۱- صمغ‌های نباتی که مهم‌ترین آنها عبارتند از کتیرا، آنغوزه، سقز صمغ بنه، وشاء و زدو.
۲- مان‌های گیاهی: مان ترشحات شیرین مزه‌ای است که در اثر عوامل طبیعی از قبیل فعالیت نوع بخصوصی از حشرات بر روی اندامهای جوان گیاه یا عکس العمل در برابر دمای محیط یا برخی از عوامل مکانیکی تشکیل می‌شود مانند گزنگبین، گز علفی، شیرخشت.
۳- گال درختان جنگلی: گال حالتی از تغییر شکل جوانه‌ها، برگ‌های جوان یا میوه است که در اثر فعالیت برخی حشرات پدید می‌آید و محل تمرکز بعضی از ترکیبات می‌باشد. مهم‌ترین انواع گالها عبارتند از گال درختان بلوط و بنه.
۴- میوه و دانه‌های درختان جنگلی و گیاهان مرتعی : مانند بنه، بادام، شاه بلوط، زرشک، زیره و گردو.
۵- گل‌های گیاهان مرتعی: که بیشتر مصرف داروئی و صنعتی دارند مانند گاوزبان، نسترن، ختمی، بنفشه، بومادران و مریم گلی.
۶-اندام‌های زیرزمینی: مانند انواع مختلف ریشه‌ها، پیاز‌ها و ساقه‌های زیرزمینی.
۷-سایر فرآورده‌ها از قبیل سرشاخه‌های گیاهان جنگلی و مرتعی مانند کنار، مورد، آویشن، ریواس و همچنین قارچ‌های خوراکی، پوست میوه درختان جنگلی که هرکدام مصرف داروئی، خوراکی یا صنعتی دارند(موسوی، ۱۳۷۶).
خانواده چتریان گیاهانی معطر هستند که تقریبا شامل ۳۷۰۰ گونه در ۴۳۴ جنس هستند. بیش از ۳۱۶ گونه از این خانواده در ایران شناخته شده است که ۲۵% بومی هستند. برخی از گونه های این خانواده به‌دلیل اهمیت در مصارف پزشکی و دارویی در تجارت جهانی اهمیت زیادی دارند(نبوی و همکاران، ۲۰۱۱ ).
گیاهان دارویی و اسانس‌دار خانواده چتریان به‌دلیل انعطاف اکولوژیکی بسیار زیاد نسبت به اقلیم‌های متنوع به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی مهم گیاهی محسوب می‌شوند(عرب‌زاده و همکماران، ۱۳۹۲).
آنغوزه گیاهی است بوته ای از خانواده چتریان (Umbelliferae) که معمولا در مناطق جنوبی ایران یافت می شود(نجف پور و همکاران،۱۳۸۱).
خاستگاه آنغوزه استپ‌های ایران و قسمت‌هایی از افغانستان می‌باشد. در ایران فلات مرکزی و مناطق کویری تا سلسله جبال زاگرس در استان‌های فارس، کرمان، خراسان، یزد، سمنان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، لرستان، کهکیلویه و بویر احمد و بوشهر به عنوان رویشگاه اصلی این گیاه ذکر شده‌اند این گیاه در نواحی بایر، زمین‌های ماسه‌ای خشک و حاوی ترکیبات آهکی مناطق گرم در ارتفاع۲۴۰۰-۱۹۰ متر بالاتر از سطح دریا و در مناطقی با پستی و بلندی زیاد در شیب های۷۰-۱۵ درصد با میزان بارندگی در حدود ۳۵۰ – ۲۵۰ میلی متر می‌روید(زارع کاریزی و همکاران، ۱۳۸۹).
از جنس Ferula بیش از ۱۳۳ گونه مختلف در آسیای مرکزی و نواحی مدیترانه‌ای پراکنده است. بیش از ۳۰ گونه از ۱۵ جنس آن در فلور ایران یافت می‌شود(نبوی و همکاران، ۲۰۱۱).
آنغوزه دارای خواص درمانی بسیار است و حتی در دامپزشکی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. در طب سنتی، از نظر طبیعت خیلی گرم و نسبتاً خشک است و در درمان بیماری‌هایی چون تشنج، فلج، رعشه، سستی اعضاء بسیار مفید است. همچنین از شاخ و برگ خشک شده آنغوزه در زمستان برای تغذیه دام استفاده می‌شود(محمودی و همکاران، ۱۳۸۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از نظر گیاه‌شناسی آنغوزه با نام علمی Ferula assa- foetida L. گیاهی علفی، کرک‌دار، چندساله و منوکارپیک (بدین معنی که در طول رویش فقط یک بار به گل می‌رود و سپس دوره رویشی آن خاتمه می‌یابد) ازخانواده چتریان (Apiaceae) می‌باشد. ریشه این گیاه راست، گوشت‌دار و نسبتاً ضخیم با کمی فیبر که شیره‌ای را در خود ساخته و ذخیره می‌کند که با عمل تیغ زدن مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. در پنج سال اول منحصرا دارای تعدادی برگ واقع بر روی سطح زمین می‌باشد. تدریجا از بین برگ‌های آن که عموما ظاهری غبار آلود دارند، ساقه‌ای راست، تقریبا استوانه‌ای و گوشت‌دار خارج می‌شود که ارتفاعی متجاوز از ۱ تا ۲ متر پیدا نموده و در انتها به مجموعه‌هایی از گل‌های زرد رنگ و مجتمع به صورت گل آذین چتر مرکب ختم می‌شود. برگ‌های قاعده ساقه این گیاه عموما بزرگ ، گوشت‌دار، به طول متوسط ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر تقریبا عاری از دمبرگ و منقسم به قطعاتی با تقسیمات فرعی و دندانه دار یا لوبه‌ای است. دارای ۲ نوع گل، یکی نر- ماده و دیگری شامل یکی از اجزای اصلی (پرچم یا مادگی) است و این حالت نیز بر اثر از بین رفتن پرچم یا مادگی در بعضی از گل‌های نر- ماده، پیش می‌آید، باعث می‌گردد که گل‌های اخیر به دو صورت نر یا ماده در آیند. میوه آن شیزوکارپ به رنگ قهوه‌ای تیره یا قهوه‌ای خرمایی، بیضوی نسبتا مسطح و دارای ۵ خط مشخص در هر مریکارپ با کناره تغییر شکل یافته به صورت بال است.
طول ساقه به ارتفاع ۲۰۰-۱۰۰ سانتى متر، زرد فام، در طول شیار دار، برگ‌هاى قاعده‌اى تقریباً دو بار شانه‌اى با حاشیه بدون دندانه یا اندکى لب‌دار. برگ‌هاى بخش پائینى ساقه ۴-۳ بار شانه‌اى کرک‌دار. گلبرگ‌ها به رنگ زرد و بدون کرک. میوه‌ها تخم مرغى یا کشیده و بدون کرک هستند. و در بخش میانی تقریباً ۱۵ میلی‌متر ضخامت دارد. گل‌های آن زردرنگ و به صورت گل آذین چتر مرکب‌اند. چتر درحالت میوه‌دهی ۲۵-۲۰ اشعه دارد که هرکدام تقریباً ۵ سانتی‌متر طول و فاقد کرک می‌باشند(زرگری، ۱۳۷۵).
از نظر ترکیبات شیمیایی ریشه گیاه آنغوزه F.assa foetida دارای مواد آزارزیتوتانول، فرولیک اسید، اسانس روغنی فرار، پینن، آزولن، موسیلاژ، باسورین و … می‌باشد و در صمغ آنغوزه مقدار زیادی تانن (حدود ۶۰ درصد ) و حدود ۲۰ درصد صمغ و ۵-۴ درصد اسانس وجود دارد در برخی گونه‌ها در نمونه‌های آنغوزه اشکی مقدار اسانس تا ۱۵ درصد نیز می‌رسد. تقریبا تمام این صمغ آنغوزه دارای ترکیبات دی, تری و تتراسولفید, مشتقات کومارینی فئوتیدین۳, کامولونفرول۴, اپی سامارکاندین۵ , آمبلی پرنین و کانفرول۶ و … می باشد(امید بیگی و همکاران، ۱۳۸۳).
آنغوزه که یکی از گیاهان واجد خاصیت ضدقارچی وسیع است، یک گیاه چند ساله است که در ایران می روید و گفته می شود که منشا این گیاه ایران می باشد. محمدی و همکاران(۱۳۸۸) نشان دادند که اسانس این گیاه می تواند بیماری های قارچی انسانی را کنترل نماید.
۱-۲- پرسش اصلی تحقیق (مسألۀ تحقیق):
آیا تفاوت در محل رویشی گونه مرتعی-داروئی آنغوزه تاثیری در میزان و درصد ترکیبات و خاصیت آنتی اکسیدانی و ترکیبات فنلی دارد؟
۱-۳- هدف:
با توجه به روی آوردن اکثر جوامع به استفاده از گیاهان دارویی و فراورده‌های آن، استفاده از گیاهان دارویی و استخراج متابولیت‌های ثانویه و شناخت و کاربرد خواص آنتی اکسیدانی و ترکیبات فنلی، لذا به دلیل ارزش دارویی بسیار بالای گیاه آنغوزه و داشتن خاصیت فنلی و آنتی‌اکسیدان بالا دارای اهمیت بالایی می‌باشد که نتایج تحقیقات این‌چنینی برای شرکت‌های داروسازی و کارخانه‌های تولید کننده مواد بهداشتی و عطرسازی نیازی اساسی محسوب می‌شود. با توجه به مطالب فوق هدف از تحقیق حاضر، مقایسه ترکیبات فرابه، فنلی و آنتی اکسیدانی گیاه مرتعی- داروئی آنغوزه در مناطق مختلف استان فارس ضروری می‌باشد که جنبه جدید بودن پژوهش را اثبات می‌کند.
با توجه به موارد مذکور در صورتیکه عناصر غذایی گیاه در مراحل مختلف مورد بررسی قرار گیرد و همچنین نیازهای رویشگاهی آن نظیر اقلیم، خاک و …در نظر گرفته شود، می‌توان از این نتایج در مدیریت، بهره‌برداری صحیح از گیاه، حفظ و توسعه گیاه و همچنین پیشنهاد این گونه برای کشت در شرایط محیطی با بازده بیشتر اقدام نمود.
۱-۳-۱- هدف اصلی تحقیق:
بررسی ترکیبات اسانس، ترکیبات فنلی و آنتی اکسیدانی آنغوزه در سه منطقه رویشی(استهبان، زرین دشت و نیریز) از شهرستان‌های استان فارس با شرایط رویشی و اکولوژیک متفاوت.
۱-۳-۲- اهداف جزیی:

1. 1. -اندازه گیری درصد ترکیبات مختلف آنغوزه .

1. 1. – مقایسه درصد ترکیبات اسانس بین مناطق بهره برداری آنغوزه استان .

1. 1. – بررسی آنتی اکسیدان بین توده‌های آنغوزه استان فارس.

1. 1. – بررسی ارتباط بین ترکیبات فنلی و خاصیت آنتی اکسیدانی توده‌های آنغوزه استان فارس.

      1. 1. فرضیه:

– گیاه مرتعی-دارویی آنغوزه دارای ترکیبات شیمیایی با ارزشی است.
– گیاه مرتعی-دارویی آنغوزه دارای خاصیت آنتی اکسیدانی بالایی است.
– گیاه مرتعی-دارویی آنغوزه دارای ترکیبات فنلی بالایی است.
– گیاه مرتعی-دارویی آنغوزه با داشتن خواص ضدمیکروبی یکی از گیاهان مهم در سلامت به‌شمار می‌رود.
– گیاه مرتعی-دارویی آنغوزه دارای پتانسیل‌های بالقوه در زمینه صادرات غیر نفتی ‌به‌شمار می‌رود.
۱-۵- ویژگی‌های گیاه‌شناسی تیره چتریان
تیره‌ی ازگیاهان گلدار جداگلبرگ شامل ۱۵۰ جنس و در حدود ۳۰۰۰ گونه گیاه است که عمدتا در مناطق معتدله مخصوصاً در نیمکره شمالی می‌رویند. وجود گل آذین چتری و برگ‌های غالباً مرکب ازبریدگی‌های باریک و نازک آن‌ها از سایر گیاهان بخوبی متمایز می‌سازد. به علت وجود گل آذین چتری است که این تیره، تیره چتریان نیز نامیده می‌شود.
گیاهان عموماً علفی یک یا چند ساله دارای ساقه غالبا راست یا خزنده و معمولا شیاردار می‌باشد. برگ‌های آن‌ها متناوب ساده و یا دارای پهنک منقسم به بریدگی‌های بسیار و معمولاً منتهی به دمبرگ غلافداری است که ساقه را در محل اتصال به آن فرا می‌گیرد . غالب گل‌های نر – ماده دارند ولی در بین آن‌ها گیاهان پلی گام، یک پایه یا دو پایه نیز یافت می‌شود(حیدری، ۱۳۹۰).
در پایه اشعه گل آذین چتری آن‌ها غالبا برگه‌ها(براکته) بوضع فراهم مشاهده می‌شود که مجموعاً انولوکر(Involucre) نام دارد. درانواعی از این گیاهان نیز که گل‌آذین چترمرکب دارند هریک ازشعاع‌های چتراصلی به جای آن‌که به یک گل ختم شود به یک چتر کوچک منتهی می‌گردد. در پایه هریک ازچترهای کوچک اخیر نیز غالباً انولوکری مرکب از براکته‌های کوچکتر بنام انولوسل (Involucelle) دیده می‌شود. گل‌های آن‌ها کوچک به رنگ‌های سفید یا زرد و مرکب از قطعات ۵ تائی است بطوری‌که در هر گل آن‌ها ۵ کاسبرگ، ۵ گلبرگ، ۵ پرچم و ۲ برچه مشاهده می‌گردد. ازاختصاصات دیگر گیاهان این تیره آن است که گل‌های کناری گل آذین آن‌ها ، غالبا گلبرگ‌های درشت‌تر از گیاهان دیگر دارند و این خود در جلب حشرات به سمت گل و مداخله آن‌ها درانجام عمل آمیزش تاثیر فراوان دارد(حیدری، ۱۳۹۰).
مادگی این گیاهان شامل دوبرجه است که به یکدیگر و به نهنج گل پیوستگی داشته مجموعاً تخمدانی ۲ خانه و مشخص به دو برجستگی غده مانند(stylopode) بوجود می‌آورند. قسمت آزاد برجستگی‌های مذکور به ۲ خامه منتهی می‌شود. در داخل تخمدان آن‌ها معمولا ۲ تخمک در هر خانه بوجود می‌آید ولی فقط یکی ازآن‌ها به رشد خود ادامه می‌دهد، تخمک‌ها دراین گیاهان عموما یک غشایی و دارای خورش کم است. میوه آن‌ها دو فندقه‌ای است ولی این دو فندقه قبلاً به هم اتصال داشته و بعدا درطی دوران نمو ازهم جدا می‌گردند و هر یک به صورت یک فندقه مستقل درمی‌آیند. درقسمت فوقانی میوه این گیاهان معمولاً اثر خامه دیده می‌شود. هریک از دو فندقه مذکور مریکارپ(mericarpe) نامیده می‌شود و بر روی پایه‌ای به نام کلومل(Columelle) واقع می‌باشد. این پایه برخلاف آنچه که تصور می‌رود ادامه محور گل نیست بلکه از بافت‌های مریکارپ نتیجه می‌گردد. هر مریکارپ دارای یک قسمت مسطح(محلی که این دو نیمه به یکدیگر اتصال داشته‌اند) و یک قسمت محدب است. ناحیه محدب آن‌ها دارای ۵ کناره یا لبه برجسته(cote) می‌باشد که یکی پشتی، ۲ تا جانبی و ۲تای دیگری کناری است. از هر لبه مذکور یک دسته آوندی بنحوی عبور می‌کند که آوندهای چوبی آن در داخل وآبکش‌ها در خارج واقع است. درناحیه سطح هریک از مریکارپ‌ها نیز دو دسته آوندی به وضع طولی وجود دارد. در فاصله هر دو لبه برجسته یک فرو رفتگی بنام (vallecule) است که در آن مجاری کوتاه ترشحی به صورتی که ذکر می‌شود قراردارند(حیدری، ۱۳۹۰).
میوه دو فندقه‌ای گیاهان مختلف این تیره تدریجاً درطی دوران متحمل تغییراتی می‌شود که منجر به پیدایش لبه‌های کوچک ثانوی درشیارهای میوه می‌گردد. برجستگی‌های اخیر نیز گاهی دارای تارها و یا زوائد قلاب مانند می‌شوند و پیدایش آن‌ها در میوه بیشتر موجب تسهیل انتشار و پراکندگی میوه می‌گردد.
میوه گیاهان این تیره به صور مختلف استوانه‌ای، نیمه مسطح یا مسطح وگاهی پوشیده ازتارهای خشن ویا خار مانند است. هریک از این صفات نیز به نوبه خود در تشخیص این گیاهان کمک موثری می کند.
دانه آن‌ها دارای آلبومن فراوان و گاهی گوشتدار است. دستگاه ترشحی این گیاهان شامل مجاری شیزوژن(اسکیزوژن) است که درتمام اندام‌های گیاه مانند دایره محیطیه ریشه اولیه مقابل دسته‌ه ای چوبی، پارانشیم آبکشی، پوست و مغز ساقه، دمبرگ و رگبرگ‌ها و همچنین در میوه به صورت کیسه‌ها یا مجاری کوتاه و دراز، پراکندگی دارد. در این مجاری موادی با بوی مطبوع و گاهی نامطبوع، شیری رنگ یا به رنگ مایل به زرد جریان دارد. در بین گیاهان تیره جعفری گونه‌های فراوان دارویی وجود دارد که اغلب آن‌ها مورد شناسایی مردم بوده درطبابت مورد استفاده قرار می‌گیرند. بعضی ازآن‌ها مانند جعفری، شوید، کرفس، رازیانه، گشنیز، زیره و …. ریشه یا برگ یا میوه قابل استفاده در تغذیه دارند در بین آن‌ها انواع سمی و کشنده نیز یافت می‌شود.
جنس‌های مهم این تیره از نظر تعداد عبارتند از: