From
Channel
Bit Assignment
& Stepsize
Interpolatin
Side Information
شکل (۲-۵) : بلوک دیاگرام یک کدر تبدیل تطبیقی
کدرهای SBC وATC که در بالا بحث شدند، صحبت با کیفیت بالا در ۱۶kpbs تولید می کنند اما کیفیت صحبت در نرخ بیت حدود ۸kbps بدلیل عدم حضور پیشگویی Pitch افت می کند بنابراین محدوده عملیاتی آنها را ۱۶kpbs تا ۹.۶kbps در نظر می گیرند .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ب) کدرهای مختلط حوزه زمان
کدرهای مختلط حوزه زمان از روش پیشگویی خطی استفاده می کنند . با بکار گیری یک مدل منبع- فیلتر که فرض می کند صحبت نتیجه تحریک یک فیلتر متغیر با زمان بوسیله یک قطار پالس پریودیک برای اصوات باواک و یا یک منبع نویز تصادفی برای اصوات بی واک است ، می توان مشخصات آماری سیگنال صحبت را بسیار دقیق مدل کرد.
روش کدینگ پیشگویی تطبیقی(APC^[19]) که در شکل (۲-۶) نشان داده شده است ، در اصل توسط schroeder , Atal ابداع شده است واز پیشگویی های زمان کوتاه و زمان بلند هردودرآن استفاده شده است[۱]. سیگنال تحریک حاصل بعد از فیلتر معکوس شدن به صورت نمونه به نمونه کوانتیزه می شود. روش APC برای نرخ بیت حدود kbps 16 طراحی شده و در سیستم اینمارست B ازAPC 16kbps به همراه کدینگ کانال Reed-Solomon استفاده شده است[۵].
عملکرد APC در نرخ بیت های پایین افت می کند زیرا بیشتر ظرفیت کدینگ آن صرف کدینگ سیگنال مانده می شود . به منظور کاهش ظرفیت مورد نیاز برای کد کردن سیگنال مانده ، کدرهایی با تحریک مانده با عنوان RELP ^[۲۰] مورد بررسی قرار گرفتند .
شکل (۲-۶) : بلوک دیاگرام کدر پیشگویی تطبیقی(APC)
همانطور که در شکل (۲-۷) دیده می شود . کدر RELP در اصل یک APC است به جز اینکه تنها بخشی از (بخش فرکانس پایین) سیگنال مانده در آن ارسال می گردد. ایده RELP در این است که می توان فرض کرد ، اطلاعات سیگنال مانده در نواحی فرکانس پایین (باند پایه) متمرکز شده اند و بنابراین باکد کردن تنها این قسمت می توان نرخ بیت کدینگ را کاهش داد.
شکل (۲-۷) : بلوک دیاگرام کدر RELP
از اینرو در اینکدر سیگنال باند پایه بوسیله فیلتر پایین گذر و کوانتیزاسیون استخراج می شود . در دیکدر سیگنال باند پایه با بهره گرفتن از روش بازسازی فرکانس بالا [۵] به سیگنال تمام باند، تبدیل می شود .ویژگی اصلی روش RELP ، توانایی کار در شرایط خیلی بد نویز زمینه می باشد و عملکرد شنیداری خوب آن محدود به ۹.۶ kbps و بالاتر است .
روش های کدینگ صحبت که تا کنون بررسی شده اند بر مبنای آنالیز و سنتز هستند . یعنی سیگنال صحبت آنالیز می شود تا پارامترهای سیگنال بدون افزونگی ، از آن استخراج گردد و سپس سیگنال باقیمانده کوانتیزه و ارسال می گردد و در دیکدر عمل عکس صورت می گیرد . این روش کدینگ، استخراج پارامترها را از پروسه کوانتیزاسیون جدا می سازد و بنابراین کنترل بر روی اعوجاج ها به کنترل زیر سیستم های جدا از هم محدود می شود .
برای داشتن کنترل بهتر بر روی تمام پروسه کدینگ، یعنی برای مینیم کردن خطای کلی در سیگنال صحبت سنتز شده ، روش های آنالیز باسنتز) (AbS ^[۲۱]منظور می شوند . در روش AbS در طرف فرستنده یک دیکدر محلی وجود دارد که در آن صحبت سنتز شده برای آنالیز موجود می باشد .
روش های AbS-LPC مختلفی وجود دارد و اولین روش گزارش شده LPC چند پالسی (MPLPC ^[۲۲]) می باشد که در شکل (۲-۸) نشان داده شده است . تعیین محل پالسها و دامنه آنها بوسیله یک پروسه AbS انجام می شود . یک نمونه از MPLPCدر سرویس هوایی Skyphone با نرخ بیت ۹.۶kbps و کدینگ FEC کانولوشنال با نرخ ، بکار گرفته شده است . عیب عمده MPLPC بار محاسباتی نسبتا زیاد آن است. ترکیبی از MPLPCو RELP که برای پیاده سازی ساده تر باشد توسط Kroon گزارش شده که به LPC با تحریک پالس منظم ] موسوم است .
تحریک بهینه در این کدر ، پالس هایی با فاصله برابر و دامنه های مختلف می باشد که بار محاسباتی آنرا کاهش می دهد. این الگوریتم کارآمد از نظر محاسباتی ، برای سیستم موبایل GSM از میان بقیه الگوریتم های موجود انتخاب شده است [۵] .
شکل (۲-۸) : بلوک دیاگرام MPLPC استفاده شده در Skyphone
با افزایش قدرت پردازشی چیپ های DSP ، سیستم های AbS کاملی که قبلا برای پیاده سازی غیر عملی بودند مورد توجه قرار گرفتند ، همچون LPCبا تحریک کد (CELP ^[۲۴]) که برای نرخ بیت های پایین بسیار مناسب است . در CELP تحریک به صورت یک بردار است که از کتاب کد تحریک انتخاب می شود . هربردار تحریکی که حداقل خطای وزنی را داشته باشد ، بعنوان تحریک بهینه انتخاب می گردد . پروسه AbS درCELP بار محاسباتی زیادی دارد. هر چند که CELP پیچیده است اما قادر به تولید صحبت با کیفیت عالی حتی در نرخ بیت های پایین می باشد . یک گونه از CELP بعد ازبررسی روش های مختلف کدینگ ، برای سیستم مخابراتی صدا در وزارت دفاع آمریکا با عنوان ۴.۸ kbps DOD انتخاب شده تا جانشین کدر قدیمیLPC-l0e 2.4kbps شود [۵].
هر چند CELP عمدتا برروی نرخ بیت های پایین متمرکز است ، برای نرخ بیت های بالا تر هم مناسب بوده و استانداردLD-CELP CCITT 16kbps نیز نوعی CELP است . بلوک دیاگرام کدر LD-CELP در شکل (۲-۹) نشان داده شده است .
همانطور که در دیاگرام دیده می شود ، فیلتر طیفی بصورت برگشتی محاسبه می شود و بنابراین لازم نیست که ضرایب فیلتر ارسال شوند . بعلاوه مقیاس کردن یا تنظیم بهره نیز تنها با پیشگویی انجام می شود و نتیجه مستقیم آن این است که نرخ روزآمد شدن تحریک می تواند خیلی بالا باشد (هر ۵ نمونه ) و این کدر را قادر می سازد تا تاخیر کدینگ اندک حتی در حدود ۲ms داشته باشد . برای یکبار کدینگ در کانالهای نویزی یا بدون نویز ، کیفیت صحبت LD-CELP همانند و یا
بهتر از استاندارد G. 721 یعنی ۳۲kbps ADPCM گزارش شده است[۶].

شکل ( ۲-۹) : بلوک دیاگرام کدر LD-CELP
فصل ۳
کدر کم تاخیر LD-CELP
۳-۱- مقدمه
امروزه با توجه به استفاده روزافزون از شبکه های تلفن و موبایل و نیاز به استفاده موثرتر از ظرفیت شبکه های مخابراتی ، کدرهایی که در نرخ بیت متوسط (۱۶ kbps ) ، صحبتی با کیفیت بالا و حداقل تاخیر ممکن تولید نمایند ، مورد توجه خاصی قرار گرفته اند . تاخیر کلی در یک سیستم مخابراتی را می توان ناشی از عوامل زیر دانست :
تاخیر بافر کردن در اینکدر و دیکدر که بعلت جمع آوری نمونه های مورد نیاز آنالیز LPC است . تاخیر پردازش در اینکدر و دیکدر که در اثر پردازش روی نمونه های بافر شده می باشد . پردازش نمونه های بافر شده باید در فرصت بافر کردن، کامل شود چرا که باید برای پردازش نمونه های بعدی آماده بود . تاخیر ارسال که در سیستم های ماهواره ای بسیار مهم است و قابل کنترل بوسیله کدر صحبت نمی باشد . بنابراین تاخیر کلی سیستم را می توان مجموع عوامل فوق دانست و معمولا حداکثر تاخیر را ۴ برابر تاخیر بافر کردن در نظر می گیرند [۵،۶ ] . در نتیجه با کنترل طول بافر میتوان تآخیر کدر را کاهش داد . بعنوان مثال در کدر LD-CELP طول بافر باندازه ۵ نمونه است که با فرض نمونه برداری ۸ KHz تاخیر کلی حداکثر ۲.۵ms می شود ولی در سیستم GSM با طول بافر ۲۰ms تاخیر کلی حداکثر ۸۰ms خواهد بود .
در سال ۱۹۸۸ CCITT برنامه ای را برای استاندارد سازی یک کدر ۱۶kbps آغاز نمود از ویژگی های آن کیفیت بالا و تاخیر اندک بود و برای آن کاربردهای زیادی همچون شبکه PSTN شبکه ISDN ، تلفن تصویری و غیره در نظر گرفته شد. در جدول (۳-۱) لیستی از شرایط مورد نیاز CCITT برای کدر مورد نظر آورده شده است[۵[ .
شرط تاخیر کمتر از ۵ms مسأله ای بود که هیچ یک از کدرهای موجود قادر به برآوردن آن نبودند . از این رو کدرLD-CELP در سال ۱۹۹۱ بدین منظور معرفی شد و توانست همه شرایط CCITT را برآورده سازد و حتی با ۳۲kbps ADPCM رقابت کند . این کدر در سال ۱۹۹۲ بصورت استاندارد CCITT در آمد و در توصیه نامه (CCITT)ITU-T G.728 ارائه شد [۸ ].
جدول (۳-۱) : شرایط CCITT برای کدر ۱۶ kbps
۳-۲- بررسی کدر کم تاخیر LD-CELP
در کدرهای معمولی CELP که تطبیقی مستقیم هستند ، پارامترهای پیشگویی بهمراه بردار تحریک به گیرنده ارسال می شوند ولی در LD-CELP فقط سیگنال تحریک ارسال می گردد .ضرایب پیشگویی از طریق انجام آنالیز LPC بر روی نمونه های صحبت قبلی ، روز آمد می شوند. بنابراین کدر LD-CELP در اصل یک نسخه تطبیقی معکوس از کدر CELP معمولی می باشد و اساس CELP که جستجوی کتاب کد به روش آنالیز با سنتز است در آن حفظ شده است .در شکل (۳-۱) بلوک دیاگرام ساده شده اینکدر و دیکدر LD-CELP نشان داده شده است.
بردار تحریک در اینجا به اندازه ۵ نمونه است و پیشگویی زمان بلند رایج در CELP با پیشگویی زمان کوتاه مرتبه بالای ۵۰ ، برروی نمونه های صحبت کوانتیزه که ضرایب آن برای هر ۴ بردار تحریک روز آمد می شوند ، تعویض شده است .
بهره تحریک با بهره گرفتن از پیشگویی خطی تطبیقی مرتبه ۱۰ بصورت لگاریتمی، برای هر بردار روز آمد می شود .ضرایب این پیشگویی لگاریتمی بهره ، هر ۴ بردار یک بار با انجام آنالیز LPC بر روی بهره های لگاریتمی بردارهای تحریک قبلی روز آمد می گردد.
فیلتر مرتبه ۱۰ شنیداری نیز در اینکدر لحاظ شده که هر۴ بردار تحریک یک بار با انجام آنالیز LPC روی نمونه های صحبت اصلی در اینکدر روزآمد می شود.
کتاب کد کوانتیزه برداری از کتاب کدهای ۳ بیتی بهره و ۷ بیتی شکل^[۲۵] در ۱۶kbps تشکیل شده و تنها اندیس ۱۰ بیتی این کتاب کد به گیرنده ارسال می شود .
Encoder
Decoder
شکل ( ۳-۱ ) : بلوک دیاگرام ساده شده ۱۶kbps LD-CELP
در شکل ( ۳-۲ ) بلوک دیاگرام اینکدر LD-CELP ، با جزئیات بیشتری نشان داده شده است. دراین قسمت به بررسی بیشتر آن می پردازیم .
شکل ( ۳-۲ ) : طرح اینکدر LD-CELP
۳-۲-۱- LPC معکوس مرتبه بالا
از آنجا که پیشگویی زمان بلند( LTP^[26]) pitch، سیستم را خیلی به خطاهای کانال حساس می سازد ، در الگوریتم LTP , LD-CELP حذف شده و بجای آن از LPC معکوس مرتبه بالا استفاده شده است . کاربرد LPC مرتبه ۵۰ دارای امتیازهای زیر است :
حساسیت خیلی پایین کدر به خطاهای کانال
اطلاعات جنبی دیگر ارسال نمی شوند .
با حذف LTP ، الگوریتم کمتر به صحبت وابسته می شود و قادر به دریافت داده باند صوتی می شود .
البته استفاده از LPC مرتبه ۵۰ ، باعث افزایش تعداد محاسبات کورلیشن و پیچیدگی زیاد الگوریتم می شود و برای کاهش پیچیدگی از روش پنجره بازگشتی Branwell استفاده شده است .[۵]
هر چند که این روش باعث کاهش پیچیدگی می شود ولی بخاطر عملیات ضرب باعث بروز مسائلی در پیاده سازی ممیز ثابت می شود از اینرو از یک پنجره مختلط جدید استفاده می شود .
فرض کنید که آنالیز LPC برای هرL نمونه صحبت انجام شود و نمونه های مطابق با سیکل تطبیق فعلی باشند و پنجره مختلط به نمونه های قبلی با اندیس کمتر از m اعمال شود ، در زمان m تابع پنجره مختلط بصورت زیر تعریف می شود :

«إن تَقوا الله دَواء قلوبکم و بصر عمی افئدتکم و شِفاء مرض اجسادکم وصَلاحُ صدورکم وطُهور دَنَسِ انفُسکم و جِلاء عَشا أبصارکم و امنُ فزع جأشکم و ضیاء سَواد ظلمتکم»^[۷۵]
به درستی که خود نگهداری، داروی بیماری قلوب شما و موجب بینایی درون های کور شماست و درمان بیماری کالبدهایتان و زاینده فساد سینه هاتان. پلیدی های و جانهاتان را پاک کننده است و تاریکی دیده هاتان را روشنی بخشنده و بیم نگرانی دلتان را ایمنی و در تاریکی- نادانی- شما را روشنی.
چنان چه ملاحظه می شود، از دیدگاه اسلام، عامل خود نگه داری و خود کنترلی در تمامی زمینه های حیات بشری؛ از جمله اصلاح ناهنجاری های رفتاری، جلوگیری از کژی ها و انحرافات اجتماعی مؤثر و کار ساز و حکم در مان ریشه ای برای تمامی مفاسد اخلاقی، اجتماعی و رفتاری را در زندگی انسانی دارد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بر اساس این دیدگاه، هر کوششی که بخواهد در جهت اصلاح رفتارهای انسانی و جلوگیری از ارتکاب جرایم انجام شود ، بدون توجه و تقویت این عامل ، کارساز نخواهد بود. ^[۷۶] از این منظر ، وضع قوانین و مقررات در جوامع نیز ، بدون آن که در خود مردم ، آگاهی و ایمان و تقوایی وجو داشته باشد ، به تنهایی کافی نخواهد بود ؛ چرا که هر چند قانون ، حد و مرزها را معنی می کند ، اما باید قوه و نیروی در خود مردم باشد که این حدود و مرزها را محترم بشمارد و برای آنها حرمت قائل باشد . بنابراین ، تا این نیروی درونی ، محترم و مورد توجه نباشد ، نمی توان از احترام به قانون نیز سخنی به میان آورد. ^[۷۷]
به طور کلی ، در تعالیم اسلامی تاکید عمده برای کنترل رفتارهای انسانی ، بر روی کنترل های درونی است و مراتب تربیت دینی نیز در این مکتب ، در مرحله اول ، بر تقویت و تثبیت این قسم از کنترل کننده های رفتاری بنا نهاده شده است . اقدام نکردن به رفتارهای نابهنجار ، حتی در جرم زاترین مناطق و در وسوسه انگیز ترین موقعیتها و عدم تعدی از حدود و خطوط مقرر شده الهی در این مکتب ، مقصود نهایی تربیت دینی است . ^[۷۸]
بر این اساس ، بیشترین سرمایه گذاری روی همین مسئله انجام می پذیرد که انسان ها از درون به گونه ای تربیت شوند که انگیزه ی درونی برای انجام دستورات الهی و آلوده نشدن به گناه داشته باشند . سپس در مرحله دوم ، اگر کسی از درون اصلاح نشده باشد و بخواهد دست به کار خلاف بزند ، همه ی افراد جامعه را موظف کرده است که نظارت داشته و امر به معروف و نهی از منکر کنند و مانع آلوده شدن افراد گردند و در مرحله سوم چنانکه کسانی از درون اصلاح نشده باشند و قدرت مردم و افکار عمومی هم چاره ساز نباشد ، مسئولین حکومت اسلامی را ملزم نموده است که با خلاف و خلافکار با قدرت حکومت برخورد نمایند.^[۷۹]
ما نیز بر مبنای همین کار کرد عمده و نقش ممتاز عامل خود کنترلی در وجود انسان ها در جهت باز دارندگی افراد از ارتکاب جرم و تبع آن پیشگیری از وقوع جرم، به بررسی این مهم، در این فصل از نوشتار خواهیم پرداخت و آموزه های دینی اسلام را در جهت تربیت انسان ها بر این اساس، به بحث خواهیم گذاشت. در این راستا، در ابتدا به نگاهی گذرا به نظریه های ارائه شده در جرم شناسی و علوم مرتبط با جرم، سهم و نقش کنترل کننده های درونی در این نظریه ها را به طور اختصار بیان کرده و سپس به بحث خود کنترلی در آموزه های اسلامی خواهیم پرداخت.
مبحث اول: پیشگیری اجتماعی از وقوع جرم از منظر علم جرم شناسی
گفتار اول: مفهوم کنترل اجتماعی
به طور کلی واژه «کنترل» را به معنای توان اعمال قدرت، هدایت یا بازدارنده اعمال و رفتار دیگران یا خود تعریف کرده^[۸۰] و آن را در عرصه های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، آموزشی، قضایی و …دارای کاربرد دانسته اند.
اما در خصوص عبارت کنترل اجتماعی باید دقت نمود که این واژه در علوم مختلف مرتبط با جرم، علی رغم اتحاد در لفظ، معانی متفاوتی با هم دارند که در ذیل توضیح مختصری در خصوص آن ارائه می شود.
در جامعه شناسی، کنترل اجتماعی را مقصود و مطلوب نهایی تمامی مباحثی دانسته اند که از آغاز تا کنون، پیرامون رفتارهای نا به هنجار و مخالف با اصول و موازین شکل گرفته است و لذا آن را از مهمترین مفاهیم این علم بر شمرده اند که جامعه شناسان پس از شکست همه ی تلاش های دیگر بدان متوسل شده و کانون توجه خویش را – که قبلاً مطالعه و بررسی پدیده کجروی بود- در سه دهه ی اخیر به فرایندهای کنترل اجتماعی و مباحث پیرامون آن معطوف ساخته اند؛^[۸۱] به گونه ای که به ادعای برخی از نویسندگان این تغییر مسیر آن چنان برجسته و چشم گیر است که برخی اظهار می دارند «جامعه شناسی کجروی مرده است».^[۸۲]
مفهوم کنترل اجتماعی را یکی از جامعه شناسان آمریکایی به نام «ادوارد آ. راس»^[۸۳] در واژگان جامعه شناسی وارد ساخته است. او ابتدا از این واژه در مقاله ای که در سال ۱۸۹۶ انتشار یافت، به کار برد. مراد او از این اصطلاح جدید، اشاره به تمام فرایندهایی بود که افراد را به همنوایی با هنجارها و ارزش های جمعه و ممانعت از شکل گیری جرم و کجروی وا می داشت- اعم از اهرم هایی مانند قانون جزا، پلیس و سایر نهادهای عدالت کیفری و هم چنین مذهب، هنر و آموزش و پرورش، افکار عمومی و… . در برداشت راس از این مفهوم، گونه ها و تکنیک های متفاوت کنترل از طریق اجبارهای بیرونی، همگی دخیل دانسته می شدند.
موسع و ابهام آمیز بودن مفهوم کنترل اجتماعی در دیدگاه راس، سبب شد تا تلاشهایی در جهت متمایز ساختن مرزهای مفهوم این واژه صورت گیرد؛ به گونه ای که هر چند هم چنان اختلاف در توسعه و تضییق دامنه ی شمول این مفهوم در جامعه شناسی وجود دارد، اما برخی از جامعه شناسان تعریفی محدودتر از آن ارائه نموده اند که بر طبق آن، کنترل اجتماعی به «مجموعه واکنش های اجتماعی سازمان یافته در برابر جرم و کجروی اطلاق می شود»؛ مفهومی که در جرم شناسی، تحت عنوان «سیاست جنایی» مورد شناسایی قرار گرفته است.^[۸۴]
لازم به ذکر است که در جامعه شناسی، واژه کنترل اجتماعی در یک نگاه خاص، به نظریه های ارائه شده در خصوص علل وقوع جرم؛ از جمله نظریه «کنترل اجتماعی دورکیم» نیز اشاره دارد که در آن ها چرایی پیدایش جرایم مبتنی بر متغیرها جامعه شناختی مورد بررسی قرار می گیرد.^[۸۵]
اما در روان شناسی، خصوصاً در روان شناسی اجتماعی نیز این واژه کاربرد دارد. در این علم، کنترل اجتماعی واژه ای است که در زیر مجموعه ی «نظریه های کنترل» و به عنوان یکی از الگوهای مطرح در این مجموعه نظریه ها، ارائه شده است.^[۸۶] البته این نظریه ها در جامعه شناسی نیز مطرح و مورد بررسی قرار می گیرد و حتی برخی نویسندگان، آن ها را نیز جزء نظریه های جامعه شناختی مطرح کرده اند،^[۸۷] لکن به نظر می رسد این نظریه ها در یک تقسیم بندی مبنایی در زمره ی علم روان شناسی اجتماعی جان می گیرد.^[۸۸]
به هر روی، دیدگاه ها و نظریه های کنترل، دیدگاه گسترده را به خود اختصاص می دهد که در شمار فراوانی از نظریه های متفاوت در زیست شناسی، روان شناسی و جامعه شناسی یافت می شود.^[۸۹]
به رغم تفاوت های موجود میان نظریه پردازان نظریه های کنترل در مورد تشریح رفتار مجرمانه، همگی در تفکر اولیه و مبنا با یکدیگر هم عقیده اند. این نظریه پردازان به جای طرح این پرسش مبنایی جرم شناسانه که «چه عواملی سبب می شود افراد مرتکب جرم شوند؟» متفقاً بیان می کنند که آن چه باید تشریح شود، عکس این مطلب است؛ یعنی باید بررسی شود که «چرا مردم از قوانین پیروی می کنند؟»، چرا که اینان معتقدند که رفتار انحرافی امری مورد انتظار است^[۹۰] توضیح بیشتر آن که، شمار فراوانی از نظریه های مربوط به چرایی رفتار مجرمانه در جرم شناسی و سایر علوم مرتبط با جرم ، به عنوان فرض مبنایی این مسئله را مسلم می انگارد که اگر مردم به حال خود رها شوند، به طور طبیعی از قانون پیروی می کنند و دست به ارتکاب رفتار مجرمانه نمی زنند. اینان در این خصوص، استدلال می کنند که آن چه مردم را به ارتکاب جرم سوق می دهد، نیروهای ویژه ای- اعم از زیست شناسانه روان شناسانه یا اجتماعی- است ، و گرنه در صورت فقدان این عوامل ، بشر ذاتا نیک سرشت است و تمایل به رفتارهای بزهکارانه ندارد، لذا پرسش اساسی اینان در فهم چرایی وقوع بزه ، این است که «چرا و چه عواملی سبب ارتکاب بزه توسط انسان می شود؟». اما در مقابل ، نظریه های کنترل ، رهیافتی مخالف با این دیدگاه را برگزیده اند. آنها این مسئله را به عنوان فرض مبنایی خویش مسلم می انگارند که بشر ذاتا سرشت نا پاک و شریر دارد و لذا اگر همه ی مردم به حال خود رها شوند ، به طور طبیعی مرتکب جرم می شوند . در این صورت ، پرسش مهم در این دیدگاه این است که «چرا بیشتر مردم مرتکب جرم نمی شوند؟» و به عبارت دیگر چه عواملی سبب می شود که افراد بر خلاف سرشت و ذات شریرشان از هنجارها پیروی کرده و دست به ارتکاب رفتار بزه کارانه نمی زنند؟
نظریه های کنترل با تاکید بر «نیروهای کنترل کننده» ویژه ای که شخص را از ارتکاب جرم باز می دارند، بدین پرسش پاسخ می دهند . اینان بیان می کنند که افراد به خاطر ضعف نیروهای باز دارنده از ارتکاب بزه ، و نه به خاطر نیرومندی نیروهای سائق به ارتکاب آن مرتکب جرم می شوند. ^[۹۱]
در همین خصوص ، «تراویس هیرشی^[۹۲] » – یکی از مهم ترین نظریه پردازان کنترل – در کتاب خود با عنوان «علل بزهکاری»، در خصوص عدم لزوم تبیین علل بزه کاری و طبیعی بودن میل به ارتکاب بزه در انسان ها ، چنین اظهار نظر می نمایند : «همه ما جز حیوانات بوده و از این رو ، همگی به طور طبیعی قادر به ارتکاب اعمال مجرمانه ایم ».^[۹۳]
با روشن شدن مفاهیم کلی موضوع ، در ادامه ی این قسمت از نوشتار ، دو مبحث را پی می گیریم . در ابتدا ، الگوهای نظریه های کنترل را به طور خلاصه معرفی کرده و سپس نظریه «خود کنترلی» هیرشی – که از نظریه های جدید در این حوزه است – را بررسی خواهیم کرد.
گفتار دوم: نظریه های کنترل اجتماعی
همان طور که در مبحث قبل بیان شد، نظریه های کنترل فرض را بر این قرار می دهد که رفتار افراد، رفتاری ضد اجتماعی خواهد بود؛ مگر این که دیگران آن ها را در جهت ترک آن هدایت کنند؛ یعنی افراد به طور طبیعی دست به ارتکاب جرم خواهند زد، مگر در صورتی که آموخته باشند مرتکب خلاف نشوند؛ آموزشی که از طریق «ترکیبی از کنترل های درونی و بازدارنده های بیرونی رفتار» انجام می پذیرد.^[۹۴]
در این میان، نظریه ها و تعابیر متفاوتی راجع به ماهیت کجروی یا رفتار بزه کارانه و انحرافی ابراز شده است که مهم ترین آن ها الگوی «کنترل اجتماعی»^[۹۵] از تراویس هیرشی و «نظریه مهار»^[۹۶] از «والتر رکلس»^[۹۷] است.
وجه ممیزه و مشترک نظریه های فوق، توجه آن ها به کنترل کننده های درونی و دادن نقش به ابزارهای درونی کنترل است.
نظریه کنترل اجتماعی هیرشی
هیرشی در نظریه کنترل اجتماعی خود- که در سال ۱۹۶۹ ارائه داد- به جای آن که مانند دورکیم، افراد را به عنوان منحرف یا منطبق ببینند، بر این باور بود که رفتار افراد بازتاب دهنده ی درجه مختلف اخلاقیات است. او چنین استدلال می کرد که قدرت هنجارهای درونی شده در افراد، آگاهی آنان و تمایل برای تأیید رفتارشان از سوی جامعه، انجام رفتار رایج در اجتماع یا گروه را تشویق می کند.^[۹۸] وی «از سویی با پذیرش دیدگاه دورکیم، به نقش ضعیف بودن ابزارهای بیرونی و جمعی کنترل رفتار در شکل گیری کجروی اشاره می کند و بر همین اساس، همانند او ماهیت کجروی را نوعی غلبه ی خواسته های فردی در زمان ضعف اقتدار جمع می داند؛ و از سویی دیگر نیز با مطرح کردن نقش ابزارهای درونی کنترل، بر عنصر جامعه پذیری و یادگیری تکیه می کند و بدین گونه کجروی را پیامد کاستی های این دو فرایند و ماهیت آن را از نوع آموختنی های حاصل آمده در خلال آن ها می داند.»^[۹۹]
هیرشی در نظریه خود، علت همنوایی افراد با هنجارهای اجتماعی را «پیوند اجتماعی» آن ها دانسته است. وی مدعی است که پیوند میان فرد و جامعه، مهم ترین علت همنوایی و عامل اصلی کنترل رفتار فرد است و ضعف این پیوند یا نبود آن، موجب اصلی کج رفتاری است. به همین لحاظ، وی چهار عنصر را به عنوان متغیرهای کنترل کننده ی رفتار معرفی می کند که عبارت اند از:
وابستگی یا تعلق خاطر^[۱۰۰] (میزان وابستگی فرد به اشخاص دیگر در خانواده، محیط و نهادهای اجتماعی)؛
تعهد یا پایبندی^[۱۰۱] (میزان پذیرش هدف های مرسوم جامعه و میزان احساس دین نسبت به جامعه)؛
مشارکت یا در آمیختگی^[۱۰۲] (میزان درگیری و مشارکت در نقش ها و فعالیت های اجتماعی)؛
باور یا اعتقاد^[۱۰۳] (میزان اعتقاد فرد به اعتبار قواعد اخلاقی و اجتماعی، ارزش ها و هنجارهای جامعه و وفا داری به آن ها).
طبق این نظریه، ضعف هر یک از این چهار عنصر در فرد می تواند موجب بروز رفتارهای انحرافی او شود.^[۱۰۴]
در مجموع «داعیه اصلی نظریه کنترل در خصوص نوآوری، آن است که این نظریه، نقطه شروع چیزی را که می تواند به رفتار انحرافی بیانجامد. دوباره تبیین و توصیف نماید. این نظریه با تأکید بر محدودیت ناپذیر بودن طبع انسان و نیاز به وجود نیروهای قدرتمند برای پرورش، تربیت تدریجی و تغییر قطعی و نهادی افراد تازه وارد به سمت هماهنگی و همبستگی، بیان می دارد که در صورت عدم نیل به این هدف، افراد، آزاد مانده و به پویش می پردازند و چنین پویشی ممکن است منجر به رفتاری شود که از سوی مرجع قدرت، رفتار انحرافی نام گیرد».^[۱۰۵]
نظریه مهالر یا کف نفس رکلس
نظریه دوم در این زمینه، نظریه مهار از والتر رکلس است – که با نام هایی هم چون «نظریه موانع داخلی – خارجی» و «نظریه کف نفس» و نیز از آن یاد می شود و از نظر زمانی نیز مقدم بر نظریه کنترل هیرشی است و در سال ۱۹۶۷ ارائه شده است.
تئوری رکلس متکی بر دو محور است؛
طبیعتاً باز دارنده ها و کنترل کننده هایی وجود دارد که مانع از بروز رفتار مجرمانه می شوند؛
بر حسب این که این بازدارنده ها، ضعیف باشند، یا به عکس قوی و به قدر کفایت مؤثر باشند، جرم از قوه به فعل در می آید و یا جرمی به وقوع نمی پیوندد.^[۱۰۶]
رکلس در نظریه خود به تشریح بزه کاری به عنوان نوعی کنش میان دو شکل از کنترل، یعنی کنترل درونی (داخلی) و کنترل بیرونی (خارجی) می پردازد. در این تبیین، وی همنوایی فرد با جامعه و گروه را امری طبیعی و بر اساس تمایل درونی فرد نمی دانند، بلکه آن را صرفاً ناشی از فشار و کنترل گروه بر می شمارد و بر همین اساس معتقد است که پدیده کجروی را عمدتاً مهارهای خارجی رفتار (یعنی فشارهای اجتماعی) کنترل می کند و لذا یکی از علل وجود کجروی در جامعه را کافی نبودن قدرت کنترل کننده های خارجی برای مقابله با انگیزه های ارتکاب رفتار بزه کارانه قلمداد می کند، اما در عین حال اظهار می دارد که اگر کنترل های خارجی در جامعه، ضعیف یا مفقود باشد، کنترل کجروی ناگریز به بازدارنده های درونی (موانع داخلی کجروی) و عمدتاً وجدان منوط می گردد. وی در این خصوص، متغیر درونی مؤثر بر رفتار کج روانه را عنصر «برداشت از خود» یا «خود پنداره»^[۱۰۷] معرفی می کند و با مطرح نمودن «قوت نفس» و برداشت مثبت و قوی از خود به عنوان علل درونی درماندن از کجروی، یاد آور می شود که این عامل می تواند نقش اساسی در کنترل افراد جهت اقدام نکردن به رفتارهای نا بهنجار، حتی در جرم زا ترین مناطق داشته باشد.^[۱۰۸]
هر چند مفهوم و ابعاد مهار و کنترل درونی از سوی رکلس هرگز به روشنی مشخص نشده است، اما وی از این مفهوم، به عنوان جزیی از «خود» انسان یاد کرده است. به نظر رکلس، وجود این مهار درونی قوی را نیز می توان از شاخصه های زیر استنباط کرد:
قدرت «من» و «من برتر» (= فرامن، ابرمن) خوب توسعه یافته،
توان تحمل شکست، ناکامی و محرومیت؛
احساس بالای مسئولیت؛
مقاومت در برابر آشفتگی خاطر و انحرافات؛
توان توسل به ارضا کننده های جایگزین؛
جهت گیری هدفی؛^[۱۰۹]
نظریه دیگری که در حوزه ی نظریه های کنترل، اخیراً مطرح گردیده و مورد اقبال قرار گرفته است، «نظریه خود کنترلی» است که بنا به ویژگی های خاص آن و نزدیکی بیشتر به مطالب مورد بحث ما در این فصل، با بیانی تفصیلی تر در مبحث بعدی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
نظریه خود کنترلی گاتفردسون و هیرشی

فرهنگ سازگاری: تاکید این فرهنگ بر محیط درون سازمانی در رابطه با ثبات نسبی محیط است. فرهنگ تداوم از روندهای منظم و پیش ­بینی شده در اداره کسب و کار پشتیبانی می­ کند. نمادها، تشریفات، اسطوره­ها و دیگر عناصر فرهنگی تماماً در سمت تثبیت وضع، ایجاد و همکاری، حفظ سنت و پیروی از خط­مشی­ها و رویه­های برپا شده عمل می­ کنند. این فرهنگ، دخالت و مشارکت انسان­های سازمانی در کارها را در رتبه­ی پایین­تر قرار می­دهد و تلاش اصل سازمان را متوجه افزایش همکاری میان کارکنان در چارچوب­های مشخص و دستیابی به کارایی و یکپارچگی سیستم می­داند.این ویژگی با سه شاخص ارزش­های بنیادی، توافق و هماهنگی و انسجام اندازه ­گیری می­ شود. تحقیقات نشان داده است که سازمان­هایی که اغلب اثربخش هستند با ثبات و یکپارچه بوده و رفتارهای کارکنان از ارزش­های بنیادین نشأت گرفته است. رهبران و پیروان در رسیدن به توافق مهارت یافته­اند و فعالیت سازمانی به خوبی و هماهنگ و پیوسته شده است. سازمان­هایی با چنین ویژگی­هایی دارای فرهنگ و متمایزند و به طور کافی بر رفتار کارکنان نفوذ دارند.
فرهنگ انطباق­پذیری: این نوع فرهنگ که از انعطاف­پذیری زیادی برخوردار است در حالی شکل می­گیرد که تاکید استراتژیک سازمان بر محیط بیرونی است. سازمان نیاز زیادی دارد که با بهره­ گیری از انعطاف پذیری و تغییر در سمت نیازهای مشتری و یا ارباب رجوع حرکت کند. در فرهنگ انطباق پذیری نوعی باورها و هنجارهای رفتاری وجود دارد که می ­تواند سازمان را در کشف، تفسیر و ترجمه نمادهای محیطی در قالب رفتارهای نوین پشتیبانی کند. این نوع سازمان باید به نیازهای محیطی پاسخ شتابنده بدهد. ساختار خود را سریع تعدیل کند و الزام­های نوین را به آسانی به کار گیرد. این ویژگی با سه شاخص ایجاد تغییر، مشتری­گرایی و یادگیری سازمانی اندازه ­گیری می­شوند. سازمان­هایی که به خوبی منسجم هستند به سختی تغییر می­یابند. لذا یکپارچگی درونی و انطباق­پذیری بیرونی را می­توان مزیت و برتری سازمان به حساب آورد. سازمان­ها بوسیله مشتریان سازگار می­شوند؛ ریسک­پذیر هستند و از اشتباه خود پند می­گیرند و ظرفیت و تجربه ایجاد تغییر را دارند. آن­ها به طور مستمر در حال بهبود توانایی سازمان در جهت ارزش قائل شدن برای مشتریان هستند. این سازمان­ها معمولاً رشد فروش و افزایش در سهم بازار را تجربه می­ کنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرهنگ رسالت: در این نوع سازمان­ها به محیط بیرونی توجه می­ شود. اما تغییرهای شتابنده رو در رو نیست. فرهنگ رسالتی تاکید اساسی خود را بر یک دید مشترک نسبت به هدف­های سازمان استوار می­سازد. انتظار این فرهنگ از انسان­های سازمانی، شناخت ژرفی از رسالت و ماموریت سازمان است که گامی فراتر از تبیین نقش­های شغلی وظایف جاری بر می­دارد. تکیه اصلی بر سمت­گیری استراتژیک سازمان، آینده نگری و دستیابی به هدف­های آرمانی دوردست است.این ویژگی با سه شاخص گرایش و جهت­گیری استراتژیک، اهداف و مقاصد و چشم­انداز اندازه ­گیری می­شوند. شاید بتوان گفت مهم­ترین ویژگی فرهنگ سازمانی رسالت و ماموریت آن است.

• • مدل هندی

در سال ۱۹۷۸ هندی^[۱۰]، ایده‌های هریسون را به کار گرفت و چهارگونه فرهنگ را در اشکال ساده توصیف کرد:۱-فرهنگ قدرت(تارعنکبوتی)، ۲-فرهنگ نقش(معبد یونانی)، ۳-فرهنگ وظیفه(شبکه‌ای) و۴- فرهنگ شخص(خوشه‌‌ای) (خلج؛۱۳۹۱)

شکل ۲-۵: مدل هندی(خلج؛۱۳۹۱)

• • مدل میلر

میلر پنج نوع شخصیت را به فرهنگ سازمان ربط داده است(خلج؛۱۳۹۱)
الف)فرهنگ فرهمند در برابر فرهنگ خودکفا: فرهنگ سازمانی فرهمند با شخصیت مدیری پرهیجان و بلندپرواز همراه است و تاکید مبالغه­آمیزی بر فرد سالاری به ویژه افراد رده بالا دارد. در مقابل سازمان­هایی با فرهنگ خودکفا بر استقلال، ابتکار فردی، کامیابی و پیشرفت شغلی و سازمان تاکید دارند.
ب)فرهنگ وسواسی در برابر فرهنگ پر اعتماد: فرهنگ وسواسی یا بی­اعتماد، از سبک شخصیت بدگمان پدید می ­آید. در این نوع فرهنگ­ها، مدیر به پنهان کاری پرداخته و اعتقاد به آن دارد که زیردستان افرادی تنبل، ناتوان و نامطمئن هستند که در صددند تا او را از میان بردارند. در مقابل سازمان­هایی با فرهنگ پراعتماد اعضای مدیریت به آسانی اطلاعات مهمی را در اختیار دیگران گذارده و نسبت به یکدیگر احساس اعتماد، انصاف و گشودگی دارند.
ت)فرهنگ پرهیز­کننده در برابر فرهنگ تعالی خواه و کامیابی جو: تبیین شخصیت افسرده به سوی فرهنگ ایجاد تغییر در استراتژی­ها و ساختار در صورتی که با حمایت فرهنگ سازمانی از تغییرات مورد نظر همراه نباشد، معمولاً با شکست روبه­رو می­شوند.
ج)فرهنگ غالب: عبارتست از فرهنگی که بر ارزش­های بنیادی مشترک بین اعضای سازمان تاکید دارد. هنگامی که در مورد فرهنگ سازمان بحث می­ شود، منظور اصلی فرهنگ غالب سازمان است. این فرهنگ، دیدگاهی کلان از فرهنگ را که شخصیتی مجزا به سازمان می­دهد، ارائه می­ کند. به بیانی دیگر، فرهنگ غالب که در اکثریت قرار دارد، فرهنگی است که توسط اکثریت قریب به اتفاق اعضای سازمان پذیرفته شده و در بردارنده سلسله­ای از هنجارها، ارزش­ها و اعتقادات و نگرش­های خاصی است که نقطه تمایز آن از سایر فرهنگ­ها تلقی می­ شود.
د)خرده­فرهنگ­ها: برخی سازمان­ها از گروه ­های فکری مختلفی تشکیل شده ­اند که هریک، نگرشی خاص به جهان پیرامون دارند و آرزوها و تمایلات متفاوتی را برای سازمان متصور هستند. اینگونه الگوها و باورهای مشترک سازمانی، توسط هنجارها و شیوه ­های عملیاتی مختلف در سازمان حمایت می­شوند. این­گونه تصورات گوناگون، موجب پدید آمدن خرده­فرهنگ­ها در سازمان می­شوند. خرده­فرهنگ­ها معمولاً در سازمان­های بزرگ ایجاد می­شوند و مسائل، موقعیت­ها و تجاربی را منعکس می­ کنند که اعضا با آن­ها مواجه شده ­اند. این خرده فرهنگ­ها می­توانند در دو سطح افقی و عمودی شکل بگیرند.

• • مدل کویین و مک گارت

این دو، چهار فرهنگ را مبتنی بر انتظارات غالب در سازمان شناسایی کرده ­اند. آن­ها فرهنگ را بر حسب مقاصد سازمانی، معیارهای عملکردی، محل و اختیار پایه­ های مشروع قدرت، جهت­گیری­های تصمیم ­گیری، سبک رهبری، ارزش­ها و انگیزش، طراحی کرده ­اند(سعیدی؛۱۳۸۹):
الف)فرهنگ عقلایی: بوسیله تمرکز قدرت، فعالیت­های یکپارچه و تمرکز درونی مشخص می­ شود و با سازمان­های دیگر رقابت می­ کند. کارایی، سودمندی یا اثر مثبت، ارزش­های محوری هستند. اهداف روشن، قضاوت­های فردی و قاطعیت وسایلی هستند که سازمان را در جهت به حداکثر رساندن عملکرد خود قرار می­ دهند.
ب)فرهنگ توسعه­ای: ویژگی این فرهنگ عدم تمرکز قدرت است. در صورت وجود چنین فرهنگی، سازمان به امور رقابتی بیرونی و رشد توجه دارد. مقاصد وسیع و رهبری آن به سازمان قدرت پیشروی و ارزش­های آن، تعهد ایجاد می­ کند. بصیرت، اختراع و ابتکار وسایلی با ارزش هستند که سازمان برای رقابت در اخذ حمایت و کسب منبع بیرونی در جهت گسترش و تغییر و تحولات خود به­کار می­برد.
ج)فرهنگ اجتماعی: به وسیله عدم تمرکز قدرت، تنوع فعالیت­ها و توجه داخلی به حفظ سیستم مشخص می­ شود. تغییر و تحولات، مبتنی بر مسائل شرکت و اتفاق نظر داخلی بوده و روابط نوع دوستانه و تعاونی گروهی، منجر به تقویت کار گروهی، روحیه بالا و اعتماد خواهد شد.
د)فرهنگ سلسله مراتبی: با تمرکز قدرت و فعالیت­های یکپارچه و نیز توجه داخلی برای حفظ سیستم، مشخص می­ شود. رفتارها توسط قوانین رسمی و اجرای مقررات، به پیش میروند. در این فرهنگ، پایداری کنترل، قابلیت پیش ­بینی، هماهنگی و پاسخگویی، صفاتی ارزشمند هستند.

• • مدل سانیفلد

سانیفلد چهار نوع فرهنگ سازمانی ذیل را مشخص کرده است(Valle et al,2011):
الف)فرهنگ علمی: تاکید این نوع سازمان­ها بر استخدام افراد جوان با تمایل به یادگیری، پرورش دادن آن­ها و تقویت شخصیت علمی و تخصصی آن­ها است. بعضی از این سازمان­ها فارغ­ التحصیلان دانشگاه را استخدام و سپس آن­ها را برای کارهای تخصصی و انجام وظایف خاص تربیت می­ کنند.
ب)فرهنگ باشگاهی: در این سازمان­ها بر تناسب روحیه افراد بر وفاداری و تعهد به سازمان تاکید می­ شود. در فرهنگ باشگاهی، ارشدیت، سن و سنوات خدمت، معیارهایی عمده برای اهمیت و ارزش افراد است.
ج)فرهنگ تیمی: در این نوع سازمان­ها، بر نوآفرینی، ریسک­پذیری و آزادی عمل تاکید می­ شود. پاداش­ها بر اساس میزان تولید، تعیین و پرداخت می­ شود. درهای این نوع سازمان­ها به روی داوطلبان پرخاشگر و جاه طلب، باز است.
د)فرهنگ سنگری/ تدافعی: بر عکس فرهنگ تیمی که به اختراع، نوآوری و اکتشاف ارج می­نهد، فرهنگ سنگری بر حفظ و بقای سازمان تاکید دارد. در فرهنگ سنگری، امنیت شغلی حائز اهمیت زیادی است.
بسیاری از سازمان­ها دارای ترکیب یا مجموعه ­ای از این فرهنگ­ها هستند. این پژوهشگر دریافت که این چهار نوع فرهنگ سازمان می­توانند شخصیت­های مختلفی را به خود جذب کنند. توافق بین فرهنگ سازمانی و شخصیت فرد، می ­تواند تعیین کننده مسیر ترقی وی در سلسله مراتب مدیریت باشد.
جدول ۲-۲: : مدل­های فرهنگ سازمانی(کلانتری؛۱۳۹۱)

مدل

بنیانگذاران

عناصر اصلی

مدل های فرهنگی

مدل گردن

گردن

هر سیستمی در سیستمهای اطلاعاتی رایانه محور مانند یک ارگانیسم زنده میباشد: آن متولد میشود، رشد میکند، به بلوغ میرسد، عمل میکند و نهایت میمیرد. این فرایند تحول چرخه حیات سیستم^[۱۹] ( SLC ) نامیده میشود و شامل مراحل ذیل می باشد: برنامه ریزی، تحلیل، طراحی، اجرا. دوره حیات یک سیستم مستلزم گذر از مراحل استانداردی است که هر یک به فعالیتهای مدیریتی نیاز دارد. سیستم ممکن است به دلایل فنی یا سایر اشتباهات یا عدم مطابقت با تغییر محیط کمتر مفید و موثر واقع شود. همچنین احتمال دارد زمانی که برای سیستم جدید برنامه ریزی میشود، نقایص زیاد تر گردد. مرحله نهایی دوره حیات یک سیستم، جایگزینی آن است. طول حیات هر یک از این مراحل در سیستمها، متفاوت میباشد(رولی، ۱۳۸۰، ص ۱۹۸ – ۱۹۹). البته قابل ذکر است چون که امروزه اکثر سیستمها بهصورت رایانه ای طرح ریزی میشوند و رشد رایانه و فن آوریها و اطلاعات و ارتباطات زیاد است، دوره حیات سیستمهای رایانه ای نسبتاً کوتاه میباشد. اصل اساسی تجزیه و تحلیل یک سیستم و طراحی، عبارت است از تشخیص نیاز یک سیستم به تجدید نظر و یا جانشینی آن و اصل دوم سلسله مراتب و اولویت و آمادگی جانشینسازی سیستم قبلی است. برای نشان دادن چرخه حیات یک سیستم از منحنیها استفاده میکنند و به آن منحنی عمومی حیات یک سیستم میگویند این مدل دارای چهار جزء و مرحله متفاوت است که در کارآیی هر سیستمی تاثیر بسزایی دارد: بسط و گسترش، رشد، اشباع، استهلاک (مومنی، ۱۳۷۲، ص ۳۱۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۲-۶. مزایای حاصل از به کارگیری سیستمهای اطلاعاتی در سطح سازمان
سیستمهای اطلاعاتی مدیران را قادر میسازد تا با سازمان، محیط و یکدیگر ارتباط بیشتر و بهتری برقرار نمایند. فایدههایی که این سیستمها برای فرایند مدیریت دارند، به شرح زیر میباشد:

1. 1. مشارکت بیشتر در تصمیم گیری

مدیران برای ایجاد ارتباط بین خود باید مقداری وقت و نیرو صرف کنند. با بهره گرفتن از سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی، میتوان مقدار وقتی که در این راه صرف مینمایند یا تلاشی که آنان در این باره میکنند، کاهش داد به ویژه زمانی که مدیران از نظر فیزیکی در فاصله دور از هم قرار دارند. برای مثال کسی که میخواست محصول جدیدی را تولید و عرضه نماید یک پیام الکترونیکی در رابطه با ویژگی محصول جدیدی را که میخواست تولید و عرضه نماید، فرستاد و در رابطه با آن از افراد مختلف نظر خواهی کرد. او بیش از ۱۵۰ پیشنهاد از هر گوشه از جهان دریافت کرد، که تقریباً همه آنها از کسانی بودند که با وی هیچ آشنایی نداشتند. گذشته از این، نتیجه تحقیقات نشان میدهد که سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی باعث میشود که تماسهای بین مدیران رده بالا و پایین سازمان افزایش یابد. مدیران رده میانی سازمانی میتوانند به صورتی مستقیم با مدیر تماس بگیرند، و یک معاون میتواند به صورت مستقیم با مهندس یک طرح بر قرار نماید. در یکی از بزرگترین خرده فروشیهای دنیا که انواع شیرینی و شکلات تولید و عرضه میکند، کارکنان واحدها و شاخه های مختلف سازمان با بهره گرفتن از سیستم ارتباط الکترونیکی به صورتی مستقیم با مدیر عامل تماس میگیرند و دیدگاه های خود را درباره محصولات شرکت رقیب و واکنش مشتریان به اطلاع وی میرسانند. شرکت زیراکس توانست با بهره گرفتن از این سیستم، مشارکت مدیران ارشد را در تصمیم گیریها از پانزده نفر به حدود یکصد نفر برساند.

1. 1. افزایش سرعت در تصمیم گیری

استفاده از سیستمهای اطلاعاتی باعث میشود که زمان و وقت کمتری صرف مسائل مربوط به تصمیمگیری شود، تکرار پیامها کاهش یابد و گروه های ذی نفع میتوانند بهصورت مستقیم با یکدگیر تماس برقرارکنند. برای مثال، شرکت زیراکس توانست زمان جلسه یا گردهمایی را (بااستفاده از سیستم کامپیوتری جدید) کاهش دهد. پیش از تشکیل جلسه هیچ لازم نیست که نوشته یا کاغذی بین افراد و دوایر رد و بدل شود. هر واحدی طرح خود را به صورت پیام الکترونیکی، پنج روز پیش از تشکیل جلسه، ارائه میدهد و هر یک از مدیران عالی اجرایی آن را مطالعه میکنند. زمان جلسه کوتاه است زیرا هر یک از آنها پیش از آن به حد کافی، برای مساله مورد نظر وقت صرف کردهاند.

1. 1. افزایش سرعت در شناسائی مسائل

با بهره گرفتن از سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی، فعالیتهای سازمان بیشتر و بهتر در معرض دید مدیران قرار میگیرد. برای مثال، داده های مربوط به فروش و تحقیقات بازار (از نظر خرده فروشیها و بررسیهای انجام شده) بیشتر در دسترس مدیران قرار میگیرند. مدیران میتوانند به صدها مخزن اطلاعاتی، درباره صنعت، امور مالی و الگوهای آماری دسترسی داشته باشند. این سیستم اطلاعاتی برای سازمانها و مدیران چنین امکانی را به وجود میآورد که بتوانند حجم بزرگتری از اطلاعات را با دامنههای بسیار وسیع تر جمع آوری نمایند. برای مثال، مدیر عامل یک شرکت بزرگ خرده فروشی میگوید من میتوانم از هر یک از واحدها و فروشندگانهای خود اطلاعات گوناگون بگیرم. مثلاً میدانم که چه مشتریانی درباره محتوای نوع خاصی از شیرینی پرسش داشته اند ( زیرا آنان نسبت به ماده خاصی حساسیت دارند) و سر انجام اینکه، من درباره هر گونه اظهار نظر مشتریان درباره انواع شیرینیهایی که تولید و عرضه میکنیم آگاهی مییابم (دفت، ۱۳۸۸، ص ۲۵۰).

1. 1. طرح ریزی سازمان

سازمانها در حال حاضر به اثرات شدیدی که سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی بر ساختار سازمانی دارند، پی برده اند. نتیجه تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، به شرح زیر است:
الف) کاهش ارتقاع هرم سازمان: کاربرد سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی باعث شده است که بسیاری از سازمانها از سطوح متعدد مدیریت بکاهند. یک سازمان که در لندن از این سیستمهای پیشرفته استفاده کرد، به جای اینکه سلسله مراتب اداری را دقیق رعایت کند، سعی کرد به کارکنان و اعضای سازمان اختیارات بیشتری بدهد و سطوح مدیریت را از سیزده به چهار کاهش داد. نمونه دیگر شرکت بیمه « آتنا » است که با بهره گرفتن از سیستمهای اطلاعات، تیمهایی جایگزین سیستم سرپرستی قدیمی کرد که به سلسله اختیارات منسوخ کار میکردند.
ب) تمرکز یا عدم تمرکز بیشتر: با توجه به دیدگاه مدیریت سازمان، کاربرد سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی میتواند موجب تمرکز یا عدم تمرکز مدیریت در سازمان شود. مدیرانی که میخواهند سیستم تصمیمگیری خود را متمرکز نمایند، میتوانند از این سیستمهایی استفاده کنند تا اطلاعات بیشتری جمع آوری کرده و تصمیمات بیشتری بگیرند که اغلب مسئولیت بیشتری در پی خواهد داشت. از سوی دیگر، مدیرانی که بخواهند سیستم مدیریتی خود را غیر متمرکز کنند، میتوانند با بهرهگیری این تکنولوژی، اطلاعات بیشتری را به کارکنان و اعضای سازمان بدهند و بر میزان مشارکت آنان در تصمیمگیریها و استقلال و خود مختاری آنان بیافزایند. فلسفه مدیریت و فرهنگ سازمان در صحنه کاربرد این تکنولوژی (در جهت متمرکز بودن یا غیر متمرکز ساختن مدیریت) نقش اصلی را ایفا میکند.
ج) بهبود هماهنگی: شاید یکی از بزرگترین ره آوردهای سیستمهای پیشرفته اطلاعاتی این باشد که مدیران بتوانند با یکدیگر ارتباط بیشتری بر قرار نمایند، حتی زمانی که دفاتر یا فروشگاه ها در نقاط مختلف دنیا پراکنده اند. سه روش حاصل از کاربرد این تکنولوژی ( یعنی سیستم پیام دهنده الکترونیکی، سیستم اطلاعات مدیران اجرایی و تشکیل میز گرد از راه دور ) مدیران را قادر ساخته است تا با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند و از فعالیتها و نتایج کار یکدیگر آگاه شوند. سیستم کامپیوتری کانالهای ارتباطی جدیدی به وجود میآورد که این مدیران میتوانند از آن استفاده کنند.. این تکنولوژی در راه از میان برداشتن سدها به مدیران کمک میکند و نوعی احساس گروهی خلق مینماید، که در نتیجه یک هویت سازمانی به وجود میآید (یعنی همان چیزی که پیش از آن وجود نداشت).
د) شرح دقیقتری از وظایف: با کاهش وظایف اداری، کاربرد این تکنولوژی موجب میشود که سیاستها به صورتی دقیقتر و شرح وظایف به گونهای مفصلتر بیان شوند. شرکتهایی که از تکنولوژی پیشرفته اطلاعاتی استفاده میکنند شباهت زیادی به سازمانهای خدماتی پیدا میکنند. پستهای مدیریت و اداری (که پس از به کارگیری این سیستم اطلاعاتی) باقی میمانند، باید بهصورتی آگاهانهتر عمل کنند و به کارهای سنگینتر دست یابند و آماده حل مشکلات گوناگون شوند.
ه) افزایش کارکنان متخصص: کاربرد سیستم اطلاعاتی پیچیده بدان معنی است که کارکنان باید بسیار آموزش دیده و حرفهای باشند تا بتوانند با این سیستم کار کنند و آن را حفظ نمایند. در بیشتر مورد سازمانها باید پس از به کارگیری این تکنولوژی، کارگران بدون مهارت خود را با افراد ماهر و متخصص جایگزین نمایند. برای مثال گروه بانکداری امریکای شمالی پس از به کارگیری « سیستم خدماتی مشتریان » مجبور شد نسبت کارکنان ماهر خود را از ۳۰ به ۶۰ در صد برساند. این سیستم جایگزین تعداد زیادی از نیروهای دفتری شد. برای کارهایی مثل نامه نویسی، بایگانی و پر کردن فرم تعداد اندکی کارمند لازم بود و بقیه منتظر خدمت شدند. مدیران رده بالا و میانی سازمان میتوانند با بهره گرفتن از این تکنولوژی آن را ارسال کنند (دفت، ۱۳۸۸، ص ۲۵۲ – ۲۵۰)
۲-۲-۷. طبقهبندی سیستمهای اطلاعاتی
تا کنون دیدگاه های مختلفی در رابطه با دستهبندیهای سیستمهای اطلاعاتی توسط پژوهشگران بیان شده است. در یک دسته بندی سن^[۲۰] (۱۹۹۰)، سیستمهای اطلاعاتی را به سه دسته سیستمهای سطح عملیاتی، سیستمهای سطح مدیریتی و سیستم های سطح راهبردی تقسیم بندی کرده است. او بیان داشته است که سیستمهای سطح عملیاتی، با نگهداری اسناد فعالیتهای پایه ای و تراکنشهای سازمانی مانند فروش، دریافتها، اندوختههای نقدی، فهرست حقوق، تصمیمهای اعتباری و گردش مواد در یک کارخانه، در ارتباط میباشد. هدف اصلی سیستمهای این سطح، پاسخ دادن به پرسشهای روزمره و ردیابی جریان تراکنشها در داخل سازمان است. نمونههایی از سیستمهای سطح عملیاتی عبارتند از: سیستمی برای ثبت پرداختیهای بانک از دستگاه های خود پرداز یا سیستمی جهت ردیابی ساعتهای کاری کارکنان. سیستمهای سطح مدیریتی درخدمت نظارت، کنترل، تصمیم گیری، و فعالیتهای اداری مدیران میانی هستند. پرسش اصلی که چنین سیستم هایی به آن میپردازند، این است: آیا همه چیز به خوبی کار میکند؟ سیستم های سطح مد یریتی به جای اطلاعات فوری درباره عملیات، گزارشهای دوره ای فراهم میکنند. در دسته بندی دیگری که توسط خود سن مطرح شده است، سیستمهای اطلاعاتی به طور کلی به شش دسته تقسیمبندی شده است:

1. 1. سیستم اطلاعات مدیریت^[۲۱](MIS)

1. 1. سیستم اطلاعات پردازش عملیات^[۲۲](TPS)

1. 1. سیستمهای اطلاعات تصمیم یار^[۲۳](DSS)

1. 1. سیستمهای اطلاعاتی پشتیبان مدیریت عالی^[۲۴](EIS)

1. 1. سیستمهای اطلاعاتی پشتیبانی گروه کار^[۲۵](WGSS)

1. 1. سیستمهای اطلاعاتی خبره^[۲۶](ES) (قاضیزادهفرد، ۱۳۸۷، ص ۲۴۹).

یا در یک دستهبندی دیگر، صرافی زاده (۱۳۸۳)، سیستمهای اطلاعاتی را بر اساس نوع حمایتهایی که ارائه میدهند به شرح زیر بیان کرده است البته باید یادآوری گردد که این تقسیمبندیها تقریباً شبیه به تقسیم بندیهایی است که در بالا ذکر گردیده است.

1. 1. سیستمهای پردازش تعامل: از پردازش سطوح عملیاتی که ماهیتی تکراری و حجم عظیمی از داده را در بر می گیرد، حمایت میکنند.

1. 1. سیستمهای گزارشات مدیریت: از فعالیتهای بخشی و نیز مدیران سطوح امنیت ازطریق ارائه اطلاعات و گزارشات تلفیقی حمایت میکند.

1. 1. سیستم کارکنان دانش: این سیستمها جهت حمایت از کارکنان دانش و حرفهای طراحی میشوند.

1. 1. سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری: فرایند تصمیمات مدیران را از طریق تحلیل مسائل پشتیبانی میکنند.

1. 1. سیستمهای اتوماسیون اداری: از طریق بکار گیری تکنولوژی اطلاعات امور دفتر را پشتیبانی میکند.

1. 1. سیستمهای پشتیبانی مدیران ارشد (اجرایی): به منظور پشتیبانی کامل از فرایند تصمیمات به صورت هوشمند طراحی میشود.

1. 1. سیستمهای خبره: به منظور پشتیبانی کامل از فرایند تصمیمات به صورت هوشمند طراحی میشود.

1. 1. سیستمهای پشتیبانی تصمیمات گروهی: این سیستمها به منظور پشتیبانی از افرادی که در تصمیم گیریهای گروهی مشارکت دارند، طراحی میشوند (صرافیزاده، ۱۳۸۳).

۲-۲-۷-۱. سیستمهای اطلاعاتی مدیریت
سیستمهای اطلاعات مدیریت در طول حیات بشر به روش های مختلفی از سوی مدیران مورد استفاده قرار گرفته است (قاضیزادهفرد، ۱۳۸۷، ص ۲۵۵). سیستم اطلاعات مدیریت، سیستمی مبتنی بر کامپیوتر است که طیف گسترده ای از انواع داده ها و اطلاعات مورد نیاز مدیران و سازمان را برای تولید گزارش، تجزیه و تحلیل مسائل سازمانی، پشتیبانی از فرایند تصمیم سازی و تصمیم گیری، کنترل و ارزیابی عملیات و ارئه راه حلها، تامین میکند. این سیستم بیشتر در سطوح عالی و میانی سازمان بهمنظور سیاستگذاری، تصمیمگیری، برنامه ریزی، سازماندهی و کنترل سازمانی مورد استفاده قرار میگیرد (محمودی، ۱۳۸۶، ص ۲۱۵). این سیستمها تا قرن بیستم با تانی به سرعت خود ادامه می دادند تا اینکه با توسعه رایانهها به ویژه رایانههای پرسرعت در نیمه دوم قرن بیستم، تکامل و روند این سیستمها سرعت بیشتری یافت که حاصل آن تغییرات در عملیات و فعالیتها و وظایف سازمانهای مختلف در دنیا گردید (موردیک و مانسون^[۲۷]، ۱۹۸۶، ص ۷).
هدف سیستمهای اطلاعاتی مدیریت، افزایش روند ارائه و اداره اطلاعات و کاهش حدس و گمان در حل مشکلات در سطوح مختلف سازمانی از طریق سیستمهای بازخور اطلاعات و بازتاب بازیابی اطلاعات در جهت تکامل داده های جدید به سیستم است. آن همچنین اطلاعات مربوط به قدیم، حال و آینده را به صورت کتبی و شفاهی که مرتبط با عملیات داخلی سازمان هستند را فراهم میکند (بهشتیان و ابوالحسنی، ۱۳۸۴، ص ۳۴). به عبارت دیگر، دانش سیستمهای اطلاعات مدیریت، اطلاعات مربوط به زمان گذشته و حال را گردآوری میکند، امکان پیشبینی آینده را فراهم میآورد و اطلاعات مورد نیاز مدیران را در اختیار آنها قرار میدهد تا بتوانند تصمیمات مقتضی را اتخاذ کنند (صفایی، ۱۳۹۰، ص ۴۴). و در نهایت این سیستم، داده های سیستمهای TPS را برای نظارت بر عملکرد سازمان را در اختیار مدیران قرار میدهد (زرگر، ۱۳۸۸، ص ۲۵).
۲-۲-۷-۲. سیستمهای اطلاعاتی پردازش عملیات
سیستمهای اطلاعاتی پردازش عملیات، سیستمهایی هستند که گردآوری و پردازش داده های مربوط به تراکنشها را بر عهده دارند و بر اساس داده های پردازش شده انواع محصولات اطلاعاتی مانند فرمها، فهرستها، گزارشها و … تهیه می نمایند که به عنوان مبنایی برای تهیه گزارشهای بعدی مدیریتی نیز در سیستمهای اطلاعاتی مورد استفاده قرار میگیرند (قاضیزادهفرد، ۱۳۸۷، ص ۲۵۱). به عبارت دیگر، در یک سازمان هر یک از فرآیندهای کاری مستلزم فعالیتهای خاصی هستند که بایستی سیستمهای اطلاعات مناسب با فرایند، طراحی و بکار گرفته شوند. سیستمهای اطلاعات، وظیفهای که در رابطه با حیطه های عملیاتی سازمان مانند حسابداری، بازاریابی، فروش، تولید، منابع انسانی و انبار و … به کار گرفته میشوند را سیستمهای پردازش تعاملات مینامند. این سیستمها، تعاملات تکراری و روزمره سازمانی را پردازش مینمایند (صرافی زاده، ۱۳۸۷، صص ۱۰۵-۱۰۶).
این سیستمها کاملاً ساخت یافته هستند و اهداف و منابع آنها از قبل تعیین شده میباشد. از کار افتادن این سیستمها، گاهی مساوی با ورشکستگی سیستم است. به طور کلی سیستم پردازش عملیات، بستری را فراهم میکند که سایر سیستمها بر آن بنا شدهاند (صفایی، ۱۳۹۰، ص ۴۲). سیستمهای پردازش تراکنشها علاوه بر پشتیبانی از تصمیمات، پشتیبان عملیات نیز هستند بنابراین در بیشتر برنامه ریزیها، محاسبات و عملیات مختلف سازمانی نقش موثری دارند (محمودی، ۱۳۸۶).
و در نهایت این سیستمها در جریان نگهداری اطلاعات عملکرد سازمان، بازخورد فوری ارائه میکنند و بر روی تصمیمات اتخاذ شده بر اساس این اطلاعات تاثیر گذارده، و اطلاعات مفیدی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری مدیران ارائه میکنند (زرگر، ۱۳۸۸، ص ۲۵).
۲-۲-۷-۳. سیستمهای اطلاعاتی تصمیم یار

در فرهنگ لغت انگلیسی چند واژه مختلف معادل تساهل و تسامح و مدارا بیان شده است که معروف ترین آنها در فرهنگ غربی کلمه Tolerance به معنای بردباری، تحمل، اغماض، سعه صدر و مداراست.
تساهل و تسامح در مکتب شیعه از جایگاه معرفتی وحدت آفرینی برخوردار است. بر اساس آموزه های دین اسلام، اصل و اساس پدیزش دین نیز اکراه بردار نیست، لااکراه فی الدین.
به بیان دیگر، احکام دینی ناظر بر زیست اجتماعی انسانها واجد دایره وسیعی از انعطاف می باشد که سبب اشتیاق انسان های آزاد برای پذیرش آن می گردد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

روحیه آزادمنشی، جوانمردی و آسان گیری در اقوام و نژاد ایرانی موجب گردیده بود مکتب شیعه التفات معرفتی برای تنظیم و تقویم این شاخصِ دارای ارزش عقیدتی جامعه ایرانی در دوره بویهیان را داشته باشد و نظام سهل گیری مبتنی بر فرهنگ عامه یک ملت را با آموزه های عمیق آسمانی به
نظام الهی مبدل نماید.
نکته حائز اهمیت دیگر، درایت سیاسی حاکمان عصر آل بویه است که برای ایفای نقش تنظیمی و تقویمی فرهنگ شیعی بر فرهنگ ایرانی ازحیث تساهل و تسامح نقش بسزایی داشته اند، بطوریکه شواهد تاریخی نشان میدهند، رفتارهای حاکمان و کارگزاران بویهی در طول حاکمیت صبغه مدارا گونه داشته است که زمینه لازم را برای تعالی سازی اصل تساهل و تسامح در فرهنگ ایرانی بر اساس آموزه های دین اسلام فراهم نموده بود.
بین تسامح و تساهل گری و برپایی مناظره ها و مجادله های علمی ، رابطه تأثیر متقابل وجود دارد؛ یعنی همان گونه که روحیه تساهل گری، تحمل برپایی مجالس مناظره و مذاکره را موجب می شود، متقابلاً شرکت در آن مجالس و آشنایی با نحله های فکری مختلف و شنیدن استدلال ها واحتجاجات ایشان، موجب ایجاد یا تقویت روحیه تسامح و تساهل گری در فرد می شود. گروه اخوان الصفا نمونه بارز رشد روحیه تسامح و تساهل گری در این قرن می باشد. اخوان سفارش می کردند که برادران باید با هیچ دانشی ستیزه نکنند، کتابی را کنار ننهند و به هیچ مذهبی تعصب نورزند، چون همه از سرچشمه ای یگانه و علتی یگانه و جهانی یگانه برخاسته اند. چه بسا زمینه های رویکرد دولت ها یی چون دولت آل بویه به تساهل گری را نیز ـ علاوه بر ملاحظات سیاسی و صفات و خصوصیات خانوادگی ـ تأثیر تشکیل مجالس و محافل کلامی در درون کاخ ها و منازل امیران و وزیران فراهم نموده باشد.
۱۷- نتایج منفی مجالس
به رغم نتایج و دستاوردهای سودمندی که به مواردی از آنها اشاره شد، متفکران اسلامی در همان دوره بحث یا مدتی پس از آن به عیب جویی از این مجالس پرداخته و به نکته های منفی قابل توجه و نتایج زیان آور آن اشاره کرده اند. غزالی از آن دسته متفکرانی است که از دستاوردهای منفی و اهریمنی این مناظره ها غافل نبود و سعی می کرد از بهره گیری نادرست از مناظره ها جلوگیری کند. وی المنقول فی علم جدل را در این زمینه نوشت و هم چنین فصلی از کتاب احیای علوم دین را به این مهم اختصاص داد. غزالی نتایج منفی مناظره ها را در موارد زیر دسته بندی می کند: رشک و حسد رقیبان و هم عصران، رنجاندن حریف و ایجاد احساس نفرت وکینه دوزی، ناسزاگویی و دشنام به یکدیگر، خودستایی و دروغ پردازی، استفاده از ناتوانی ها و سستی های حریف برای خرد کردن وی، سالوس و دورنگی، عشق به تحسین و ستوده شدن و در نهایت، لجاجت در نپذیرفتن حقیقت.
به گفته غزالی این عیب ها و چند عیب دیگر، آفریده نهاد مناظره می باشد. البته او به طور کامل با مناظره سر ستیز نداشت، بلکه از دیدگاه او مناظره واجبی کفایی بود و همچنین معتقد بود نباید بر سر موضوعاتی که پیش نمی آید، مناظره کرد.
همان گونه که ملاحظه می شود، غالب معایب ذکر شده در باب دستاورد ها منفی مجالس مناظره جنبه فردی و اخلاقی دارند. و غزالی بار منفی اجتماعی و تمدنی برای این نهاد نشمرده است.
۱۸- نظام بخشیِ تشیع به اصل اخلاقیِ تحمل عقاید مخالف ایرانیان
یکی از اصول پذیرفته شده در اسلام شیعی که دارای مبنای قرآنی(بقره، ۱۰۹/آل عمران، ۶۴، نساء، ۹۰) و روایی(کلینی، ۱۳۸۲ش، ج ۲، صص ۱۲۲-۱۱۷ ) نیز می باشد، تحمل عقاید مخالفین است. شواهد تاریخی-روایی فروانی در متون دین اسلام وجود دارد که تحمل عقاید و باورهای مخالفین را یکی از اصول متعالی و ارزشمند مکتب تشیع به شمار آورده است. تقریب این اصل فرهنگ ساز در مکتب شیعه با تعاملات فکری-ملی در ایران عصر آل بویه، مدخلیتی برای نظام بخشی به خصیصه والای تحمل عقاید مخالف در فرهنگ ایرانی از سوی فرهنگ تشیع گردیده است.
دوراندیشی سیاسی حاکمان آل بویه برای تنظیم نظام حکومتی با ابتنای به محبوبیت ملی یکی از عوامل سبب ساز استقرار شیعه علوی برای نظام بخشی به مبنای حکومتی آنان گردیده است.
۱۹- قوام بخشی در اقدامات فرهنگی آل بویه
بذل و بخشش های شاهانه، و نوازش شاعران اهل ادب و ساختن بناهای ماندگار، گروهی از بزرگترین دانشمندان و ادیبان قرن چهارم، نظیر ابوالطیب متنی، ابو علی فارسی، عبدالرحمن صوفی، علی بن عباس اهوازی از مقربین دستگاه آل بویه بودند. عضدالدوله همواره به شاگردی آنان افتخار می کرد(اقبال آشتیانی، ۱۳۷۰ش، ص ۱۶۷).
بناهای بزرگ از جمله ساختن گنبد و بارگاه بر قبور ائمه خاصه حضرت علی(ع) و امام حسین(ع)، بنای بیمارستان عضدی، سد امیر بر رود کر، آب انبارها و کاروانسراها و راه های فروان از جمله آن است.
عضد الدوله در ضمن اینکه علاقه و توجه خاصی به دانشمندان داشت خود در کسب معارف آن روزگار از ادب و شعر گرفته تا هندسه و نجوم با دقت و علاقه می کوشید؛ تا جایی که نحو را از ابو علی فارسی، نجوم را از ابو الحسین عبدالرحمن صوفی و سیاست و کشور داری را از ابو الفضل بن عمید آموخت. و حتی گاه بر سر موضوعاتی مباحثه هم می کرد(ابن مسکویه، ۱۳۳۳ق، ج ۶، ص ۲۸۲). حتی بر آنها مقرری معین می کرد و گاهی آنها را به تحقیق وا می داشت.بیمارستان بغداد را تعمیر کرد و مرکزی مشابه بیت الحمه مأمون تأسیس کرد(همان، ص۴۰۸).
از وزیران دوران آل بویه ابوالفضل بن عمید است که علاوه بر تبحر بی مانند در کتابت و انشاء و امور سیاسی و نظامی، در علوم اسلامی خاصه کلام و فلسفه و هنر مهارت و شهرتی تمام داشت، چنانکه شاگردان بسیاری از جمله خود عضدالدوله از محضر او درس بیاموخت و ابن عمید
کتابخانه ای معادل یکصد بار شتر کتاب در انواع علوم داشت آن را به حکیم و مورخ شهیر ابو علی مسکویه رازی سپرده بود(متز، ۱۳۶۲ش، ج ۱، ص ۱۳۰).
دربارهای حکام محلی و وزیران به صورت کانون های فعالیت روشن اندیشی درآمد. قرن چهارم- دهم، همدان، اصفهان، ری، شیراز که پیش از آن تحت الشعاع بغداد بودند، کانونهای جدب فرهنگی شدند. امیرا و وزیران آل بویه ولی نعمتان سخاوتمند دانش و به استفاضه از فضل ملازمان فاضل خویش مشتاق بودند. آنها از برای کسب اعتبار و مشروعیت، فرهنگ و علم را به منزله زینت و جلوه قدرت ارج می نهادند و متفکران پر فروغ را همچون گوهرهایی بر تارک تاج خویش می نشاندند. معزالدوله از ادب و فرهنگ بهره ای نبرده بود اما پسرانش در حیات فرهنگی این عصر کوشا و موثر بودند. حبشی(سندالدوله) والی بصره در آن شهر کتابخانه ای بناکرد که پانزده هزار جلد کتاب داشت. بختیار(عز الدوله) شاعر برجسته آل بویه و از ولی نعمتان مخلص شعرا بود. عضدالدوله بزرگترین حامی دانش در آل بویه بود(کرمر، ۱۳۵۷ش، ص ۹۵).
وزیر معز الدوله، ابو علی مهلبی: خردمند و با فرهنگ بود. شاعری زبر دست، دفتر نویس در زبانهای عربی و فارسی بود. وی دانشوران و شاعران برجسته ای را در کنار خویش گردآورد. مجالس
وی دوبار در هفته برای شب نشینی در کاخ ها و باغ های او گرد هم می آمدند. اعضای مجلس عبارت بودند از:ابو القاسم تنوخی، ابو اسحاق صابی، احمد طویل، ابو احمد بن هیثم، ابن حفص صاحب الدیوان،و… و گروه بیشماری از بازرگانان بودند(همدانی، ۱۹۵۸م، ص ۱۸۶).
۲۰- برخی از دلایل فرهنگی افول آل بویه
با گذری کوتاه بر تاریخ آل بویه می توان چند عامل را در افول سیاسی آنان تأثیرگذار دانست که فاصله گیری بنی بویه از آموزه های ایرانی- شیعی از دلایل عمده آن به شمار می رود.
۱-۲۰ فرهنگ سازنده اتحاد اسلامی و عدم التزام خاندان بنی بویه به آن
از بین رفتن روح اطاعت از فرهنگ ایرانی – اسلامی در امر سیاست و سیاست ورزی و پاره شدن زنجیر های اتحاد میان سران و زمامداران و نابود شدن وحدت خانوادگی میان دولتمردان مهمترین عامل در زوال آل بویه بود. در سال های پایانی دولت عضد الدوله جرقه هایی از این گونه مسایل در میان زمامداران بویه ای زده شد؛ ولی عضد الدوله با کیاست و آینده نگری آنها را برطرف کرد.
پس از فوت عضد الدوله برخی از حاکمان و فرمانروایان مناطق مختلف ایران و عراق که ارتباط خانوادگی و نسبت فامیلی، با یکدیگر داشتند، بر خلاف آموزه های فرهنگ ایرانی -اسلامی، راه خود مختاری و دست اندازی به مناطق تحت نفوذ دیگران را پیش گرفتند، این گونه توسعه طلبی ها موجب شد تا درگیری های کوچک و بزرگ و قتل و غارت هایی رخ دهد، به تدریخ جنگ های داخلی به اوج خود رسید. دشمنانی که در آن سوی مرزها انتظار چنین روزی را می کشیدند موقعیت را مناسب دیده و فعالیت های بنیان کن خود را آغاز کردند(نحوی، ۱۳۸۱ش، ص ۱۵۲).
۲-۲۰ فرهنگ سازنده اتحاد اسلامی و اختلافات مذهبی عباسیان و بویهیان
یکی از بحران های ریشه دار و پر دامنه در بغداد، اختلافات مذهبی میان شیعیان و مخالفان آنان بود. بغداد از یک سو مرکز و پایتخت خلافت عباسیان قلمداد می شد و از سوی دیگر مرکز مذهبی. در بسیاری از مواقع وزرا و دولت مردان عباسی خود موجب شعله ور شدن آتش اختلافات مذهبی بودند. البته نباید از نظر دور داشت که سیاست های نابخردانه برخی حاکمان آل بویه در ایجاد یا گسترش بحران بی تأثیر نبود( نحوی، ۱۳۸۱ش، ص ۱۵۶).
بخش دوم: بویهیان احیاگر سنت های ایرانی در سایه فرهنگ اسلامی
۱- مقدمه
در دوره فرمانروایی امیران آل بویه شرایطی فراهم شد تا بسیاری از سنن درباری و جشن های ایرانی بار دیگر احیا شود. در این میان موقعیت جغرافیایی سرزمین دیلم(خاستگاه آل بویه) را که از نفوذ مستقیم فاتحان عرب برکنار و هنوز شاهد سرزندگی فرهنگ کهن ایرانی در آن سرزمین بود در برانگیختن امیران آل بویه به احیاء فرهنگ ایرانی می توان موثر دانست. با وجود این، به نظر می رسد مواجهه مولفه های فرهنگ ایرانی در مصاف با آموزه های شیعی، تقابلی بازدارنده برای فرهنگ ایرانی حاصل نگردید و همین امر از عوامل قوام یافتن مولفه های فرهنگ ایرانی در میان امیران دربار که اراده ای جدی برای ترویج فرهنگ بومی ایران داشتند، گردید.
۲- تقویم کتاب و کتابخانه در رفتار فرهنگی بنی بویه
عصر آل بویه، از لحاظ کتاب و کتابخانه، نسبت‏به عصرهاى دیگر، امتیاز داشت در آن زمان در هر رشته از علم و ادب بهترین و نفیس‏ترین کتابها نوشته شد و باشکوه ترین و مهمترین کتابخانه‏ها و گنجینه‏هاى علوم به وجود آمد در شهرهاى مختلف ایران کتابخانه‏هائى وجود داشت که در هیچ زمانى نظیرى بر آنها پیدا نشد.
کتابخانه عضدالدوله دیلمى در شیراز چنان عظیم بود که مقدسى مى‏پنداشت هیچ کتابى در انواع علوم تالیف نشده است مگر این که نسخه‏اى از آن در آنجا هست. کتب این کتابخانه بر حسب انواع علوم در حجره‏هاى جداگانه قرار داشت. مقدسى از کسانى است که این کتابخانه را در شیراز از نزدیک دیده و از کتابها و صورتها (نقشها) و نفایس دیگر آن بهره گرفته است وى در توصیف کتابخانه مزبور چنین گوید:
«در ساختمان بزرگ عضدالدوله در شیراز محلى به کتابخانه اختصاص دارد و چند تن از افراد مورد اعتماد شیراز به عنوان وکیل و خازن، در آن به خدمت مشغولند. هر کتابى که تا زمان عضدالدوله درباره هر علم یا هر چیز نوشته شده، در آن کتابخانه موجود است محل کتابخانه بنایى طولانى است که در هر طرف آن مخزن‏هایى قرار دارد. کتابهاى مربوط به هر علم و فن در حجره جداگانه نهاده شده است فهرستهائى ترتیب داده ‏اند که نام کتابها در آن فهرستها ثبت گردیده است..».(المقدسی، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۹)