وی سخت می ترسیدند» ومانند« مار گزنده» از او هراسان بوده ودوری می جستند ودر واقع امرای ترک وفقهای سنی ظاهری وپیروان خلیفه بغداد وعامه ناس به قول معروف سایه او را با شمشیر می زدند وبرسر منابر او را لعن می کردند و وی را «رافضی وقرمطی ومعتزلی» خوانده مهدورالدم می دانستند وصد هزاران دشمن پیدا کرده بود وبه قول خودش در خراسان کسی نماند که قصد جان ومال او را نکرده وهمه گونه آزار بر او روا نداشته باشد. «آزاد وبنده وپسر ودختر وپیر وجوان وطفل به گهواره » وی را « نشانه بیغاره» یعنی سرزنش ونکوهش کردند ولهذا« از اهل خراسان صغیر وکبیر» می نالد و«قلیل وکثیر» انها را دشمن خود می خواند معذلک از اشارات اشعار او همه جا استنباط می شود که گودی دشمنان او از حکام ورجال خراسان ، از اینکه چنان حکیم فاضل و دبیر شاعری طریقه بدعت گرفته وبه این جهت از دست آنها رفته متاسف بوده اند وبه قول خودش «رجال خراسان گاه وبیگاه عشاق مقال» او بوده اند وشاید اغلب وی را به ترک طریقه خود وعودت به وطن دعوت کرده و وعده همه گونه عزت ومقام وتقرب درگاه به او می دادند ولی وی با وجود نهایت اشتیاق به دیدار وطن وتالم بی اندازه از هجران آن وغربت چنان که از حسب حال وآه وناله دلسوز او در این باب دیده می شود محض ثبات وپافشاری در دین به عودت تن در نمی داد.
بعید نیست که ناصر خسرو در زمان توقف در یمگان با جمعی از پیروان خود آنجا نفوذ ومقام ریاستی داشته است وشاید همین فقره موجب اسناد سلطنت به او شده وحتی آثار البلاد او را پادشاه بلخ می خواند که به سبب خروج اهل بلخ بر او در یمگان که قصبه حصینی درمیان کوه ها بود تحصن اختیار کرد ونیز گوید وی درآنجا باغها وقصور وحمام هائی ساخته بوده وشرحی مفصل از این حمام های عجیب طلسم آسا وجادو آمیز ذکر نموده وگوید نظر به روایت حسام الدین ابوالمؤید بن النعمان هنوز این حمام ها در دست اعقاب ناصر خسرو هستند ^[42] ابیاتی نیز در دیوان مشعر بر شاخص بودن وی در یمگان هست ومکرر در اشعار خود از یمگان توصیف میکند وآنجا را دبستان حکمت ومعرفت می خواند با وجود این تقریباً همه جا خود را میان کوه ها در دره وغار وزندان سنگی وحصار وکوهسار پر از سنگ وخار یمگان که آن را «زندان سلیمان» وزمین تنگ وخشک دره وجبال وتلال پر از خار وغار می نامد مغلوب مقهور ومسجون ومحصور ومحبوس مهجور و«متواری ونهان» و« معزول وپنهان» ومفلس ورانده وتنها وهزیمتی وپناهنده وخوار وزار و«بیچاره ومانده در حصار» وبی مونس وبی زوار وبی خویش ویار خوانده واز تاثیر غربت ودور افتادن از وطن وشهر خویش وتنهائی وبی مونسی وبی یاری ناله تلخ می کند ومسلم است که در یمگان اگر هم امنیتی داشته رفاه حال وعز ونعمتی نداشته است چنان که خودش صریحا در اشعار خود می گوید که آنجا مفلس وبینوا بوده ومال ومنال نداشته و وی را آنجا قوم وخویش وآشنائی هم نبوده وفقط فرار از دست دشمنان وی را به آن دره خشک وکوه وتل بی طراوت کشانیده که با همه سختی ها وگرفتاری های طاقت فرسا این حسن را داشته که از تسلط دشمنان وامرای خراسان در آنجا ایمن بوده وآنان دسترس به او نداشتند.^[43] و وی از ترس آزار ولجاج وغوغا وبلکه سوء قصد مخالفین به رعایت حزم از آن دره هیچ بیرون نمی امد وقدم به خارج عموماً وبه خراسان خصوصا نمی گذاشت ^[44]. حتی گاهی در بعضی اشعار به گرسنگی وبرهنگی خود نیز اشاره می کند وچنان که گفته خود را همه جا در زندان تنگ ودره غار آسا که هیچ نوع اسباب راحت ونعمت وحتی مزرعه وکشت وکاری هم نداشته«به بند سخت گرفتار»و«مسجون» ودر زحمت وعذاب نشان می دهد که کسی به آنجا نمی گذرد و وی تنها وپریشان مانده ولی ظاهراً به کلی درویش ومحتاج هم نبوده است اغلب هم خود را در آن تشبیه به اختفای پیغمبر در غار می کند وبعضی اوقات هم « هجرت» خود را بدانجا تشبیه به هجرت آن حضرت ویا تبعید سلمان فارسی از طرف عمربن الخطاب می نماید واز طول اقامتش در یمگان خود را مثل نهالی می شمارد که از خاک کنده شده ودر سنگ یمگان دوباره ریشه انداخته باشد به حدی که از نسبت قبادیانی به نسبت یمگانی تبدیل شهرت کرده وعمر خود را درآن دره خشک وتنگ وپر از خار وسنگ بر سر برده است .
«سرگذشت شخصی» افسانه آمیز کلانتری را رئیس قصبه یمگان می نویسد ولی در موضع دیگر جهانشاه بن گیو نامی را پادشاه یمگان می نامد^[45] اینکه تذکره ها و«سرگذشت شخصی» ناصر خسرو را واقعا در مغازه ای ساکن می پندارد که به گیاه تغذیه می کرد باید مبالغه باشد که از عبارات اشعار وی استخراج کرده اند ورنه دلیل صریحی برای این ادعا در دست نیست بلکه بالعکس در بعضی ابیات حکیم اشاره به عمارت وآبادی « مسکن» خود می کند وازآن اشارات چنین استنباط می شود که در سنه 455 قسمتی از آن محل خراب شده بود ولی پس از یکسال باز به کمال آبادی رسیده بوده است به این مسکن اسم خانه نمی دهد ولهذا تصور می شود که مقصود خانه او در بلخ نبوده ولی از یمگان نیز صحبت نمی کند وسبب خرابی را هم که آفت طبیعی مانند زلزله وغیره ویا دست دشمن بوده ذکر نمی کنند.
شکی نیست که ناصر خسرو در همان زمان خود خیلی معروف ومشهور بوده وصیت علم وفضل وحکمت وهمچنین دعوت او به طریقه اسمعیلی وتشیع همه جا رسیده بود وبا وجود طعن به دین او خاص وعام به فضل وحکمت او معترف بودند وحتی گاهی انحراف او را از دین به فضل مفرط او نسبت می دادند در شعر نیز همان وقت مقام بلندی داشت وبا آنکه غزل سرائی ومدیحه گوئی وهجو مهزل شعرای زمان را سخت تقبیح وخود از این کار به شدت تبری می کند، خود فن شاعری ودبیری را که هنر خود وحرفت قدیمش بود بی معنی نمی پندارد وگاهی می ستاید ولی این دو فن را علم وهنر ندانسته پیش می خواند وبه خود اسم شاعر نمی دهد وشعر را به تنهائی فخر خود نمی داند وفقط شعر زهد وطاعت وپند وحکت ویا منقبت اولیای حق ویا مصیبت وارده بر ائمه را ممدوح می داند وخود نیز گوید که اغلب اوقات خود را صرف انشای اشعار وخطب در دو زبان و «مناقب ومقتل» وتصانیف وجواب سوالات وارده ونوشتن دعوت نامه ها که به قول خود فوق العاده به بلندی اشعار خود وقوت طبع وسخنوری خویش در نظم ونثر فارسی وعربی معتقد وبه پایه علم وحکمت خود مفتخر بوده خصوصا بعد از عودت از سفر مصر که به قول خودش پایه علمش یک بر هزار بالا رفته ونسبتی با زمان سابق نداشته است نظم ونثر او در زمان خودش پیش دوست ودشمن مطلوب ومرغوب بوده و وی خود را در عهد خود در کتاب یگانه وبی نظیر می دانسته است چنان که در نظم عربی خود را با جریر وبحتری وحسان ودر نظم فارسی با رودکی وعنصری معادل می شمارد .
ناصر خسرو در مولفات واشعار خود از خیلی از حکما وعلما وادباء وشعرا اسم می برد که بعضی از آنان را خود ندیده وبرخی را شخصاً ملاقات کرده است از آن جمله از سلاطین وامرا از یعقوب بن لیث صفار وسلطان محمود ومسعود غزنوی وابراهیم بن سیمجور وابوصالح جیل جیلان جستان بن ابراهیم مرزبان دیلم وابومنصور وهسودان بن محمد پادشاه اذربایجان وابونصر احمد نصرالدوله امیر اخلاط وقسمتی از آسیای صغیر وپسر ابوکالنجار دیلمی وخلف بن احمد وغیره وهمچنین از طغرل و چغری سلجوقی چنان که گذشت واز حکما از یحیی نحوی ومحمدبن زکریای رازی وایرانشهری^[46] وابویعقوب سکزی^[47] وابن سینا^[48] وهمچنین از خیلی از حکمای یونان واز صوفیه از بایزید بسطامی وذوالنون مصری وابراهیم ادهم همشهری خود واز شعرای عرب چنان که گفته شد از بحتری ونابغه جریر وحسان و ابوالعلا معری واز شعرای فارسی باز چنان که گفته شد از رودکی واز اشعار زهد وپند او به نیکی یاد می کند واهوازی وعنصری ودقیقی ومنجیک وقطران وکسائی مروزی اسم می برد ومخصوصا از این شاعر آخری بیشتر از همه سخن می راند وبا او مفاخره مباهات می کند وظاهرا بودن کسائی از مرو که مقر ایام جوانی ناصر بوده واین که به قول تذکره ها «اکثر اشعار او در زهد و وعظ ودر مناقب اهل بیت نبوت» بوده وشاید هم ناصر اواخر ایام کسائی را درک کرده باشد چه تاریخ وفات کسائی معلوم نیست علت رقابتی که از اشعار ناصر نسبت به کسائی با وجود قرب مشرب احساس می شود شاید آن بوده است که کسائی بر حسب روایات شیعه اثنی عشری بوده وناصر خسرو اسمعیلی عجب است که ناصر خسرو نه از فردوسی اسم می برد ونه علامتی در آثار کتبی او از اطلاع وی بر شاهنامه فردوسی دیده می شود واگر آنچه دیباچه بایسنقری شاهنامه از سفرنامه ناصر خسرو راجع به رباط راه طوس که از وجه صله فردوسی ساخته شده نقل می کند ودر نسخه های سفرنامه که فعلا در دست است مذکور نیست بی اساس بوده باشد، دیگر هیچ دلیلی بر این که ناصر فردوسی را می شناخته در دست نداریم.
تحلیل احوال روحی ناصر خسرو:
در تحلیل احوال روحی ناصر خسرو می توان گفت که او بیش از یک عالم دینی به معنی محدود آن یک آزاده مرد حکیم وفیلسوف پخته وجهان بینی بود … ناصر خسرو را باید در حلقه آن شیدایان محسوب نمود که مانند منصور حلاج وبا یزید بسطام وسنائی غزنوی وعطار وسهروردی مقتول ومولانا وبسیار از امثال ایشان پروانه وار گرد نور حقیقت می چرخیدند ومی تپیدند تا به آن نور بپیوندند وسرّ «کنت کنزاً محفیاً» را دریابند ناصر خسرو پدیدهای سرشار از جنبه های ممتاز است وی هنرمندی عادی از آنگونه که نظایرش در کوچه وبازار فراوانند نیست، بلکه شاعری است با سبکی ساده وخاص خود مردی است که مقدم بر هر چیز به اندیشه قدر می نهد واز همین روست که در بحبوحه قال ومقال طوطی صفت دیگران فوق العاده شایان توجه است از آن گذشته سیر وتطور افکارش نیز به نوبه خود اهمیتی بسزا دارد محمد قزوینی وی را در ردیف شش شاعر بزرگ ایران می شمارد وفقط اشاره می کند که مذهب او را از انظار مستور داشته است( عیسی شهابی،ص405) . ناصر خسرو مردی عجیب ودارای صفات متناقض بود، تا به جایی که توحید مساعی ملتهای متعدد لازم بود تا حتی الامکان به سوانح زندگی ونظریات این متقدم ترین پند سرای کلاسیک ایران پی برده شود یک شوق بی آرام دانش جویی او را برای فرا گرفتن کلیه علوم بشری مانند نجوم وفیزیک وهندسه وتاریخ دین زرتشتی ویهود ومسیحی وعقاید مانوی وصابئیه واهل استدلال نهاد ودر تعلم زبانهای بیگانه هم پیشرفت نمود ، ولی روح جویای او که تشنه حقیقت بود، هر جا که رفت با تحکم وتقلید کورکورانه با استدلال تهی تر مواجه شد وبرای حل کیفیت وکمیت مسائل دلیلی پیدا نکرد وچون از این کنجکاویهای بی ثمر خسته وفرسوده گشت، لارج خود را رندانه معروض حوادث جهان ساخت وبه زندگانی شهوانی تن در داد. بسی نگذشت که از این طرز بی معنی زندگی نیز متنفر گردید وعزم سیاحت ومطالعه در بلاد اجنبی کرد مگر به واسطه ارتباط وتبادل نظر با دانشمندان سرزمینها وزبانهای بیگانه پاسخی به پرسشهای خود که در سینه اش لاینحل مانده بود، بیابد… به عزم زیارت مکه به راه افتاد ومدت هفت سال ایران و سوریه وفلسطین وعربستان ومصر را گشت ودر این فرصت چار بار به زیارت کعبه وبلاد متبرکه مشرق مشرف شد وچون ازمسافرت به مسقط الراس خود برگشت، هواخواه مخلص فاطمیان مصر واز پیروان فرقه مختفی اسماعیلیه یا باطنیان گشته بود این تحول اساسی در طرز فکر شاعر او را واداشت نجات وشفای روحانی خود را از اسماعیلیه بجوید علت چنان تحولی از قراینی که از اشعارش به دست می آید یکی انزجار او بود از مراسم قشری وبی روحی که در سفر حج مشهود می افتاد وخود او هم بسا مجبور بود رعایت کند دوم تاثیر عظیمی بود که شهر زیبای قاهره که هم از مواهب طبیعت وهم از محسنات صنعت زینت یافته بود در افار او بجا گذاشت ( رضازاده شفق، ص 145-142)
عنوان «حکیم» برای ناصر خسرو در کتب واشعارش خیلی ذکر می شود و واقعا هم از حکما بوده، واز اشعار وی ومخصوصاً از کتاب زادالمسافرین روشنایی نامه دیده می شود که به فلسفه ارسطو وافلاطون وفارابی وابن سینا آشنا بوده وبسیاری از تالیفات حکمای قدیم یونان را خوانده است واز آنها ذکر می کند.
جوانی ناصر خسرو
ناصر خسرو از ابتدای جوانی در تحصیل علوم وفنون والسنه وادبیات رنج فراوان برده، قرآن را حفظ داشت وتقریبا در تمام علوم متداوله عقلی ونقلی آن زمان ومخصوصا علوم یونانی از ارثما طیقی ومجسطی بطلمیوس وهندسه اقلیدس وطب وموسیقی وبالاخص علم حساب ونجوم وفلسفه .همچنین در علم کلام وحکمت متألهین تبحر پیدا کرده بود و وی خود در اشعار خویش وسفرنامه وسایر کتب خود مکرر به احاطه خود به این علوم ومقام عظیم فضل ودانش خود اشاره می کند ومخصوصاً در سفرنامه وروشنایی نامه همه جا از نجوم وقرانات کواکب وکسوف حرف می زند مخصوصاً در لحسا وقطیف امیر عرب از او از روی علوم نجوم سوال می کند که «آیا لحسا را تواند گرفت یا نه؟» ولی ظاهراً با آنکه منکر تاثیرات نجوم نبوده ودر روز قران راس ومشتری قضای حاجات را معتقد بوده به غیب گویی از روی تنجیم چندان اعتقادی نداشته وبه قول خود در جواب امیر عرب راجع به سوال در باب فتح لحسا«هر چه مصلحت بود»می گفته است در علم حساب وجبر ومقابله وهندسه در مصر تدریس می کرده، در عیذاب(بندر سودان در ساحل بحر احمر) چند ماه خطیب شهر شده وآن کار خطیر را به عهده داشته، تصنیفات زیادی داشته، در ادبیات عرب وعجم ید طولی داشته از بحتری وجریر ونابغه وحسان ورودکی وکسایی ودقیقی وعنصری ومنجیک واهوازی وقطران در اشعار خود وسفرنامه اسم می برد وشاعر آخری را شخصاً ملاقات نموده است خود نیز اشعار عربی وحتی دیوان عربی هم داشته است در نقاشی هم سررشته داشته ودر موقع اقامت در قلج(در عربستان) از روی ضرورت با نقاشی ونقش محراب مسجد آنجا کسب معیشت کرده وصدمن خرما به دست آورده وهمچنین در بیت المقدس کرسی سلیمان را در روزنامه سفر خود که داشته تصویر کرده است در مسافرتهای خود مانند حکیم دانشمندی یادداشتهای علمی وتاریخی مفید بر می داشت وشهرها وقلعه ها ومساجد وغیره را خود مساحت می کرد.
در علم ملل ونحل وکسب اطلاع بر مذاهب وادیان نیز رنج فراوان برده ونه تنها مذاهب اسلامی را تتبع وغوررسی نموده، بلکه ادیان دیگر مانند دین هندوان ومانویان وصائبین ویهود ونصاری وزردشتیان را نیز تحصیل نموده واز کتاب زند وپازند مکرر صحبت می کند در طلب علم وفحص حقیقت با غالب ملل معروف آن زمان آمیزش ومخالطه نموده واز آنها کسب معرفت کرده است ولی با وجود این مثل اغلب شعرا ودانشمندان اسلامی اطلاعش از مذاهب غیر اسلامی خیلی صحیح نبوده در علم فلک وحساب وهندسه ظاهراً اعلا درجه معلومات عهد خود را فرا گرفته بود…
عقاید واخلاق ناصر
عقاید ناصر خسرو کاملاً مطابق طریقه باطنیه اسمعیلیه وآراء پیروان خلفای فاطمی مصر ومغرب است که آنها را در کتب قدیمه گاهی هم شیعه سبعیه ودشمنان انها آنان را ملاحده وقرامطه می نامیدند ولی به معنی تام کلمه قرمطی نبوده ودر سفرنامه خود از قرامطه بوسعیدی لحسا به لهجه طعن حرف می زند وی چنان که از کلمات او بر می آید بعد از عودت از مصر خیلی زاهد وپارسا ومتقی وعابد بوده شراب نمی خورد وبه نماز وروزه مداومت داشته وبلکه به درجه ریاضت شاقه وبه قول خودش «ترک حلال» در زهد مبالغه وبه احکام شرعیه و واجبات ومستحبات مواظبت می کرد و در سفرنامه به ترک مال دنیا تصریح ودر بیت 21 از صفحه 132 دیوان به دست شستن از لذات دنیا از روزی که ار نهر فرات عبور کرد ( یعنی به قلمرو فاطمیان قدم گذاشت ) اشاره می کند.
چنان که ذکر شد باطنیه اسمعیلیه به هفت درجه مراتب قائل بودند که از بالا به پایین به اصطلاحات ناطق^[49] واساس^[50] وامام^[51] وحجت وداعی ومأذون ومستجیب نامیده می شد وناصر خسرو درجات پائین را سیر کرده وبه مرتبه حجتی رسیده ویکی از حجت های 12 گانه ^[52] شده بود که تالی امام زمان ^[53] شمرده می شدند در اشعار خود اغلب به این مراتب اشاره می کند ، ولی این مسئله که آیا او قبل از سفر مصر در چهل وچهار سالگی چه مذهبی داشته درست روشن نیست.
دبستان المذاهب ارتباط ناصر خسرو را با ملاحده الموت رد ونفی می کند واین معنی علاوه بر اینکه تاسیس حکومت حسن صباح در الموت سه سال بعد از وفات ناصر خسرو به عمل آمد دلیل دیگری هم دارد وآن پیروی رسمی دربار مصر بود که پسر دیگر مستنصر را که مستعلی باشد به خلافت وامامت شناختند وبه همین جهت حسن بن صباح طریقه خود را که نزاری باشد
«دعوت جدید» اسم داد اسمعیلیان الموت است از نزار پسر مستنصر که بر خلاف مذهب رسمی دربار مصر بود که پسر دیگر مستنصر را که مستعلی باشد به خلافت وامامت شناختند وبه همین جهت حسن بن صباح طریقه خود را که نزاری باشد «دعوت جدید» اسم داد .
خانواده ناصر خسرو
وی را ظاهراً خانواده بزرگی بوده وما از دو برادر او که یکی ابوالفتح عبدالجلیل نام وکنیه داشته ودر خدمت وزیر سلاجقه بود ودیگری همسفر او در سفر حجاز ومصر که «سرگذشت شخصی» او را ابوسعید می نامد اطلاع داریم وهمچنین از یک پسر وی که در اشعار خود مکرر به او اشاره می کند. ظاهرا پدرش در جوانی او فوت شده بود چنان که از اشاره به نصیحت او در ایام جوانی مستفاد می شود اقارب وی هم ظاهرا اغلب به سبب دعوت او به مذهعب اسمعیلی یا بیم از خصومت مردم وعز وجاه خودشان از او دوری گزیدند اگر چه از این که کتاب وجه دین را مخصوصا برای برادران و خویشاوندان خود نوشته واز یک بینی در دیوان او استنباط می شود کرد که خانواده وی پیرو اعتقاد او بوده اند فراق زن وفرزند وخویشان به او در غربت اجباری خیلی موثر شده واین فقره را با تعلق خاطر وانس والفت شدید به آنها در اشعار خود نشان می دهد واز آن زمان که اهل وعیالش با وی بودند یاد هیچکس از خانواده وخویشان او در ایام هجرت اضطراری او با وی نبوده ودر بلخ مانده بوده اند.
«سرگذشت شخصی» پسر عمی هم از او به نام منصور ذکر می کند که وی(ناصر) کتابی از مصنفات خود را در موقع وفات خود برای او گذاشت و وصیت کرد که به او برسانند واگر روایت آثارالبلاد صحیح باشد اعقاب ناصر خسرو هنوز در اواسط قرن هفتم در یمگان دارای املاک ناصر بوده اند.
وفات وقبر او
در تاریخ وفات ناصر خسرو اقوال مختلف است واغلب ضعیف وغیر معتبر وروی هم رفته تاریخ 481 که در تقویم التواریخ حاجی خلیفه ذکر شده اقرب اقوال به صحت به نظر می آید ومخصوصا این که بیان ادیان ناصر خسرو را معاصر خود ودرهمان زمان «معروف وصاحب جریده(جزیره)» می خواند ولی ضمناً در موقع تالیف کتاب از ناصر به عبارت «بوده است» حرف می زند موید وقوع وفات وی قبل از تاریخ تالیف آن کتاب است وهمچنین حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده که گوید ناصر خسرو قریب صد سال عمر کرد، بر فرض وقوع وفات در سنه 481 خیلی مبالغه ندارد خصوصا که افسانه 140 سال عمر که در «سرگذشت شخصی» ذکر شده دلیل این است که قدیم در خصوص عمر وی مبالغه زیاد بوده است .^[54] در مشرق زمین رسم است هر کسی که عمر وی از هفتاد وهشتاد گذشت در سن او خیلی مبالغه عظیم می شود ولی آنچه موجب تعجب است این است که چنان که آقای غنی زاده اشاره میکند اگر واقعاً ناصر خسرو به سن 87 سالگی رسیده بوده است هیچ اثری از اواخر ایام او در دست نیست وشاید قصیده ای که در آن اشاره به توقف پانزده ساله خود در یمگان می کند یکی از آخرین آثار اوست واگر روشنائی نامه در 460 تالیف شده باشد آن رساله آخرین تالیف موجود اوست ^[55]در صورتی که بنا بر روایات مزبور 21 سال دیگر بعد از آن زنده بوده است واین مدت مصادف وسعت وانتشار دعوت فاطمی در عراق عجم وطبرستان بوده است وظاهرا بایستی اثری از ان در کلمات ناصر دیده شود شکایتش را در بعضی اشعار خود از پیری وشکستگی زیاد وضعف قوی وفتور بدن وباز ماندن از حرکت وخمیدگی ، قرینه عمر طویل توان فرض کرد.
خود ناصر خسرو در چند جا از اشعار به سن خود اشاره می کند واز پنجاه وپنجاه واند وپنجاه وهشت وشصت وشصت ودو وشصت واند سالگی خود حرف می زند وآنجا که اشاره به 15 سال اقامت در یمگان می کند لابد سنش از شصت وپنج گذشته بوده است لاغری وسستی دندان از شصت سالگی شروع می کند واز سن 62 سالگی شدت می گیرد.
قبر ناصر خسرو در دره یمگان بوده وظاهراً هنوز هم آنجاست چنان که ذکر شد قزوینی در آثار البلاد ، ابنیه وعماراتی به ناصر نسبت می دهد وشرحی از حمام های شگفت انگیز که وی بنا کرده ذکر می کند که تا زمان خود قزوینی باقی بوده .
شیوه ی خاص حکیم ناصر خسرو در نقد طبقات مختلف اجتماعی
اندیشه محوری اکثر قصاید ناصر خسرو تقابل عقل است و تقلید. عقل در اینجا نه آن عقلی که ملازم منطق یونانی و خرد گرایی ضد دینی است بلکه از دیدگاه ناصر خسرو؛
« عقل عطای است تو را از خدای برتن تو واجب دین زین عطاست (ناصر خسرو، 1384: 101)
به عبارت دیگر، عقلی است بر پایه ی این اصل تشیع که «کلّما حکم به العقل حکم به الشرع و کلما حکمَ به الشرع حکمَ به العقل» به طوری که در یک جستجوی رایانه ای از دیوان ناصر خسرو در 8 ثانیه 163بیت در مورد عقل و 368 بیت در مورد خرد مشاهده می کنی. بنابراین عقلی که منظور نظر ناصر خسرو است «کان رسول خدای است» ( همان: 138) و « عصایی بر ره خرّم بهشت « (همان: 423) و «خردمند فقط بر راهی می رود که عقل سلیم و آیات فرقان برآن گواهی می دهد.»(همان: 234) و در این راه، همه ی آنهایی که گفتند که موضوع شریعت نه به عقل است و تقلید را به جای تحقیق نهادند، مورد انتقاد ناصر خسرو واقع شده است. آن هم نه انتقادی از نوع طنز و نمادین و کنایی بلکه انتقادی مستقیم و عریان. زیرا ناصر خسرو بعد ازاینکه گمشده ی خود را درفاطمیان یافت. ازهمه ی جهان، دین را برگزید و خویشتن را موظف به بیداری خلق خفته ی زمان خود دانست.
از این رو انتقادات او ازعناصرمختلف اجتماعی، نقدی از روی غرض شخصی و یا هجوگروهی یا شخصی، برای به دست آوردن خواسته های دنیوی نیست. زیرا برای او که « دست ازتجمل دنیوی و مال ومنال و جاه و احترام شسته و از امیر و وزیر وسلطان وحاکم ،گریزان گشته بود و در جهان مادی عصر خویش جز تاریکی چیزی مشاهده نمی کرد وجهان معنوی یعنی جهان علم و دانش زمان خودرا بس میان تهی می یافت ؛ فقط دین بود که می توانست راهی به روشنایی در تنگنای یمگان برای او بگشاید.» (محقق، 1368 : 377) دینی که خرد راهنمای آن است و « اندیشه، شجر خوب بَرور و پرهیز و علم، برگ و بر آن است.» (پیشین: 12)
انتقادات ناصر خسرو اصر خسرو، از طبقات مختلف، باز تابنده ی واقعیات اجتماعی عصر او است واقعیت هایی که او را در یمگان و همه ی تاریخ اندیشه ی دینی ما را به بند کشید. که این واقعیت ها چهره ی اصلی خویش را در قرون بعد به خوبی نمایان ساخت که تعصب و ظاهراندیشی جای حقیقت نشست و تقلید و تحجّر، علم و تحقیق را مغلوب ساخت. چنان که این امر در آثار شاعران و اندیشمندان بزرگ بعد از ناصر خسرو مثل سنایی، عین القضات همدانی، حافظ، سعدی، عبید زاکانی و … به خوبی مشهود است.
انتقادات ناصر خسرو از طبقات مختلف اجتماعی عصر خود
حال باتوجه به مقتضیات فکری ودرونی ناصرخسرو و الزامات عصر او که شمّه ای از آن در مقدمه ذکر شد،می توان دریافت که وی به عنوان یک شاعر متعهد که خود را مسئول بیداری جامعه ی خویش می داند،چکیده ی نظم فکری وقضاوت هایش را درمورد طبقات مختلف اجتماعی که در ساختار فکری واجتماعی آن دوران می توانستند تاثیر گذار باشند ، دردیوان گرانسنگ خود آورده و منابع آلام امت اسلامی را موشکافانه مورد نقد قرار داده است . وآن عناصری که موجب ناامنی های فکری ودینی شده اند با ویژگی های خاصّ خودشان دلسوزانه معرفی می کند.
اینک براساس حروف الفبا، می پردازیم به طبقات اجتماعی که ناصر خسرو تازیانه ی اتتقاد خود را بر یکایک آنها نواخته است :
امرا و حکّام
مطابق آنچه که ازدیوان ناصرخسرو برمی آید، امرا ی عصر وی که مشروعیت خود را ازدستگاه بنی عباس می گرفتند؛ درحقیقت حلقه ی اصلی استواری سلطنت خلفای عباسی بودند که اجرای ظواهر دین، ابزاری درجهت غارت دین ودنیای امت اسلام در دست آنها بود. بنابراین باتوجه به شناختی که ناصرخسرو از این طبقه داشت؛امرای زمان خود را را باویژگی های زیر به تصویر می کشد :
1- خوشگذرانی خدای ناترس که ظاهردین را می پسندند تا باطن و حقیقت آن را . زیرا ازاین طریق است که می توانستند عام نادان را فریفته و خواص آگاه را به انزوا وادارند :
از مکر خداوند همی هیچ نترسی زان است که با بنده پر از مکر وشکنجی
(ناصرخسرو ،1384: 338 )
والله که نسنجند نماز تو از یراک روی تو به قبله است و به دل با دف و صنجی (همان)
با مسجد و با موذن چون سرکه و ترفی با مسخره و مطرب چون شیربرنجی (همان)
2-بنده ی جسم اند و در بند تن .بنابر این از دید ناصرخسرو، این امیران حقیر درخور مدح وثنا نیستند :
ای غرّه شده به پادشائی بهتر بنگر که خود کجائی؟ (همان :260)
زین بند گران که این تن توست چون هیچ نیامدت رهائی ؟ (همان)