عوامل و محرک­های خرید آنی در جمع­بندی مورگانانتام و باکات به صورت زیر و بطور خلاصه در شکل (۱۲-۲) آورده شده.

1. 1. 1. محرک­های بیرونی و محیط فروشگاه:محرک­های بیرونی همان اقدامات بازاریابی است که به وسیله و تحت کنترل بازاریاب برای تطمیع مصرف ­کننده به سمت خرید باز­می­گردد. محرک­های موجود در محیط فروشگاه هم عواملی از قبیل روشنایی درون فروشگاه، چیدمان، تجهیزات، پوشش کف و رنگ دیوارها، موسیقی و رایحه مطبوع، پوشش و رفتار کارکنان هستند.

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. محرک­های درونی:تفاوت بین ویژگی­های شخصتی در افراد است که تعیین­کننده­ میزان تاثیر­پذیری فرد از محیط فروشگاه و سوق یافتن وی به سمت خرید آنی است. افراد برای دوری از احساسی بد از قبیل احساس گناه و یا بدست آوردن احساسی خوش و یا کسب اعتماد­به نفس دست به خرید آنی می­زنند؛ و این یک نیاز روانشناسانه و احساسی است که جای فکر کردن و سنجیدن عوامل مختلف را از فرد می­گیرد.

1. 1. عوامل موقعیتی و مربوط به محصول:عوامل موقعیتی به موقعیت مکانی خرده­فروشی، زمان خرید، فصل خرید، و عادات خرید و … است که بطور کلی شرایط و موقعیتی که فرد در آن به خرید پرداخته را در بر­ می­گیرد. همچنین عوامل مربوط به محصول که فرد را به خرید آنی تحریک می­ کند، می ­تواند از طریق کتابچه­ها و یا تست محصول که به معرفی محصول جدید می­پردازند، به افراد ارائه شود. در واقع، عوامل مربوط به محصول، دانشی است که فرد در مورد محصول دارد.

محرک­های بیرونی
ویژگیهای فروشگاه
ترفیعات فروش
کارکنان یا همراهان
حضور همسالان یا خانواده
ازدحام فروشگاه
میزان درک محرک­ها
کانال­های فروش
تکنولوژی سلف سرویس
چیدمان درون فروشگاه
عوامل جمعیت شناختی و اجتماعی- فرهنگی
جنسیت
سن
درآمد
تحصیلات
عوامل اجتماعی- اقتصادی
فرهنگ
عوامل موقعیتی و مربوط به محصول
زمان در دسترس
پول در دسترس
ویژگیهای محصول
محصول مد
محصول جدید
محرک­های درونی
میزان آنی بودن تصمیم در فرد
لذت، خوشی
لذت جویی
سبک، مد
احساسات
ارزیابی هنجاری
تنوع­طلبی
اعتماد­به نفس
نیاز به محصول
شکل ۶-۲: عوامل موثر بر رفتار خرید آنی، (مورگانانتام و باکات، ۲۰۱۳)

1. 1. عوامل جمعیت شناختی و اجتماعی- فرهنگی:همانطور که این عوامل پیش از این ذکر شد، بر رفتار خرید آنی تاثیر­گذارند. بطور مثال مردها کالاهایی را به صورت آنی می­خرند که جنبه ابزاری داشته و آسودگی را برای وی به ارمغان بیاورد، تا استقلال و عدم نیاز به دیگران و همچنین فعال بودنشان را تامین کند. اما زنان کالاهای نمادین که نشانگر فرد در اجتماع است و بیشتر جنبه احساسی داشته و مربوط به ظاهر است را به صورت آنی خریداری می­ کنند. از طرفی شخصیت که ناشی از فرهنگ است و همچنین اجتماع، می­توانند در خرید آنی تاثیر­گذار باشند. مثلا افرادی که مستقل هستند، بیشتر از افرادی که وابسته به دیگرانند خرید آنی انجام می­ دهند. همچنین کسانی که اجتماعی هستند کمتر از کسانی که فرد­گرا هستند خرید آنی انجام می­ دهند.

۲-۱۳-۲ نقاط قوت و ضعف تحقیقات خارجی
نقاط قوت
اولین ویژگی مثبتی که در تحقیقات خارجی وجود دارد، کثرت آن نسبت به تحقیقات داخلی است. در تحقیقات انجام شده خارجی، تقریبا نتایج تحقیقات مختلف یکدیگر را تایید می­ کنند، و این نشان دهنده این است که قابلیت اعتماد به یافته­های تحقیقات خارجی بالاست و می­توان از آنها در جهت پیشرفت و ارتقای عملکرد خرده­فروش­ها استفاده کرد. در حالیکه، این امر در تحقیقات داخلی کمتر دیده می­ شود. همچنین متغیرهایی که در مدل­های تحقیقات خارجی مورد استفاده قرار گرفته است، جامع­تر است. به عبارتی، با مطالعه چند تحقیق خارجی می­توان دید جامعی نسبت به خرید آنی بدست آورد که تمامی متغیرهای ممکن که بر رفتار خرید آنی تاثیر­گذار است را شامل می­ شود؛ اما در تحقیقات داخلی تقریبا همگی حول تاثیر متغیرهای بیرونی بر خرید آنی کار کرده ­اند. از دیگر نقاط قوت تحقیقات خارجی روند جمع­آوری اطلاعات در آنهاست؛ هرچند جامعه آماری کمی را مورد بررسی قرار می­ دهند، اما صحت و دقت اطلاعات بدست آمده در آنها بالاست، به این دلیل که شرایط برای جامعه آماری طوری فراهم می­ شود که تاثیر سایر متغیرهایی که مورد بررسی قرار نگرفته­اند، بر فرد اعمال نشود. نقطه قوت دیگر تحقیقات خارجی چارچوب­های مفهومی آنهاست. در اکثر این مطالعات متغیرها در دسته های مختلف طبقه ­بندی شده ­اند، روابط پیچیده­تر و با تاثیر عوامل مختلف است. مهم­ترین ویژگی تحقیقات خارجی، ارائه مدل­های جدید است، در حالیکه در اکثر تحقیقات داخلی از مدل تحقیقات خارجی الگو برداری شده است.
نقاط ضعف
از جمله ایراداتی که می­توان به تحقیقات خارجی گرفت این است که، در اکثر این تحقیقات، نمونه­ جامعه آماری کوچک است؛ حدود۱۵۰ نفر و به طور کلی کمتر از ۲۰۰ نفر در هر تحقیق. همانطور که از نقاط قوت تحقیقات خارجی، مدل ها با متغیرهای دسته­بندی شده ذکر شد، از جنبه دیگر این ویژگی نقطه ضعف این مطالعات محسوب می­ شود. به عنوان مثال در تحقیق وناپاربوته (۲۰۰۵)، (شکل ۵-۲) دسته­بندی صورت گرفته برای متغیرهای مستقل، از بررسی تاثیر تک­تک متغیرها جلوگیری کرده، و پیش فرض عملکرد بالا و پایین برای متغیرها نتایج را دور از ذهن ساخته، در حالیکه، فضای جذابی که در این تحقیق از تاثیر کمی بر خرید آنی برخوردار بود، در تحقیق ورهاگن و ون­دولن به دلیل بررسی تاثیر مستقل این متغیرها بر خرید آنی از تاثیر بالایی برخوردار است. به نظر می­رسد این تناقض به دلیل دسته­بندی­های بیش از اندازه و روابط بسیار پیچیده در مدل­ها است.
۳-۱۳-۲ تحقیقات انجام شده در ایران
در سال ۱۳۹۱ تحقیقی تحت عنوان ” تاثیر عوامل محیطی بر رفتار خرید آنی مشتریان، مورد مطالعه فروشگاه رفاه” توسط کشکولی انجام شد.
در این تحقیق فرض شده بود که ۳ متغیر مستقل محرک­های محیطی فروشگاه (شامل چیدمان، نور، موسیقی و …)، ترفیعات فروش و تبلیغات و بازارپردازی به­ طور غیر مستقیم و با میانجی­گری متغیر تمایل به خرید آنی با رفتار خرید آنی رابطه دارند. ۴ متغیر دیگر به­ طور مستقیم با خرید آنی رابطه دارند. تاثیر تمامی متغیرها به جز شلوغی ادراک­ شده، مثبت، و تاثیر متغیر مذکور منفی در نظر گرفته شده است. رفتار دوستانه و کمک کارکنان می ­تواند شلوغی ادراک شده و تاثیر منفی آن را تعدیل کند.
با توجه به نتایج تحقیق، ثابت شد ۳ متغیر محرک­های محیطی فروشگاه، ترفیعات فروش و تبلیغات و بازارپردازی، با میانجی­گری عامل تمایل به خرید آنی، با اولویتی به ترتیب بیان شده، بر رفتار خرید آنی تاثیر مثبت دارند. همچنین، از میان ۴ متغیر دیگر یعنی تست محصول، زمان، پول و شلوغی ادراک شده که تاثیر آنها بر رفتار خرید آنی به صورت مستقیم در نظر گرفته شده است، تنها تاثیر شلوغی ادراک شده تایید شد و متغیر رفتار کارکنان نیز توانسته است نقش یک متغیر تعدیل­گر را ایفا کند.
در تحقیق دیگری که توسط هجالی و همکاران با عنوان ” بررسی عوامل موثر بر رفتار خرید آنی” در دانشگاه آزاد اسلامی ۱۳۹۱ صورت گرفت، به بررسی تاثیر عوامل زیر بر خرید آنی پرداخت:

حسرت خوردن از مواردی است که زندگی را برای انسان تلخ می گرداند هر چند که وی از تنعمات و رفاه برخودار باشد لذا انسان حسود که دچار حسرت و اندوه زیاد می شود از زندگی خود احساس لذت نمی کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

1. 1. انسان حسود «تنها» و از داشتن دوست محروم است. حضرت علی(علیه السلام) فرمودند: «الحَسودُ لاخُلَّۀَ لَه»^[۳۵۲] «حسود دوستی ندارد.»

مرحوم آقا جمال خوانساری در شرح غررالحکم ذیل این حدیث چنین می گوید :«حسود دوستى نباشد از براى او، زیرا که با هر که کمال دوستى داشته باشد چون نعمتى به او برسد رشک برد بر او و سعى کند در زوال آن، یا خواهد که زائل شود هر چند سعى در آن نکند و بر هر تقدیر این منافى دوستى است. پس بر دوستى حسود اعتماد نباید کرد.»^[۳۵۳]
با توجه به اینکه انسان موجودی اجتماعی است ونیاز به روابط اجتماعی با اطرافیان خود و من جمله دوستان دارد در صورتی که نتواند این نیاز را ارضا کند با توجه به کلام شریف امام علیه السلام احساس شکستی دردناک خواهد کرد.

1. 1. حسد مایه خواری و تحقیر است. حضرت علی(علیه السلام) می فرمایند: «الْحَسَدُ دَأْبُ السُّفَّلِ وَ أَعْدَاءُ الدُّوَل‏»^[۳۵۴] « حسد شیوه آدم فرومایه پست مرتبه و طریقه دشمنان دولتهاست‏.»

این حدیث شریف می فرماید که حسد شیوه انسان های فرومایه است و می توان این چنین هم نتیجه بگیریم که شخص حسود خوار می شود و این از اثرات آن می باشد.
۴-۵. مفاسد ریا
با بررسی روایات معصومین علیهم السلام می توان برخی از مفاسد دنیوی ریا را اینگونه برشمرد:

1. 1. رسیدن به شقاوت و بازماندن از رستگاری و نجات، از مفاسد ریا است. شخصی از رسول خدا صلى الله علیه و آله پرسید نجات در چیست؟ پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمودند: « أن لا یَعمَلَ العَبدُ بطاعَهِ اللّه ِ یُریدُ بها الناسَ»^[۳۵۵] «[نجات] در این است که بنده طاعت خدا را به خاطر مردم انجام ندهد.»

1. 1. از مفاسد ریا این است که دعای فرد ریا کارمستجاب نمی شود. امام صاق علیه السلام از جدشان نقل می کند: « سَیَأْتِی عَلَى النَّاسِ زَمَانٌ تَخْبُثُ فِیهِ سَرَائِرُهُمْ وَ تَحْسُنُ فِیهِ عَلَانِیَتُهُمْ طَمَعاً فِی الدُّنْیَا لَا یُرِیدُونَ بِهِ مَا عِنْدَ رَبِّهِمْ یَکُونُ دِینُهُمْ رِیَاءً لَا یُخَالِطُهُمْ خَوْفٌ یَعُمُّهُمُ اللَّهُ بِعِقَابٍ فَیَدْعُونَهُ دُعَاءَ الْغَرِیقِ فَلَا یَسْتَجِیبُ لَهُمْ »^[۳۵۶] «زمانی بر مردم فرا می رسد که باطن آن ها آلوده وظاهرشان زیباست و این به خاطر طمع در دنیا می باشد هرگز آنچه را نزد پروردگارشان است اراده نمی کنند. دین آن ها ریا ست و خوف خدا در قلبشان نیست خداوند مجازاتی فراگیر بر آن ها می فرستد و آن ها هم چون غریق او را می خوانند ولی دعایشان مستجاب نمی شود.»

1. 1. از نتایج ریای در اعمال این است که اندکی شرک موجب می شود این عمل مورد قبول در گاه حق واقع نشود. چنانکه رسول خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند : « إِنَّ الْمَلَکَ لَیَصْعَدُ بِعَمَلِ الْعَبْدِ مُبْتَهِجاً بِهِ فَإِذَا صَعِدَ بِحَسَنَاتِهِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ اجْعَلُوهَا فِی سِجِّینٍ إِنَّهُ لَیْسَ إِیَّایَ أَرَادَ بِهَا »^[۳۵۷] «همانا فرشته با خوشحالى عمل بنده را بالا مى برد و چون کارهاى نیکش را بالا برد ، خداوند عزّ و جلّ مى فرماید : آنها را در سجّین گذارید ؛ این کارها براى من انجام نشده است.

این قبول نشدن اعمال در واقع سبب می شود تأثیرات و نتایج مفید این اعمال (که اعم از ثمرات دنیوی و اخروی است ) به شخص نرسد.

۴-۶. مفاسد کبر

1. 1. از مفاسدکبر این است که فرد متکبر منزوی و تنها می شود و هیچ فردی حاضر نیست زیر بار فرد متکبر برود. حضرت علی علیه السلام فرمودند:«لَیسَ لِلمُتکبِّرِ صَدیقٌ»^[۳۵۸] «برای متکبر دوستی باقی نمی ماند.»

1. 1. خواری و ذلت از دیگر مفاسد تکبر می باشد. امام علی علیه السلام می فرمایند: «مَنْ تَکَبَّرَ عَلَى النَّاسِ ذَل^[۳۵۹]» «کسی که فخرفروشی کند ذلیل می شود.» در کلام دیگری از ایشان چنین داریم: « تکبر الدنی یدعو إلى إهانته‏»^[۳۶۰] «تکبر ورزیدن انسان پست‏مرتبه منجر به خوار شدن او می شود.»

1. 1. تکبر باعث می شود که انسان امکانات و موفقیت در زندگی را از دست بدهد .چون انسان موجودی است اجتماعی و برای موفقیت نیاز به همکاری تعبیر دارد اما کسانیکه متکبر هستند چون اطرافیان خود را از دست می دهند و تنها می شوند شکست می خورند و موفقیت خود را از دست می دهند .حضرت علی علیه السلام فرمودند: «بِکَثْرَهِ التَّکَبُّرِ یَکُونُ التَّلَف» «فزونی تکبر مایه اتلاف اسباب موفقیت است.» مرحوم آقا جمال خوانساری این حدیث را چنین ترجمه کرده اند :« بسبب بسیارى تکبر می باشد تلف یعنى تلف آخرت بلکه دنیا نیز»^[۳۶۱] و می بینیم که حضرت علی علیه السلام صریحاً کبر را عامل به شکست دنیوی می دانند

1. 1. تکبر موجب می شود که پستی و بدی ها و رذایل دیگر شخص آشکار گردد و خود همین موجبات ناراحتی وی را در پی دار. امیرالمؤمنین علیه السلام: « التَّکَبُّرُ یُظْهِرُ الرَّذِیلَه»^[۳۶۲] «تکبر کردن فرومایگی شخص را آشکار می کند.»

1. 1. انسان همیشه در پی صلح و آرامش است و از مواردی که آن را ملاک موفقیت می داند همین است اما تکبر دشمنی در پی دارد، چنانکه حضرت علی عیه السلام می فرمایند: « بِالتَّکَبُّرِ یَکُونُ الْمَقْت‏»^[۳۶۳] «به سبب تکبر دشمنی می باشد.» همچنین ایشان در کلامی دیگر می فرمایند:« مَا اجْتُلِبَ الْمَقْتُ بِمِثْلِ الْکِبْر»^[۳۶۴] «دشمنی، به چیزی مانند تکبر جلب نشود.»

1. 1. تکبر موجب اهانت به شخص می شود و این چیزی است که انسان از آن فراری است و احترام و بزرگ داشته شدن را می پسندد. مولای متقیان می فرمایند:« ثَمَرَهُ الْکِبْرِ الْمَسَبَّه »^[۳۶۵] «میوه تکبر دشنام است (یعنی دشنام دادن مردم و صاحب آن)»

1. 1. یکی دیگر از مفاسد کبر این است که انسان را از کسب علم و دانش محروم می کند.افرادی که متواضع هستند هرکجا و از هرکسی که علم و دانشی ببیند فرا می گیرند اما افراد متکبر چون کس دیگررا قبول ندارند و حاضر نیستند زیربارکسی بروند و خودشان را قبول دارند از علم ودانش بی بهره اند. امام موسی کاظم علیه السلام می فرمایند:« إِنَّ الزَّرْعَ یَنْبُتُ فِی السَّهْلِ وَ لَا یَنْبُتُ فِی الصَّفَا فَکَذَلِکَ الْحِکْمَهُ تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَوَاضِعِ وَ لَا تَعْمُرُ فِی قَلْبِ الْمُتَکَبِّرِ الْجَبَّارِ لِأَنَّ اللَّهَ جَعَلَ التَّوَاضُعَ آلَهَ الْعَقْلِ وَ جَعَلَ التَّکَبُّرَ مِنْ آلَهِ الْجَهْلِ أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ مَنْ شَمَخَ إِلَى السَّقْفِ بِرَأْسِه‏ »^[۳۶۶] «همانا زراعت در زمین های نرم و هموار می روید و روی سنگ های سخت هرگز رویش ندارد همین گونه دانش و حکمت در قلب انسان متواضع رویش دارد و قلب متکبر جبار هرگز آباد نمی گردد زیرا خداوند تواضع را وسیله عقل و تکبر را از ابزار جهل قرار داده است.»

1. 1. هلاکت نیز از مفاسد تکبر ورزی است .امیر المؤمنین علیه السلام می فرماید: «الْکِبْرُ خَلِیقَهٌ مُرْدِیَهٌ لَئِیمَهٌ مَنْ تَکَثَّرَ بِهَا قَل‏»^[۳۶۷] «تکبر خویی است هلاک کننده واندازنده در خفت و ذلت. هر که زیاد تکبر کند کم می شود.»

1. 1. شخص متکبر در پی این است که خود را بزرگ جلوه دهد و بزرگی را یک آرزو موفقیت در دنیا می داند، ولی بر عکس امام علی علیه السلام می فرمایند چنین شخصی به بزرگی و شرف نخواهد رسید :« مَنْ لَبِسَ الْکِبْرَ وَ السَّرَفَ خَلَعَ الْفَضْلَ وَ الشَّرَف‏» ^[۳۶۸] «هر که لباس کبر و اسراف بپوشد ، جامه فضل و شرف را در می آورد.»

۴-۷. مفاسد عجب

آفت ها و مفاسد عجب زیاد می باشد که برخی از آن ها عبارتند از :

1. 1. هلاکت از مهمترین مفاسد عجب می باشد. امام صادق علیه السلام در این باره می فرمایند :« مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَکَ.» ^[۳۶۹] «هر که را عجب گیرد نابود شود.» با توجه به این که امام علیه السلام مطلق گفتند می توان هلاکت در دنیا را نیز ار مضرات عجب دانست.

1. 1. عجب، عقل را تباه می کند و رأی و اندیشه را از انسان سلب می کند. حضرت علی علیه السلام می «فرمایند: الْعُجْبُ یُفْسِدُ الْعَقْل‏»^[۳۷۰] خودبینى عقل را تباه مى‏کند. همچنین ایشان در کلام دیگری می فرمایند :«یا بنیّ! اعْلَمْ أَنَّ الْإِعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَابِ وَ آفَهُ الْأَلْبَاب‏ »^[۳۷۱] « فرزندم! بدان که خودپسندى ضد درست‏اندیشى است، و آفت عقلها و خردها است.» ومی توان این طور تحلیل کرد که چون انسان معجب خودش را برتر از دیگران می داند به خودش متکی است و نظر و عقل خود را بالاتر از دیگران می داند به هیچ وجه حاضر نیست با دیگران مشورت کند. دانشمندمعاصر محمد رضا حکیمی در کتاب الحیاه این آفت را چنین توضیح می دهد:« آن کس که به چشم پسند و رضایت در کار خویش بنگرد، و آن را کامل و شایسته بیند، خللى به نیروى عقل او برسد، زیرا چنین کسى هم از جستجوى مرحله بهترى براى کار خود و بالا بردن سطح آن باز مى‏ایستد، و هم از دیدن و پذیرفتن نوع بهترى از کار مورد نظر باز مى‏ماند، و نیروى کمال گراى عقلى خویش را فرو مى‏نهد.»^[۳۷۲]

و این نکته را هم اضافه کنیم که از مهمترین ابزارها برای سعادت حتی سعادت دنیوی برخورداری از عقل مصیب می باشد.

1. 1. شخص خود بین درستی و وصحت کارش کم می باشد. امام علی علیه السلام چنین می فرمایند: «مَنْ کَثُرَ إِعْجَابُهُ قَلَّ صَوَابُهُ»^[۳۷۳] «کسی که خودببینی او زیاد شود درستی [کار ] او کم می شود.» یا همان طور که در قسمت قبل آمد امام علیه السلام در وصیت به فرزندشان چنین می گویند: « یا بنیّ! اعْلَمْ أَنَّ الْإِعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَاب » این امر ممکن است بدین خاطر باشد که شخص معجب چون به کار خود مطمئن است، اگر کار خطایی انجام داد بر آن اصرار می ورزد و فکر می کند درست انجام داده است.

1. 1. شخص خودبین مورد تمسخر دیگران قرار می گیرد. چنان که مولی الموحدین علی علیه السلام می فرمایند: « مَنْ أُعْجِبَ بِنَفْسِهِ سُخِرَ بِه‏»^[۳۷۴] «کسی که خودبین باشد مورد تمسخر دیگران قرار می گیرد.»

1. 1. عجب سبب تنبلی برای کسب کمال و پیشرفت می شود.چون فکر می کند با اعمالی که انجام داده به کمال و رستگاری رسیده است و لذا کمتر جدیت به خرج می دهد و کمتر سعی و کوشش می کند.^[۳۷۵]حضرت علی علیه السلام فرمودند:« الْإِعْجَابُ یَمْنَعُ الِازْدِیَاد»^[۳۷۶] «خودپسندی از فزونی جلوگیری می کند.»

1. 1. وحشت و ترس را نیز می توان از مفاسد عجب به حساب آورد. نبی اکرم صلی الله علیه وآله می فرمایند: « لَا وَحْشَهَ أَوْحَشُ مِنَ الْعُجْب‏»^[۳۷۷] «هیچ وحشتی از خودبینی وحشتناک تر نیست.» مرحوم شیخ صدوق در توضیح این حدیث چنین آورده است :« چون خود پسند و آن کس که داراى عجب است و خود را عالم یا صالح یا زاهد می پندارد لا جرم توقّع احترام و تعظیم بیشترى از مردم دارد بلکه در سلام مقدم نمی شود از مردم توقع دارد ابتدا به او سلام کنند و چون مردم نیز به این مبتلا هستند لذا سبب وحشت می گردد.»^[۳۷۸]

1. 1. جهل و نادانی نیز در اثرات عجب می باشند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند :« الْعُجْبُ رَأْسُ الْجَهْل‏»^[۳۷۹]« خود بینى سر نادانى است‏.»

1. 1. عجب موجب بهره نبردن انسان از نعمت دوست می شود و موجب می شود مردم از وی دوری کنند. امام علی علیه السلام در وصیت خود به فرزندشان محمد بن حنفیه چنین فرمودند:« إِیَّاکَ وَ الْعُجْبَ وَ سُوءَ الْخُلُقِ وَ قِلَّهَ الصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا یَسْتَقِیمُ لَکَ عَلَى هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثِ صَاحِبٌ وَ لَا یَزَالُ لَکَ عَلَیْهَا مِنَ النَّاسِ مُجَانِب»‏^[۳۸۰] « از خود بینى و بد خلقى‏ و کم صبرى دور باش که اگر این سه خصلت را داشته باشى هیچ رفیقى با تو راست نیاید و همواره مردم از تو کناره گیرند.»

۴-۸. مفساد کینه

1. 1. انسان در دنیا در پی راحتی و آسایش است و آن را ملاک خوشبختی و سعادت دنیوی می داند اما انسان کینه توز از این موهبت محروم است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند : « الْحَقُودُ لَا رَاحَهَ لَه‏ »^[۳۸۱] «آدم کینه توز راحتی و آسایش ندارد.»

1. 1. زیادی اندوه و غم و غصه در دنیا از اثرات نامطلوب کینه توزی است. چنان که امیر کلام علی علیه السلام می فرمایند: « الْحَقُودُ مُعَذَّبُ النَّفْسِ مُتَضَاعَفُ الْهَم‏ »^[۳۸۲] «آدم کینه توز جانش در عذاب است و اندوهش چند برابر است.»

1. 1. از مفاسد قابل توجه کینه توزی ایجاد فتنه و برافروختن شعله های اختلاف می باشد. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند: « سَبَبُ الْفِتَنِ الْحِقْد »^[۳۸۳] «سبب فتنه ها کینه است.»

1. 1. انسان یک موجود اجتماعی است، و ارتباط با انسان های دیگر، دوست داشتن و دوست داشته شدن همواره از نیازهای فطری بشر می باشد. لذا شخصی که دیگران از او کناری گیری کنند و دوستی نداشته باشد احساس شکست و افسردگی می کند. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «لَا مَوَدَّهَ لِحَقُود »^[۳۸۴] «شخص کینه توز دوستی ندارد.»

مرحوم ملا محسن فیض کاشانی در کتاب «اخلاق حسنه» مفاسد و نتایج کینه را این گونه بر شمرده است که انسان نسبت به شخصی که به آن کینه به دل گرفته حسد می ورزد، سخن دروغ در حق او می گوید، اسراش را فاش می کند، وی را هتک حرمت کند، استهزاءو مسخره اش می کند ،او را از صله رحم باز می دارد و … جناب فیض رحمه الله علیه سپس اضافه می کنند و روشن است که تمام این اعمال حرام وناپسند است.^[۳۸۵]

‌از دیدگاه‌ دیویس‌ و ورثر معیارهای‌ مورداستفاده‌ برای‌ ارزشیابی‌ اثربخشی‌ آموزش‌ عبارتند از:

۱- واکنش‌ فراگیران‌ به‌ فرآیندها و محتوای‌ آموزش.
۲- دانش‌ و تجربه‌ اکتسابی‌ به‌ واسطه‌ آموزش.
۳- تغییرات‌ رفتاری‌ که‌ ناشی‌ از آموزش‌ باشد.
بهبودها و پیشرفت های‌ قابل‌ اندازه‌گیری‌ در سطح‌ خودی‌ و سازمانی‌ مانند کاهش‌ ترک‌ شغل، غیبت‌ و تصادفات.دولان‌ و شولر نیز چنین‌ شاخصهایی‌ را برای‌ ارزشیابی‌ آموزش ها بیان‌ کرده‌اند. (جباری،۱۳۸۱).
‌در وضعیت‌ فعلی‌ با توجه‌ به‌ پیشرفتهای‌ مبانی‌ نظری‌ علوم‌ سازمانی‌ و مدیریتی،‌ شاخصهای‌ پویا، مناسب‌ و عینی‌تری‌ را می‌توان‌ برای‌ سنجش‌ اثربخشی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ مطرح‌ ساخت. بدین‌طریق‌ که‌ اثربخشی‌ فعالیتهای‌ واحد آموزش‌ درگستره‌ موضوع‌ اثربخشی‌ سازمانی‌ است. براین‌ اساس‌ می‌توان‌ از شاخص ها و روش های‌ مطرح شده در زمینه‌ اثربخشی‌ سازمانی، در راستای‌ سنجش‌ اثربخشی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ استفاده‌ کرد. ‌به‌طورکلی، برای‌ سنجش‌ اثربخشی‌ سازمانی‌ پنج‌ روش‌ بیان‌ شده‌ است‌ که‌ در جریان‌ سنجش‌ و تدوین‌ شاخصهای‌ اثربخشی‌ آموزش‌ می‌توان‌ از چهار مورد آنها بهره‌مند شد. روش های‌ مذکور عبارتند از:
الف‌ – روش‌ مبتنی‌ بر نیل‌ به‌ هدف‌.
ب‌ – روش‌ مبتنی‌ بر تأمین‌ منابع.
ج‌ – روش‌ مبتنی‌ بر فرآیندهای‌ درون‌ سازمانی.
د – روش‌ مبتنی‌ بر تامین‌ رضایت‌ گروه های‌ ذینفع. (دفت، ۱۳۷۸).
‌هریک‌ از رویکردهای‌ مذکور در راستای‌ تبیین‌ و مفهوم‌سازی‌ اثربخشی‌ برنامه‌های‌ آموزشی به شرح ذیل
ارائه میگردد:
الف. روش‌ مبتنی‌ بر نیل‌ به‌ هدف:
در استفاده‌ از این‌ روش‌ برای‌ اندازه‌گیری‌ اثربخشی‌ آموزش‌ باید هدفهای‌ آموزش‌ را شناسایی‌ کرد. این‌ امر یک‌ روش‌ منطقی‌ است، زیرا فعالیتهای‌ آموزشی‌ در قالب‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ همواره‌ هدفمند هستند. به‌ عبارت‌ دیگر آموزش ها برآنند تا تغییرات‌ مطلوب‌ در دیدگاه ها و توانایی های‌ کارکنان‌ ایجاد کنند. لذا با اجرای‌ این‌ روش‌ میزان‌ پیشرفت‌ درجهت‌ رسیدن‌ به‌ آن‌ مطلوب ها، اندازه‌گیری‌ می‌شود. «این‌ روش‌ هنگامی‌ مناسب‌ است‌ که‌ اهداف‌ روشن، مورد توافق، قابل‌ اندازه‌گیری‌ و محدودیت‌ زمانی‌ وجود داشته‌ باشد» (جباری، ۱۳۸۱).
استفاده‌ از این‌ روش‌ برای‌ تعیین‌ اثربخشی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ مستلزم‌ توجه‌ به‌ مفروضات‌ ذیل‌ است:
۱- فعالیتهای‌ آموزشی‌ درقالب‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ باید اهداف‌ نهایی‌ روشن‌ داشته‌ باشند.
۲- این‌ اهداف‌ بایستی‌ مشخص‌ بوده‌ و برای‌ اینکه‌ به‌ خوبی‌ درک‌ شوند باید تعریف‌ گردند.
۳- اهداف‌ باید تاحد امکان‌ قابل‌ کنترل‌ باشند یعنی‌ سازمان‌ و امکانات‌ موجود بتوانند از عهده‌ آن‌ برآیند.
۴- روی‌ اهداف‌ باید اجماع‌ یا توافق‌ عمومی‌ صورت‌ گرفته‌ باشد.
۵- پیشرفت‌ به‌ سوی‌ این‌ اهداف‌ را باید بتوان‌ اندازه‌گیری‌ کرد.
‌بالاخره‌ شاخصهای‌ مناسب‌ برمبنای‌ این‌ روش‌ عبارتند از: تقویت‌ حس‌ همکاری، تنوع‌ بخشیدن‌ به‌ تولیدات، افزایش‌ ثبات‌ عملیات، حفظ‌ منابع، ارتقا کارایی، بهبود کیفیت‌ محصولات‌ و خدمات، کاهش‌ اشتباهات‌ و تصادفات، مبادله‌، تغییر بهره‌مندی‌ از روش های‌ جدید و بهتر، ارتقا شغلی‌ و… .
ب. روش‌ مبتنی بر تامین‌ منابع:
در اجرای‌ این‌ روش‌ به‌ بخش‌ ورودی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ توجه‌ می‌شود. «این‌ روش‌ هنگامی‌ مناسب‌ است‌ که‌ دروندادها تاثیر قابل‌ توجهی‌ بر نتایج‌ دارد». (جباری،۱۳۸۱). اساس‌ روش‌ حاضر بر این‌ فرض‌ گذاشته‌ شده‌ است‌ که‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ باید در تحصیل‌ و تامین‌ منابع‌ موردنیاز جهت‌ نگهداری‌ و حفظ‌ سیستم‌های‌ آموزشی‌ موفق‌ باشند. این‌ روش‌ بخشی‌ از دیدگاه‌ سیستمی‌ است. بنابراین، از دیدگاه‌ روش‌ تامین‌ منابع‌ اثربخشی‌ آموزش‌ بدین‌ صورت‌ تعریف‌ می‌شود: توانایی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ چه‌ مطلق‌ و چه‌ نسبی‌ در بهره‌برداری‌ از محیط‌ خود برای‌ تحصیل‌ و تامین‌ منابع‌ ارزشمند و کمیاب است .(دفت، ۱۳۷۸) .
ج. روش‌ مبتنی‌ بر فرآیندهای‌ درون سازمانی:
در این‌ روش‌ اثربخشی‌ برنامه‌ به‌ میزان‌ سلامت‌ و کارایی‌ فعالیتهای‌ درونی‌ آن‌ اشاره‌ دارد. مطابق‌ این‌ روش‌ یک‌ برنامه‌ اثربخش‌ دارای‌ فعالیتهای‌ آموزشی‌ یکپارچه‌ و هماهنگ‌ است، طوری‌ که‌ تمامی‌ افراد دست‌ به‌ دست‌ هم‌ داده‌ و با تکیه‌ بر امکانات‌ و شرایط‌ موجود سعی‌ می‌کنند بهره‌وری‌ را به‌ بالاترین‌ حد خود برسانند. «این‌ روش‌ هنگامی‌ مناسب‌ است‌ که‌ عملکرد برنامه‌ها به ‌طور شدیدی‌ از طریق‌ فرآیندها و رویدادهایی‌ خاص، تحت‌ تاثیر واقع‌ می‌شوند» (جباری،۱۳۸۱).
روش‌ تعیین‌ اثربخشی‌ آموزش‌ برمبنای‌ فرآیندهای‌ درونی‌ از آن‌ جهت‌ اهمیت‌ دارد که‌ برای‌ سنجش‌ و اندازه‌گیری‌ اثربخشی‌ باید به‌ دو موضوع‌ با ارزش‌ توجه‌ کرد:
آیا از منابع‌ موجود به‌ صورت‌ کارآمد استفاده‌ می‌شود؟
آیا فعالیتهای‌ آموزشی‌ به‌ صورت‌ موزون‌ و هماهنگ‌ صورت‌ می‌گیرد؟
‌بهرحال، وقتی این‌ روش‌ برای‌ سنجش‌ اثربخشی‌ آموزش به‌ کار می‌رود به‌ نتایج‌ نهایی‌ و آزمونهای‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ کمتر توجه‌ می‌شود. به‌ عبارت‌ دیگر، نتایج‌ حاصل‌ از کاربرد این‌ روش‌ با اندکی‌ محدودیت‌ مواجه‌ است. به ‌طور روشن‌تر، این‌ روش‌ نیز بدون‌ نقص‌ نیست‌ و کاستیهایی‌ دارد، ازجمله‌ با اجرای‌ این‌ روش‌ نمی‌توان‌ عملکرد برنامه‌های‌ آموزشی‌ را مشخص‌ ساخت. دوم‌ اینکه‌ این‌ روش‌ فقط‌ به‌ فعالیتها و منابع‌ اجرای‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ توجه‌ دارد. شاخصهای‌ این‌ روش‌ عبارتند از: روحیه‌ همکاری‌ و کارگروهی‌ در جریان‌ آموزش، اعتماد و تفاهم، اطمینان‌ و رابطه‌ متقابل‌ بین‌ فراگیران‌ و آموزش‌دهندگان، کنش‌ و واکنشهای‌ مابین‌ فراگیران‌ در فرایند عملیات‌ آموزشی، مانند بحث‌ و جدلها و بگومگوهای‌ علمی‌ جنبی، حل‌ مسالمت‌آمیز تضادها و مسائل‌ احتمالی‌ در میان‌ افراد و بالاخره‌ میزان‌ بهره‌برداری‌ از فرصتها و توانائیهای‌ کلیه‌ اعضا و سایر منابع‌ مادی‌ و اطلاعاتی.این‌ روش‌ عمدتاً‌ مستلزم‌ همکاری‌ یک‌ فرد یا گروهی‌ از افراد متخصص، مجرب‌ و فعال‌ برای‌ تشخیص‌ و تعیین‌ ویژگیهای‌ مذکور است. به‌علاوه، باید به‌خاطر داشت‌ که‌ این‌ روش‌ عمدتاً‌ ازطریق‌ سیاهه های وارسی مقیاس ‌بندی‌ شده‌ اجرا گردد.
د. روش‌ مبتنی‌ بر تامین‌ رضایت‌ گروه های‌ ذینفع:
این‌ روش‌ به‌ این‌ موضوع‌ تأکید دارد که‌ تعیین‌ میزان‌ رضایت‌ گروه های‌ مختلف درخصوص‌ فعالیتهای‌ آموزشی‌ و تداوم‌ آنها، به‌ نوعی‌ نشانگر عملکرد مطلوب‌ عملیات‌ آموزشی‌ است. لذا برای‌ تعیین‌ اینکه‌ آیا آموزش ها از دیدگاه‌ یک‌ گروه‌ خاص‌ عملکرد خوبی‌ داشته‌ است‌ یا خیر؟ باید روی‌ آن‌ گروه‌ تحقیق‌ کرد. گروه های‌ دخیل‌ در این‌ زمینه‌ می‌تواند شامل‌ فراگیران، مدیران‌ و سرپرستان‌ مستقیم‌ و غیرمستقیم، ارباب‌رجوع‌ و دولت‌ (قوانین‌ و مقررات) باشد. این‌ روش‌ هنگامی‌ مناسب‌ است‌ که‌ عوامل‌ پرقدرت‌ به ‌طور چشمگیری‌ می‌توانند برای‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ مفید یا زیان‌آور باشند». مزیت‌ روش‌ مبتنی‌ بر رضایت‌ گروه های‌ ذینفع‌ این‌ است‌ که‌ با اجرای‌ این‌ روش، با دیدگاه‌ بسیار وسیعتری‌ به‌ اثربخشی‌ آموزش ها توجه‌ می‌شود و عوامل‌ محیطی‌ و درون‌ سازمانی‌ مورد ارزیابی‌ قرار می‌گیرند. به‌علاوه، در این‌ روش‌ به ‌نوعی‌ همه‌ شاخصها (اهداف، فرآیندهای‌ درونی‌ و اجرایی، امکانات‌ و تجهیزات) به‌ صورت‌ همزمان‌ موردتوجه‌ قرار می‌گیرند. ‌اما نتایج‌ تحقیقات‌ نشان‌ می‌دهد که‌ یک‌ موسسه‌ و به‌ تبع‌ آن‌ سازمان‌ آموزش‌ نمی‌تواند به‌ صورت‌ هم‌ زمان‌ خواسته‌ها و تقاضاهای‌ همه‌ گروه ها را تامین‌ کند. لذا امکان‌ دارد رضایت‌ فراگیران‌ بسیار بالا باشد ولی‌ مدیران‌ آنها چندان‌ رضایت‌ نداشته‌ باشند و یا بالعکس. اما آنچه‌ مهم‌ است‌ اینکه‌ بررسی‌ تمامی‌ دیدگاه ها نتایج‌ جامع‌تری‌ را به‌دست‌ می‌دهد.
در کاربرد این‌ روش‌ از شاخصهای‌ مطرح‌ در جدول‌ ۲-۲ می‌توان‌ بهره‌مند گردید. (جباری،۱۳۸۱).
جدول ۲-۲: شاخص های اثر بخشی
ج
۲-۲۲-۳-۱۵ ضرورت تعیین اثر بخشی برنامه های آموزشی:
عوامل درگیر در دوره های آموزشی می تواند شامل فراگیران، سازمان مطبوع، مدرسان و طراحان دوره های آموزشی شود. بنابراین طبیعی است که برای مثال، فراگیران وقت و انرژی خود را صرف دوره می کنند و انتظار دارند دانش، مهارت ها و ارزش های مناسبی را کشف کنند. سازمان نیز هزینه ها و منابع آموزشی را فراهم
می کند و انتظار دارد عملکرد شغلی و سازمانی بهبود یابد. مدرسان نیز وقت، انرژی و مهارت های خود را در اختیار آموزش قرار می دهند و انتظار حق التدریس، رضایت حرفه ای و… را دارند. طراحان دوره آموزشی نیز تخصص و وقت خود را صرف تدوین برنامه های آموزشی ضمن خدمت می کنند و مایلند ثمره تلاش های خود را مشاهده کنند.(نیکولز^[۱۹]، ۲۰۰۰).
به ‌طورکلی‌ ضرورت‌ تعیین‌ اثربخشی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ عبارتند از:

۲-۳-۱۵-۱ تعیین‌ بازده‌ آموزش:

درواقع‌ تمامی‌ هزینه‌های‌ مادی‌ (مثل‌ پول) و غیرمادی‌ (مانند فرصتهای‌ ازدست‌ رفته) که‌ در جریان‌ آموزش‌ صرف‌ می‌شوند نوعی‌ سرمایه‌گذاری‌ روی‌ منابع‌ انسانی‌ به‌ حساب‌ می‌آیند زیرا در شرایط‌ مطلوب‌ آموزش،‌ فرصت‌ افزایش‌ بهره‌وری‌ را برای‌ شخص‌ و در نهایت‌ برای‌ سازمان‌ و جامعه‌ فراهم‌ می‌کند. «بدین‌ لحاظ‌ فرهنگ‌ امروزی‌ آموزش‌‌ را سرمایه‌گذاری‌ قلمداد می‌کند» (جباری،۱۳۸۱).‌درخصوص‌ بحث‌ فوق‌ این‌ سوال‌ پیش‌ می‌آید که‌ چگونه‌ می‌توان‌ بازده‌ این‌ نوع‌ سرمایه‌گذاری‌ را تعیین‌ کرد؟ در پاسخ‌ به‌ سوال‌ مذکور باید درنظر داشت‌ که‌ ره ‌آورد فعالیتهای‌ آموزشی‌ افزایش‌ و ایجاد دانش‌ و مهارت های‌ سرمایه‌ای‌ یا واسطه‌ای است. بدین‌معنی‌ که‌ دانش‌ یا مهارت های‌ اکتسابی‌ در فرایند آموزش، به‌خودی‌ خود قابل‌ مصرف‌ نیستند، بلکه‌ آنها ویژگیها یا عوامل‌ لازم‌ برای‌ افزایش‌ کارآیی‌ و اثربخشی‌ عملیات‌ هستند. به‌عبارت‌ روشن تر بهره‌ دهی‌ آموزش های‌ غیررسمی‌ در درجه‌ اول‌ درقالب‌ افزایش‌ دانش، بهبود عملکرد فکری‌ و شغلی‌ کارکنان‌ متبلور می‌شود. بنابراین، ازطریق‌ سنجش‌ میزان‌ افزایش‌ آگاهیها، بهبود مهارت های‌ شغلی‌ و قابلیت‌های‌ اکتسابی‌ جدید می‌توان‌ بازده‌ هزینه‌های‌ مصرف شده‌ درجهت‌ آموزش‌ را توجیه‌ کرد. به‌طورکلی‌ هزینه‌های‌ مصرف‌شده‌ در فرایند آموزش‌ دلیل‌ موجهی‌ بر لزوم‌ ارزشیابی‌ اثربخشی‌ آموزش ها می‌باشد. (شیمون ال و دیگران، ۱۳۷۵).

۲-۳-۱۵-۲ ارتقأ کیفیت‌ آموزش:

اخیراً‌ بحث‌ (کیفیت) در قلمرو انواع‌ آموزش‌ (رسمی‌ و غیررسمی) به‌ موضوع‌ مهمی‌ تبدیل‌ شده‌ است. به‌طورکلی‌ کیفیت‌ در رابطه‌ با آرمانها و شرایط‌ مطلوب‌ هر سازمان‌ و واحدهای‌ تابعه‌ آن‌ مطرح‌ است. بر این‌ اساس‌ یک‌ برنامه‌ آموزشی‌ با کیفیت،‌ آن‌ است‌ که‌ به‌ روشنی‌ ماموریت‌ و اهداف‌ خود را مطابق‌ با نیازها و انتظارات‌ مشتری‌ (افراد، سازمان) بیان‌ کرده‌ و در تحقق‌ آنها اثربخش‌ و کارآمد است.
ارتقای‌ کیفیت‌ آموزش‌ به‌ بهبود مستمر عملکرد فرآیندها وعملیات‌ آموز اشاره‌ دارد. لذا برای ‌بهسازی ‌مداوم‌ عملکرد یا نتایج ‌فراگردها و فعالیتهای ‌آموزشی، باید داده‌ها و اطلاعات ‌مربوط به‌ کارایی ‌و اثرات ‌بیرونی ‌و درونی برنامه‌های ‌آموزشی‌ را به‌ صورت‌ بازخورد در چرخه ‌عملیات ‌آموزشی ‌وارد ساخت.در واقع بازخورد عبارتست از اطلاعات ‌اکتسابی‌ در خصوص ‌وضعیت ‌فعالیتها و برونداد سیستم‌های آموزشی ‌و اثرات ‌آنها که ‌از طریق‌ تلاشهای‌ رسمی ‌و نظامدارحاصل ‌می‌گردد. بدین‌ترتیب، از طریق‌ سنجش‌ اثربخشی‌ آموزش ها می‌توان‌ نقاط‌ قوت‌ و ضعف‌ برنامه‌ها را تشخیص‌ داده‌ و اطلاعات‌ و شناخت‌ لازم‌ را برای‌ طراحی‌ برنامه‌های‌ با کیفیت‌تر کسب‌ کرد.

۲-۳-۱۵-۳ توسعه‌ اعتماد جمعی:

پیگیری‌ و مورد چالش‌ قرار دادن‌ اثرات‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ به‌ شرح ذیل می‌تواند درخصوص‌ فعالیتهای‌ آموزشی‌ نگرش‌ مثبت‌ و اعتماد ایجاد کند:
بخشی‌ از رسالت‌ عمده‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ توسعه‌ حرفه‌ای‌ و پرورش‌ قابلیت‌های‌ فکری‌ و عملی‌ جدید دراعضای‌ سازمان‌ است. ازطرف‌ دیگر، سیاستگزاران‌ و گروه‌ مدیریت‌ ارشد سازمان ها اهل‌حساب‌وکتابند. یعنی‌ بیشتر برآنند تا از نتایج‌ خط مشی‌های‌ اعمال‌ شده‌ و فعالیتهای‌به‌عمل‌آمده‌دربخشهای‌مختلف‌ به‌طور مشخص‌ آگاهی‌ یابند. لذا کارگزاران‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌باارائه‌گزارش‌واستنادبریافته‌هاوشواهدی‌(پژوهشی) که‌ مؤ‌ید اثربخشی‌ آموزش ها در افزایش‌ بهره‌وری‌ وتوسعه‌سازمانی‌هستند، می‌توانند اعتماد مدیریت‌ عالی‌ سازمان‌ را نسبت‌ به‌ جایگاه، اهمیت‌ و اعتبار آموزش ها تحکیم‌ بخشند.مطالعات هاسورن^[۲۰] نشان‌ داده‌ است‌ که‌ وقتی‌ فعالیتها و نتایج‌ تلاش های‌ افراد موردنظر واقع‌ شده‌ و به‌ نقطه‌ نظراتشان‌ ترتیب‌ اثر داده‌ می‌شود. دلگرمی، اعتماد و رضایت‌ آنان‌ بهبود می‌یابد. چنین‌ شرایطی‌ می‌تواند موجب‌ انگیزش‌ درونی‌ درخصوص‌ وظایف‌ محوله‌ گردد. بنابراین، تلاش های‌ سنجیده‌ای‌ که‌ در قالب‌ مصاحبه‌های‌ انفرادی، بحثهای‌ گروهی، نظرخواهی‌های‌ کتبی‌ برای‌ ارزشیابی‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ درحین‌ دوره‌ یا پس‌ از آن‌ به‌عمل‌ می‌آید و به‌علاوه‌ راهکاری‌ عملی‌ که‌ برای‌ اجابت‌ خواسته‌ها و نظرات‌ اعضا به ‌اجرا درمی‌آید، می‌تواند در افزایش‌ اهمیت‌ دهی‌ و عنایت‌ اعضا نسبت‌ به‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ نقش‌ بسزایی‌ را
ایفا کند. ثالثاً‌ برنامه‌های‌ آموزشی‌ همانند دیگر برنامه‌های‌ سازمانی‌ دارای‌ فرآیندی‌ منظم‌ و علمی‌ هستند. ‌به‌طورکلی، غفلت‌ یا کم‌توجهی‌ به‌ هریک‌ از بخشها یا مراحل‌ فوق‌ زمینه‌ ناکامی‌ و عقیم‌گذاری‌ برنامه‌ها را فراهم‌ خواهدساخت. برعکس‌ پیگیری‌ و مورد توجه‌ قرار دادن‌ هریک‌ از مراحل‌ و تبعیت‌ از چرخه‌ منطقی‌ فعالیتها، باعث‌ می‌شود تا اعضای‌ درونی‌ (برنامه‌ریزان‌ و مجریان) و همچنین‌ مشتریان‌ آموزش ها با جدیت‌ و اعتماد با فعالیتهای‌ آموزشی‌ برخورد کنند (جباری،۱۳۸۱، ص۷۴).

۲-۳-۱۶ ارزشیابی اثربخشی آموزشی:

سلطانی معتقد است ارزشیابی اثربخشی آموزشی، یعنی اینکه تا حدودی تعیین کنیم که آموزش های انجام شده تا چه حد منجر به ایجاد مهارت های مورد نیاز سازمان به صورت علمی و کاربردی شده است.
به نظر وی ارزشیابی اثربخشی، یعنی :
۱- میزان تحقق اهداف آموزشی.

۱-۷- جمع بندی
مسأله مکانیابی تسهیلات در حالت کلی به عنوان یک مسأله NP-Hard شناخته می‌شود. به‌ خصوص در حالتی که محدودیت‌های دیگری نظیر محدودیت انتظار مشتریان در صف و محدودیت در تعداد تسهیلات باز شده نیز مطرح باشد، پیچیدگی این مسأله چندین برابر می‌شود.
هدف اول، مینیمم کردن متوسط تعداد مشتریان درحال سفر؛ هدف دوم، مینیمم کردن متوسط تعداد مشتریان در حال انتظار و هدف سوم، ماکزیمم کردن مجموع کارکرد دستگاه‌ها در واحد زمان می‌باشد.
پایان نامه دارای ساختار زیر است: در فصل دوم برای آنکه خواننده با مفاهیمی که در این پایان‌نامه به کار گرفته شده‌است و همچنین موضوعاتی که در این تحقیق مطرح می‌شود، مروری جامع بر ادبیات موضوعات در بخش‌های مختلف اعم از مکانیابی تسهیلات به صورت کلی، مکانیابی تسهیلات باتوجه به مسأله مطرح شده و محدودیت‌های ایجاد شده به عمل آمده‌است. همچنین الگوریتم‌های چندهدفه‌ای که در این مقاله به کار گرفته شده‌است به طور عمومی معرفی و تشریح می‌شوند. باتوجه به اینکه سه الگوریتم از این الگوریتم‌ها از مبحث ایمنی مصنوعی است، سعی شده‌است تا مروری مختصر بر این موضوع نیز انجام شود. در آخر نیز روش‌های اندازه گیری عملکرد الگوریتم‌های چندهدفه معرفی شده‌اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در فصل سوم ابتدا درمورد مسئله مورد بررسی این تحقیق توضیحات کافی داده می شود و اهداف و محدودیت های فراروی آن شرح داده می شود. سپس، در قسمت طراحی الگوریتم‌ها، الگوریتم‌های درنظر گرفته شده را با مسئله مورد بررسی تطبیق می دهیم.
در فصل چهارم پس از اینکه درمورد تولید مسائل نمونه صحبت کردیم، به تجزیه و تحلیل و مقایسه الگوریتم‌ها خواهیم پرداخت که این کار را به این صورت انجام می‌دهیم که ابتدا معیارهای مختلف را برای تمامی الگوریتم‌ها اندازه گیری کرده و سپس این نتایج را باتوجه به روش‌های موجود درزمینه تحلیل واریانس، مورد تجزیه و تحلیل قرارمی‌دهیم.
در فصل پنجم نیز پس از مروری کلّی بر تحقیقی که انجام شده، چند زمینه تحقیق برای مطالعات آتی به خوانندگان پیشنهاد می‌شود.

۲
مرور ادبیات
۲-۱- مقدمه
در این فصل، ابتدا به بحث درباره موضوع مکانیابی تسهیلات می پردازیم. در ابتدا، به مروری بر ادبیات این موضوع می پردازیم. در ادامه، مسائل پوشش که مهمترین و پرکاربردترین مباحث در این حوزه است را توضیح داده و مدل های دیگر مکانیابی تسهیلات را معرفی می نمائیم. سپس باتوجه به اینکه مسئله ما در حیطه مسائل مکانیابی تسهیلات با تقاضای تصادفی و تراکم می باشد، به مرور ادبیات این حیطه و خصوصیات این نوع مدل ها می پردازیم. سپس سیستم صف و مسائلی که در این حوزه و ادامه تحقیق، موردنیاز است، شرح داده می شود. همچنین الگوریتم‌های چندهدفه‌ای که در این مقاله به کار گرفته شده‌است به طور عمومی معرفی و تشریح می‌شوند. باتوجه به اینکه سه الگوریتم از این الگوریتم‌ها از مبحث ایمنی مصنوعی است، سعی شده‌است تا مروری مختصر بر این موضوع نیز انجام شود. در آخر نیز روش‌های اندازه گیری عملکرد الگوریتم‌های چندهدفه معرفی شده‌اند.
۲-۲- مکانیابی تسهیلات
۲-۲-۱- مرور ادبیات در موضوع مکانیابی تسهیلات [۵]
می‌توان استدلال نمود که تحلیل‌های مکانیابی در قرن هفدهم و با مسأله پیِر دِ فِرمَت^[۱۲] شروع شد: فرض کنید که سه نقطه در یک صفحه وجود دارد، نقطه چهارمی را پیداکنید به صورتی که مجموع فواصلش تا سه نقطه فرض شده مینیمم گردد. اِوانجلیستا توریچلی^[۱۳] نیز یکی از کسانی است که ساختارهای فضایی که نیاز به یافتن یک چنین میانه‌های فاصله‌ای یا «نقاط توریچلی» دارند، به آن نسبت داده شده‌است. به هر حال در قرن اخیر، با «مسأله وِبِر» از آلفرد وِبِر^[۱۴] و بعضی از گسترش‌های بعدی اش در مسئله درِزنر^[۱۵] و همکارانش دوران جدید تحلیلهای مکانیابی با کاربردش در مکانیابی صنعتی شروع می‌شود. مسأله وِبِر نقاطی را در یک سطح پیدا می‌کند که مجموع فواصل اقلیدسی وزن‌دهی شده آن تا یک مجموعه نقاط ثابت مینیمم گردد. این مسأله به این صورت تفسیر می‌شود که مکان یک کارخانه را به گونه‌ای پیداکنیم که کل مسافت وزن دهی شده آن از تأمین کنندگان و مشتریان مینیمم گردد، که وزن‌ها بیانگر حجم مبادلات می‌باشد، مثل وزن موادی که باید از یک تأمین‌کننده منتقل شود یا حجم محصولات نهایی که برای یک مشتری ارسال می‌شود.
تنها در دهه ۶۰ و ۷۰، با فراهم بودن گسترده قدرت محاسبات برای پردازش و تحلیل مقادیر بزرگی از داده‌ها بود که ما شروع واقعی بهینه سازی جدید و به همراه آن، تحقیق در مسائل مکانیابی را مشاهده می‌کنیم. این دوره را به این دلیل دوره بلوغ تحلیلهای مکانیابی می‌نامند که گرایش زیادی به مطالعه p-median کلاسیک، p-center، پوشش مجموعه، مکانیابی تأسیسات ساده و مسائل تخصیص درجه دوم و گسترش آنها پیدا شد.
در این دوره، کوپر^[۱۶] مسأله تک تسهیلی وِبِر را گسترش داد تا مسأله تخصیص-مکانیابی چندتسهیلی را ایجاد کند. سپس مارانزانا^[۱۷] این مسأله را از فضای پیوسته به شبکه گسترش داد. به هر حال حکیمی^[۱۸] است که شالوده تحقیق در p-median و مسائل دیگر در یک شبکه را کامل می‌کند. مسأله p-median شبیه مسأله وِبِر در یک سطح، مکان p نقطه را در یک شبکه به گونه‌ای پیدا می‌کند که کل مسافت وزن دهی شده با تقاضا را تا نزدیکترین تسهیل مینیمم می‌کند. به علاوه حکیمی مسأله p-center اصلی را ارائه می‌کند که مکان p نقطه را در یک شبکه به گونه‌ای پیدا می‌کند که ماکزیمم مسافت تقاضا تا نزدیکترین تسهیل مینیمم گردد. نتیجه مهم قضیه حکیمی نیز مشخص است، یعنی اینکه یک حل در مسأله p-median، همیشه در گره‌های یک شبکه در مسأله واقع می‌شود، درحالیکه یک حل در مسأله p-center لزومی ندارد که در گره‌ها واقع شود. کاریف^[۱۹] و حکیمی اثبات می‌کنند که مسائل p-center و p-median، NP-Hard هستند.
مدلهای پوشش، مسائلی را درنظر می‌گیرند که تقاضاها باید در یک مسافت مطمئنی از زمان سفر پوشش داده شوند. تورِگاس^[۲۰] و همکارانش روش حلی را برای اینگونه مسائل که در کاربرد با نام مسأله پوشش مجموعه (LSCP)^[21] شناخته می‌شود را فرمول بندی و ارائه کردند. مکان تسهیلات برای خدمات اورژانسی از این مسأله الهام می‌شوند. چِرچ و رِوِله^[۲۲]، مسأله مکانیابی حداکثر پوشش (MCLP)^[23] را ارائه کردند. این مسأله، مکانهای بهینه‌ای را برای تعداد معیّنی از تسهیلات پیدا می‌کند که جمعیّتی که درون یک فاصله خدمت‌رسانی مشخص، پوشش داده می‌شوند، حداکثر گردد.
دیگر مسأله بنیادی با مفهوم پوشش، مسأله تخصیص درجه دوم (QAP)^[24] می‌باشد که به دلیل طبیعت درجه دوّم فرموله کردن تابع هدفش به این نام خوانده می‌شود. تعدادی (N) تسهیل که در همان تعداد جایگاه (N) به گونه‌ای واقع می‌شوند که کل هزینه انتقال مواد درمیان آنها مینیمم گردد. هزینه حرکت مواد بین هر دو مکان بوسیله ضرب یک وزن یا جریان در فاصله بین مکان‌ها بدست می‌آید. مدل خطی آن بوسیله کوپمنس و بِکمن^[۲۵] ارائه شد که مورد خاصی از مسأله حمل و نقل شناخته شده‌است. این مسأله NP-Hard علائق بسیاری را برای تحقیق ایجاد کرد و هنوز هم حل آن در هر اندازه ای، بسیار سخت به نظر می‌رسد.
دهه ۸۰ و ۹۰ تحقیقاتی را در تحلیل مکانیابی دید که به رشته‌های دیگر نیز گسترش پیدا کرد و نتایج سودمندی را از دیدگاه مدل سازی و کاربرد بدست آورد. این نوآوری‌ها تا به امروز نیز ادامه دارد.
از جمله این مدل‌ها می‌توان به مکان‌یابی رقابتی، مکان تسهیلات گسترده، مکانیابی تصادفی، مسیریابی، مکان‌یابی هاب^[۲۶] و جلوگیری از جریان اشاره کرد. به عنوان کاربردهای جدید در این دوران می‌توان به ناحیه‌هایی ازجمله برنامه ریزی خدمات اورژانسی، کاربردهای محیط زیستی همچون تسهیلات زیان آور و ترکیب مکانیابی با مدیریت زنجیره تأمین اشاره کرد.
مدلهای مکانیابی رقابتی: حکیمی مدلهای رقابتی را درون تئوری مکانیابی وارد کرد. بیشتر نتایج در این زمینه یک فضای گسسته یا یک شبکه را درنظر می‌گیرند. اخیراً مدل‌های مکانیابی رقابتی پیوسته توسط داسکی و لاپورته^[۲۷] ارائه شده‌است.
مدلهای مکانیابی تسهیلات گسترده: یک تسهیل اگر در مقایسه با محیطش، خیلی کوچکتر از یک نقطه به نظر برسد، گسترده نامیده می‌شود. چنین مدل‌هایی بارها در وضعیت‌های طراحی شبکه به کار گرفته شده‌است. مِسا و بوفی^[۲۸] یک سیستم دسته بندی شامل مسائلی برای تعیین خط مسیر حمل و نقل مواد خطرناک ارائه کردند. اخیراً یک مثال بوسیله بریمبرگ^[۲۹] و همکارانش آورده شده‌است که مسأله مکانیابی یک دایره درون یک کره را درنظر می‌گیرد، به صورتی که فاصله از تسهیلات موجود باید مینیمم گردد.
مکانیابی تصادفی: مدلهای مکانیابی تصادفی هنگامی رخ می‌دهند که داده‌های مسأله فقط به روشی احتمالی شناخته شوند. بِرمن^[۳۰] و همکارانش مسائلی را درنظر گرفتند که ورود به تسهیلات به صورت تصادفی است و اثر تراکم نیز باید درنظر گرفته می‌شد. لوگندران و تِرِل^[۳۱] یک مسأله LA با ظرفیت نامحدود را با تقاضاهای تصادفی حسّاس به قیمت درنظر گرفتند. بِرمن و کراس^[۳۲] یک کلاس کلی از «مسائل مکانیابی با تقاضای تصادفی و تراکم» را ارائه کردند.
مسیریابی مکان: ترکیب تحلیلهای مکانیابی با زمینه‌های شناخته شده مسائل مسیریابی وسایل نقلیه، ناحیه جدید دیگری از مدل سازی، یعنی مسیریابی مکان را ایجاد می‌کند.
مکانیابی هاب: در چنین مسائل مکانیابی، هاب‌ها به عنوان متمرکزکننده‌ها یا نقاط سوئیچینگ^[۳۳] ترافیک عمل می‌کنند، خواه برای مسافران خطوط هوایی باشد، خواه بسته‌های کوچک در سیستمهای سوئیچینگ. جریان بین منابع و مقاصد اساس مدل سازی این دسته از مسائل را تشکیل می‌دهد. اُکِلی^[۳۴] اساس تحلیلهای مکانیابی هاب را بنانهاد. آن مدل‌ها به صورتی مدل سازی شد تا بهترین مکان‌ها برای متصل کردن ترمینال‌ها را باتوجه به مینیمم کردن هزینه‌های کل تراکنش‌ها، پیدا کند.
جلوگیری از جریان: در بسیاری از مسائل مکانیابی، تقاضاها فرض می‌شوند که در گره‌های یک شبکه رخ می‌دهند. یک تغییر جالب که بوسیله مسائل فرض می‌شود این است که تقاضا بوسیله جریانی از وسایل نقلیه یا پیاده‌هایی که از میان اتصالات شبکه عبور می‌کنند، ارائه می‌شوند. ازجمله کاربردهای این حیطه می‌توان به دستگاه‌های خودپرداز و ایستگاه‌های نفتی اشاره کرد. چنین مسائلی اولین بار توسط هاچسون^[۳۵] و بِرمن و همکارانش ارائه شد.
مکانیابی یا جابجایی وسایل خدمات اورژانسی: مقدار شگرفی از تحقیقات در مطالعه مکانیابی وسایل خدمات اورژانسی ایجاد شده‌است. چَپمن و وایت^[۳۶] اولین کار را برحسب محدودیت‌های کاربردی که در LSCP کاربرد دارد، ارائه کردند. مطالعه میرچندانی و اُدُنی^[۳۷] زمان‌های سفر تصادفی را در مکانیابی تسهیلات اورژانس درنظر می‌گیرد. همچنین باتوجه به کاربردهای وسایل اورژانسی، مدل ^[۳۸]MEXCLP که توسط داسکین^[۳۹] ارائه شده‌است، مدل MCLP را با محدودیت‌های احتمالی گسترش می‌دهد. رِپِده و برناردو^[۴۰]، مدل TIMEXCLP را ارائه کردند که MEXCLP را با تغییر تصادفی در تقاضا گسترش می‌دهد.
کاربردهای مرتبط با محیط زیست: تسهیلات زیان آور و مفاهیم دیگر: بعضی از تحلیلهای مکانیابی در موضوع محیط زیست، مربوط به مکان تسهیلاتی می‌شود که برای جمعیت مجاورشان مضر یا نامطبوع هستند. گُلدمن و دیِرینگ^[۴۱] و همچنین چِرچ و گارفینکل^[۴۲] جزء اولین افرادی بودند که مکانیابی برای تسهیلات زیان آور یا تسهیلاتی که ترجیح می‌دهیم دور از دسترس باشند را درنظر گرفتند.
تحلیلهای مکانیابی با مدیریت زنجیره تأمین: مدیریت زنجیره تأمین (SCM^[43]) شامل تصمیمات درمورد تعداد و مکان تسهیلات و جریان شبکه در حیطه تأمین، تولید و توزیع می‌شود. در اولین کارها در برنامه ریزی پویا، بالُو^[۴۴] از برنامه نویسی پویا برای جابجایی انبارها در طول دوره برنامه‌ریزی استفاده می‌کند. جئوفریون و پاورز^[۴۵] محیطی یکپارچه را بین مکان و SCM درنظر می‌گیرد.
۲-۲-۲- معیارهای دسته بندی مدلهای مکانیابی
مدلهای مکانیابی تسهیلات می‌توانند باتوجه به اهداف، محدودیتها، حل‌ها و دیگر خصوصیات دسته بندی شوند. در زیر، هشت معیار رایجی که برای دسته بندی مدل‌های مکانیابی تسهیلات سنتی استفاده می شود، آورده شده‌است ‍‍[۶]:

1. 1. مشخصات مکان: مشخصات مکان تسهیلات و جایگاه‌های تقاضا شامل مدل‌های مکانیابی پیوسته، مدل‌های شبکه گسسته، مدل‌های اتصال هاب و غیره می‌شود. در هر یک از این مدل‌ها، تسهیلات می‌توانند فقط در جایگاه‌هایی واقع شوند که توسط شرایط مکانی مجاز هستند.

1. 1. اهداف: هدف یکی از معیارهای مهم برای دسته بندی مدل‌های مکانیابی است. هدف مدل‌های پوشش، مینیمم کردن تعداد تسهیلات برای پوشش همه نقاط تقاضا یا ماکزیمم کردن تعداد تسهیلاتی است که باید پوشش داده شوند. هدف مدل‌های p-center مینیمم کردن ماکزیمم فاصله (یا زمان سفر) بین نقاط تقاضا و تسهیلات است. آن‌ها اغلب برای بهینه کردن تسهیلات در بخش‌های عمومی همچون بیمارستان‌ها، اداره‌های پست و آتش‌نشانی‌ها استفاده می‌شوند. مدل‌های p-median سعی می‌کنند که جمع فاصله (یا متوسط فاصله) بین نقاط تقاضا و نزدیکترین تسهیلشان مینیمم گردد. شرکت‌هادر بخش‌های عمومی اغلب از مدل‌های p-median استفاده می‌کنند تا برنامه توزیع تسهیل را به گونه‌ای بریزند که مزایای رقابتشان را بهبود دهند.

1. 1. روش‌های حل: روش‌های حل مختلف در مدل‌های مکانیابی مختلف همچون مدل‌های بهینه‌سازی و مدل‌های توصیفی بدست می‌آیند. مدل‌های توصیفی از رویکردهای ریاضی همچون برنامه نویسی ریاضی یا برنامه نویسی عددی استفاده می‌کنند تا حل‌های مختلف را برای سبک و سنگین کردن اکثر اهداف مهم در مقابل یکدیگر جستجو کنند. در مقابل، مدل‌های توصیفی، از شبیه سازی یا رویکردهای دیگری استفاده می‌کنند تا موفقیت دستیابی به الگوی مکانیابی را افزایش دهند تا حلی با درجه مطلوب بدست آید. روش‌های حل ترکیبی نیز بوسیله گسترش مدلهای توصیفی با تکنیک‌های بهینه سازی توسعه داده شده‌است تا مسائل مکانیابی تعاملی یا پویا (مثل سرورهای متحرک) را بسازند.

1. 1. مشخصات تسهیلات: مشخصات تسهیلات نیز مدل‌های مکانیابی را به انواع مختلف تقسیم می‌کند. مثلاً، محدودیت تسهیل می‌تواند منجر به مدلی با یا بدون ظرفیت خدمت‌رسانی شود، و تکیه تسهیلات به یکدیگر می‌تواند به مدل‌هایی منجر شود که همکاری تسهیلات را به حساب آورند یا نیاورند.

1. 1. الگوی تقاضا: همچنین مدل‌های مکانیابی می‌توانند براساس الگوهای تقاضا دسته بندی شوند. اگر یک مدل تقاضای انعطاف پذیر داشته باشد، پس آن تقاضا محیطی متفاوت با تصمیمات مکانیابی تسهیلات مختلف خواهد داشت؛ درحالیکه یک مدل با تقاضای غیرانعطاف پذیر، به علت تصمیمات مکانیابی تسهیلات، با آن الگوی تقاضا متفاوت نخواهد بود.

1. 1. نوع زنجیره تأمین: مدل‌های مکانیابی می‌تواند بوسیله نوع زنجیره تأمینی که درنظر می‌گیرند تقسیم شوند (یعنی مدلهای تک مرحله‌ای درمقابل مدل‌های چند مرحله ای). مدل‌های تک‌مرحله‌ای بر روی سیستمهای توزیع خدمت تنها با یک مرحله تمرکز می‌کنند، درحالیکه مدل‌های چندمرحله ای، جریان خدمات را در طول چند سطح سلسله مراتبی درنظر می‌گیرند.

1. 1. افق زمانی: افق زمانی، مدل‌های مکانیابی را به مدل‌های استاتیک و پویا دسته بندی می‌کند. مدل‌های استاتیک، کارایی سیستم را با درنظر گرفتن همزمان همه متغیرها بهینه می‌کند. درمقابل، مدل‌های پویا، دوره‌های زمانی مختلف را با تغییر داده‌ها درطول این دوره‌ها درنظر می‌گیرند و حل‌هایی را برای هر دوره زمانی با وفق دادن با شرایط مختلف ارائه می‌کند.

1. 1. پارامترهای ورودی: روش دیگری برای دسته بندی مدل‌های مکانیابی براساس خصوصیت پارامترهای ورودی به مسأله است. در مدلهای قطعی، پارامترها با مقادیر مشخص پیش بینی می‌شوند و بنابراین، این مسأله، برای حل‌های ساده و سریع، ساده سازی می‌شود. به هر حال، برای بیشتر مسائل جهان واقعی، پارامترهای ورودی ناشناخته هستند و طبیعتاً ماهیت احتمالی/تصادفی دارند. مدل‌های مکانیابی احتمالی/تصادفی برای رسیدگی به ماهیت پیچیده مسائل جهان واقعی از توزیع احتمالی متغیرهای تصادقی استفاده می‌کنند یا مجموعه‌ای از طرحهای ممکن را برای پارامترهای نامعیّن درنظر می‌گیرند.

همچنین مدل‌های مکانیابی می‌توانند براساس مشخصات دیگری همچون مدل‌های تک محصولی درمقابل مدلهای چندمحصولی و یا مدلهای کششی درمقابل مدلهای فشاری متمایز شوند.
۲-۲-۳- مسائل پوشش
ایده اصلی پشت مدلهای پوشش مکانیابی تسهیلات به گونه‌ای است که بعضی خدمات موردنیاز مشتریان فراهم شود. دو هدف برای مکانیابی تسهیلات وجود دارد که آیا همه مشتریان در شبکه با حداقل تسهیلات پوشش داده می‌شوند یا هر تعدادی از مشتریان که ممکن است با تعداد مشخصی از تسهیلات پوشش داده شوند. در اینجا به مسائل پوشش در شبکه می‌پردازیم [۷]،[۸].
۲-۲-۳-۱-مسأله پوشش مجموعه^[۴۶]
برای ساده سازی، فرض می‌کنیم که همه مشتریان و تسهیلات در گره‌های شبکه واقع می‌شوند. در ادامه، ما از اندیس i برای اشاره به مشتریان و از اندیس j برای اشاره به تسهیلات استفاده می‌کنیم. همچنین تقاضاها (یا وزن‌ها) در گره i را با و تعداد تسهیلاتی است که باید مکانیابی شوند را با p نمایش می‌دهیم. همچنین ما را به عنوان کوتاهترین مسیر (یا زمان، هزینه یا هر عدم مطلوبیت دیگری) بین گره تقاضای و جایگاه تسهیل در گره تعیین می‌کنیم. اگر گره i بتواند بوسیله تسهیل در مکان j پوشش داده شود، قرارمی‌دهیم، درغیر اینصورت . همچنین را مجموعه همه جایگاه‌های کاندیدشده‌ای قرار می‌دهیم که می‌توانند گره تقاضای i را پوشش دهند. اینکه p تسهیل در کجا واقع شوند و کدام تسهیل باید کدام گره تقاضا را سرویس دهد، تصمیمات کلیدی در اینگونه مسائل هستند.