۳ـ تجزیه و تحلیل اسناد و مدارک قضائی.
۴ـ مصاحبه با قضاوت دادسرا و دادگاه.
در این تحقیق تعدادی از پرونده های کیفری که جنبه رسانه‏ای پیدا کرده‏اند مانند پرونده قتل میدان کاج سعادت آباد تهران ،‌ متهم معروف به خفاش شب ، متهم معروف به عقرب سیاه و مفاسد اقتصادی در حوزه های جغرافیایی استان تهران و خراسان رضوی انتخاب شده اند و برای مقایسه ی تاثیرگذاری رسانه ای شدن جرم بر رسیدگی کیفری و تعیین مجازات ۲۵ پرونده با موضوعات مشابه با این پرونده ها انتخاب و مورد ارزیابی قرار گرفتند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۹) مشکلات تحقیق :

یکی از مسایل زمان بر در انجام این تحقیق جمع آوری اطلاعات میدانی بود که با توجه به نداشتن سابقه کار میدانی متناسب با موضوع در داخل کشور، زمان زیادی را به خود اختصاص داد. بر قراری ارتباط و هماهنگی بین نهادهای زیر مجموعه قوه ی قضاییه به منظور مطالعه پرونده های دادگاه کیفری استان نزدیک، به سه ماه زمان برد . در حالی که پس از معرفی به شعبه دادگاه کیفری استان برای مطالعه پرونده ها به مخالفت رییس شعبه مواجه شده و فقط اجازه مطالعه پرونده های قتل بدون حضور در جلسات رسیدگی و صرفا با مطالعه پرونده ها در دفتر شعبه داده شد. به همین دلیل مراحل اداری دوباره گذرانده و تقاضای مطالعه پرونده های اجرای احکام با موضوع قتل و تجاوز به عنف داده شد و اطلاعات میدانی کافی برای تحقیق در این زمینه جمع آوری شد. با توجه به موجود نبودن منابع نظری کافی در داخل کشور و به زبان پارسی ، نیاز به ترجمه منابع لاتین بود که این امر نیز زمان قابل توجهی از تحقیق را به خود اختصاص داد. یکی دیگر از مشکلات تحقیق عدم توانایی در دسترسی به پرونده هایی بود که جنبه رسانه ای پیدا کرده اند و اطلاعات در خصوص این پرونده ها از منابع خبری و نشست های سخنگوی قوه قضاییه و قضات دادگاه ها جمع آوری شد . ضمن اینکه متقاعد کردن قضات دادگاه و دادسرا برای مصاحبه و تو جیه مبانی نظری تحقیق با توجه به محدودیت زمانی این قضات زمان قابل توجهی از تحقیق را به خود اختصاص داد.

۱۰) ساختار تحقیق:

این تحقیق به سه بخش تقسیم شده است . بخش اول به دو فصل تقسیم شده که در فصل اول ابتدا با توجه به استفاده از اصطلاحاتی که یافته علم جامعه شناسی و نیز جامعه شناسی جنایی در این تحقیق به بیان چهارچوب مفهومی این اصطلاحات اختصاص داده شده است تا ضمن مشخص شدن دامنه تحقیق درک مطلب برای خواننده نیز آسان تر گردد. سپس در این فصل به ویژگی های بازنمایی رسانه ای جرم پرداخته شده و تلاش شده تا در دو گفتار ابتدا معیار های گزینش اخبار جنایی و ارزش خبری وقایع مجرمانه در پنج بند بیان شود و سپس در گفتار دوم در سه بند ضمن تحلیل محتوای اخبار جنایی ، اصول و نکاتی را در تهیه متن قابل قبول برای مخاطبان مورد نظر خبرنگاران قرار دارد که موجب تمایز محتوای اخبار جنایی با واقعیت شده بیان گردد . در فصل دوم به بیان پیامد های بازنمایی رسانه ای جرم پرداخته شده است . مهمترین پیامدهای بازنمایی رسانه ای جرم در پنج مبحث بیان گردیده و در مبحث نخست ، ترس از جرم به عنوان اولین و مشهود ترین نتیجه بازنمایی رسانه ای جرم بیان شده است .در این مبحث عوامل موثر در افزایش ترس از جرم ناشی از رسانه ای شدن جرم در دو گفتار بیان شده است. در مبحث دوم افزایش نرخ جرایم تحت تاثیر بازنمایی رسانه ای جرم به دو صورت آموزش شیوه های ارتکاب جرم و از بین بردن قبح اجتماعی اعمال مجرمانه در دو گفتار بیان شده است. مبحث سوم به بررسی تاثیر بازنمایی رسانه ای جرم بر سطحی نگری در اجتماع اختصاص داده شده و عوامل موثر در ترویج آن در جامعه مورد بررسی قرار گرفته است.در مبحث چهارم سیاسی شدن بازنمایی رسانه ای جرم و تاثیر رسانه ها در این امر مورد بررسی قرار گرفته است. در مبحث پنجم عوام گرایی کیفری به عنوان مهمترین پیامد بازنمایی رسانه ای جرم و تاثیر بازنمایی رسانه ای در این امر مورد تحلیل قرار گرفته است.

بخش دوم به بررسی تاثیر رسانه ای شدن جرم بر رعایت موازین دادرسی عادلانه در رسیدگی کیفری پرداخته شده است. این بخش به سه فصل تقسیم شده و در فصل اول به بیان تاثیر رسانه ای شدن جرم بر استقلال دادگاه و مرحله تحقیقات در چهار مبحث اختصاص یافته است. در مبحث نخست تاثیر رسانه ای شدن جرم بر استقلال دادگاه و قاضی رسیدگی کننده در دو گفتار مورد بررسی قرار گرفته و در مبحث دوم بی طرفی دادگاه در دو گفتار مورد بررسی قرار گرفته است. مبحث سوم به تاثیر رسانه ای شدن جرم بر تحقیقات دادسرا و نتایج آن پرداخته شده و در مبحث چهارم در غالب دو گفتار تاثیر رسانه ای شدن جرم بر شهادت شهود مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم تاثیر رسانه ای شدن جرم بر رعایت حقوق دفاعی متهم در غالب سه مبحث بررسی شده است. مبحث نخست مربوط است به نقض اصل برائت که در گفتار اول به انتشار مشخصات متهم و در گفتار دوم به انتشار تصاویر متهم در رسانه ها به عنوان مصادیق نقض اصل برائت پرداخته شده است. در مبحث دوم به تسریع دادرسی در نتیجه رسانه ای شدن جرایم و آثار آن بر حقوق دفاعی در غالب دو گفتار پرداخته شده است. در مبحث سوم به بیان مصادیق حریم خصوصی در رسیدگی کیفری و موارد نقض آن در جرایم رسانه ای شده در سه گفتار پرداخته شده است.

در بخش سوم تاثیر رسانه ای شدن جرم بر انتخاب قرار های تامین کیفری و تعیین مجازات در دو فصل پرداخته شده است. در فصل اول موارد تاثیر رسانه ای شدن جرم در فراهم شدن زمینه صدور قرار های شدیدتر تامین کیفری در دو مبحث مورد بررسی واقع شده است . در فصل دوم تاثیر رسانه ای شدن جرم در سه گفتار بر میزان مجازات و انتخاب نوع مجازات و نحوه اجرای مجازات ها در دستگاه قضایی مورد تحلیل و بررسی واقع شده است.در نهایت ضمن بیان نتایج تحقیق به ارائه پیشنهادهایی برای به حداقل رسانیدن پیامدهای منفی رسانه ای شدن جرم بر دستگاه عدالت کیفری پرداخته شده است.

بخش اول
بازنمایی رسانه ای جرم
‌چهارچوب مفهومی ، ویژگی ها و پیامد ها
رسانه های خبری از بدو پیدایش همواره این ادعا را داشته اند که بیشترین اهمیت را برای علاقه مخاطبان خود در نظر دارند . به همین جهت اخبار و برنامه های جاری رسانه ها دارای تنوع زیادی است و سعی می کنند تا تمام نیازهای افراد جامعه را برآورده کنند . در همین راستا برنامه های خبری در دستور کار رسانه ها قرار گرفته است تا مردم را از آنچه در جامعه اتفاق می افتد با خبر کنند. رخدادهای مربوط به پدیده های مجرمانه از جمله مهمترین وقایعی هستند که در جامعه اتفاق می افتد . اخبار جنایی به دلیل اینکه همزمان علاوه بر نقش خبر رسانی رسانه با توجه به جذابیت ذاتی پدیده های مجرمانه موجب جذب مخاطب بیشتر برای مدیران رسانه ها می شود نسبت به سایر وقایع دارای اهمیت ویژه ای برای رسانه ها می باشد.
آنچه قابل توجه است خصوصیت های بازنمایی رسانه ای رخدادها در رسانه های خبری است. اتفاقاتی که در جامعه رخ می دهند تنها مواد اولیه خبرنگاران برای تهیه ی گزارش های خبری است . در واقع هنر خبرنگاری در این است که از داده های اولیه بتواند محصول نهایی با کیفیت تری تهیه کند. این محصول نهایی همان است که به عنوان گزارش خبری در رسانه ها بازتاب داده می شود. در این میان و در فرایند تبدیل داده های اولیه به گزارش های خبری عوامل متعددی بر شکل گیری محصول نهایی تاثیر گذار است . از جمله مهمتریت این عوامل جذابیت داشتن واقعه و نیز همسو بودن آن با ایدئولوژی حاکم بر رسانه است . این عوامل موجب می شوند از میان تعداد زیادی از رخدادهای روزانه فقط وقایعی که دارای این شرایط هستند انتخاب گشته و در دستور کار رسانه ها قرار گیرند .
وقایع مجرمانه نیز از این اصل مستثنا نیستند . انتخاب اخبار جنایی بر اساس این معیار ها موجب شده که روند بازنمایی اخبار جنایی کاملا گزینشی بوده و فقط رخدادهایی که دارای ارزش خبری بالایی هستند برای بازنمایی انتخاب شوند.خبر نگاران به جذابیت ذاتی پدیده های مجرمانه کفایت نکرده و با بهره گرفتن از روش هایی مانند انتخاب صفت های دلهره آور برای پرونده های خشونت آمیز بر میزان ارزش خبری آن می افزایند. عناوینی مانند (( خفاش شب )) ، ((عقرب سیاه)) ، ((شیاطین باغ وحشت)) ، ((شیاطین باغ متروکه )) و ((خفاش جنایتکار)) در همین راستا در دهه های اخیز مورد استفاده ی خبرنگاران قرار گرفته است.
محدودیت های رسانه ها فقط منحصر به انتخاب وقایع مجرمانه نیست بلکه در جریان بازنمایی این وقایع نیز رعایت برخی نکات موجب تفاوت بیشتر رخداد اولیه با محصول نهایی می گردند. توجه به سطح اطلاعات مخاطبین و زمان اندک آنان برای مطالعه ی اخبار از اساسی ترین محدودیت های رسانه ها در بازنمایی وقایع مجرمانه می باشد . بر همین اساس است که ساده نویسی و روان نویسی در جهت فهم بیشتر مخاطب ، در تدوین گزارش ها مورد توجه خبرنگاران قرار می گیرد. مهمترین مانع در روند بازتاب پدیده های مجرمانه پیچیدگی های فنی و علمی این امور است که بازتاب آن با متنی ساده و عوام پسندانه نه تنها کاری مشکل بلکه گاهی اوقات نیز غیر ممکن است. از طرفی نیز فهم محتوای علمی گزارش ها زمان زیادی را برای مطالعه نیاز دارد که با فرصت اندک مخاطبان در پرداختن به رسانه ها سازگار نیست. در نتیجه محتوای اخبار جنایی دارای دو ویژگی برجسته ی خلاصه بودن و سادگی بیش از اندازه است. با وجود ایراداتی که بر بازنمایی رسانه ای جرایم در رسانه ها مطرح است ، مهمترین منبع دریافت اطلاعات مربوط به پدیده های مجرمانه در میان مردم رسانه ها هستند. این فرایند موجب شکل گیری افکار عمومی در خصوص جرم و مجازات منطبق با الگوهای ارائه شده در رسانه ها می گردد .
انتخاب صفت های دلهره آور و ترسناک در اخبار موجب می شود که مردم جامعه متهم را به دید موجود غیر انسانی بنگرند و شدیدترین واکنش ها را علیه آن تقاضا کنند. رسانه های خبری نیز در راستای نزدیکتر نشان دادن خود به مردم این دیدگاه ها را به عنوان افکار عمومی بازتاب داده و مسئولان عدالت کیفری را در اتخاذ تدابیر همسو با این خواسته ها تحت فشار قرار می دهند. اهمیت سیاسی پیدا کردن افکار عمومی موجب شده تا مقامات عدالت کیفری از این تمایلات پیروی کرده و سیاست هایی را در پیش بگیرند که با انتظارات مردم همخوانی بیشتری دارد و رضایت بیشتری را از عملکرد آن ها در بین مردم موجب می گردد. خصیصه ی بارز این اقدامات تبعیت از خواسته ها و تمایلات مردم ، تاکید بر واکنش های سخت گیرانه و مقطعی ، و پاسخ دادن به احساسات عمومی است و همین دلیل نیز به آن عوامگرایی کیفری گفته می شود. مقامات عدالت کیفری بسته به اینکه در چه مرحله از سیاست جنایی باشند میزان متفاوتی عوامگرایی را از خود نشان می دهند.
در این بخش ابتدا در فصل اول به بیان چهار چوب مفهومی و ویژگی های بازنمایی رسانه ای جرم پرداخته می شود تا معانی اصطلاحات تخصصی و نیز دامنه ی تحقیق به وضوح روشن گردد و عواملی که موثر در شکل گیری نهایی اخبار بررسی شود و در فصل دوم مهمترین پیامد های بازنمایی رسانه ای جرم و تاثیر پذیری دستگاه عدالت کیفری از آن توضیح داده می شود.

فصل اول : چهارچوب مفهومی،ویژگی های رسانه ای شدن جرم

در این تحقیق با توجه به استفاده از مباحث علوم جامعه شناسی اصطلاحاتی مورد استفاده قرار گرفته است که با توجه به بار معنای تخصصی آن ها برای درک بهتر ناگزیر از بیان مفاهیم و چهارچوب آن هستیم. بازنمایی در معنای اصطلاحی از مفهوم لغوی و رایج خود تفکیک شده و تنها بازتاب واقعیت نیست بلکه فرایندی است که اخبار رسانه ای در آن تولید می شود. در این فرایند عوامل متعددی در شکل گیری محصول نهایی موثر هستند و به آن چهره ای متفاوت از رخداد اولیه می دهند.
بازنمایی رسانه ای جرم پیامد های زیادی در جامعه دارد . از جمله این پیامدها احساس ناامنی در جامعه است که پیرو وقوع جرم به وجود می آید و بر این فرض مبتنی است که در افراد جامعه با مشاهده ی بزه دیده شدن یکی از افراد جامعه این ترس و هراس به وجود می آید که شاید قربانی بعدی آن جرم آنان باشند . این احساس ناامنی ترس از جرم نامیده می شود و منجر به شکل گیری نوعی توافق عمومی و مشترک بین مردم در خصوص جرم ارتکابی می شود که توسط بازنمایی رسانه ای جرم سامان داده می شود. این توافق عمومی همان افکار عمومی در خصوص جرایم رسانه ای شده است . افکار عمومی به شدت تحت تاثیر بازنمایی رسانه ای قرار دارد و رسانه ها نیز با برجسته و با اهمیت نشان دادن آن موجب می شوند که مقامات عدالت کیفری نیز نسبت به آن واکنش نشان داده و با آن هماهنگ گردند. این هماهنگی در غالب اتخاذ تدابیر همسو با افکار عمومی و عوام پسندانه نمود پیدا می کند که به آن عوامگرایی کیفری گفته می شود .
بازتاب اخبار جنایی در رسانه ها تحت تاثیر عوامل متعدد خصوصیاتی متمایز از سایر اخبار پیدا کرده است. این ویژگی ها در جهت انطباق و همسو شدن رسانه ها با تحولات جامعه است . رسانه ها به منظور رقابت با سایر رسانه ها در جذب مخاطب تلاش می کنند اخبار و وقایعی را بازتاب دهند که دارای ارزش خبری بالایی بوده و برای مخاطبان خود جذابیت داشته باشد تا آن ها را از انتخاب رسانه ی خود ترغیب کنند به این منظور حتی خبرنگاران در گزارش های خود به جذابیت ذاتی وقایع انتخاب شده اکتفا نکرده و با بهره گرفتن از روش های مختلف سعی در افزایش جذابیت و ارزش خبری گزارش های خود دارند . ظرفیت و توانایی رسانه ها نیز در بازنمایی وقایع محدود است و فقط بخشی از این وقایع را می توانند بازتاب دهند.این امر موجب شده که رخدادهای خاصی به صورت گزینشی انتخاب شوند و بازتاب رسانه ای جرایم از واقعیت های جامعه فاصله بگیرد .
محتوای اخبار رسانه ای جرایم نیز متمایز از سایر اخبار است . جرایم جنسی و جرایم خشونت آمیز به به دلیل درجه بالای خطر و ارزش خبری در اولویت رسانه ها قرار می گیرند که نتیجه این امر اختصاص سهم بیشتری به این جرایم در رسانه ها نسبت به میزان آمار واقعی این جرایم در جامعه است. بزرگنمایی جرایم خشونت آمیز در رسانه ها اولین نتیجه توجه به جرایم خشونت امیز است . در این فصل تلاش بر این است که چهارچوب مفهومی و دقیق اصطلاحات تحقیق تشریح گردد و سپس معیارهای گزینش اخبار جنایی و محتوای این اخبار مورد بررسی قرار گیرد.
مبحث نخست : چهارچوب مفهومی :
یکی از اصطلاحات پر کاربرد تحقیق ، رسانه است. رسانه ها در ابتدا دارای کارکرد ساده ی انتقال پیام و عموما به شیوه ی بازتاب اخبار بودند. رسانه ها با مرور زمان و در بطن جامعه و همسو با تحولات جامعه متحول شدند. محتوای این رسانه ها به سمت تنوع و در پیش گرفتن کارکرد های آموزشی ، علمی ، سرگرمی دگرگون شد . از طرفی رسانه ها با بهره گرفتن از تکنولوژی جدید امکانات بهتری را با فرصت کمتر در اختیار مخاطبان خود قرار می دادند. در تحقیق حاضر رسانه طیف وسیعی از وسایل ارتباطی مانند روزنامه ، مجله ، کتاب ها ، رادیو ، تلویزیون ، اینترنت را شامل می شود.
رسانه های خبری اخبار مربوط به برخی از جرایم را به شدت پیگیری می کنند و تمام مراحل آن را از هنگام وقوع تا اجرای حکم و مجازات مجرم با تمام جزییات مورد پوشش قرار می دهند . پرونده ی قتل میدان کاج سعادت آباد تهران و روح الله داداشی نمونه بارز این پرونده ها هستند . پرداختن رسانه ها به اخبار مربوط به این جرایم رسانه ای شدن جرم نام دارد.
انتخاب پرونده های جنایی که جنبه رسانه ای پیدا می کنند بستگی به میزان مطابقت آن پرونده با معیار ها و شرایطی دارد که مورد توجه مدیران رسانه ها است و در نهایت منجر به استقبال بیشتر مخاطبان از خبر آن واقعه می شود. تاکید بر این معیار ها باعث شده تا وقایع از حیث میزان انطباق با آن ها بررسی شوند و هرچه پرونده مورد نظر با این معیار ها هماهنگی بیشتری داشته باشد ارزش خبری آن بالاتر است و احتمال انتخاب آن در سبد خبری افزایش پیدا می کند.

گفتار اول: سیر تحول رسانه :

رسانه ها در ابتدا به شکلی ساده انتشار می یافتند و در پوشش مجلات یا روزنامه های کم تیراژ به انتقال اخبار اقدام می نمودند. در این دوره رسانه ها دارای محتوایی ساده و غیر پیچیده بودند اما به مرور زمان و همراه با متنوع شدن اشکال ظاهری آن ها محتوای رسانه ها نیز به سمت پیچیده شدن حرکت کردند در پوشش اطلاعات خبری ، عقاید و نظرات سیاسی و ایدئولوژیک و … انتشار یافتند.
توسعه شهر نشینی و تحول ساختارهای اجتماعی زمینه اصلی تغییر در محتوای رسانه ها می باشد. این امر موجب کاسته شدن از ارتباط متقابل و مستقیم مردم با جامعه و کسب اخبار و اطلاعات از منبع مستقیم گشت و مردم برای آگاهی از رخدادهای جامعه به رسانه های گروهی تکیه کرده و این وابستگی به مرور زمان بیشتر گشته است. بنابراین مثل گذشته اطلاعات مردم از طریق اعضای خانواده و همسایگان به دست نمی آمد و به تدریج از طریق منابع خلاصه تر و جزئی تر مثل رسانه ها تامین می شد.^[۱۰]این امر موجب گشت که رسانه ها همزمان با افراد بیشتری در ارتباط باشند. با افزایش تعداد مخاطبان رسانه های جمعی شکل گرفتند که تمایز اصلی آن ها با رسانه ها ی گذشته گسترش تعداد مخاطبان آن ها و حوزه های جغرافیایی وسیعتر تاثیر گذاری بر مردم بود و رسانه های جمعی در سطحی گسترده به انتشار اطلاعات ، اخبار ، عقاید و نظرات پرداختند ^[۱۱].
با توجه به نیاز مردم در کسب اطلاعات در خصوص وضعیت جامعه این رسانه ها در مناطق شهری به سرعت افزایش یافتند و به زودی حجم وسیعی از انواع رسانه های نوشتاری ، دیداری و شنیداری وارد جامعه شدند و با اشکال مختلف از قبل روزنامه ، مجله ، کتاب ، رادیو ، تلویزیون ، اینترنت به بازتاب وقایع رخ داده در جامعه پرداختند.اعضای جامعه نیز با توجه به افزایش ساعات کاری و کاهش فرصت های فراغت با مرور زمان به رسانه های خبری برای کسب اطلاعات وابسته تر شدند .با تحولات بیشتر در جوامع شهری مخاطبان رسانه ها نیز افزایش پیدا کردند و ارتباط غیر مستقیمی از طریق مطبوعات پرتیراژ و مخصوصا وسایل ارتباطی نوین نظیر رادیو و تلویزیون بین گروه های وسیع انسانی ایجاد گشت که به آن ارتباط توده ای می گویند.^[۱۲].
در مقابل رسانه های گروهی نیز به مرور زمان دستخوش تغییراتی شده اند و از تحولات جامعه تاثیر پذیرفته اند. یکی از اساسی ترین تحولاتی که بر رسانه ها تاثیرگذار بوده گسترش و رشد خصوصی سازی بوده است. به این ترتیب با تحول ساختار اقتصادی، اجتماعی و حکومت اقتصاد بازار آزاد بر جوامع شهری ساختار رسانه ها نیز متحول گشت و مطبوعات نیز به سمت صنعتی شدن حرکت کردند. صنعتی شدن مطبوعات که در حدود سال های دهه ی ۱۸۵۰ رخ داد و اولین نتیجه آن هم این بود که به تدریج هزینه انتشار روزنامه را بالا برد.^[۱۳] حتی رسانه هایی که برای کسب سود فعالیت نمی کنند یعنی فرستنده های دولتی و رسانه هایی که موسسات غیر انتفاعی آن ها را اداره می کنند تحت تاثیر اصول حاکم بر اقتصاد بازار آزاد قرار دارند و این اصول بر فعالیت آن ها تاثیر می گذارد^[۱۴].
همزمان با این تغییرات رسانه ها مجبور شدند که جلب منابع در آمدی را در اولویت اهداف خود قرار دهند. رسانه ها نیز که با بالا رفتن هزینه های انتشار و اداره کردن خبرگزاری ها نیاز به تامین منابع مالی داشتند باید در میان شرکت های بزرگ تجاری جایگاهی کسب می کردند.^[۱۵]کسب چنین جایگاهی موجب می گشت که تامین منابع مالی رسانه ها تا حدودی تضمین گردد.در طرف مقابل نیز وجود برخی ویژگی ها مثل ساده تر شدن امکان دسترسی به مشتریان ، دسترسی انبوه به مشتریان ،‌ کم هزینه تر شدن دسترسی به مشتریان^[۱۶] و … موجب جلب توجه شرکت های بزرگ تجاری در استفاده از ظرفیت رسانه ها برای تبلیغات شد.
افزایش کمی و کیفی رسانه ها موجب گردید که صاحبان بنگاه های تجاری قدرت انتخاب در بین تعداد زیادی از رسانه ها را برای پخش آگهی تبلیغاتی داشته باشند. در نتیجه رسانه ها باید توجه این مراکز را به توانایی های خود جلب می کردند تا شانس انتخاب شدن آنها توسط بنگاه ها بیشتر شود، در واقع رقابت برای جذب آگهی بین رسانه ها باعث شده که بازاری موسوم به بازار آگهی شکل بگیرد^[۱۷]
یکی از مهمترین معیارهایی که توسط بنگاه های تجاری در انتخاب رسانه برای پخش آگهی مورد توجه است ، میزان مخاطب رسانه ها ست. داشتن مخاطب بیشتر بزرگترین مزیت در جذب آگهی محسوب می شود چراکه با پخش آگهی در رسانه های پر مخاطب دسترسی به مشتریان بیشتری فراهم می شود.بنابراین جلب مخاطب بیشتر در اولویت کاری رسانه ها قرار گرفت. رسانه ها نیز در جهت جلب مخاطب تغییراتی را در برنامه های خود به وجود آوردند، که مهمترین آن تغییر در محتوای برنامه ها بود . به تدریج علاوه بر کارکرد انعکاس اخبار و وقایع با توجه به ارتباط وسیع و مداوم مردم با رسانه ها ، این رسانه ها کارکرد های متنوعی از قبیل خبری ، آموزشی، راهنمایی و رهبری و تفریحی و تبلیغی^[۱۸] را به منظور افزایش کیفیت برنامه های خود در پیش گرفتند.
تغییر دیگری که در جهت افزایش تعداد مخاطبان و رضایت آن ها انجام شد تغییراتی بود که به دنبال پیشرفت علوم مختلف در نوع و قابلیت های رسانه ها به وجود آمد و به تدریج علاوه بر رسانه های نوشتاری مثل روزنامه یا مجله ها انواع رسانه های دیداری و شنیداری وارد عرصه رقابت رسانه ای شدند.با این تغیرات و ورود رسانه های جدید سرعت انتقال اطلاعات افزایش پیدا کرد و این امر به یکی از مزیت ها در جذب مخاطب تبدیل شد.
گفتار دوم : بازنمایی رسانه ای:
رسانه های خبری با بازتاب اخبار مربوط به وقایع اتفاق افتاده در جامعه تصویری از این رخدادها را برای مخاطبان خود تداعی می کنند. این عمل در اصطلاح بازنمایی رسانه ای^[۱۹]گفته می شود . در این فرایند گزارشگران از رخدادهای جامعه به عنوان مواد اولیه برای اخبار خود استفاده می کنند. محصول نهایی این فرایند به صورت گزارش های خبری برای مخاطبان عرضه می شود . آنچه در این خصوص قابل توجه است این است که محصول نهایی که برای مخاطبان بازتاب داده می شود ، با رخداد اصلی مبنای این خبر ممکن است متفاوت باشد. این روند منجر به بازنمایی متفاوت با واقعیت در رسانه ها می شود . این امر می تواند نتیجه عوامل متعددی باشد که در نهایت بر محصول نهایی رسانه ها تاثیر می گذارند.
یکی از این دلایل لزوم جذابیت گزارش های خبری به منظور جلب مخاطب برای رسانه ها در رقابت با سایر خبرگزاری ها ست . انتخاب واژه ها توسط خبرنگاران تاثیر زیادی بر جذابیت گزارش دارد و خبرهایی که مورد تاثیر قرار می گیرند ، خبرهایی که با حروف درشت نوشته می شود و انتخاب واژه توسط مخبرین و سخن مفسرین و نوع انتخاب عنوان ها و تیترهای اصلی و فرعی همه بر اساس معیارهایی است که مخاطب را تحت تاثیر قرار می دهد^[۲۰].
در واقع دبیران و سردبیران مطبوعات و تهیه کنندگان برنامه های خبری و تفسیری رادیو و تلویزیون با بهره گرفتن از روش هایی مثل انتخاب عنوان جذاب برای خبر و یا چاپ خبر در نخستین برگ روزنامه یا نخستین خبر و تفسیر و نحوه پوشش آنها در جهت افزایش جذابیت خبر خواسته یا ناخواسته موجب تفاوت خبر یا حادثه اتفاق افتاده می شوند . به همین دلیل است که برخی از جامعه شناسان معتقدند که گزارشگری خبری علاوه بر اینکه بازنمایی(بازتاب واقعیت) است شامل باز- نمایی(تولید واقعیت) نیز می باشد^[۲۱].
عامل دیگری که بر نتیجه نهایی تاثیر گذار است ارتباط سیاست با رسانه ها ست . در واقع سیاست بازنمایی متاثر از روابط قدرت و متقابلا تاثیر گذار بر آن است .^[۲۲]رسانه های دارای منش و ایدئولوژی خاص در بازنمایی اخبار جنایی شیوه ی خاصی را پیگیری می کنند . در این رسانه ها نوع بازنمایی بسته به این که جرم ارتکابی توسط افراد وابسته و هم مرام با خود آن ها ارتکاب یافته باشد یا توسط افراد وابسته به گروه ها ی مخالف متفاوت است. در حالت اول بازنمایی رسانه ای آن جرم طوری است که تلاش می شود مرام و نگرش فرد مورد اشاره قرار نگیرد و در گزارش های آن جرم مرتکب به عنوان عنصر نامطلوب معرفی می گردد تا نگرش وی در امان باشد اما در حالت دوم ارتکاب جرم نتیجه ی نقص مرام و نگرش فرد دانسته می شود و نقایص فردی شخص نیز به نگرش او نسبت داده می شود.
این عوامل موجب می گردند که واقعیتی متفاوت با رخداد نخستین توسط رسانه ها بازتاب داده شوند . به همین جهت برخی معتقدند که بازنمایی در رسانه ها همچون فیلم، تلویزیون ، عکاسی، روزنامه نگاری، واقعیت را می سازد و بازنمایی فراتر از بازتاب واقعیت ها ست و جهان بینی ها و ایدئولوژی ها را معمولی و عادی جلوه می دهد.^[۲۳]

گفتار سوم:رسانه ای شدن جرم:

تامین جذابیت محتوای رسانه ها یکی از مهمترین دغدغه ی مدیران رسانه های خبری می باشد. در این راستا مدیران رسانه ها برنامه های متنوعی را در غالب برنامه ها و اخبار پیش بینی کرده اند. این برنامه ها طیف وسیعی از موضوعات مختلف از قبیل سرگرمی ، ورزش و … را شامل می شود. یکی از جذاب ترین جنبه های زندگی اجتماعی نیز مسائل مربوط به جرم و جنایت است. در نتیجه پخش جرائم از رسانه ها نه تنها جذابیت آن ها را تامین می کند بلکه زمانی که شبکه ها ی زیادی در حال پخش خبر هستند شبکه ای مخاطب بیشتری را جذب می کند که محتوی مجرمانه دارد^[۲۴].
با این توصیف وجود محتوی مجرمانه علاوه بر تامین جذابیت در رقابت با سایر رسانه ها نیز موثر است، چیزی که با توجه به گسترش روز افزون تعداد و نوع رسانه ها بسیار قابل توجه می باشد. آنچه در این میان دارای اهمیت است این است که مسایل جنایی نیز مانند سایر حوزه های خبری از روند بازنمایی رسانه ای تاثیر می پذیرد و اصول مورد نظر در انتخاب سایر اخبار مثل داشتن ارزش خبری و جذابیت عمومی بر انتخاب اخبار جنایی نیز حاکم است. این امر موجب شده که رسانه ها بر روی جرایم خاصی که دارای ارزش خبری بالاتری هستند تمرکز نمایند. این جرایم اغلب شامل جرایم خشونت آمیز است. در روند بازنمایی این جرایم نیز بر جنبه هایی از واقعه که دارای عینیت بیشتری هستند تاکید می شود. دلیل این امر ملموس بودن خطر آن برای مخاطبین و اقبال عمومی بیشتر این گونه اخبار است.
در این تحقیق منظور از رسانه ای شدن جرم تمرکز رسانه های خبری بر روی پدیده ی جنایی و بازتاب گسترده ی اخبار مربوط به وقوع و رسیدگی کیفری آن است.در این وضعیت رسانه های خبری سعی دارند، تمامی اخبار مربوط به این واقعه را بازتاب دهند و به دلیل توجه مردم معمولا با استقبال بالایی همراه است. به عنوان نمونه می توان به اخبار مربوط به واقعه منتهی به قتل در میدان کاج سعادت آباد تهران ، فساد بزرگ مالی که چند بانک دولتی و شرکت خصوصی در آن مداخله داشتند، قتل روح الله داداشی قوی ترین مرد ایران و حادثه تجاوز جمعی در خمینی شهر اصفهان در گذشته نزدیک اشاره کرد.

گفتار چهارم : ارزش خبری:

یکی از اصلی ترین کارکرد رسانه ها کارکرد خبری آن ها است. بر این اساس رسانه های خبری خود را موظف می دانند که وقایعی را که در جامعه اتفاق می افتد به اطلاع شهروندان برسانند. روزانه تعداد بسیار زیادی از وقایع در جامعه رخ می دهد که پوشش تمامی این وقایع توسط رسانه ها امکان پذیر نمی باشد . پیشرفت تکنولوژی اطلاعات که انتقال سریعتر اخبار را امکان پذیر می کند نیز موجب شده که رسانه ها قدرت انتخاب بیشتری در خصوص وقایع اتفاق افتاده داشته باشند. در نتیجه از حداقل فرصت موجود باید استفاده کنند و خبری را بازتاب دهند که بیشترین خواسته های آن ها را برآورده کند.
با افزایش کمی رسانه ها در جوامع، لزوم توجه به سلیقه ی مخاطبان باعث شد که برنامه های رسانه ها تنوع بیشتری در پاسخ به نیازهای مخاطبان داشته باشد.در نتیجه مدت تخصیص داده شده به اخبار و به تبع آن اخبار جنایی به مرور کمتر شد. با توجه به تعداد زیاد و میزان وقوع جرائم در جامعه و محدود بودن ظرفیت رسانه ها در بازتاب این حوادث، این وقایع باید پالایش شده و از میان تعدادی اندک که معیارها و اصول حاکم بر فضای رسانه ای سازگار است پوشش خبری داده شود. اینکه کدام یک از خبرها انتخاب و کدام یک طرد شود از جمله وظایفی است که توسط اعضاء واحدهای خبری رسانه های جمعی شامل گزارشگران، دبیران و سردبیران و مترجمان که اصطلاحا آن ها را دروازه بانان می نامند انجام می گیرد^[۲۵].
از طرفی نیز تا قبل از تحول در ساختار اقتصادی و افزایش رسانه های خبری، مسئولین این رسانه ها هیچ گونه الزامی در جذب مخاطب نداشتند اما با وقوع این تحولات جذب مخاطب در اولویت رسانه ها قرار گرفت و در جهت تحقق این هدف محتوی اخبار منعکس شده نیز دگرگون شد . در نتیجه اخباری در دستور پخش قرار می گیرند که جذاب باشند و موجب افزایش مخاطب رسانه گردند. در نتیجه اینکه کدام یک از وقایع اتفاق افتاده شانس بیشتری برای انتخاب در سبد خبری رسانه ها را دارند ، منوط به میزان مطابقت آن حادثه با معیار ها و اصول مورد توجه مدیران رسانه ها دارد. معیار های متنوعی در انتخاب اخبار تاثیر دارند که در نهایت وجود آن ها شانس انتخاب شدن واقعه را برای بازنمایی بیشتر می کند. هرچه اتفاق رخ داده مطابقت بیشتری با معیار های خبرنگاران داشته باشد دارای ارزش خبری^[۲۶] بیشتری است و احتمال انتخاب آن به عنوان گزارش خبری بیشتر می شود.

گفتار پنجم :ترس از جرم:

وقوع جرم در جوامع آثار مخرب زیادی به دنبال دراد . یکی از این آثار زیانبار ایجاد احساس ناامنی در جوامع است . پس از وقوع جرم در یک منطقه احساس ناامنی ناشی از آن ممکن است تا مدت ها باقی باشد و اهالی منطقه از اینکه مورد آن جرم یا جرایم مشابه واقع شوند هراس داشته باشند. به این احساس ناامنی ناشی از پدیده ی مجرمانه ترس از جرم گفته می شود . از نظر علمی نیز ترس از وقوع جرم به اندازه ی خود آن ، یعنی خطر های آماری حاصل از وقوع جرم اهمیت دارد.^[۲۷]دلیل این اهمیت نیز تاثیر ترس از جرم بر متغییر های اجتماعی مثل میزان همبستگی اعضای جامعه است.

1. 1. قراردادن مانع در جای نامناسب

از دیگر مواردی که در بخش موجبات ضمان راجع به تسبیب محض آمده می‌توان به قراردادن مانع در جای نامناسب اشاره کرد. طبق ماده‌ی ۵۱۴ قانون: «هرگاه در اثر علل قهری مانند سیل و زلزله مانعی به‌وجود آید و موجب آسیب گردد، هیچ‌کس ضامن نیست، گرچه شخص یا اشخاصی تمکن برطرف‌کردن آن‌ها را داشته باشند و اگر سیل یا مانند آن، چیزی را به همراه آورد ولکن کسی آن را جایی نامناسب مانند جای اول یا در جای بدتری قرار دهد که موجب آسیب شود، عهده‌دار دیه است و اگر آن را از جای نامناسب بردارد و در جهت مصلحت عابران در جای مناسب‌تری قرار دهد ضامن نیست».
مشابه این ماده در قانون سابق ماده‌ی ۳۴۳ می‌باشد. با این تفاوت که مقنن دو تبصره به ماده‌ی ۵۱۴ افزوده که در بحث مستثنیات ضمان به آن‌ها اشاره خواهد شد. ماده‌ی ۳۴۳ قانون سابق چنین مقرر می‌داشت: «هرگاه در اثر یکی از عوامل طبیعی مانند سیل و غیره یکی از چیزهای فوق حادث شود و موجب آسیب و خسارت گردد هیچ‌کس ضامن نیست گرچه تمکن برطرف کردن آن‌ها را داشته باشد و اگر سیل یا مانند آن چیزی را به همراه آورد و کسی آن را به جایی مانند محل اول یا بدتر از آن قرار دهد عهده‌دار دیه و خسارت‌های وارده خواهد بود و اگر آن را از وسط جاده بردارد و به گوشه‌ای برای مصلحت عابرین قرار دهد عهده‌دار چیزی نمی‌باشد».

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شرح قسمت اول ماده که در مورد علل قهری است و قسمت سوم آن که مربوط به قاعده‌ی احسان است در بخش مستثنیات ضمان خواهد آمد داد، اما در مورد بخش دوم ماده باید خاطر نشان ساخت آنچه موجب آسیب‌دیدگی می‌شود دخالت عنصر انسانی در جابه‌جاکردن مانع و قراردادن آن در جای نامناسب است. چنانچه تغییر در مکان شیء آسیب‌زننده سبب بروز خسارت گردد، مسبب به دلیل تغییر مکان آن شیء به مکانی نامناسب و بروز خسارت ضامن است.

1. 1. قراردادن چیزی در مکانی جایز به نحوی که نوعاً مستعد صدمه باشد

اگر کسی چیزی را در مکانی که قانوناً مجاز است بگذارد، اما نوع و نحوه‌ی گذاشتن آن شی‌ء طوری باشد که نوعاً مستعد صدمه یا خسارت باشد، قراردهنده‌ی آن از باب تسبیب محض مسئول خسارت به بار آمده خواهد بود. مطابق ماده‌ی ۵۱۶ قانون: «هرگاه کسی چیزی را در مکانی مانند دیوار یا بالکن ملک خود که قراردادن اشیاء در آن جایز است، قرار دهد و در اثر حوادث پیش‌بینی نشده به معبر عام و یا ملک دیگری بیفتد و موجب صدمه یا خسارت شود ضمان منتفی است مگر آنکه آن را طوری گذاشته باشد که نوعاً مستعد صدمه یا خسارت باشد».
ماده‌ی ۳۴۷ قانون سابق در این خصوص مقرر نموده بود: «هرگاه کسی چیزی را بر روی دیوار خود قرار دهد و در اثر حوادث پیش‌بینی نشده به معبر عام بیافتد و موجب خسارت شود عهده‌دار نخواهد بود مگر آنکه آن را طوری گذاشته باشد که عادتاً ساقط می‌شود».
شرح قسمت اول ماده که در مورد علل قهری است در بحث مربوط به آن خواهد آمد.

1. 1. در معرض ریزش قرارگرفتن یا متمایل به سقوط‌شدن دیوار یا بنا

به موجب ماده‌ی ۵۱۹ قانون: «هرگاه دیوار یا بنایی که بر پایه‌ی استوار و غیرمتمایل احداث شده است در معرض ریزش قرار گیرد یا متمایل به سقوط به سمت ملک دیگری یا معبر گردد اگر قبل از آنکه مالک تمکن اصلاح یا خراب‌کردن آن را پیدا کند ساقط شود و موجب آسیب گردد، ضمان منتفی است مشروط به آنکه به نحو مقتضی افراد در معرض آسیب را از وجود خطر آگاه کرده باشد. چنانچه مالک با وجود تمکن از اصلاح یا رفع یا آگاه‌سازی و جلوگیری از وقوع آسیب، سهل‌انگاری نماید، ضامن است».
ماده‌ی ۳۵۰ قانون سابق نیز در این باره چنین مقرر می‌نمود: «هرگاه دیواری را در ملک خود به طور معتدل و بدون میل به یک طرف بنا نماید لکن تدریجاً مایل به سقوط به سمت ملک دیگری شود اگر قبل از آنکه صاحب دیوار تمکن اصلاح آن را پیدا کند ساقط شود و موجب آسیب یا خسارت گردد چیزی بر عهده‌ی صاحب دیوار نیست و اگر بعد از تمکن از اصلاح با سهل‌انگاری سقوط کند و موجب خسارت شود مالک آن ضامن می‌باشد».
شرح مواردی که راجع به مستثنیات ضمان است در بخش‌های آتی خواهد آمد، اما لازم است در مورد شرط مذکور در ماده توضیحی داده شود. با توجه به مفهوم ماده اگر مالکی که تمکن اصلاح یا خراب‌کردن بنا یا پایه را نداشته باشد، ولی افراد در معرض خطر را به نحو مقتضی از وجود خطر آگاه کرده باشد، در این صورت ضمانی بر وی نخواهد بود. بنابراین با توجه به مفهوم مخالف ماده اگر مالکی که تمکن اصلاح یا خراب‌کردن بنا یا پایه را پیدا نکرده باشد و افراد در معرض خطر را نسبت به احتمال خطر آگاه نکند، از باب تسبیب محض ضامن خسارت و صدمه‌های پیش‌آمده خواهد بود. این شرط در قانون سابق پیش‌بینی نشده بود و از این لحاظ قانون فعلی بر مسئولیت‌های مالک افزوده است.
همچنین در شرح قسمت اخیر ماده، مقنن علاوه بر سهل‌انگاری مالک در اصلاح دیوار یا بنا به سهل‌انگاری وی در رفع آسیب و نیز سهل‌انگاری در آگاه‌سازی افراد در معرض خطر و هرگونه سهل‌انگاری در جلوگیری از آسیب هم اشاره می‌کند. در صورت اثبات سهل‌انگاری، مالک ضامن خواهد بود. اما در ماده‌ی ۳۵۰ قانون سابق تنها سهل‌انگاری مالک در اصلاح دیوار مورد اشاره قرار گرفته بود؛ مثلاً در صورتی که مالک دیوار امکان آگاه‌سازی افراد را داشت و در این امر کوتاهی می‌نمود، طبق ماده ضمانی بر وی نبود. به این ترتیب طبق ماده‌ی ۵۱۹ قانون مجازات بر مسئولیت مالک افزوده شده است.

1. 1. متمایل به سقوط‌نمودن دیوار دیگری

متمایل به سقوط‌نمودن دیوار از دیگر موارد تسبیب محض است که مقنن در بخش موجبات ضمان متذکر شده است. به موجب ماده‌ی ۵۲۰ قانون: «هرگاه شخصی دیوار یا بنای دیگری را بدون اذن او متمایل به سقوط نماید، عهده‌دار صدمه و خسارت ناشی از سقوط آن است».
مقنن در ماده‌ی ۳۵۱ قانون سابق چنین مقرر نموده بود: «هرگاه کسی دیوار دیگری را منحرف و مایل به سقوط نماید آنگاه دیوار ساقط شود و موجب آسیب یا خسارت گردد آن شخص عهده‌دار خسارت خواهد بود».
به نظر می‌رسد اطلاق ماده‌ی ۳۵۱ قانون سابق، موردی را که فرد با اذن مالک دیوار، آن را منحرف می‌کرد هم شامل حکم ماده می‌شد، اما چنین حکمی مورد نظر قانون‌گذار نبود و مسئولیت فرد تنها در صورتی بود که از روی عدوان و بدون اجازه‌ی مالک، دیوار را متمایل می‌کرد. با توجه به همین اشتباه در برداشت منظور ماده، قانون‌گذار در ماده‌ی ۵۲۰ قانون فعلی قید «بدون اذن او» را اضافه کرد تا از هرگونه ابهام و اشتباه جلوگیری شود.

1. 1. روشن‌کردن آتش و سرایت آن

روشن‌کردن آتش یکی دیگر از موارد تسبیب محض است که مسبب مسئول عمل خود خواهد بود. بنابر ماده‌ی ۵۲۱ قانون: «هرگاه شخصی در ملک خود یا مکان مجاز دیگری، آتشی روشن کند و بداند که به جایی سرایت نمی‌کند و غالباً نیز سرایت نکند لکن اتفاقاً به جایی دیگر سرایت نماید و موجب خسارت و صدمه گردد ضمان ثابت نیست و در غیر این صورت ضامن است».
این ماده درواقع جمع مواد ۳۵۲ و ۳۵۳ قانون سابق است. ماده‌ی ۳۵۳ مفهوم مخالف ماده‌ی ۳۵۲ بود و نیازی به ذکر جداگانه‌ی آن نبود. مقنن در ماده‌ی ۵۲۱ با بهره گرفتن از عبارت «و در غیر این صورت» از تکرار اجتناب و دو ماده را در یک ماده ادغام نموده است.
قسمت اول این ماده مربوط به مستثنیات ضمان می‌شود که در جای خود به توضیح آن می‌پردازیم، اما در مورد قسمت اخیر ماده که قانون‌گذار متذکر می‌شود «در غیر این صورت» لازم به ذکر است که اگر شخصی در ملک خود یا مکان مجاز دیگری آتشی روشن کند و بداند که به جایی سرایت خواهد کرد و غالباً هم سرایت می‌کند، از باب تسبیب محض ضامن خسارت‌های حاصل از عمل خود خواهد بود.
در این رابطه مقنن در ماده‌ی ۳۵۳ قانون سابق چنین مقرر نموده بود: «هرگاه کسی در ملک خود آتش روشن کند که عادتاً به محل دیگر سرایت می کند یا بداند که به جای دیگر سرایت خواهد کرد و در اثر سرایت، موجب تلف یا خسارت شود، عهده‌دار آن خواهد بود گرچه به مقدار نیاز خودش روشن کرده باشد».
با دقت در دو ماده‌ی ۵۲۱ قانون فعلی و ۳۵۲ قانون سابق ملاحظه می‌شود که در قانون سابق تنها به روشن‌کردن آتش در ملک فرد تصریح شده بود. مقنن در صدر ماده‌ی ۵۲۱ عبارت «یا مکان مجاز دیگری» را به متن ماده افزود. بدین ترتیب این ماده افروختن آتش در ملک خود یا هر مکان مجاز دیگری را نیز شامل می‌شود.
در قانون مجازات اسلامی مصوب ۷۰ ماده‌ی ۳۵۴ با دو ماده‌ی ۳۵۲ و ۳۵۳ تعارض داشت. این ماده به طور مطلق، استناد سرایت آتش به فرد را کافی می‌دانست بدون اینکه به دو شرط (سرایت آتش به طور معمول و علم به سرایت آتش) ماده‌ی ۳۵۳ قائل باشد. در قانون فعلی این ماده‌ی متعارض حذف گردید و دو ماده‌ی مذکور هم برای جلوگیری از تکرار در یک ماده ادغام گشت. پس از بررسی تسبیب محض و مثال‌های مربوط به آن اکنون به بررسی اجتماع سبب و مباشر می‌پردازیم.
بند دوم) اجتماع سبب و مباشر
در این قسمت ابتدا به تبیین اجتماع سبب و مباشر پرداخته و سپس به بررسی مصادیقی از آن که در قانون مجازات اسلامی مورد اشاره‌ی مقنن قرار گرفته است می‌پردازیم.
الف) تبیین اجتماع سبب و مباشر
گاهی ممکن است سبب و مباشر با هم در وقوع حادثه‌ای دخالت داشته باشند. در این صورت اینکه کدام مسئول خواهد بود و به چه میزان مورد بحث است.
در صورت اجتماع سبب و مباشر اینکه مسئول حادثه سبب است یا مباشر در فقه کمتر اختلاف نظر وجود دارد. بنابر نظر مشهور فقها در اجتماع سبب و مباشر، مباشر ضامن است، مگر اینکه سبب اقوی باشد.
به طور کلی در مورد اجتماع سبب و مباشر سه حالت مطرح است:

• • اقوی‌بودن مباشر از سبب؛

• • اقوی‌بودن سبب از مباشر؛

• • تساوی سبب و مباشر.

ماده‌ی ۵۲۶ قانون در خصوص اجتماع سبب و مباشر چنین بیان می‌کند: «هرگاه دو یا چند عامل، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی، تأثیر داشته باشند، عاملی که جنایت مستند به اوست ضامن است و چنانچه جنایت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هریک به میزان تأثیر رفتارشان مسئول هستند. در صورتی که مباشر در جنایت بی‌اختیار، جاهل، صغیر غیرممیز یا مجنون و مانند آن‌ها باشد فقط سبب، ضامن است».
مهم‌ترین تفاوت در قواعد تسبیب میان قانون فعلی و قانون سابق در این ماده است.
ماده‌ی ۳۶۳ قانون سابق چنین مقرر می‌داشت: «در صورت اجتماع مباشر و سبب در جنایت مباشر ضامن است مگر اینکه سبب اقوی از مباشر باشد».
قانون‌گذار در ماده‌ی ۵۲۶ ابتدا به استناد جنایت به عامل جنایت اشاره می‌کند، بنابراین در حالت اجتماع سبب و مباشر، جنایت به هرکدام که مستند باشد ضامن و عهده‌دار خسارت خواهد بود. در ادامه میزان تأثیر رفتار مرتکبان را ملاک مسئولیت قرار می‌دهد و هریک از سبب و مباشر به میزان تأثیرشان در جنایت مسئولیت خواهند داشت. اکنون به بررسی این دو موضع مقنن در این ماده می‌پردازیم.

1. 1. استناد جنایت به مباشر

۳ ) صورت‌های مالی و یادداشت‌های همراه آنها کامل و در دسترس باشد.
۴ ) به منظور انتخاب شرکت‌های فعال، شرکت‌های مورد نظر باید در طول دوره مطالعه فعالیت مستمر داشته و سهام آنها معامله شود ( عدم توقف نماد معاملاتی بیش از ۳ ماه )
۵ ) نمونه‌ها شامل بانک‌ها و موسسات مالی (شرکتهای سرمایه‌گذاری، شرکتهای لیزینگ) نباشد.
در نهایت با اعمال شرایط فوق و مطابق با نتایج جدول ۳-۱ تعداد ۱۲۵ شرکت حائز شرایط بوده و به عنوان نمونه انتخاب گردید.
جدول ۳-۱:نحوه انتخاب و استخراج نمونه

کل شرکت هایی که در پایان سال ۱۳۹۱ در بورس حضور داشته اند.

۴۹۶ شرکت

تعداد شرکت هایی که نماد معاملاتی آنها فعال نبوده است.

۱۲۴-

تعداد شرکت هایی که در سالهای ۱۳۸۶ الی ۱۳۹۱ در بورس حضور مداوم نداشته اند.

۱۰۰-

تعداد شرکت هایی که جزء شرکت های سرمایه گذاری و واسطه گری مالی بوده اند.

۴۵-

تعداد شرکت هایی که سال مالی آنها منتهی به پایان اسفند می باشد یا تغییر سال مالی داده اند.

۷۷-

تعداد شرکت هایی که صورت‌های مالی و یادداشت‌های همراه آنها کامل و در دسترس نبوده است.

۲۵-

تعداد شرکت هایی که داده های آنها جمع آوری شده است(نمونه نهایی)

۱۲۵ شرکت

در نتیجه اعمال شرایط و ملاحظات در نمونه گیری،۱۲۵ شرکت از جامعه آماری جهت انجام آزمون ها انتخاب شدند.دوره تحقیق که داده های شرکت های نمونه آماری برای آن گردآوری شده است؛۶ سال متوالی می است.بنابراین حجم نهایی نمونه ۷۵۰ سال-شرکت(۶*۱۲۵) می باشد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برای آنکه نتایج حاصل از نمونه قابل تعمیم باشد باید از کفایت تعداد اعضای نمونه مطمئن شد بدین منظور از فرمول ارائه شده توسط کوکران استفاده می شود.این فرمول برای جوامعی با اعضای محدود به شرح ذیل است:
که در آن :
N: تعداد اعضای جامعه،n: تعداداعضای نمونه، p: نسبت موفقیت، e: خطای مورد انتظار،α: خطای نوع اول
مواقعی که p نامشخص باشد چنانچه p را برابر ۵۰% فرض کنیم بیشترین مقدار نمونه حاصل می شود.بنابراین در این تحقیق P را برابر ۵۰% در نظرگرفته و میزان نمونه مورد نیاز با ضریب اطمینان ۹۵% و خطای ۱۰% برآورد می شود.از آنجا که تعداد کل شرکت ها در بازده زمانی تحقیق برابر۴۹۶ است پس:
بنابراین برای آنکه نتایج تحقیق قابل اعتماد باشد باید حداقل تعداد نمونه ۸۰ باشد.در این جا به دلیل آنکه اعضای نمونه ۱۲۵ شرکت است،تعداد اعضای نمونه نسبت به تعدادکل جامعه آماری از اعتبار لازم برای تعمیم نتایج برخوردار است.
چگونگی پراکندگی شرکت های نمونه در سطح صنایع مختلف در جدول ۳-۲ منعکس شده است.
جدول ۳-۲: پراکندگی شرکت های نمونه در سطح صنایع

مورگان و هانت ۱۹۹۴

کلیهی فعالیت های بازاریابی در جهت برقراری، توسعه و حفظ مبادله رابطه ای موفق

حرفه – حرفه

روابط مستمر به عنوان روندی در مبادله رابطه ای

پالمر ۱۹۹۴

استراتژی هایی که سودبخشی را از طریق تمرکز بر ارزش روابط خریدار- فروشنده در طی زمان بالا می برد.

تحصیلات بازاریابی

ارزش دو جانبه بین خریدار و فروشنده

گامسون ۱۹۹۶
پاروایتر و شث ۲۰۰۰

روابط، شبکه ها و تعاملات
روند مستمر مشارکت در فعالیت های گروهی و ایجاد برنامه هایی با مشتریان و کاربران نهایی ایجاد یا افزایش ارزش اقتصادی دو جانبه با هزینه کمتر

بازاریابی شبکه
حر فه به مشتری

روابط، شبکه ها و تعاملات
همکارانه و همدستانه

کیم و چا (۲۰۰۲ )

مجموعه ای از فعالیت های بازاریابی که برای نفع هر دو گروه روابط با مشتری را جذب و یا افزایش می دهند با تاکید بر حفظ مشتریان حاضر

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هتل ها

منافع دو جانبه مورد تایید برای مشتریان حاضر

تلاش شرکت در جهت توسعه و حفظ رابطه نزدیک و رو به گسترش با مشتریانش بازاریابی ارتباطی می نامند (هاوکینز، ۱۳۸۵، ۵۷۶).^[۴۶]
۲-۱-۴)ماهیت بازاریابی رابطه مند
اصطلاح بازاریابی معمولا همراه با فعالیتهایی است که بر عهده موسسه هایی که محصول یا خدمات خود را به فروش می رسانند می باشد . این ایده که روابط در فعالیت تجاری می توانند حجم فعالیتهای تجاری ای را که ازموسسه بهره می برند افزایش دهد جدید نیست. هرچند این تا اواخر قرن بیستم که جوامع علمی مثل گرونروز، بری، و کریستوفر در مورد اهمیت آن نظریه پردازی کردند رخ نداد. فلسفه آنها در فعالیت تجاری، طی زمان، از یک چرخه شروع با تولید اقتصادی انحصاری و بعد جهت گیری فروش تا جهت گیری مشتری – بازار و تمام شدن یک جهت گیری اجتماعی فراتر رفت.و اکنون شروع تغییر به سمت جهت گیری بازاریابی رابطه منداست.( ساشار، ۲۰۱۰ )^[۴۷]
۲-۱-۵)تفاوت بازاریابی رابطه مند با بازاریابی سنتی
از دیدگاه استراتژی های سنتی بازاریابی، مشتریان اغلب با طی مراحل جستجو، ارزیابی، خرید و استفاده در پایان زنجیره ارزش کالاها و خدمات قرار می گیرند. اما دغدغه امروز بازاریابان خلق مشتری رضایت مند و حتی دلشاد با بالاترین میزان وفاداری است که این مستلزم درگیری در زنجیره ارزش در تمامی فرایندها و فعالیت ها و تصمیمات سازمان است ودر پارادایم بازاریابی رابطه مند به جای نگرش خصمانه به مقوله چانه زنی در هر معامله خرید و فروشنده برای رسیدن به اهداف خود با یکدیگر به توافق می رسند و در قالب طرح ریزی شده نسبت به هم تعهداتی پیدا کرده و روابط خود را شکل می دهند (پالمر، ۲۰۰۰، ۸۸ )^[۴۸].
معتقدان به کارگیری بازاریابی رابطه مند عقیده دارند که وابستگی های دو سویه سبب کاهش هزینه های معاملاتی می شوند و کیفیت را ارتقا می بخشند. به طور خلاصه کیفیت بهتر با هزینه پایین تر از طریق وابستگی طرفین در میان فعالان زنجیره ارزش گذاری حاصل می شود. از این رو هدف بازاریابی رابطه مند ارتقای بهره وری بازاریابی از طریق دست یابی به اثر گذاری و شایستگی است (غفاری، ۱۳۸۸ ).
بازاریابی رابطه مند، صرفاً به دنبال این نسیت که خدمات را در مکان، زمان و قیمت مورد تقاضای بازار هدف، در اختیارش قرار دهد، بلکه می خواهد چنان روابطی با بازار هدف ایجاد کند که مجدداً در آینده از او خرید و دیگران را به این کار ترغیب کنند. بازاریابی رابطه مند به دنبال آن است که مشتریان بیشتری را حفظ کنند و مشتریان کمتری را از دست بدهد (برقعی،۱۳۹۱، ۱۵).
جدول (۲-۲ ) مقایسهی بازاریابی رابطه مند و بازاریابی سنتی

بازاریابی سنتی

بازاریابی رابطه مند

تمرکز بر فروش و جذب مشتریان جدید
اهداف کوتاه مدت
التزام محدود به مشتری
فروش به مشتریان بی نام و نشان
فروش به مشتریان بخش تولید
خدمات پس از فروش

تمرکز بر فروش و جذب مشتریان کنونی

۸-۱ جامعه آماری، روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه
جامعه آماری تمامی کارکنان شاغل در دانشگاه سیستان و بلوچستان می باشند. با بهره گرفتن از فرمول کوکران حجم نمونه ۲۷۴ نفر برآورد شد و برای انتخاب آزمودنی ها از روش گزینش تصادفی –طبقه ای بهره گرفته شد .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۹-۱ قلمرو تحقیق
۱-۹-۱ قلمرو موضوعی
این تحقیق به یبررسی مسئولیت اجتماعی شرکت می پردازد و این مفهوم را از دید کارکنان مورد بررسی قرار می دهد.
۲-۹-۱ قلمرو مکانی
این تحقیق به بررسی مسئولیت اجتماعی شرکت در دانشگاه سیستان و بلوچستان واقع در شهر زاهدان می پردازد.
۳-۹-۱ قلمرو زمانی
داده های این پژوهش در سه ماه اول ۱۳۹۲ شمسی گردآوری می شود.
۹-۱ تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق
در پژوهش حاضر با توجه به مدل تحقیق متغیرهای تداعی مسئولیت اجتماعی شرکت و مشارکت در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت در این دسته قرار میگیرند و متغیرهای مستقل محسوب میشوند.
و نیز متغیر های نیرومندی،ایثار و جذب، به عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شده است.
۱۰-۱ تعریف واژگان کلیدی و مفاهیم اصلی
مسئولیت اجتماعی شرکت^[۱۵]: انجام وظایف قانونی و اقتصادی اساسی که کسب و کار در محیطی که در آن فعالیت میکند با آن روبرو می شود و نیز کمک داوطلبانه به توسعه اجتماعی این محیط ها به طور کافی و ساختاریافته که بستگی به منابع در اختیار و استراتژی های کسب و کار دارد. (Pederson, 2006)
تداعی مسئولیت اجتماعی شرکت^[۱۶] :ادراک کارکنان از هویت شرکت در مورد مسائل مهم اجتماعی است (Brown and Dacin, 1997). تداعی CSR همچنین ادراک فعالیت های CSR برای ذینفعات خارجی است. (Brammer et al, 2007)، ادراک شهروندی سازمانی (Peterson, 2004a) و مسئولیت اجتماعی درک شده می باشد (Valentine and Rupp et al, 2006).
مشارکت در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت^[۱۷] : شرکت در فعالیت های CSR شامل رفتار های مشارکی عملی و داوطلبانه کارکنان و حتی ابراز عقیده در مورد مسئولیت اجتماعی سازمان می باشد. (Bettencourt, 1997; Smidts et al, 2001).
اشتیاق شغلی^[۱۸]: اشتیاق شغلی عبارتست از یک حالت ذهنی مثبت،عملی و مرتبط با کار که شامل سه بعد نیرومندی^[۱۹]،ایثار^[۲۰] و جذب^[۲۱] میباشد. (Schaufeli,Salanova,Gonzalez-Roma & Bakker;2002,p.74
جذب به میزان تمرکز و غرق شدن فرد در کار خود اشاره دارد.در این حالت به این دلیل فرد سرسختانه درگیر کار خود میشود که تجربه کاری برای او بسیار لذت بخش است.افراد برای قرار گرفتن در چنین شرایطی حاضر به پرداختن بهایش نیز هستند.
در بعد نیرومندی،فرد در راستای انجام کار خود تلاش قابل ملاحظه ای اعمال کرده و در موقعیت های دشوار پافشاری بیشتری میکند.کارکنانی که از نیرومندی بالایی برخوردارند،بیشتر به واسطه کار خود برانگیخته میشوند و در هنگام وقوع مشکلات و بروز تعارضات بین فردی مقاومت بیشتری از خود نشان میدهند.(سالانوا،آگوتوپیرو،۲۰۰۵).
سومین بعد اشتیاق شغلی ایثار می باشد که بادرگیری شدید روانی کارکنان در کار مشخص می شود و ترکیبی ازاحساس معنی داری، اشتیاق و چالش است. این بعد با مفهوم دلبستگی شغلی^[۲۲] در ارتباط است.
۱۱-۱ خلاصه فصل
در این فصل طی مقدمه ای در مورد اهمیت روز افزون مسئولیت اجتماعی شرکت صحبت شد سپس در بیان مسأله موضوع پایان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در ادامه مدل مفهومی تحقیق که براساس مبانی نظری تدوین شده بود معرفی گردید و سؤالات، فرضیات، روش تحقیق، جامعه و نمونه آماری و قلمرو تحقیق بررسی شد.
فصل دوم
ادبیات موضوعی تحقیق
۱-۲ مقدمه
امروزه در دنیا این امر پذیرفته شده است که هیچ شرکت و سازمانی نمی تواند بدون عملکرد مشروع و رفتار های مسئولانه برای طولانی مدت به فعالیت ادامه دهد.
مشروعیت یک شرکت به معنای میزان مسئولیت آن در قبال جامعه همچنین توانایی آن در حفظ منافع کارکنان و دینفعان است. که این امر به پایداری آن کمک می کند. همچنان که کسب و کار به باز تولید منابع مختلف می پردازد- اقتصادی، اجتماعی و طبیعی- در واقع استانداردهای زندگی را برای جامعه افزایش می دهد و تصویر مثبتی را از خود خلق می کند.
اشتیاق شغلی^[۲۳] هم برای کارکنان و هم برای سازمانها اهمیت زیادی دارد.در حقیقت در دنیای عملی کار،ایجاد اشتیاق در کارکنان به عنوان اساسی ترین وظیفه سازمانهای امروزی تلقی میگردد.(تاورز و پرین^[۲۴]، ۲۰۰۳)
تحقیقات گذشته نشان داده است که اشتیاق شغلی منجر به ایجاد پیامدهای مثبتی هم چون گردش مالی کم^[۲۵]، تعهد سازمانی بالا،عملکرد مالی کسب و کار و عملکرد سازمانی بالاتر،شده است.(شافلی و باکر^[۲۶]، ۲۰۰۴)
در مطالعه ای که توسط هارتر و اشمیت و هایز (۲۰۰۲) انجام شده بود آن دسته از واحدهای کسب و کار که در آن ها سطوح نمرات اشتیاق شغلی بالاتر از دیگران بود،از لحاظ عملکرد و سود دهی نیز سرآمد بودند. همانطور که این یافته ها نشان میدهد،شناسایی پیش بینی کننده های اشتیاق شغلی وظیفه مهمی برای رهبران کسب و کار می باشد، هم بدلیل افزایش عملکرد سازمانی و هم بدلیل بهبود تندرستی یا رفاه کارکنان^[۲۷].
در سازمانهای مدرن انتظار میرود که کارکنانشان فعال باشند و ابتکار عمل نشان دهند، و مسئولیت توسعه حرفه ای خودشان را بر عهده گیرند و به استانداردهای عملکرد با کیفیت بالا(عملکرد کیفی) متعهد باشند.بنابراین انها به کارکنانی نیاز دارند که پر از احساس انرژی باشند و خود را وقف کار کنند،و همچنین مجذوب کارشان باشند یعنی کسانی باشند که با اشتیاق مشغول کار میباشند.(شافلی و باکر، ۲۰۰۸)
۲-۲ مسئولیت اجتماعی شرکت
همگام با داغ شدن مبحث مسئولیت اجتماعی شرکت، مطالعات درباره این موضوع باید از دیدگاه ها و رشته های مختلف مورد بررسی قرار گیرد. به ویژه توجه به این نکته که چگونه مسئولیت اجتماعی شرکت به به جنبه های مختلف دنیای بیرونی آن و و فعالیت های مختلف آن مرتبط است. مسئولیت اجتماعی شرکت در حال حاضر به آسانی با با زمینه های مختلف مانند عملکرد مالی، مدیریت و تصمیمات مدیریتی، و چهارچوب های مختلف برای عملیات های مختلف شرکت مرتبط است. همچنین با رشته بازاریابی ، برند سازی و تمایز کاملاً در ارتباط است. در دهه اخیر، مسئولیت اجتماعی شرکت در منطق جغرافیایی مختلف مورد توجه قرار گرفته است. (هند و دیگران^[۲۸]، ۲۰۰۷).
با توجه به اینکه مسئولیت اجتماعی شرکت در حال حاضر بخشی از هر چیزی است، تعرف دقیق این اصطلاح بیش از پیش مشکل تر شده است. بدون هیچ تردیدی مبانی نظری درباره مبحث مسئولیت اجتماعی شرکت رو به رشد است، اما تعریف آن همچنان کارآسانی نیست. به همین دلیل است که دانشمندان مختلف آن را مفهومی میدانند که نیاز به بحث دارد و ذاتاً پیچیده است و قوانین نسبتاً بازی برای کاربرد دارد. مسئولیت اجتماعی شرکت گاهاً به عنوان اصطلاحی فراگیر شناخته می شودکه مفاهیم مختلف کسب و کار و روابط اجتماعی را تحت پوشش قرار میدهد. با در نظر گرفتن مترادف بودن با بعضی مباحث دیگر و همپوشانی با برخی موارد، مسئولیت اجتماعی شرکت تبیین کننده مفاهیم موجود در ارتباط بین کسب و کار و جامعه است. کسب و کار چه بزرگ یا کوچک، در مکانی در درون جامعه اداره میشود، و باید مسئولیت که در قبال جامعه، مردم و محیطی که در ان فعالیت می کند را بپذیرد. زمان این سؤال که آیا شرکت ها در قبال جامعه مسئولیتی دارند یا خیر، دیگر گذشته است، در حال حاضر آنچه اهمیت دارد میزان مسئولیتی است که آن ها در برابر محیط پیرامون خود نشان می دهند.
در سال های اخیر، این موضوع یکی از دغدغه های اصلی سازمانی داخلی و بین المللی بوده است. و این به خاطر تغییر ارزش ها و نگرش ها همه ذینفعان مانند کارکنان، سهامداران، همچنین جامعه که نماینده دولت، گروه های فشار و موسسات داخلی و بین المللی است. افزایش تحصیلات، رفاه و ارتباطات گسترده و دیگر عوامل مهم محلی به تغییر ارزش ها و نگرش های گروه های مختلف جامعه کمک کرده است. (مهاپترا^[۲۹]، ۲۰۰۷).
امروزه در دنیا این امر پذیرفته شده است که هیچ شرکت و سازمانی نمی تواند بدون عملکرد مشروع و رفتار های مسئولانه برای طولانی مدت به فعالیت ادامه دهد.
مشروعیت یک شرکت به معنای میزان مسئولیت آن در قبال جامعه همچنین توانایی آن در حفظ منافع کارکنان و دینفعان است. که این امر به پایداری آن کمک می کند. همچنان که کسب و کار به باز تولید منابع مختلف می پردازد- اقتصادی، اجتماعی و طبیعی- در واقع استانداردهای زندگی را برای جامعه افزایش می دهد و تصویر مثبتی را از خود خلق می کند.
هنگامی که سعی در تعریف مسئولیت اجتماعی شرکت داریم، به سوالات مختلفی باید جواب داده شود. چه کسی درباره مسئولیت و تصمیم می گیرد و استاندارد های آن را تعیین می کند؟ چگونه تضادهایی که در رابطه با مسئولیت اجتماعی به وجود می آیند، حل می شوند؟
و این هنگامی است که “توسعه سراسری جامعه” مد نظر قرار می گیرد. مقصود اصلی از توسعه گسترش انتخاب های افراد است… و هدف از توسعه ایجاد محیطی توانمند است تا افراد در آن سالم باشند و برای مدت طولانی لذت ببرند و به صورت خلاقانه زندگی کنند. از اینرو، فهم این نکته مهم است که چه سازمان ها این موارد را رعایت کنن یا نه، مسئولیت اجتماعی به قوت خود باقیست. موضوع اصلی در اینجا کسب سود نیست فقط برای سازمان نیست، بلکه این امر فراتر از اندیشه کسب سود است. درک این موارد باعث می شود تا سازمان ها نیاز به مسئولیت اجتماعی شرکت و اجرای آن را در راستای کسب و کار مربوطه احساس کنند. (گوپتا و ساکسنا^[۳۰]، ۲۰۰۶).
در طول نیمه دوم قرن بیستم، ایده قرارداد اجتماعی شرکت مطرح شد که امروزه زیربنای مفهوم CSR را تشکیل می‌دهد. با توجه به بعضی از اثرات نامطلوب تصمیم‌گیری کسب و کار بر جامعه و همین طور با توجه به اعتماد شرکت در ذهن تئوری‌پردازان اقتصادی و اجتماعی خطور کرد. این قرارداد انتظارات جامعه از کسب و کار و همینطور انتظارات کسب و کار از جامعه را تشریح می‌کرد (شاهین و زایری، ۲۰۰۷، ۷۵۵). بر این اساس CSR استانداردی است که رفتارهای شرکت را فراتر از حوزه محدود اقتصادی ارزیابی می‌کند. گرچه تاکنون سیر تکاملی واژه مسئولیت اجتماعی شرکت را داشته‌ایم اما بنظر می‌رسد که همه این واژه‌ها برای استفاده یک هدف مشابه بکار رفته‌اند. واژه‌هایی که عموماً مورد استفاده قرار گرفته‌اند شامل: شهروندان سازمانی و مسئولیت شرکت بوده‌اند (روبینز، ۲۰۰۸، ۳۳۰). جدای از بحث واژه‌شناسی، محور اصلی ایده مذکور این است که کسب و کار باید بپذیرد که نقشی فراتر از نقش صرفاً اقتصادی در جامعه ایفا می‌کند.
بسیاری از اندیشمندان معتقدند که یک تعریف موثق از CSR که مورد پذیرش همه دانشمندان باشد، ارائه نشده است (ر.ک. الوانی، ۱۳۸۴، ۳۱۶ و شاهین و زایری ۲۰۰۷، ۷۵۵) که این امر خود (همانطور که در ادامه خواهد آمد) یکی از مشکلات اساسی در راه پذیرش CSR توسط شرکت‌ها می‌باشد. البته این موضوع که در خصوص اغلب پدیده‌های اجتماعی تعریف واحدی وجود ندارد، از یک طرف ناشی از پیچیدگی عنصر مورد مطالعه و از سوی دیگر ناشی از برداشت‌های متفاوتی است که هر یک از دانشمندان از یک پدیده اجتماعی دارند (الوانی، ۱۳۸۴، ۳۱۷). با اندکی مسامحه بنظر می‌رسد که برنامه CSR به عنوان چتری تعریف شده است که شمار وسیعی از مفاهیم را که سابقاً شکل گرفته‌اند پوشش می‌دهد. این مفاهیم شامل ملاحظات محیطی، روابط عمومی، نوع دوستی شرکت، مدیریت منابع انسانی و رابطه با جامعه می‌باشد. یکی از تعاریف معروف که توسط هیأت کسب و کار جهانی توسعه پایدار (WBCSD) در سال ۱۹۹۹ ارائه شده است، CSR را به عنوان «تعهد مستمر کسب و کار برای رفتارهای اخلاقی و ارائه توسعه اقتصادی در صورتیکه بهبود کیفیت زندگی نیروی کار و خانواده آن‌ها به همراه بهبود کیفیت زندگی جامعه محلی به صورت گسترده باشد»، تعریف کرده است (شاهین و زایری، ۲۰۰۷، ۷۵۵). کریفین و بارنی (۱۹۹۲) مسئولیت اجتماعی را مجموعه وظایف و تعهداتی می‌دانند که سازمان بایستی در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه‌‌ای که در آن فعالیت می‌کنند، انجام دهد (بارنی و گریفین، ۱۹۹۲، ۷۲۴). اتحادیه اروپا (۲۰۰۱) در تعریفی دیگر، مسؤلیت اجتماعی شرکت را به عنوان مفهومی تعریف می‌کند که بدان وسیله شرکت‌ها به صورت داوطلبانه تصمیم می‌گیرند که برای داشتن جامعه‌ای بهتر و محیطی پاکیزه‌تر مشارکت نمایند (آلبارد و دیگران، ۲۰۰۷، ۳۹۲).
۳-۲ گسترش اهمیت مسئولیت اجتماعی در عصر جهانی شدن
اعمال مسئولیت اجتماعی برای رفع نگرانی های اجتماعی مصرف کنندگان، ایجاد تصویر مطلوب از شرکت و رشد و توسعه رابطه مثبت بین مصرف کنندگان و سایر ذینفعان است. در عصری که شاهد فساد و رسوایی های سازمان ها هستیم، مسئولیت اجتماعی به طور روز افزونی مورد توجه قرار گرفته است. این امر به ویژه در مورد سازمانهایی صادق است که شهرت منفی و بدی پیدا کرده اند( مانند شرکت هایی که در صنعت نفت و تنباکو فعالیت می کنند) و علاقمند هستند تا تصویر منفی خود را فعالیت های مربوط به مسئولیت اجتماعی تغییر دهند. (مانند Shell , BP). (یون و دیگران^[۳۱]، ۲۰۰۶).
لزوم توجه به مسئولیت اجتماعی به روشنی در حال افزایش است، عوامل پیشنهاد شده به سازمان ها که آن ها را وادار می کند تا در آن ها سیاست های کلی خود قرار دهند، همچنین هنجارهای بین المللی که همین روند را دنبال می کنند. همراه با تکامل مسئولیت اجتماعی، اهرم هایی جدیدی ایجاد می شوند مانند فرایند جهانی شدن که عامل مهمی برای قرار دادن مسئولیت اجتماعی شرکت در رأس امور شده است. شرکت ها باید بپذیرند که مسئولیت اجتماعی به پدیده ای واقعی تبدیل شده است. مسئولیت اجتماعی شرکت، پایه و اساس بسیاری از ارزش های اساسی می باشد که در شکل های مختلف مانند اعمال اجتماعی بیان می شوند.
همچنین، همگام با ورود مسئولیت اجتماعی، شرکت ها راه کسب سود و منافع خود را تغییر داده اند. کسب و کار، همراه با هم نقش ها و مسئولیت هایی که که آن ها برای خود در نظر گرفته اند، باعث شده است تا مسئولیت اجتماعی به عنوان بخشی از هویت آن ها در نظر گرفته شود. مسئولیت اجتماعی امروزه با اهداف شرکت همسان و سازگار شده است. فعالیت شرکت های چند ملیتی در سرتاسر جهان به دقت مورد بررسی قرار میگیرد. (کرتون و تربیلکاک^[۳۲]، ۲۰۰۴).
دلایل بسیاری برای سازمان ها برای پذیرش مسئولیت اجتماعی وجود دارد. اگر چه می توان گفت علت اصلی آن می تواند پایه های اخلاقی باشد، اما این مورد نباید با نوع دوستی و بشر دوستی اشتباه گرفته شود. این ها نتایج اولیه در نظر گرفتن ریسک، تعهدات و منافع شرکت ها می باشد. در فرایند انتخاب این گزینه ها، شرکتها درگیر بررسی هنجارهای مختلف در مورد اینکه چه مواردی تشکیل دهنده استاندارد های قابل قبول رفتار سازمان ها می باشد,هستند.
فشاری که از طرف سازمان های غیر انتفاعی وارد میشود نقش بسیار مهمی را در مجبور کردن شرکت ها برای در نظر گرفتن مسئولیت اجتماعی بازی می کند. سازمان های غیر انتفاعی به طور مؤثری از مشوق های بازار جهت ترغیب شرکت ها حهت مسئولیت پذیر بودن در قبال جامعه استفاده می کنند. شرکت ها در برابر فشارهایی که روی قسمت عملیاتی آن ها تأثیر گذار است بسیار پاسخگو هستند، مانند فشار از طرف مشتریان، فشار از طرف سرمایه گذاران و فشار از طرف رسانه ها.
اگر ارزش ها مد نظر باشد، رهبری سازمان لازم است تا استراتژی های مناسبی را برای همه بازارها- جایی که رقابت می کنند- در نظر بگیرند. (ماک و پلس^[۳۳]، ۲۰۰۶).
مصرف کنندگان برای اطلاعات و آگاهی از محصولاتی که می خرند حمایت شده اند، آگاهی در این مورد که آیا این محصول در شرایط استاندارد نیروی کار، با حداقل ضرر برای محیط زیست و بدون آسیب رساندن به حقوق بشر تولید شده است.کمپین های مصرف کنندگان به عنوان جایگزینی برای مقررات دولتی محسوب نمی شوند، اما با انتخاب شرکت ها بر اساس رعایت مسئولیت اجتماعی می توانند تأثیر بسزایی داشته باشند. مصرف کنندگان از شرکت هایی که محصولات یا خدمات آن ها را خریداری می کنند انتظار بیشتری دارند. در حال حاضر تعداد این مصرف کنندگان آگاه در حال افزایش است. آن ها خواهان آن هستند که که متقاعد شوند رفتار خرید ان ها منجر به سود و منفعت اجتماعی خواهد شد بدون آن که به محیط زیست آسیبی برساند. به این خاطر است که آن ها از شرکت ها میخواهند تا نه تنها محصولات و برند های خوب تولید کنند بلکه به خوبی نیز عمل کنند. این الگوی جدید مصرف شرکت ها را وادار می کند تا استراتژی بازاریابی پیدا کنند که بیشترین ارتباط را با مسئولیت اجتماعی داشته باشد. مصرف کنندگان اکندن نگاه دقیقتری دارند به شرکت هایی که ادعا می کنند در به مسائل اجتماعی توجه دارند. (اوه^[۳۴]، ۲۰۰۷).
وردر و چندلر اشاره می کنند هنگامی که جامعه درباره تعادل بین نیازهای اجتماعی و پیشرفت اقتصادی تفکر دوباره می کنند ، مسئولیت اجتماعی شرکت مورد توجه و اهمیت خاصی قرار می گیرد و به چالش کشیده می شود. اگر چه این چالش و پیچیدگی راه های خلق ثروت را تحت تأثیر قرار می دهد، اما آگاهی از این انتظارات جدید پتانسیلی برای کسب مزیت رقابتی محسوب می شود. با این وجود در طی فرایند تکامل مسئولیت اجتماعی، کسب و کار درک کرده است که فهمیدن بافت فرهنگی که مسئولیت اجتماعی در آن توسعه می یابد ضروری و الزامیست. (ورتر و چندلر^[۳۵]، ۲۰۰۶).
تغییرات شدید جهان امروز کسب و کار را تحت فشار قرار داده است و دلیلی بر آن شده است تا مسئولیت اجتماعی را به عنوان استراتژی در نظر بگیرند. محیط کسب و کار تغییرات چشمگیری داشته است، و مسئولیت اجتماعی یکی از اهرم های مهم برای تغییر شکل رابطه بین کسب و کار و جامعه است. امروزه مسئولیت اجتماعی به عنوان عامل مهم مالی و غیر مالی به شدت در حال رشد و جدید شناخته می شود. اگر مدیریت صحیحی در این مورد صورت نگیرد، شهرت یک سازمام تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و تآثیر منفی مستقیم یا غیر مستقیم بر درآمد های مالی آن خواهد داشت. در این محیط جدید، شرکت ها متوجه شده اند که تجارب گذشته آن ها دیگر ارزشی برای فراهم آوردن راه حل قابل اعتماد جهت حل مشکلات امروزی بازاریابی نخواهد داشت. برای مثال در اوایل دهه ۱۹۹۰، شرکت نایکی با تحریم قابل ملاحظه ای ربرو شد بعد از اینکه رسانه ها در مورد شرایط سخت کاری برای کارگران این شرکت در آسیا گزارش دادند. شرکت های دارویی مانند GlaxoSmithKline(GSK) تشخیص دادند که ان ها باید در قبال بیماری ایدز در آفریقا مسئولیت تقبل کنند. هنگامی که شرکت نفتی شل تصمیم گرفت تا تا کشتی Brent Spar را غرق کند یونانی ها تظاهرات بزرگی برگزار کردند. امروزه شرکت ها به خوبی از خطر هایی در صورت عدم رعایت مسئولیت اجتماعی به وجود می آیند آگاه شده اند.( اوه، ۲۰۰۷).
۴-۲ سیر تاریخی مسئولیت سازمانها روندهای سه گانه ذیل را طی کرده است:
۱- مدیریت مبتنی بر حداکثر سود مکتب کلاسیکها
۲- مدیریت مبتنی بر اعتماد دیدگاه مسئولیت پذیری
۳- مدیریت کیفیت زندگی دیدگاه عمومی
با توجه به بعد جدید در مدیریت معاصر، نقش و مهارت و دانش مدیران نیز متفاوت خواهد بود. اگر تا دیروز مدیر با داشتن دانش فنی و تخصصی قادر به اداره سازمان یا شرکت بود و مؤسسه خود را در شرایط رقابتی در وضعیت سود دهی قرار می‌داد، امروزه مدیران علاوه بر دانش یاد شده باید در زمینه مسائل اجتماعی، سیاسی و دانش خط‌مشی‌ گذاری نیز اطلاعات لازم را داشته باشند تا بتوانند مسائل عمومی جامعه را به درستی تشخیص داده، برای هر یک راه‌حلهای لازم را پیشنهاد دهند تا مسائل یاد شده حداقل تأثیر را بر سازمان و شرکت مربوط بر جای گذارد. (قلی‌پور، ۱۳۸۷، ص۱۱۲)