(شیر خشم تو او را شکار کرد و گرد ران او را برداشت و خورد).
۳۷)از پی خدمت درت که ز لطف صفت روضه جنان برداشت
۳۸)مورد با ضعف خود کمر دربست پشه با عجر خود سنان برداشت
کمر در بستن: کنایه از مطیع و فرمانبردار بودن، آماده خدمت بودن.
مور و پشه رمز ضعیفترین جانوران هستند.
کمر مور در نازکی مورد توجه است و از مانندگی بند آن به کمر، به کمر تشبیه شده و سنان پشه، نیش پشه است.
در درگاه شاهان غلامان کمربسته و نگهبانان نیزه دار گماشته می شوند.
روضه:‌ باغ و مرغزار یعنی سبزه زار (غیاث).
جنان: به کسر اول ، جمع جنت؛ بهشت (غیاث).
معنی بیت: دو بیت فوق موقوف المعانی هستند؛ از برای خدمت کردن در درگاه تو، که از لطافت و حسن روضه جنان و باغ بهشت را تحت الشعاع خود قرار داده، مور با وجود ضعیفی و مومیانی فرمانبردار و آماده خدمت شده و نیز پشه در عین عجز و علیرغم جثه ضعیف اش نیزه برداشته (احتمالاً اشاره به نیش پشه) و آماده خدمت شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳۹)به خدایی که امر او به دو حرف هفت گردون به یک دخان برداشت
به:‌ بای قسم
دو حرف: اشاره به امر «کن» است؛ در قرآن مجید آمده که خداوند فرمود: کن: بشو، پس همه چیز بشد. چنان که در سوره مریم ۱۹، آیه ۳۷ می فرماید: اذا قضی امراً فانما یقول له کن فیکون: و چون قرار آفریدن می دهد امری را، پس جز این نیست که می گوید او را بشو پس می شود.
کرد در شش روز هفت انجم پدید وز دو حرف آورد نه طارم پدید (منطق الطیر، ۱۰)
(فرهنگ اشارت صص ۶۱-۶۰)
هفت گردون، دخان:
بیت فوق اشاره دارد به آیات:
«ثم استوی الی الماء و هی دخان فقال لها و للارض ائتیاطوعاً او کرهاً قالتا اتینا طائعین»
«فقضیهن سبع سموات فی یومین و اوحی فی کلّ سماء امرها و زینّا السماء الدنیا بمصابیح و حفظاً ذلک تقدیر العزیز العلیم»
(آیات ۱۱ و ۱۲ فصلت ۴۱)
ترجمه:‌پس قصد کرد به سوی آسمان و آن دودی است پس گفت مر آنرا و سرزمین را بیابید به رغبت یا کراهت، گفتند آمدیم فرمانبرداران.
پس حکم کرد آنها را هفت آسمان در دو روز وحی فرمود در هر آسمان کار آنرا و آراستیم آسمان دنیا را به چراغ ستاره ها و نگاهبانی. این است تقدیر عزیز آگاه (تعلیقات دیوان مجیر)
بین اعداد دو، هفت و یک مراعات النظیر وجود دارد.
معنی بیت: سوگند به خدایی که فرمان او وقتی با دو حرف کن صادر شد، هفت گردون و کائنات خلق شد، آن هم از چه؟ از دودی سیاه.
۴۰)به خزان زان لکا که صنعش ریخت طرفی طرف بوستان برداشت
لکا: گل سرخ، رنگ لاک و آن رنگی باشد سرخ که در هندوستان سازند.
طرف: گوشه و لبه و کنار
طرف برداشتن: چیزی به دست آوردن
معنی بیت: از لطف و صنع خداوند که در خزان طبیعت را به رنگ و نگار گوناگون می آراید، بوستان نیز طرفی بربست و رنگارنگ گشت.
۴۱)مه دی ز آن سمن که حکمش نبخت حصه صحن گلستان برداشت
نبخت: این کلمه مفهوم نیست؛ احتمالاً «بیخت» درست باشد.
بیختن: غربال کردن، اشاره به باریدن برف
دی: ماه اول زمستان (مجاز جزء و کل)
معنی بیت: در زمستان که به حکم خداوند برف می بارد، صحن گلستان طوری سفید رنگ می شود که گویا حصه‌ای از سمن برداشته است. (تشبیه).
۴۲)تهمت خون به حق ز گرگ فکند دین باطل به یک شبان برداشت
شبان: کنایه از حضرت موسی (ع).
مصراع اول اشاره است به داستان یوسف (ع) که برادرانش او را به چاه افکندند و به دروغ گفتند، گرگ او را خورد و این ماجرا در قرآن در سوره یوسف به تفصیل آمده است.
و مصراع دوم به داستان موسی (ع) اشاره دارد.
بین گرگ و شبان طباق و از طرفی نیز تناسب وجود دارد.
معنی بیت: این بیت نیز مانند سه بیت بالا در وصف خداوند است و می گوید: ]قسم[ به حق و حقیقت که با آشکار ساختن حقیقت و دروغگویی برادران یوسف (که می گفتند گرگ یوسف را خورد) تهمت و اتهام خونریزی را از گرگ ساقط کرد و او را تبرئه کرد و دین و عقاید باطل را به وسیله یک شبان (حضرت موسی (ع) ) از میان برداشت.
۴۳)که نه جز طوق دار تست هر آنک سر از این تیره آستان برداشت
طوق دار: کنایه از اسیر و بنده (فرهنگنامه شعری)
تیره آستان: کنایه از دنیا
این بیت جواب قسمی است که در ابیات بالا، جمله آن آمده (به خدایی که … و خطاب به پادشاه (ممدوح است).
معنی بیت:‌هر کسی که در این جهان (زمین) تیره زندگی می کند همه گردن در حکم و طوق اطاعت تو دارند.
۴۴)دست فیض تو تخته بند نیاز خوش خوش از پای انس و جان برداشت
دست فیض:‌ دست عطا و بخشش (اضافه اقترانی)
تخته بند: کنایه از زندانی مقید، محبوس، و نیز قید و بند
خوش خوش: آهسته، آهسته، نرم نرم، کم کم (فرهنگنامه شعری)
انس و جان: انس و جن: مردمان و پریان (معین).
معنی بیت:‌در ادامه‌ی بیت قبل (در خطاب به پادشاه و ممدوح) می گوید:
پادشاها! دست عطا و بخشش تو قید و بند نیاز را کم کم از پای آدمیان و پریان برداشت (نیاز آنان را برطرف کرد) تا تنها به تو نیاز برند و از تو حاجت بجویند.