۳-۲) انواع روش های تحقیق
۳-۲-۱) بر اساس ماهیت (روش)
روش تحقیق عبارت از بکارگیری راه و روش خاصی است که اطلاعات مناسبتر و بیشتر را درباره موضوع مورد مطالعه فراهم نموده و عوامل و علل مرتبط بدان را مشخص نماید.این تحقیق به لحاظ ماهیت کمی می باشد.
در علوم مختلف از روش های مخصوص و متفاوت برای مطالعه و بررسی استفاده می‌شود تا شناخت موضوع تحت بررسی را ممکن گرداند درعلوم انسانی نیز روش های تحقیق بصورتهای گوناگون تقسیم‌بندی شده‌اند که رایج‌ترین آنها به قرار زیر است .

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-روش تاریخی Historical Method
۲- روش توصیفیDescriptive Method
۳- روش تجربی Experimental Method
۳-۲-۱-۱) تحقیق تجربی:
تحقیق تجربی یا آزمایشی یکی از دقیق‌ترین و کارآمدترین روش های تحقیق است که برای آزمون فرضیه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد هدف این تحقیق بررسی تأثیر محرکها‌، روشها و یا شرایط خاص محیطی بر روی یک گروه آزمودنی می‌باشد. از خصوصیات روش تجربی این است که ضمن دستکاری یا مداخله در متغیرها (Manipulation or Intervention) و کنترل شرایط(control) نتایج بدست آمده را در مورد گروهی که با انتساب (Randomization) تصادفی انتخاب شده‌اند‌، مورد مشاهده قرار می‌دهد.
۴-۲) مراحل انجام تحقیق تجربی
در یک تحقیق تجربی که مشتمل بر روش­های آماری و اقتصاد سنجی است، موارد زیر می‌بایست در نظر گرفته شوند:
تصریح سنجی (Spicimetrics)
تجزیه و تحلیل داده ­ها
روش­سنجی
ارزیابی الگو و تخمین­ها و استنباط آماری
تحلیل نــتایج (صمدی، ۱۳۸۸، ص ۱۷)
۳-۲-۲) انواع تحقیق و پژوهش از نظر هدف
۱– تحقیق بنیادی.
۲– تحقیق توسعه‌ای
۳- تحقیق کاربردی
۳-۳) تعریف و تبیین جامعه و نمونه آماری:
جامعه آماری این تحقیق شامل بانکهای خصوصی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.که مشتمل بر ۱۱ بانک به شرح زیر می‌باشند:
بانک اقتصاد نوین
بانک تجارت
بانک ملت
بانک صادرات
بانک کار آفرین
بانک پارسیان
بانک پاسارگاد
بانک دی
بانک سرمایه
بانک سینا
بانک انصار
نمونه های تحقیق دربرگیرنده کل جامعه آماری میباشند بنابراین روش نمونه گیری خاصی اعمال نمی گردد.
۳-۴) ابزار و روش گردآوری اطلاعات:
در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات پیرامون پیشینه تحقیق و مباحث نظری از روش مطالعه کتابخانه‌ای استفاده شده است.مطالعه کتابخانه‌ای در این تحقیق شامل مطالعه کتب،پایان نامه،مقالات فارسی و انگلیسی،اسناد و مدارک و مجلات و فصلنامه های اقتصادی و مالی و گرد آوری مطالب مورد نیاز از پایگاه های اطلاعاتی اینترنتی می‌باشد.همچنین به منظور گرد آوری داده های مورد نیاز جهت بررسی، از صورتهای مالی و گزارشهای سالیانه بانکهای مورد بررسی از طریق پایگاه های اینترنتی ،انتشارات سازمان بورس و پایگاه اینترنتی سازمان بورس و اوراق بهادار تهران،سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران،پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران استفاده شده است.
داده های مربوط به نرخ تورم،نرخ بیکاری،بازدهی بازار سرمایه(شاخص کل بورس) ،نرخ سود تسهیلات پرداختی و رشد تولید ناخالص داخلی(GDP) با مراجعه به سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و پایگاه اینترنتی سازمان بورس و اوراق بهادار تهران استخراج گردیدند.تمام این عوامل متغیر های مستقل تحقیق می‌باشند.
برای گردآوری اطلاعات مربوط به مانده تسهیلات غیر جاری بانکها طی سالهای۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ از ترازنامه و یادداشت های مربوطه استفاده گردید. تسهیلات غیر جاری در این تحقیق متغیر وابسته در نظر گرفته شده است.

برای مثال نحوه محاسبه نسبت تسهیلات غیر جاری بانک اقتصاد نوین با توجه به تراز نامه صفحه قبل بدین صورت عمل میکنیم:
ذخیره عمومی مطالبات مشکوک الوصول: (۳۲۸۱۹۳۹۵۳۲۵۵۱)
ذخیره خاص مطالبات مشکوک الوصول: (۳۷۳۷۳۶۷۶۴۲۶۷۵)
جمع:۷۰۱۹۳۰۷۱۷۵۲۲۶
طبق آئین نامه بانک مرکزی ذخیره عمومی مطالبات مشکوک الوصول (شامل معاملات قدیم، جاری، سررسید گذشته، معوق، مشکوک‌الوصول) میباشد و میزان ذخیره اختصاصی مانده تسهیلات موضوع طبقه سررسید گذشته ۱۰ درصد ‌،مانده تسهیلات موضوع طبقه‌ معوق۲۰ درصد و مانده تسهیلات موضوع طبقه مشکوک الوصول۵۰ تا ۱۰۰ درصد می‌باشد.
بنابراین تعریف جهت محاسبه ذخیره مطالبات مشکوک الوصول از جمع ذخیره عمومی و ذخیره اختصاصی برای محاسبه نرخ تسهیلات غیر جاری استفاده میکنیم.
رابطه ۳-۱
نسبت تسهیلات غیر جاری=
ذخیره اختصاصی مطالبات مشکوک‌الوصول + ذخیره عموم مطالبات مشکوک الوصول
مانده تسهیلات اعطایی
نحوه محاسبه این نسبت برای بانک اقتصاد نوین بدین صورت خواهد بود:
۷۰۱۹۳۰۷۱۷
۱۵۷۰۷۷۶۶۹۴۵۲۳۰۱
نسبت تسهیلات غیر جاری =

با توجه به جدول۴-۱۴ مشاهده می شود که ضریب رگرسیونی استاندارد شده مربوط به متغیر بهبود توانمندی های معلمان برابر ۱۸۱/۰- با سطح معنی داریsig=0.155>0.05 می باشد در نتیجه فرض صفر مبنی بر صفر بودن ضریب رگرسیونی را می توان پذیرفت. بنابراین ادعای محقق پذیرفته نمی شود و با سطح اطمینان ۹۵% می توان گفت، پرورش و بهبود توانمندیهای معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر نیست.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فرضیه چهارم
« ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر است.»
: H
: H
ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر نیست.: H
ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر است.: H
جدول ۴-۱۵ نتایج ضرایب رگرسیون مربوط به متغیر ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی

متغیر مستقل

ضرایب استاندارد نشده

ضریب استاندارد شده

آماره t))

سطح معنی داری

B

Std.Error

ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی

۰۷۸/۰-

۰۹۴/۰

۰۶۰/۰-

۸۳۶/۰-

۴۰۴/۰

با توجه به جدول۴-۱۵ مشاهده می شود که ضریب رگرسیونی استاندارد شده مربوط به متغیر ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی برابر ۰۷۸/۰ – با سطح معنی داریsig=0.404>0.05 می باشد در نتیجه فرض صفر مبنی بر صفر بودن ضریب رگرسیونی را می توان پذیرفت بنابراین ادعای محقق پذیرفته نمی شود و با سطح اطمینان ۹۵%می توان گفت، ارزیابی مناسب عملکرد آموزشی معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر نیست.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادها
۵ – ۱ – مقدمه
در سالیان گذشته تعلق خاطر کاری یکی از موضوع های مورد علاقه مشاوران و پژوهشگران حوزه رفتار سازمانی و منابع انسانی بوده است. این علاقه مندی مرهون وجود یافته های علمی نشان از تأثیرگذاری چشمگیر تعلق خاطر کاری بر نتایج عملکردی کسب و کار و در عین حال پایین بودن سطح تعلق خاطر کارکنان در سازمان ها بوده است که این امر خود هزینه های میلیاردی در قالب بهره وری از دست رفته برای سازمان ها در بر داشته است. عوامل مختلف از جمله ، مشارکت و تصمیم گیری، شرایط محیط کار، پرورش و بهبود و ارزیابی مناسب عملکرد به عنوان پیش آیندهای تعلق خاطر سازمانی و همچنین عوامل مختلف از قبیل تعهد سازمانی، رضایت شغلی، رفتار شهروندی سازمانی و … به عنوان تعلق خاطر کاری بیان شده اند .محقق پس از جمع آوری داده ها با بهره گرفتن از پرسشنامه و تحلیل آنها با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS و روش های آماری رگرسیون تک متغیره به نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهاداتی پرداخته است. در این فصل از تحقیق با توجه به نتایج به دست آمده در فصل چهارم، به ارائه ی پیشنهادات کاربردی و محدودیت های تحقیق پرداخته شده است.
۵- ۲ – نتایج تحقیق و ارائه ی پیشنهادات متناسب با هر فرضیه
تحلیل نتایج درمورد فرضیه اول
مشارکت معلمان در تصمیم گیری آموزشی و تربیتی، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر است.
با توجه به نتایج بدست آمده در فصل چهارم و جدول ۴ – ۱۲، این فرضیه با ضریب استاندارد شده ۱۹۴/۰ ، آماره ی ۶۳۹/ ۲ و سطح معنی داری ۰۰۹/۰ مورد تأیید قرار گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که مشارکت معلمان در تصمیم گیری با پتانسیل انگیزشی بالا می تواند در ایجاد تعلق سازمانی مؤثر می باشد و مدیران آموزش و پرورش و مدارس باید درایجاد چنین محیطی اهتمام کافی داشته باشند. نتایج به دست آمده در این تحقیق با نتایج تحقیقات ماهرویی (۱۳۸۵ ) و گزانه ( ۱۳۸۸ ) یکسان می باشد.
تحلیل نتایج در مورد فرضیه دوم
شرایط محیط کار معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر است.
با توجه به نتایج بدست آمده در فصل چهارم و جدول ۴ – ۱۳، این فرضیه با ضریب استاندارد شده ۰۶۸/۰ ، آماره ی ۹۳۱/ ۰ و سطح معنی داری ۳۵۳/۰ مورد تأیید قرار نگرفته است. این یافته تحقیق از یافته های تحقیقی برک و همکاران ( ۲۰۱۱) حمایت می کند. آنها در تحقیقشان نشان دادند شرایط محیط کاری ، پیش بینی کننده ی احساس تعلق سازمانی کارکنان در زمینه ی ترکیه نبوده است در حالی که با نتایج تحقیق برگامی و باگوتزی ( ۲۰۰۰) مغایرت دارد. آنان در تحقیق خود دریافتند که احساس تعلق سازمانی کارگران ایتایایی و کره ای با شرایط محیط کاریشان تأثیرگذار بوده است.
تحلیل نتایج در مورد فرضیه سوم
پرورش و بهبود توانمندیهای معلمان، در رشد تعلق سازمانی آنها موثر است.
با توجه به نتایج بدست آمده در فصل چهارم و جدول ۴ – ۱۴ این فرضیه ها با ضریب استاندارد شده ۱۰۹/۰ – ، آماره ی ۴۲۶/ ۱ – و سطح معنی داری ۱۵۵/۰ مورد تأیید قرار نگرفته است. پرورش و بهبود توانمندی های معلمان یکی از الزام های شغلی می باشد که نیازمند تلاش فیزیکی و روان شناختی پایدار از طرف کارکنان است و با هزینه های فیزیولوژیکی و روان شناختی خاصی مرتبط است. هرچند پرورش و بهبود توانمندی ها به ضرورت منفی نیستند اما زمانی که نیازمند تلاش زیاد برای حفظ سطح عملکرد مورد انتظار باشند، ممکن است منجر به بروز پاسخ های منفی و خستگی مزمن شوند. نتایج به دست آمده در این تحقیق با نتایج تحقیقات موقر ( ۱۳۷۹ ) یکسان می باشد.
تحلیل نتایج در مورد فرضیه چهارم

بین دو متغیروفاداری به برند و ارزش ویژهدر سطح ۹۵% رابطه معنی دار می باشد، شدت این رابطه برابر ۶۲/۰ درصد می باشد. جهت تعیین جهت این تاثیرباتوجه به ضریب بتامشاهده می شود که این تاثیر مستقیم ومثبت می باشد. ازسویی ضریب تعیین در این فرضیه برابر با ۳۸/۰می باشد یعنی متغیر مستقل۶۲درصد تغییرات متغیر وابسته را می تواند پیش بینی کند. که با نتایج تحقیق ایمانی خوشخو و ایوبی یزدی(۱۳۸۹)، مطابقت دارد.
۵-۴)پیشنهادات در راستای نتایج تحقیق:
الف) پیشنهادهای مبتنی بر نتایج به دست آمده از تحقیق به مدیران بازاریابی مقصد های گردشگری:
با توجه به نتایجی که از تجزیه و تحلیل داده ها به دست آمده، برای بهبود و افزایش ارزش ویژه برند استان گیلان راه کارهایی ارائه می گردد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• • بیش ترین اثرگذاری بر روی ارزش ویژه برند شهر یزد مربوط به کیفیت ادراک شده است. از این رو برای مدیران بازاریابی مقصد ضروری است تا استراتژی های بازاریابی برند را بر اساس ادراکات مصرف کننده برنامه ریزی کنند. در حقیقت پیش رفتن در جهت تقویت ادراک شده و نیز وفاداری باید در اهداف بلندمدت مقصدهای گردشگری منظور گردد.زیرا که از این طریق می توانند ارزش ویژه برند خود را بالا برده و در نهایت سود بیشتری کسب کنند. از این رو برای ارتقای کیفیت مقصد گردشگری موارد زیر را باید در نظر گرفت:

۱٫تمرکز شرکت بر عوامل تشکیل دهنده ادراک کیفیت از دید مصرف کننده بر اساس اولویت های شناسایی شده.
۲٫الگوبرداری از بهترین عملکردهای نزدیکترین رقبای بازار مقصد گردشگری.

1. 1. باتوجه به کیفیت خدمات و اطلاع رسانی و رضایت مردم در این زمینه، سعی در ارتقای کیفیت هرچه بهتر این مورد با توجه به شعار خدمات بهتر، شهری محبوب تر و ترغیب هر چه بیشتر گردشگران برای بازدید از این استان

۴٫ارائه برنامه های تفریحی و سرگرمی بیشتر برای گردشگران

1. 1. نظارت و رسیدگی بهر قیمت محصولات و خدمات عرضه شده به گردشگران، با توجه به رضایت آنها.

ب)پیشنهادات برای شهرداری ها و سازمان شهرسازی:

1. 1. سرمایه گذاری معقول و منطقی در تسهیلات و تجهیزات زیربنایی و اقامتی.

1. 1. با توجه به نارضایتی مردم از بهداشت مکان های گردشگری به خصوص پارک ها، توصیه به رسیدگی به این بخش از تسهیلات و خدمات.

1. 1. با توجه به نارضایتی مردم از امنیت جانی به خصوص در شهر انزلی، توجه به اقدامات امنیتی لازم برای حفظ جان و مال گردشگران.

1. 1. به دلیل اندک بودن مراکز تجاری و خرید در این استان، تلاش در جهت تآمین مراکز خرید مناسب و باکیفیت.

پ)پیشنهادات برای محققینی که در این زمینه میخواهند فعالیت کنند:
۱٫جهت پژوهش های آتی به محققین پیشنهاد می شود که،پژوهش های خود را بر عوامل تأثیرگذار بر ابعاد ارزش ویژه برند به منظور تقویت هرچه بهتر این ابعاد و اثربخشی مطلوب بر ارزش ویژه برند منعطف سازند.
۲٫آزمون مدل تحقیق با انتخاب یک نمونه آماری بزرگتر و حتی برای جوامعی با فرهنگهای مختلف و بررسی مقایسه ای بین آنها انجام دهند.
۳٫به بررسی متغیر دوری یا نزدیکی مقصد گردشگری و تاثیر آن بر روی دیدگاه گردشگران از آن برند گردشگری بپردازند.
۴٫انجام تحقیقات میدانی و گسترده جهت شناخت عوامل مهم تشکیل دهنده کیفیت از نظر مصرف کننده
۵-۵) محدودیت های تحقیق:
هر محققی در مسیر جمع آوری اطلاعات و کسب نتایج مطلوب با مشکلاتی مواجه می شود که لازم است آن ها را شناسایی کرده و در جهت رفع آن ها گام بردارد.انجام این تحقیق نیز با مشکلات مختلفی مواجه بوده که عمده آن ها عبارتند از:

1. 1. عدم دسترسی به حجم نمونه بالا به دلیل محدودیت زمانی

1. 1. کم بودن پژوهش های مربوط به این تحقیق و در دسترس نبودن منابع لازم به صورت آسان

1. 1. عدم همکاری نمونه آماری در اکثر مطالعات میدانی یکی از محدودیت های اصلی تحقیق است.

1. 1. در پژوهش حاضر روش جمع آوری اطلاعات از نمونه آماری به وسیله پرسشنامه انجام گرفته است در نتیجه افراد ممکن است در هنگام پاسخ به سوالات تمرکز لازم کافی را نداشته باشند به واقع اطلاعات به صور طبیعی گردآوری شده اند بدون اینکه آزمایش علی و معلولی انجام گرفته باشد.

1. 1. در این پژوهش به بررسی عوامل مؤثر بر ارزش ویژه برند با فرض مستقل بودن هر یک از عوامل پرداخته شده است و تآثیر هر یک از عوال روی یکدیگر در نظر گرفته نشده است که می تواند از نقطه های ضعف این پژوهش محسوب گردد.

فهرست منابع فارسی
آذر،عادل؛ مومنی،منصور(۱۳۸۰)، «آمار و کاربرد آن در مدیریت»، جلد اول،چاپ دهم، تهران، انتشارات سمت.
آذر،عادل؛ مومنی،منصور(۱۳۸۰)، «آمار و کاربرد آن در مدیریت»، جلد دوم،چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات سمت.
ایمانی خوشبو. حسین، ایوبی یزدی.حمید، عوامل مؤثر بر ارزش ویژه برند در مقصد گردشگری شهر یزد، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی ، ۱۳۸۹
ایمانی خوشخو. محمدحسین ، ایوبی یزدی حمید ،”مقایسه تطبیقی ارزش ویژه برند مقاصد گردشگری کیش و قشم از نقطه نظر ادراکات گردشگران داخلی”،مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران
ترکش اصفهانی، صفورا تیر ۱۳۹۰، “تأثیر گرایش به برند بر عملکرد تولیدکنندگان مصنوعات طلا و جواهر در شهر تهران”. پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه الزهرا.
جهانیان.منوچهر ، زندی .ابتهال،گردشگری حامی فقرا، نشر جهاد دانشگاهی،۱۳۸۹٫

خاکی، غلامرضا(۱۳۸۴)، «روش تحقیقبا رویکردی به پایان نامه نویسی »، چاپ اول، تهران، مرکز تحقیقات علمی کشور، کانون فرهنگی انتشارات درایت
رفیعی، ساغر(۱۳۹۱)، «تأثیر عوامل آمیخته بازاریابی و تصویر شر کت بر ارزش ویژه برند در بخش نرم افزاری صنعت فناوری اطلاعات مورد مطالعه(شرکت نرم افزاری چارگون)».پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه الزهرا
رنجبریان.بهرام،زاهدی.محمد،شناخت گردشگری،نشر چهار باغ ۱۳۸۸٫

روز در نامه‏ها بیان می‏گردید که در مکاتبات رسمی و اداری به دلیل‏ مسائل امنیتی و سری، کم‏تر به آن پرداخته می‏شد. این پژوهش در تلاش است تا با شناسایی نوع نگارش، اصطلاحات و تعابیر ادبی به‏ کار رفته و اندیشه و مضامین انواع نامههای برجای مانده از عهد قاجار، نقش و جایگاه نامه و نامه نگاری در رشد نثر فارسی را مشخص سازد. با با بررسی اسناد و نامههای باقیمانده در کتابخانهها و موزهها که بسیاری از آنها در مطبوعات و مجلات باز نشر یافتهاند با حجم انبوهی از نامههای دورۀ قاجاریه مواجه میشویم، برخی از این نامهها ، نامههایی است که بین شاهان و وزرا مبادله میشده است ( مانند نامههای قائممقام فراهانی و امیرکبیر به شاهان قاجار)، برخی دیگر نامههایی است که بین شاهان و روحانیت مبادله شده است ( مانند نامههای میرزای قمی به شاهان قاجار) برخی از نامهها به مقصدهایی بیرون از ایران فرستاده شدهاند یا از مقاصدی از بیرون ایران دریافت شدهاند ( مانند نامههای مبادله شده بین ناپلئون و شاهان قاجار) و بالاخره برخی از دیگر نامهها که در بین افراد تحصیلکرده عادی مبادله شده است و حاوی مضامین عاشقانه و… است. در این ۱-۱ بیان مسأله این در این پژوهش تلاش میشود تا ضمن بررسی اجمالی پیشینهی انواع نامه و منشآت فارسی در عهد قاجار، آنها را از منظر ارزشهای ادبی و تغییراتی که در نثر رایج فارسی ایجاد کردهاند ( ازجمله چگونگی رسیدن از نثر مصنوع به نثر مرسل و تغییراتی که در سادهنویسی و حذف برخی از قواعد به منظور تسهیل در بکارگیری نثر فارسی) مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. تجزیه و تحلیل نامههای عهد قاجار در این پایان نامه در حوزۀ ویژگیهای زبانی، نگارشی و دستوری و صورخیال و آرایه های ادبی انجام مییابد. در این پژوهش تلاش میشود تا به سوالات زیر پاسخ داده شود: مهم ۱- مهمترین ویژگیهای زبانی ، نگارشی و دستوری نامههای عهد قاجار کدام است؟ کدام ۲- کدام یک از صورخیال و آرایه های ادبی در نامههای عهد قاجار اهمیت بیشتری دارد؟ نامه و ۳- نامه و نامهنگاری در عهد قاجار تا چه میزان از دوره های پیشین تاثیر پذیرفته است؟ نامه و ۴- نامه و نامهنگاری در عهد قاجار تا چه میزان بر دوره های بعدی اثر گذاشته است؟ -۲ ۱-۲ پیشینه پژوهش چه اگرچه تاکنون هیچ مطالعه جامع و مستقلی دربارهی ارزش ادبی و ویژگیهای سبکی نامههای عهد قاجار انجام نیافته است اما میتوان به برخی از مطالعات و آثاری که تا حدودی نزدیک و مر تبط به این پژوهش هستند اشاره کرد. در حوزهی مطالعات دانشگاه، پورعلی (۱۳۶۲) در پژوهشی به بررسی تحول در نامه نگاری از عهد قاجار تاکنون ( تا زمان نگارش پژوهش) پرداخته است. پژوهش او بیشتر به سیر تاریخی و گزارش اتفاقاتی که منجر به ایجاد تغییر در نامهنگاری در اواخر عهد قاجار و دوران پهلوی شده است می پردازد، و بررسی و تحلیل سبک و ارزشهای ادبی نامههای عهد قاجار از چشم پژوهشگر به دور مانده است. در پایاننامۀ دیگری که مرتبط با این پایان نامه انجام شده است، مهرآذر (۱۳۵۶) نامه‌نگاری در ادب فارسی تا پایان قرن پنجم هجری را مورد تفسیر و تحلیل قرار داده است. روش استفاده شده در این پایان نامه بر مبنای ارزش ادبی و سبک، است و پژوهشگر نامههای قرنهای اول اسلامی را مورد توجه خود قرار داده است. در در مجموع پس از جستجو در منابع موجود در سالهای اخیر و بر طبق اصول جدید پژوهش، پایان نامه ای که به نامهنگاری در عهد قاجار یا حتی دیگر دوره های ادبیات فارسی اختصاص یافته باشد، مشاهده نکرده است.
در حوزۀ مقالات و پژوهشهای علمی، مردانی (۱۳۷۷) در بخشی از مقاله پژوهشی خود با عنوان با عنوان ترسّل و نامهنگاری در ادب فارسی، به جایگاه قائم مقام فراهانی (به عنوان یکی از نامهنگاران عهد قاجار) اشاره کرده و مینویسد: « اهمیت تاریخی و محتوای نامههای قائم مقام، از این جهت است که آیینهی تمام نمایی از حقایق و احوال اوایل عهد قاجار است و بدون هیچ گونه حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتن‏داری، اوضاع سیاسی و اجتماعی حاکم‏ در آن عصر و روابط درباریان و وضعیت دربار فتحعلی شاه قاجار را بی‏کم و کاست منعکس‏ می‏نماید، زیرا غالب نامهها دربرگیرندهی دستورها و گزارشهایی است که از سوی شاه و ولیعهد صادر می‏شد و به وقایع روزمرۀ دربار و دولت و امور جاری مملکت مربوط بوده است» (مردانی، فیروز، ترسّل و نامه نگاری در ادب فارسی، ص ۴۷). بدیعی ( ۱۳۷۳) در مقاله خود به بررسی نامه فتحعلیشاه قاجار به فرزندش عباس میرزابا رویکردی تاریخی پرداخته است. دانش پژوه (۱۳۴۱) در مقاله خود به تحلیل و بررسی نامه فتح علی شاه قاجار به میرزا ابوالقاسم محقق گیلانی قمی پرداخته است. -۲ ۱-۳ فرضیه های پژوهش نثر ۱- نثر ساده، زبان محاوره، تنوع سبکی و تحول در جملهبندی دستوری از مهمترین ویژگیهای زبانی، نگارشی و دستوری نامههای عهد قاجار هستند. اقتباس، ۲- اقتباس، سج، ترصیع، تضمین، کنایه و تمثیل از مهمترین صورخیال و آرایه های ادبی در نامههای عهد قاجار هستند. نامه و ۳- نامه و نامهنگاری در عهد قاجار نسبت از دستاوردهای نثر فارسی دوره های پیشین بهره برده است. نامه و ۴- نامه و نامهنگاری در عهد قاجار باعث رواج سادهنویسی و گسترش نامهنگاری در دوره های بعدی شده است. ۱-۴ اهداف و کاربرد پژوهش هدف هدف علمی تحقیق آن است که جایگاه و ابعاد دقیق نامه و نامهنگاری در عهد قاجار و اثر آن بر نثر فارسی از آغاز تا قرن هشتم شناسایی و معرفی شود. بازخوانی و کشف ارزشهای اسناد مکتوب قاجاری، بررسی ارتباط بین حکمرانان و ادیبان در تاریخ ادبیات فارسی و شناسایی نقش نامهنگاری در ماندگاری و بقای سیاست ها و شرایط اجتماعی از دیگر اهداف این تحقیق هستند. هدف کاربردی تحقیق آن است که مراکز علمی و دانشگاهی، دانشجویان ادبیات فارسی، مطالعات فرهنگشناسی، تاریخ، علوم اجتماعی، علومسیاسی، حقوق و نیز علاقمندان از نتایج آن استفاده کنند. -۵ ۱-۵ روش تحقیق الف. الف. نوع روش تحقیق: در این در این پژوهش به طورخاص از روش توصیفی بهره میگیریم. بدین منظور با مطالعه اسناد و منابع مختلف و تقسیمبندی آنها به منابع دست اول و دست دوم و با عنایت به روش تحلیل دربارهی مؤلفه های فوق به بحث پرداخته و سرانجام استنتاجات و نتایج لازم استخراج می شود. ب. ب. روش گردآوری اطلاعات (میدانی، کتابخانهای و غیره) کتابخانهای است کتابخانهای است ( در صورت لزوم به برخی از موزهها و سازمان میراث فرهنگی جهت رویت برخی نامهها ی این دوره – از جمله نامههای امیرکبیر به ناصرالدینشاه که در موزه باغ فین کاشان نگهداری میشود-نیز جهت گردآوری اطلاعات مراجعه خواهد شد) روش ۱-۶ روش تجزیه و تحلیل روش روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، مبتنی بر روش تحلیل نتایج حاصله از مطالعات کتابخانهای میباشد.
فصل دوم :
مبانی نظری پژوهش
درآمد یکی از انواع مهم نثر فارسی، منشآت، مکاتیب، رسالهها و نامههاست ( چهار اصطلاحی که اگر از نظر لغوی متمایز از یکدیگر هستند اما به دلیل قرابت معنایی گاهی در جای یکدیگر به کار میروند). پیشینۀ این نوع از نثر فارسی به ایران باستان میرسد و همانند دیگر انواع نثر فارسی در گذرگاه تاریخ، تحولات و دگرگونیهایی را از جهت مختصات و سبک نگارشی پذیرفته است و از شیوۀ مرسل و موجز به مصنوع و مطنب و از آن جا به نثر ساده و روان امروزی کشیده شده است. در این فصل از پایان نامه پس از تعریف و تبیین دقیق مفهوم نامه و نامهنگاری در ادبیات و واژگان و اصطلاحات مرتبط با آن، به سیر تطور منشآت و نامهنگاری در دو دورۀ پیش از اسلام و پس از اسلام تا عهد قاجار پرداخته میشود. همانگونه که در این فصل خواهد آمد، یکی از عوامل تحول و تکامل نامهنگاری، تاثیر آن از منشآت عربی به خصوص پس از دوران شکوفایی فرهنگ و ادب اسلامی ( قرن پنجم به بعد) بوده است. همچنین در بررسی منشات و مکاتیب فارسی در این فصل طبقهبندی آن به دیوانیات، سلطانیات و اخوانیات تبیین و به طور اجمالی دربارۀ هر یک از آن ها بحث میشود. همچنین با توجه به ارتباط نزدیک و تنگاتنگ منشآت با فن دبیری و نویسندگی، تلاش میشود تا معنا و کاربرد دبیری و نویسندگی نیز در این فصل مورد توجه قرار گیرد. ۲-۱ نامه و نامهنگاری در ادبیات ۲-۱-۱ نامه « نامه یک وسیله ارتباطی سنتی برای ارتباط میان دو شخص یا گروه است. از دیدگاه ارتباطات، نامه یک پیام بصورت نوشتاری است. نامه معمولاً برای برقراری ارتباط بین دو فرد که در مکانهای جغرافیایی مختلف هستند به کار می‌رود. تا سده‌های اخیر، نامه مهمترین وسیله ارتباطی بین مکانهای جغرافیایی مختلف بود اما با گسترش فناوری‌های ارتباطی جدید مانند تلفن و تلگراف، نامه‌های نوشتاری قدیمی، ارزش ارتباطی خود را رفته رفته از دست دادند. در دهه‌ های اخیر و با نفوذ بیشتر اینترنت و وب جهانی، امکان ارتباط سریع میان اشخاص در مناطق مختلف فراهم شده است. بنابراین، از اهمیت نامه به عنوان وسیله ارتباطی کاسته شده است. نامه‌ها می‌توانند بصورت دوستانه و یا رسمی باشند. نامه دوستانه برای احوالپرسی و ارتباط بین اشخاص به کار می‌رود. نامه رسمی بیشتر برای فعالیتهای تجاری، اداری، آموزشی و سیاسی به کار می‌رود. از میان نامه‌های رسمی، نامه اداری پر کاربردترین نامههاست که برای انواع ارتباطات و درخواستهای اداری به کار می‌رود. نامه در زبان فارسی، علاوه بر مفهوم رایج آن، به عنوان هرگونه نوشته رسمی یا انتشارات دیگر هم به کار می‌رود. این واژه بصورت پسوند به سایر کلمات اضافه می‌شود مانند کارنامه، خبرنامه، روزنامه و کتابنامه» ( دانشنامه فارسی ویکی پدیا : مدخل نامه) . ۲-۱-۲ نامهنگاری ( ترسّل) « نامه‏نگاری» یا « ترسّل» یکی از اقسام نثر است که در تاریخ ادب فارسی و خصوصا در قرن ششم و هفتم هجری، از رواج و اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. این قسم از اقسام نثر در ایران پیش از اسلام با شرایط و فنون خاصّ خود شهرت و رواجی تمام و در فنّ نثرنویسی ارزش و مرتبتی خاص داشته و قواعد و مختصّات آن از طریق ترجمه، به ‏طور مستقیم و غیرمستقیم در دواوین خلفا اثرگذار بوده و در تکامل مکاتیب و ترسّلات زبان عربی و فارسی سهمی بسزا داشته‏ است ( شمشیرگرها، ۱۳۸۹: ۷۱-۸۱). نمونه‏هایی چند از این نامه‏ها به زبان پهلوی و یا ترجمهی آنها به زبان عربی، از عهد ساسانیان باقی مانده است که‏ می‏توان از « عهد اردشیر»، « مکتوب اردشییر بابکان»، « مکتوب شاپور به قیصر روم»، « مکتوب انوشیروان» و مهم‏ترین‏ آنها، « نامۀ تنسر» به عنوان نمونه نام برد. از جملۀ کتاب‏هایی که در آنها به مکاتیب پهلوی پرداخته شده، کتاب التّاج‏ است که توسط ابنالمقفّع از پهلوی به عربی ترجمه شده است ( خطیبی، ۱۳۸۶: ۴۸۲ -۶۸۲).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

« ترسّل» از فنون و هنر نویسندگی در ادوار نثر ادب فارسی است. این فن اهمیت فوق العاده تاریخی، ادبی، اجتماعی و حکومتی داشته است و امروز هم از جایگاه والای آن کاسته نشده است. قدما معتقد بودند دبیر باید « کریم الاصل، شریف العرض، دقیق النظر، عمیق الفکر و ثاقب رأی باشد و از ادب و ثمرات آن قسم اکبر و خط اوفر نصیب او رسیده باشد و از قیاسات منطقی بعید و بیگانه نباشد و مراتب ابناء زمانه شناسد و مقادیر اهل زمانه داند…» ( عروضی، ۱۳۷۶: ۲۹). بر اساس این خصوصیات دبیری و منشیگری به عنوان یک شغل در دواوین و دربار پادشاهان و سلاطین مورد توجه قرار گرفته است و کسانی وارد این عرصه شده اند که جامع الاطراف در علوم بودهاند. آنان انسانهای هوشیار، خردمند و خویشتندار بودند و مصالح حاکمیت ملی را با راستی و پاکی حفظ می کردند. میتوان گفت با مهارتی که در طول سالیان کتابت و افت و خیز قدرت سیاسی بدست میآوردند محتشمترین افراد به حساب میآمدند و بر همۀ مسائل وقوف داشتند.
دبیر جهان دیده را پیش خواند سخن هرچه بایست با او براند ( فردوسی)
نیست بر عقل میر هیچ دلیل راهبرتر ز نامه های دبیر ( ناصرخسرو)
آثار به جا مانده از دورۀ قاجاریان که یکی از دوره های با ارزش از نظر ترسّلنگاری به حساب میآید اوج این فن و کتابت را نشان میدهد. فرمانها، عقدنامه و مکاتیب پادشاهان قاجاریه با منشیان خود و به تبع آن حاکمان منطقهای در ولایات که در نسخ رخ مینمایاند شکوه قلم و اندیشه ی آنان را نمایان میسازد. ۲-۱-۳ منشآت منشآت یک واژۀ عربی به معنی نوشته های دبیرانه است. در حقیقت فن و هنر نویسندگی است که در گذشته به آن ترسّل و امروزه به آن نامهنگاری میگویند. دامنه و دایرهی اشتمال واژه بعنوان یک صناعت آن چنان فراخ و گسترده است که در تشکیلات اداری و دیوانی ارزش و اهمیت فوق العاده داشته است. میتوان گفت ترسّلات اعم از سلطانیات و یا اخوانیات از جنبه های ادبی و زبان شناختی، فن کتابت و روش نویسندگی، استاد و مکاتبات تاریخی از شاهکارهای ادبی هستند. هر چند نشانه های نویسندگی در ایران به ششصد سال قبل از میلاد مسیح در فرس هخامنشی نمایان میشود ولی تدوین منشات فارسی از دورۀ غزنویان آغاز گردیده، در دورۀ سلجوقیان به کمال خود رسیده است. در دورۀ صفویان با فراتر رفتن از مرزهای ملی در کشورهای هند و آسیای صغیر جایگاه خود را محکم نموده، در زمان قاجاریه نیز در فرمانها، عقدنامهها و مکاتیب به افراط گراییده است. شاید اگر کوششهای قائممقام و امیر نظام گروسی و … نمیبود این کار در حفظ اعتدال به نتیجۀ مطلوب نمیرسید. همچنین، در این عرصه یکی از قلم فراسایان بزرگ میرزا مهدی بن محمد نصیر منشی مبرز دربار ناصرالدین شاه و محمد شاه قاجار است که در فن انشا و حسن خط نام آور بوده است ( حسن زاده، ۱۳۸۸: ۵۳). ۲-۲ نگاهی اجمالی به انشا، نامهنگاری و نثر فارسی از آغاز تا عهد قاجار تاریخ تطور منشات و مکاتیب در نثر فارسی، دارای پیشینهای دیرین است. این گونه از آثار نثری ( مکاتیب و رسایل؛ اخوانیات و سلطانیات و دیوانیات و…) که با گذشت زمان به دست ما رسیده است، حاصل تلاش و قلم زنی نوابغ و ادیبان نام آور و بزرگی است که در ادوار مختلف تاریخ ادبیات فارسی در رشد و گسترش نامه و نامهنگاری نقش به سزایی داشته و بسیاری از آن ها به واسطۀ قدرت قلم و شهرت نثر خویش، در زمان خود به اعتبار و جایگاه والایی دست یافتهاند. انشا، نامهنگاری و نثر فارسی در این پژوهش در دو بخش انشا و نامهنگاری در ایران باستان و انشا و نامهنگاری و نثر فارسی در ایران بعد از اسلام به تفکیک بررسی میشود. ۲-۲-۱ انشا و نامه نگاری پیش از ظهور اسلام به طور کلی ادبیات در ایران باستان به سروده‌های اوستا در حدود ۱۰۰۰ قبل از میلاد باز می‌گردد. این سروده‌ها که بخشی از سنت شفاهی ایرانیان باستان بوده‌اند سینه به سینه منتقل شده و بعدها بخش‌های کتاب اوستا را در دوران ساسانی پدید آوردند. اوزان باستانی شعر در ایران ضربی و هجایی بودند و به نظر می‌رسد این شیوه در زبان فارسی باستان نیز مورد استفاده بوده‌است. در دوره اشکانیان ادبیات ایران تحت تاثیر نفوذ هلنیسم دچار دگرگونی شد. خنیاگران پارتی سرودهای محلی که تا پس از اسلام نام پهلوی نیز داشتند را قرائت می‌کردند و این نوع شعر با آلات موسیقی توام می‌شده‌است. با نفوذ فرهنگ مانوی در ممالک ایران و هنرگرایی آنان نوعی ادبیات شعرگونه مانوی به زبان‌های پارتی, پارسی میانه و سغدی در ایران پدید آمد. در آثار بدست آمده از واحه تورفان در کشور چین آثار فارسی زیادی کشف شده که به این مقوله باز می‌گردند. در دوران ساسانیان نگارش بهبود یافت و آثار فقهی و دینی و داستانی زیادی به نگارش درآمد که برخی مانند درخت آسوریک، یادگار زریران (هردو از دورۀ اشکانی) ( کاظمی ، ۱۳۸۹: ۱-۲)، کارنامه اردشیر بابکان و ماتیکان یوشت فریان دارای جنبه‌های ادبی نیز بودند. با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی بسیاری از این متون از میان رفت و برخی نیز توسط زرتشتیان نجات یافت و عمدتاً به هندوستان منتقل گردید که امروزه به ادبیات پهلوی شهرت دارند. خط مورد استفاده در دوران پیش از اسلام برای نگارش آثار ادبی خط پهلوی، خط مانوی و خط سغدی بوده ‌است و برخی آثار هم به پازند نوشته شده و به دین دبیره بوده‌اند ( همان منبع). اگر چه متأسفانه پیشینۀ منظم و مدونی از انشا و نامهنگاری در ایران باستان در دسترس نیست اما شواهد و مستندات متعددی وجود دارد که همگی از رواج و قوت انشا و نامهنگاری در ایران باستان دارد. به عنوان نمونه در آثار پهلوی شمار منشاتی که نویسندگان و محققان زبان عربی بدانها اشاره کرده‏اند و در فن‏ کتابت و انشا شیوه آنها را ستوده‏اند و جزو منابع‏ خود ذکر کرده‏اند و الگوی کاتبان برای آموختن‏ صناعت مذکور دانسته‏اند، بسیار است که به ذکر برخی از آنها می‏پردازیم: ابن عبدربه در کتاب‏ « العقد» از امثله و عهود و سیر فرس و مکاتیب‏ پارسی نام می‏برد؛ ابن قتیبه در« عیون الاخبار» بلاغت کتاب و مکاتیب ایران پیش از اسلام را مهمترین منابع خود به شمار می‏آورد؛ مسعودی در « مروج الذهب» و « التنبیه و الاشراف»، رسایل و ترسّلات و مکاتیب فارسی را در شمار اخبار و سیر و عهود و توقیعات و وصایا و خطب پادشاهان ایران‏ هنگام بر تخت نشستن نقل می‏کند و کثرت و شهرت آنها را یادآوری می‏نماید؛ جهشیاری نیز در کتاب « الوزرا و الکتّاب» به آثار زیادی از مکاتیب‏ پادشاهان ایرانی به کارگزارانشان اشاره و کیفیت آنها را نیز نقل می‏کند ( خطیبی، ج ۱: ۲۸۳-۲۸۴). برخی از آثار یاد شده پیش از اسلام به طور پراکنده در کتب تاریخ و ادب عربی توسط نویسندگان و مورخان نقل و اقتباس شده است. از آن جمله می‏توان به موارد زیر اشاره کرد: کتاب « التاج» ( که ابن مقفع آن را از پهلوی به‏ عربی ترجمه کرده و بنا به تصریح نویسندگان، بیشتر روایات پراکنده که در باب برخی مکاتیب‏ زبان پهلوی در دست است، از این کتاب اخذ شده و یکی از فصول آن درباره مکاتیب زبان پهلوی‏ و ضوابط فن نویسندگی در آن دوره بوده است). پاسخ بزرگمهر به انوشیروان، قسمتی از نامه شاپور اول خطاب به یکی از کارگزاران خود، قسمتی از فتحنامه بهرام گور پس از شکست خاقان، قسمتی‏ از مکتوب انوشیروان به فاذوسبان در آذربایجان، عهد قباد به خسرو انوشیروان، نامه پرویز به شیرویه‏ در پند و اندرز و پاسخ او، قسمتی از نامه جاماسب به گشتاسپ در منع او از پذیرش کیش‏ زرتشت، مکتوب شاپور به قیصر روم، نامه شاپور به پادشاه ارمنستان و مرزبانهای ارامنه، نامه اردشیر به پادشاه ارمنستان، نامه مهرنرسی به ساکنان‏ ارمنستان، نامه‏ها و فتحنامه‏هایی که فردوسی در « شاهنامه» از متون پهلوی اقتباس نموده است، نامه تنسر هیربدان هیربد اردشیر بابکان به گشنسب شاه‏ و شاهزاده پدشخوارگر، و همچنین نامه‏هایی از مکاتیب ایران باستان که مورخان و محققان عهد اسلامی، مانند: طبری، ابن قتیبه، ابو الفدا، مسعودی، و دیگران در آثار خود یاد می‏کنند، که‏ اثری از آنها در دست نیست ( ثابتیان، ص ۱۴-۲۷؛ خطیبی، ج ۱: ۲۸۳-۲۸۴). در مجموع در ایران باستان و به خصوص در دوران ساسانی کتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی نوشته شد که البته بسیاری از آنها در رویدادهای مربوط به جنگ‌های ایران و روم و ایران و اعراب از میان رفت ولی بسیاری از اینها در دوران پس از اسلام مجدداً به الفبای زند باز نویسی شد.این فرایند بازنویسی بدست موبدان و دستوران زرتشتی انجام می‌شد تا از گزند و آسیب مصون بمانند. در همان زمان بسیاری از آن نوشته‌ها بدست ایرانیان نومسلمان به عربی بازگردانده شد تا مجموعه فرهنگی ایران باستان هم وارد اسلام گردد و هم از خاموشی آن جلوگیری شود. این نهضتی بود که بدست ابن مقفع یا همان روزبه دادویه راه افتاد و هم او بسیاری کتاب‌های فارسی میانه مانند ادب الکبیر ( آیین نویسندگی) و ادب الصغیر ( آیین نامهنگاری) المنطق ( ترجمه‌ای از کتاب منطق پهلوی ارسطو) و کلیله و دمنه را ترجمه کرد. حنین ابن اسحاق و ابن خرداذبه و ثعالبی نیز کتابهای دیگری را ترجمه کردند و ازاینرو بسیاری کتب دیگر مانند زیج شهریار و هزارویکشب و گاهنامه و ورزنامه خداینامه و مانند اینها از پارسی میانه پهلوی به عربی ترجمه شد که بدون شک همین باعث غنی شدن و توانمندی نثر عربی گشت. در همین اوان کتاب‌هایی هم به پهلوی نوشته شد که نویسندگان آن باز هم از میان زرتشتیان بودند و آنها را برای دفاع از دین خود و نگاهداری از دین نیاکان تالیف نموده بودند. از این دست کتاب‌ها می‌توان به آثار باارزشی مانند دینکرد و بندهشن و گجستک و ابالیش و همچنین شکندگمانیک ویچار اشاره نمود. همچنین در دوره ساسانی کتابهای اوستا به زبان پهلوی ( از اوستایی) ترجمه شد تا همه مردم بتوانند از آن بهره ببرند و آنرا بخوانند. از اینرو کتاب‌های بسیاری بزبان پهلوی از روزی اوستا نیز نوشته شد و همه اینها باهم بر غنا و ارزش ادبی زبان و ادبیات پهلوی افزود (سامی، ۱۳۴۸: ۲۶-۳۱). ۲-۲-۱-۱ نثر در پارسی باستان و اوستا ۱– روایات مختلف، تاریخ نثر را در ایران باستان، به زمانی بسیار قدیم میرساند. ابن الندیم در الفهرست؛ به نقل از کتاب الوزراء و الکتاب ابن عبدوس جهشیاری مینویسد: « نثر مکتوب قبل از پادشاهی گشتاسب، در ایران اندک بود؛ زیرا ایرانیان در این ادوار، مهارتی در بسط کلام و بیان معانی با الفاظ فصیح نداشتند.» ( این عبارت، در قسمتی از کتاب الوزراء و الکتاب جهشیاری که اکنون در دست است دیده نشد) و پس از نقل سه نامۀ مختصر از جمشید و فریدون و کیکاوس چنین می نویسد: « چون گشتاسب، شاه شد و زردشت ظهور کرد و کتاب اوستا را آورد؛ نثرفارسی رواج یافت و مردمان به آموختن خط و کتابت آغاز کردند و در نثر مهارت یافتند» ( رجوع شود به کتاب الفهرست ابن الندیم، ص ۱۹). و نیز به نقل از کتاب نهمطان ( این کتاب، به نقل از ابن الندیم در الفهرست، از مؤلفات ابوسهل فضل بن نوبخت؛ یکی از مترجمان ایرانی است که از روی منابع کهن زبان پهلوی تدوین کرده است) مینویسد:
« اسکندر مدایح را خراب کرد و علوم مکتوب بر سنگ یا چوب را که نسخ آن در کتابخانۀ استخر بود، از میان برد و از آن کتب، آنچه لازم داشت به زبان رومی و قبطی ترجمه کرد و بقیه را که به زبان پارسی بود، بسوخت و کتابی در آن میان بود بنام کشتج، علم نجوم را از آن کتاب گرفت.» و سپس مینویسد: « با از میان رفتن این کتب، علوم زیادی از میان رفت… تا آنگاه که روزگار اردشیر بابکان فرا رسید. او کسان به بلاد روم فرستاد و از کتبی که از خزائن ایران بدانجا منتقل شده بود نسخه برداشت و پس از او فرزندش شاپور، به این کار ادامه داد تا آنگاه که جملگی آن کتب، به پارسی برگردانده شد و سپس انوشیروان، به جمع و تألیف آن کتب پرداخت.» و نیز به نقل از کتاب اختلاف الزیجات ابومعشر بلخی مینویسد: « ملوک ایران به حفظ و صیانت علوم توجه زیادی داشتند….» و آنگاه به کثرت کتب و تدوین علوم مختلف در آن ادوار اشاره میکند ( رجوع شود به کتاب الفهرست ابن الندیم، ص ۳۲۳– ۳۳۴). ۲– با اینهمه، از آثار نثری این ادوار جز چند کتیبه باقی نیست و در مورد سبک نثر در این دوره، با توجه یه اقوال ذکر شده و تطبیق با آثار باقیمانده، میتوان به طور کلی چنین استنباط کرد که نثر، از جهت تنوع در اسالیب و اغراض ، مراحلی از تطور و تکامل را پیموده است. در مورد کتیبهها، با توجه به این نکته که نثر معمولا در بیان این گونه معانی روشی کاملا ساده دارد و نمودار جمال اسلوب نیست؛ می توان چنین استنباط کرد که در این آثار، نثر در بیان معنی، سبکی ساده و مرسل داشته و از نظر لفظ، روشن و رسا و از لحاظ جمل، کوتاه و موجز و توأم با تکرار بوده است ( رجوع شود به سبکشناسی استاد بهار، جلد اول، ج ۱، ص ۱۰۴). گذشته از این، با نگرش به آنچه بعضی از محققان نوشته و ثابت کردهاند ( محقق دانشمند، مرحوم دکتر محمد معین، در رسالهای در این باب ثابت کردهاند که در متن بعضی از کتیبهها قطعاتی از شعر وجود داشت.) که در متن بعضی از کتیبهها قطعاتی از شعر نیز وجود دارد از آنجا که اختلاط شعر با نثر، معمولا در مراحل کمال نثر ساده و در مواردی است که نثر به شعر، به صورت نقل مضامین و یا به طریق درج در رشتۀ کلام توجه دارد؛ حتی میتوان چنین نتیجه گرفت که پارهای از قیود فنی نیز در نثر کتیبهها مراعات می شده است. ۳– در قسمتهای منثور اوستا، نثر روشی زیباتر و ظریف تر از سبک ساده دارد: تناسب الفاظ و خالی بودن عبارات از حشو و زوائد و ایجاز در بیان معنی و هماهنگی در تلفیق جمل و قطعات و استعمال مضامین و مفاهیم شعری همراه با تنسیق صفات و تمثیلات و تشبیهات مکرر و تکرارهای موزون به شیوۀ نثرهای دینی ( رجوع شود به سبک شناسی استاد بهار، ج ۱، ص ۱۵۰) و اختلاط شعر با نثر، نثر اوستا را نثری کما بیش فنی نشان میدهد.
وجود چنین مختصاتی؛ با آنکه آثار دیگری از این زبان در دست نیست تا با مقایسه و تطبیق، بتوان نظری دقیق تر ابراز داشت؛ خود ثابت میکند که قسمتهای منثور اوستا، نثری زیبا و فنی بوده است؛ بخصوص اینکه نثرهای دینی، معمولا روشی برجستهتر و زیباتر از نثر مرسل و نزدیک به شعر دارند تا توجه خواننده را بیشتر به خود جلب کنند و نثر اوستا نیز از این قاعدۀ کلی مستثنی نیست. ۲-۲-۱-۲ نثر در دوره ی ساسانی و زبان پهلوی در باب اسلوب نثر پهلوی، با توضیح و تفصیل بیشتری بحث میکنیم؛ زیرا هم آثار بیشتری از این دوره در دست است و هم اقوال و اشارات و شواهد بسیاری از آن، در کتب ادب و بلاغت بعد از اسلام نقل شده که با توجه بدان میتوان در باب قواعد و موازین بلاغت در این زبان و آثار آن، استنباط و برداشت دقیق تری ارائه نمود ( در این باب و نیز برای اطلاع از نام کتابهائی که بعد از زبان پهلوی به عربی ترجمه شده و قسمتهائی که از آن باقی است؛ رجوع شود به کتاب هزارۀ فردوسی، مقالۀ مرحوم تقی زاده به نقل از مجلهی کاوه و کتاب سبکشناسی مرحوم بهار، ج ۱، ص ۱۵۴– ۱۵۸). آثار مختصری که از نثر پهلوی باقی مانده؛ معمولا در موضوعات دینی و اخلاقی و گاه حماسی و تاریخی است که سبک نثر، در بیشتر این موضوعات حتی در ادوار فنی نیز، روشی ساده و مرسل دارد و در بعضی دیگر هم ممکن است در حد فاصل بین اسلوب مرسل و فنی باشد. چنانکه در نثر فارسی قرن ششم و هفتم هجری، یعنی دورۀ کمال نثر فنی، کتب بسیاری در موضوعات نقلی و تاریخی به نثر مرسل نوشته شده است. از اینروی، تنها با توجه به سبک آثار موجود، نمیتوان پذیرفت که نثر در این دوره آثار زیباتر و فنیتری در موضوعات وصفی و یا شعری نداشته و یا با وجود کثرت آثار منظوم ( عسکری، التفضیل، ص ۲۱۷) و تحول چندین قرن در عین پیوستگی با آثار ادوار قبل، همچنان در مرحلۀ ساده و مرسل باقی مانده و به گونهای، تحت تأثیر ضوابط و قیود و شعری قرار نگرفته است. ۲-۲-۲ انشا و نامه نگاری پس از ظهور اسلام ۲-۲-۲-۱ ترسّل پس از ظهور اسلام
ترسّلات فارسی تنها از نامه‏های زمان ایران پیش از اسلام اثر نپذیرفته؛ بلکه بیشتر از آن ترسّلات عربی در شکل‏گیری‏ و تکامل آنها مؤثر واقع شده‏اند. از مکاتیب عربی در دورهی جاهلیت خبری نیست. قدیم‏ترین نامه‏های باقی‏مانده از زبان‏ عربی، نامه‏هایی است که پیامبر اکرم(ص) به زعما و سلاطین می‏نوشتند و آنها را به کیش اسلام دعوت می‏فرمودند؛ نظیر نامهی پیامبر(ص) به قیصر روم و خسرو پرویز. اما گسترش فتوحات اسلامی، به تشکیل حکومت بزرگ اسلامی‏ نجامید، که لازمۀ ادارۀ آن، تأسیس دواوین گوناگون، از جمله دیوان رسائل بود. عمر بن خطّاب برای اولین‏بار نامۀ اداری‏ نوشت. در نهج البلاغه نامه‏هایی چند از امیر المؤمنین(ع) به چشم می‏خورد. معاویه در زمان خلافت خود دیوان رسائل را تأسیس کرد و پس از او در دستگاه‏های اموی و عباسی روزبه‏روز بر اهمّیت ترسّل و رواج آن افزوده گشت. عبدالحمید بن یحیی کاتب (فـ ۲۳۱ ق) مردی ایرانی الاصل بود که در دستگاه اموی به عنوان کاتب خدمت می‏کرد. او برای نخستین‏ بار قواعدی برای نامه‏نگاری وضع کرد و شیوه‏ای نوین را در ادبیات عرب پی‏ افکند که به نظر می‏رسد از اسلوب نامه‏نگاری در ایران باستان متأثر شده باشد (فاخوری، بی‏تا: ۴۷۳-۸۳). در دوران بنی عبّاس بر تعداد کاتبان‏ افزوده شد و از جایگاهی ویژه در دستگاه اداری برخوردار شدند؛ به‏ طور که اغلب منشیان درباری به این شیوه روی‏ آوردند. ابن الحمید (فوت ۶۳۰)، که وزیر و منشی آل بویه بود، به عنوان پایه‏گذار رسائل فنی محسوب می‏شود، که پس از عبد الحمید- که نامه‏نگاری را به شیوۀ رسمی، ولی ساده‏نویسی آغاز کرد- امر اطناب، سجع‏نویسی و استفاده از صنایع‏ لفظی و معنوی و بهره‏گیری از آیات قرآنی و اشعار و امثله را وارد نثر رسائل کرد. صاحب بن عبّاد، از دیگر وزیران آل بویه، ابوبکر خوارزمی و سرانجام القاضی الفاضل را بادی پیروان او دانست، که البته یکی پس از دیگری به تصنّع و متکلّف‏نویسی‏ بیشتر روی آوردند ( عبد الجلیل،۶۷۳۱:۰۰۲-۲۰۲). از آغاز تشکیل دولت‏های ایرانی تا اوایل قرن پنجم هجری، دیوان در دربارهای حکومت‏های ایرانی به زبان عربی بود و مکاتیب رسمی نیز به این زبان انشا می‏شد؛ حتی فرمان‏ها و نامه‏های رسمی اخوانی نیز در این دوره به عربی نوشته‏ می‏شد ( نک: نظامی عروضی، ۹۷۳۱:۰۲). شاید بتوان نخستین دبیر ملوک ایران پس از اسلام را محمد بن وصیف، دبیر رسائل یعقوب صفّاری، دانست. اما این روش تا دورۀ ابو العباس بن عباس اسفراینی، نخستین صاحب دیوان بزرگ دربار محمودی ادامه داشت. در زمان او دیوان عربی به فارسی برگردانده شد و پس از آغاز سلطنت مسعود، زبان فارسی در دیوان دوشادوش زبان عربی به کار می‏رفت و جز برخی مکاتیب که به دربار خلافت نوشته می‏شد، سایر نامه‏ها به زبان‏ فارسی بود. قدیمترین نمونۀ مکاتیب دیوانی به زبان فارسی به دست آمده مربوط به نیمۀ اول قرن پنجم هجری است. در ایندوره چند مکتوب به انشاء ابونصر مشکان، صاحب دیوان رسائل محمود و مسعود، در تاریخ بیهقی باقی مانده است. از اخوانیات نیز در شمار قدیم‏ترین نمونه‏های باقی مانده باید از مکاتیب شیخ ابو سعید ابیالخیر نام برد (خطیبی،۱۳۸۶: ۷۸۲-۸۱۳). پس از به وجود آمدن قالب جدید نثر و نوع ادبی نامه‏نگاری،کم‏کم کتاب‏هایی در اصول‏ نامه‏نویسی و آموزش آن تألیف شدند که می‏توان از دستور دبیری عبد الخلاق میهنی به عنوان قدیم‏ترین آنها یاد کرد. قدیم‏ترین مجموعۀ منشآت فارسی، مربوط به دو دبیر عالی مقام اواسط قرن ششم هجری است که منشآت خود را تألیف و جمع کردند؛ یکی رشیدالدین وطواط، دبیر مشهور خوارزمشاهیان، صاحب عرایس الخواطر و نفایس النّوادر و ابکار الافکار فی الرسائل و الاشعار، و دیگری همکار معاصر او، منتجب الدین بدیع اتابک جوینی، منشی و صاحب دیوان انشاء سلطان‏ سنجر، که اولین کتاب مستقلّ منشآت فارسی، عتبه الکتبه، به دست او نوشته شد. این هر دو دبیر، در شیوۀ انشاء از مترسّلان مکاتیب عربی اثر پذیرفتند. منتجبالدین به روش ساده‏نویسی و به دور از تکلّف عبدالحمید کاتب و رشیدالدین‏ به متکلّف‏نویسی ابنالعمید و کاتبان پس از او نظر داشت ( شمشیرگرها، ۱۳۸۹: ۷۱-۸۱). پس از این دو دبیر، تدوین منشآت شایع و معمول گشت. نخستین کس از منشیان بزرگ که کار این دو دبیر را پی‏ گرفت، بهاءالدین محمدبن مؤیّد البغدادی، منشی علاء الدین تکش خوارزمشاه (جلـ-۸۶۵-۶۹۵) است که منشآت خود را در مجموعه‏ای به نام التوسّل إلی الترسّل گردآوری کرد.پس از او منشآت زیادی در قرون هفتم و هشتم نوشته شد که‏ هریک به نحوی از روش او تأسّی پذیرفتند. ترسّل از عهد مغو لان تا عصر قاجاریان، همواره به عنوان یکی از اقسام نثر معمول بوده است ( تویسرکانی،۳۸۳۱:۹۷). معین الدین پروانه، خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان، عطا ملک جوینی، بدر الدین رومی، رشیدالدین فضل اللّه، عبد الرّحمن جامی و نسوی از جملۀ کسانی هستند که پس از بهاء الدین به تنظیم‏ منشآت همّت گماردند ( شمشیرگرها، ۱۳۸۹: ۷۱-۸۱). ۲-۲-۲-۲ تطور نثر پس از ظهور اسلام در این دوره، سبک نثر ساده و مرسل بود و سپس از قرن ششم به بعد، دورۀ نثر فنی فرا میرسد که آن نیز خود به ادوار و سبکهای مختلفی تقسیم میشود. نخستین دورۀ نثر فارسی را نیز با توجه به تحولی که در همین دوران کوتاه در سبک نثر پدید آمده است؛ می توان به دو بخش تقسیم نمود: نخست– از آغاز دورۀ نثرنویسی به زبان فارسی، یعنی از اواخر نیمۀ اول قرن چهارم تا اواخر نیمۀ اول قرن پنجم. دوم– از اواخر نیمۀ اول قرن پنجم تا اوایل قرن ششم. اشارهای که در این مبحث به آغاز دورۀ نثرنویسی به زبان فارسی کردیم؛ تنها با توجه به آثاری است که به دست ما رسیده و تا آنجا که در دسترس ماست؛ قدیم ترین آن رسالهای است در عقاید حنیفان، تألیف حکیم ابوالقاسم سمرقندی ( متوفی ۳۴۳ ه. ق) ( رجوع شود به گزیدۀ نثر فارسی، گردآورده استاد مرحوم دکتر محمد معین جلد اول). سپس، مقدمۀ شاهنامهی ابومنصوری، ( رجوع شود به متن مصحح این مقدمه از علامه محمد قزوینی در مجموعهی هزارۀ فردوسی) از ابومنصور محمدبن عبدالرزاق که در سالهای ۳۴۹ و ۳۵۰ هجری قمری، سپهسالار خراسان بود و گروهی از روات حماسههای ملی ایران را که نامشان در همین مقدمه آمده است؛ گرد آورد و به تدوین کتابی گماشت که به شاهنامهی ابومنصوری شهرت یافت و از آن تنها مقدمۀ کتاب باقی است. این تدوین و تألیف، به سال ۳۴۶ هجری قمری بوده است. سپس در سال ۳۵۲ ه. ق، تاریخ الرسل و الملکوت تألیف ابوجعفر محمدبن جریر طبری معروف به تاریخ طبری، به امر منصور بن نوح سامانی؛ با تصرفات مختصری در اصل و از آن جمله حذف سلسلۀ روات، به وسیلۀ ابوعلی محمدبن ابی الفضل محمد بلعمی، به فارسی ترجمه شد. پس از آن، کتاب تفسیر محمدبن جریر نیز در عهد منصوربن نوح سامانی ( ۳۵۰– ۳۶۵ ه. ق) و به امر او، به وسیلۀ عدهای از دانشمندان، به فارسی برگردانده شد که تاریخ ترجمۀ آن هرچند به طور دقیق معلوم نیست، بی شک در همین فاصله بین ۳۵۰ تا ۳۶۵ هجری قمری بوده است و بعضی از محققان تاریخ این ترجمه را در سال ۳۵۲ هجری قمری ذکر کرده اند. این ترجمه اکنون تحت عنوان ترجمۀ تفسیر طبری، در دسترس ماست. دیگر از آثار نثری این دوره، دو تألیف معروف از محمدبن ایوب طبری است به نام رسالۀ استخراج و رسالۀ شش فصل که نخستین آن در شناخت عمر و دمین در علم نجوم و اسطرلاب است و نمونهای است از نثرهای علمی این دوره. سپس کتاب حدود العالم من المشرق الی المغرب در علم جغرافیا، که در سال ۳۷۲ هجری قمری تألیف شده و مؤلف آن شناخته نیست. کتاب عجایب البلدان نیز که به نام نوح بن منصور سامانی ( ۳۶۵ – ۳۸۷) تألیف شده، اثر نثری دیگری از همین دوره است ( رجوع شود به جلد دوم سبک شناسی بهار). در تاریخ سیستان نیز قسمت کوتاهی از گرشاسب نامهی منثور، از مؤلف همین کتاب نقل شده است. از همین دوره، کتاب دیگری در مفردات ادویه در دست داریم، به نام الابنیه عن حقایق الادویه از ابومنصور موفق بن علی هروی که نسخۀ منحصر آن، به خط اسدی طوسی شاعر معروف قرن پنجم هجری باقی است. این نسخه به سال ۴۴۷ هجری قمری استنساخ شده ( رجوع شود به نسخۀ عکسی این کتاب در کتابخانۀ ملی تهران که به اهتمام علامهی فقید محمد قزوینی عکس برداری شده است) و تاریخ دقیق تألیف آن معلوم نیست. بعضی از محققان، آن را از مؤلفات عصر منصور بن نوح میدانند ( ۳۵۰– ۳۶۵ ه. ق) و بعضی دیگر، در این کتاب تردید کردهاند و آن را به قرن پنجم نسبت میدهند. اما با توجه به سبک نثر کتاب که شباهت تام به آثار نثری قرن چهارم دارد؛ به ظن قریب به یقین، میتوان آن را از مؤلفات همین دوره به حساب آورد. آثار فارسی ابن سینا و از آن جمله، دانشنامۀ علائی و رسالۀ رگشناسی که در صحت انتساب آن به شیخ الرئیس تردیدی نیست ( به ابوعلی سینا، کتب و رسالات دیگری نیز به نثر پارسی نسبت دادهاند که در صحت انتساب آن ها هم به دلائل تاریخی و هم از نظر سبک شناسی، تردید شده است. رجوع شود به کتاب جشن نامۀ ابن سینا. مجلد دوم.) و نیز ترجمۀ فارسی کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی و قسمت قدیم تاریخ سیستان ( مرحوم بهار در جلد دوم سبک شناسی، کتاب تاریخ سیستان را به دو بخش و دو سبک تقسیم کرده است که قسمت اول آن از آثار نثری قرن چهارم ه. ق است و قسمت دوم در قرون بعد تدوین شده است. ) و زین الاخبار ابوسعید عبدالحی بن ضحاک گردیزی، مؤلف به سال ۴۴۰ هجری قمری و تألیفات منثور ناصرخسرو علوی: ( سفرنامه– زادالمسافرین– وجه دین) و کشف المحجوب ابویعقوب سگزی که به شیوۀ نثر سامانی نوشته شده است ( رجوع شود به مجلد دوم از سبک شناسی بهار ) نیز از مهمترین آثار نثری این دوره به شمار میآیند. پیش از تاریخ تدوین و تألیف این کتب نیز، بی شک آثار مدون دیگری به زبان فارسی وجود داشته است که نام بعضی از آنها، در آثار متقدمان باقی است و به هر تقدیر، البته نمیتوان پذیرفت که زبان فارسی، در فاصلۀ این کمابیش سه قرن، آثار نثری و نظمی دیگری نداشته و نثر دری، بیمقدمۀ قبلی، در نیمۀ اول قرن چهارم و نظم در نیمۀ اول قرن سوم، آغاز شده است. در این باب اگر هیچ دلیل دیگری نیز در دست نبود، تنها توجه به همین نکتۀ دقیق که: هیچ اثر ادبی بیمقدمه و یکباره و بدون پیوستگی به آثار پیش از خود نوشته نمیشود؛ کافی بود که ثابت کند نثرنویسی به زبان فارسی دری، پیش از تدوین آثاری که اکنون به عنوان قدیمترین آثار نثری این زبان شناخته شده، به گونه ای رواج داشته و زبان پارسی، پیوستگی خود را با آثار ادبی زبان پهلوی نگسسته بود. زیرا در طی این سه قرن، هنوز نثرنویسی به زبان پهلوی رایج بود و تألیف و تصنیف در آن ادامه داشت و پارهای از آثار قدیم آن، چنانکه گذشت، در همین ادوار به زبان عربی ترجمه شد. در این صورت نثر دری نمیتوانست، در این فاصلهی زمانی درنگ کند و خود را از تأثیر و نفوذ آثار ادبی زبان پهلوی دور نگاه دارد بخصوص که میبینیم شیوۀ نثر پهلوی، به روشنی و وضوح، در سبک نخستین دورۀ نثر پارسی بعد از اسلام اثر گذاشته است.
فصل سوم:
سیری اجمالی
درتاریخ نثر و
منشات فارسی در عهد قاجار
درآمد: پس از بررسی مبانی نظری پژوهش در فصل دوم، این فصل به نثر و نامهنگاری در عهد قاجار اختصاص یافته است. نثر و نامهنگاری دورۀ قاجار از سویى ادامۀ نثر دورۀ صفوى و نادرى است و قلمها از تکلف و مغلق گویى تاریخ وصاف نشانها دارند که در ترسلات دورۀ آغا محمدخان و فتحعلیشاه، مىتوان سراغ آنها را گرفت و از سوى دیگر، محققان، دورۀ قاجار را دورهى بازگشت ادبى نیز بشمار آوردهاند. باید در نظر داشت که ادب دورۀ صفوى و نادرى و زندى هیچگونه پیشرفتى نسبت به گذشتهى خود نداشت. زبان فارسى در محدودۀ مسائل خاص جولان مىداد و حتى در جولانگاه شعر و عرفان نیز نتوانسته باشد در برابر آن مدعى هم باشد. – البته این حکم نیز عادلانه نیست که بگوییم در این دوره هیچ کارى در خور فرهنگ اسلامى- ایرانى انجام نگرفته است بل باید اذعان داشت که کارهاى بزرگ این عصر در قیاس با گذشته پیشرفت نداشته، نه آنکه هیچ کارى نشده است- در این دوره

1. 1. ۳٫ ۱٫ ۳ روایت‌های یونانی- هلنی

هیپولیت و فِدرا
«هیپولیت» فرزند «تزه/تسئوس» شاه آتن جوانی بسیار زیبا و پای‌بند به مبانی اخلاقی‌ست و تمام وجود خود را وقف شکار و خدای حامی آن، آرتمیس کرده است. از هنگام جوانی تصمیم می‌گیرد که از لذّت‌های جنسی سر باز زند و به پاکی خود می‌نازد. این امر غرور آفرودیت را خدشه‌دار می‌کند و تصمیم می‌گیرد که با طرح نقشه‌ای از او انتقام بگیرد. به خواست آفرودیت، فدرا (نامادری‌اش) عاشق او می‌شود و از آن‌جا که نمی‌خواهد با ابراز این عشق موجب بی‌آبرویی خود و خاندانش گردد؛ در غیبت همسرش تصمیم می‌گیرد با نخوردن غذا خودکشی کند. پس از گذشت چند روز و آشکار شدن علایم بیماری جسمی و روحی در او، دایه‌ی خاصّ وی و کنیزکانش سبب این حال را جویا می‌شوند و به دنبال اصرار‌های مکرر ایشان فدرا راز دل خویش را برملا می‌سازد. دایه برای نجات جان فدرا پیشنهاد می‌کند که موضوع با هیپولیتوس در میان گذاشته شود و با وجود مخالفت فدرا دایه خودسرانه هیپولیتوس را در کاخ یافته و احساس فدرا را بر او آشکار می‌کند. هیپولیت خشمگین می‌شود و به سراغ فدرا رفته و با لحنی تحقیرآمیز او را به خاطر اندیشه‌ی خیانت به پدرش سرزنش می‌کند. دایه او را به خدایان سوگند می‌دهد که موضوع را با کسی در میان نگذارد. امّا در نهان فدرا و دایه‌اش نگران آشکار شدن این راز و بی‌آبرویی خود هستند. و به همین سبب فدرا در حالی که نامه‌ای به دستش بسته که در آن هیپولیت را به دست‌درازی به خود متهم نموده؛ خویشتن را حلق‌آویز می‌کند. تزه از سفر بازمی‌گردد و با جسد بی‌جان همسرش بر فراز دار روبه‌رو می‌شود. پس از یافتن نامه، خشم سراپای تزه را فرا می‌گیرد و به دلیل خودکشی فدرا نمی‌تواند دفاعیات هیپولیت را باور کند، لذا او را از سرزمین خود اخراج می کند. از طرف دیگر تزه فرزند خدای دریاها «پوزئیدون» است و پوزئیدون با او عهد کرده که سه نفرین او را در طول زندگی جامه‌ی عمل بپوشاند. تزه از پوزئیدون نابودی هیپولیت را می‌خواهد و طولی نمی‌کشد که هیپولیتوس توسط هیولایی گاوپیکر که با اراده‌ی پوزئیدون از دل دریا سر برآورده است؛ به گونه‌ای مرگ‌بار زخمی می‌شود. پس از این حادثه آرتمیس حقیقت را به تزه می‌گوید و او با شنیدن حقیقت منقلب می‌شود و دستور می‌دهد که جسم نیمه جان هیپولیت را به کاخ آورند و هیپولیت در واپسین لحظات زندگی، پدر و نامادری را می‌بخشد زیرا همه‌ی این بلا‌ها را از آفرودیت می‌داند و به دنبال آن چشم از جهان فرو می‌بندد. (اورپیدس، ۱۳۳۸: خلاصه کتاب)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تِنِس و فیلونوم
«سایکنوس» شاه سرزمین «کلونائه» (نزدیک تروا) پس از مرگ همسرش با فیلونوم ازدواج می‌کند. او از همسر اولش پسری به نام تنس دارد. فیلونوم عاشق تنس می‌شود امّا تنس به خواست او پاسخ نمی‌دهد. فیلونوم او را نزد سایکنوس به تلاش برای دست‌درازی به خود متّهم می‌کند و برای اثبات ادّعایش یک نوازنده‌ی فلوت به نام «یومولپوس» را گواه می‌گیرد. سایکنوس سخن او را باور می‌کند و تنس را همراه با خواهرش در صندوقی گذاشته و در دریا رها می‌کند. این صندوق به سلامت به جزیره‌ی لئوکوفریس (Leocophrys) می‌رسد. پس از چندی ساکنان آن‌جا تنس را به پادشاهی برمی‌گزینند و به افتخار او نام جزیره را به «تِنِدوس» تغییر می‌دهند. با گذشت زمان سایکنوس حقیقت را درمی‌یابد و فلوت‌نواز را سنگ‌سار و همسر خود را زنده به گور می‌کند و به سوی تندوس کشتی می‌راند تا از پسر خود عذرخواهی کند امّا تنس که هنوز از رفتار پدر خشمگین است؛ با قطع کردن طناب‌های کشتی و سرگردان ساختن پدر در دریاها (کاری که روزی پدرش با او کرده بود)از او انتقام می‌گیرد. در جنگ تروا علی‌رغم این‌که «ثِتیس» به آشیل هشدار می‌دهد که «به هیچ وجه نباید تنس را بکشد وگرنه به دست آپولو کشته خواهد شد»؛ آشیل تنس را می‌کشد و او را در جایی که بعدها معبدی برای ستایش تنس می‌شود دفن می‌کند. در این معبد هیچ فلوت‌زنی راه داده نمی‌شود و به زبان آوردن نام آشیل نیز ممنوع می‌شود. آشیل نیز در جنگ تروا به دست پاریس و آپولو کشته می‌شود. (مارچ،۳۷۲ :۱۹۹۸ ؛ پاوسانیاس، ۱۹۱۸: فصل دهم)
بلروفون و آنتیا (ستِنِبوا)
«بِلِروفون» به این سبب که به طور تصادفی مردی به نام «بِلِروس» را کشته است؛ مجبور می‌شود سرزمین مادری‌اش را ترک کند. (بلروفون یعنی کشنده‌ی بلروس) او به کاخ «پروتِئوس» شاه «تیرین‌ها» می‌رود و در آن‌جا «آنتیا» همسر پروتئوس عاشقش شده و می‌کوشد که او را بفریبد. بلروفون احساسی از خود نشان نمی‌دهد و زن سرشار از انتقام، به امید این که همسرش، بلروفون را بکشد؛ ادعا می‌کند که بلروفون سعی در تعدی به او داشته است. شاه که در کشتن مهمانش تردید دارد او را با یک نامه‌ی مهر شده به سوی «ایوباتِس» پدر آنتیا می‌فرستد و در آن نامه به ایوباتس می‌نویسد که بلروفون را بکشد. ایوباتس هم در کشتن مهمانش تردید می‌کند و او را به مأموریت‌های عجیب و غیرممکن برای کشتن هیولاهای وحشتناک می‌فرستد به این امید که خود در این مأموریت‌ها کشته شود. بلروفون با کمک اسب بال‌دارش پگاسوس از تمام این مأموریت‌ها سربلند بیرون می‌آید. عاقبت ایوباتس می‌فهمد که بلروفون خون خدایان در رگ دارد، لذا دختر دیگر خود «فیلونوئه» و نیمی از مملکتش را بدو می‌بخشد و آن دختر برای او سه فرزند می‌آورد. آنتیا هم پس از آشکار شدن دسیسه‌هایش و شنیدن خبر ازدواج خواهرش با بلروفون، با خوردن سم ]یا به روایتی به دست بلروفون[ کشته می‌شود. (پاوسانیاس،۸۴۵ :۱۹۱۸ )
هِربوس و داماسیپه
«کاساندْروس» شاه «تراکیا» با «داماسیپه» ازدواج می‌کند. وی از همسر نخست خود، پسری به نام «هِربوس» دارد داماسیپه عاشق او می‌شود ولی هربوس به خواست او پاسخ نمی‌دهد. داماسیپه نیز به هربوس تهمت می‌زند که قصد آزار او را داشته است. کاساندروس این اتهام را باور می‌کند و در پی قتل هربوس برمی‌آید. هربوس خود را در رود «رومبوس» می‌اندازد و می‌میرد. از آن روز نام این رودخانه به هربوس تغییرمی‌یابد. (نوئل،۶۲۸ :۱۸۰۳ )
کِنِمون و دِمینِته
در رمانی یونانی به نام آئِتیوپیکا به داستان یک نامادری به نام «دِمینِته» برمی‌خوریم که عاشق ناپسری خود «کنِمون» می‌شود و پس از تلاش‌های نافرجام برای فریفتن او، با کمک غلامش «تیسبه» پسر را نزد پدر متهم می‌کند و پدر او را تنبیه می‌کند. این اتهام رمان را پیچیده می‌کند. نامادری ادعا می‌کند که در حال حاملگی هنگامی که مشغول نصیحت ناپسری‌اش درباره‌ی شراب‌خواری و زن‌بارگی بوده؛ او به شکمش لگد زده است. کنمون به تبعید محکوم می‌شود. ولی کنیز دمینته که از حقیقت باخبر است؛ بر اساس نقشه‌ای که از پیش طرح کرده او را به اتاق‌خواب می‌برد و وانمود می‌کند که کنمون را بدان‌جا خواهد آورد. ولی در عوض شوهر را به آن‌جا می‌برد و به او می‌گوید که دمینته با یک معشوق مرد بوده و آن مرد فرار کرده است. شوهر داستان را باور می‌کند و دمینته در حال ناباوری خودکشی می‌کند. (واتسون،۱۲۹ :۱۹۹۵ ؛ ریچاردز،۲۲-۴۸ :۱۹۰۵ )
پْلِکسیپوس، پاندیون و ایدِئا
بنا بر روایات «پینِئوس» ابتدا با «کلئوپاترا» دختر «بورِئاس» ازدواج می‌کند و از او صاحب دو پسر به نام‌های «پْلِکسیپوس» و «پاندیون» می‌شود. سپس پنئوس کلئوپاترا را طلاق می‌دهد و با «ایدِئا» ازدواج می‌کند. ایدئا، پلِکسیپوس و پاندیون پسران پینئوس را متهم به آزار رساندن به خود می‌کند، پینئوس که این اتهام را باور کرده هر دو پسر خود را کور می‌کند. (توبورن، ۴۳۵ :۲۰۰۵)

1. 1. ۳٫ ۱٫ ۴ روایت‌های اقوام لاتینی

کْریسپوس و فاوستا
بر اساس گزارش برخی از نویسندگان رومی فاوستا (Fāustā) همسر کنستانتین اول عاشق ناپسری خود «کریسپوس» می‌شود امّا کریسپوس او را ناامید می‌کند. فاوستا کریسپوس را به تجاوز به خود متّهم می‌کند. کنستانتین که حساسیّت بسیاری نسبت به زناکاران داشته، پسر خود را به قتل می‌رساند؛ امّا سرانجام حقیقت را درمی‌یابد و دستور می‌دهد تا فاوستا را با قراردادن در حمامی داغ به طرز بسیار وحشتناکی به هلاکت برسانند. (لنسکی، ۷۹ :۲۰۰۶)
روایت آپیلیوس در کتاب متامورفیوس (الاغ طلایی)
در فصل دهم کتاب الاغ طلایی اثر آپولیوس مربوط به قرن دوم بعد از میلاد همسر دوم اربابی، عاشق ناپسری خود می‌شود و پس از آن‌که پسر از پاسخ دادن به تمایلات شهوانی نامادری سر باز می‌زند زن کینه‌توز با هم‌دستی غلام خود زهر در شراب وی می‌کند ولی به اشتباه، شرابِ آلوده را پسر خود آن زن می‌خورد و کشته می‌شود. زن نیز از فرصت استفاده کرده و در مقابل شوهر وانمود می‌کند که ناپسری به او نظر داشته و چون به کام نرسیده؛ از در انتقام در آمده و پسرش را کشته است. مرد به دادگاه شکایت می‌برد و علی‌رغم محکومیت اولیه‌ی پسر در دادگاه سرانجام به دلیل حزم و دوراندیشی یکی از اعضای پیر دادگاه حقیقت آشکار می‌شود، زن تبعید شده و غلامش به صلیب کشیده می‌شود. (آپولیوس، ۱۳۷۹: فصل دهم)
کریستیانو و گادلیندا
بر اساس نمایش‌نامه‌ی کریستومورتو « «لِویجیلدو» شاه گاث (Goths) فرزندی به نام کریستیانو دارد. لویجیلدو پس از مرگ همسرش با «گادِلیندا» دختر شاه ایتالیا ازدواج می‌کند. بنا بر اتفاق، لویجیلدو با پدرزنش به جنگ با فرانسه می‌روند. در این مدّت کریستیانو از برآوردن تمایلات گادلیندا که دل‌باخته‌ی او شده سر باز می‌زند و او را نصیحت می‌کند. گادلیندای شکست خورده تصمیم می‌گیرد که خود را بکشد و از کریستیانو هم انتقام بگیرد. او نامه‌ای به شوهر خود می‌نویسد و کریستیانو را متّهم و خود را حلق‌آویز می‌کند. لویجیلدو در بازگشت از جنگ و خواندن نامه باور می‌کند که کریستیانو گناه‌کار است و دستور قتل او را صادر می‌کند. امّا خداوند که مایل به رستگاری هر دو است باعث می‌شود که گادلیندا به طور موقّت زنده شود تا بتواند به گناه خود اعتراف کند. امّا شکنجه‌ها بر کریستیانو اثر خود را گذاشته‌اند و او در حالی که بخشیده شده است؛ می‌میرد. (کنارد، ۲۲۴ :۱۹۶۴)
دون کارلوس و ایزابلا
بر اساس نمایش‌نامه‌ی «دون کارلوس» اثر شیلر، «ایزابِلّا» همسر «فلیپ دوم» پادشاه اسپانیا، عاشق ناپسری خود دون کارلوس می‌شود. فلیپ چنین تصوّر می‌کند که فرزندش در پی قتل او و به دست آوردن همسر و تاج و تختش است لذا دون کارلوس را زندانی می‌کند و به شورای وزیرانش دستور می‌دهد که مرد جوان را به مرگ محکوم کنند. در مکالمه‌ی میان ایزابلا و کارلوس در زندان وفاداری کارلوس به پدر آشکار می‌شود امّا شاه مستبد که هم اکنون آکنده از حسادت و غیرت است؛ پسرش را می‌کشد و ایزابلانیز خودکشی می‌کند. (هاچمن، ۴۹ :۱۹۸۴؛ شیلر، ۱۸۳۴)

1. 1. ۳٫ ۱٫ ۵ روایت‌های شمال اروپا

بیورن و هویت
در داستان فنلاندی «هورْلْف کْراکی» ، روایتی در مورد «هْرینگ» شاه سرزمین‌های شمالی در نروژ وجود دارد که از همسرش پسری به نام بیورن (Bjorn) داشت. مادر بیورن می‌میرد و هرینگ با یک دختر زیبای فنلاندی به نام هویت (Hvit) ازدواج می‌کند. شاه معمولاً برای انجام فتوحات در دوردست‌ها به سر می‌برد و در غیبتش بیورن و هویت پیوسته با هم مشاجره دارند. بیورن با دختر یک کشاورز با نام «بِرا» آشنا و عاشق او می‌شود. چندی بعد نامادری بیورن به او ابراز عشق می‌کند ولی بیورن به تندی او را تحقیر می‌کند. هویت با دست‌کشی از پوست خرس به صورت بیورن سیلی می‌زند و جادو می‌کند تا او به یک خرس‌ هار تبدیل شود و گله‌های پدرش را بخورد. وی سرانجام توسط مردان پدرش از پای ‌درمی‌آید. (بارینگ گلد،۲۹-۳۰ :۱۹۱۳ ؛ واتسون، ۲۶۱ :۱۹۹۵)
مائل و دختر اچائید
بر اساس داستانی ایرلندی موسوم به «خویشاوند کشی رونان» همسر رونان، شاهِ «لاینستِر» از دنیا می‌رود و رونان با شاهزاده خانمی زیبا از درباری دیگر به نام دختر «اِچائید» ازدواج می‌کند. مائل پسر رونان با این ازدواج مخالف است و به قلمرو پادشاهی دیگری می‌رود و جهان‌پهلوان شاه جدید، «آلبو» می‌گردد. او بیش‌تر اوقات در جنگل مشغول شکار است. روزی دختر اچائید از رونان درباره‌ی پسرش می‌پرسد و رونان می‌گوید که مائل پسری نیک و برگزیده است. دختر اچائید می‌گوید: «او را نزد خود بخوان! باشد که او مرا و نزدیکانم را ببیند و از گنج‌هایم برخوردار شود.» دختر اچائید برای ملاقات با مائل بارها از دلاله‌هایی مدد می‌جوید. مائل به تنگ می‌آید و برادر خوانده‌اش «کونگال» به نزد دختر اچائید رفته و او را تحقیر و تهدید می‌کند. دختر اچائید سوگند می‌خورد که از مائل و کونگال انتقام بگیرد. و مائل را نزد پدرش به سوء نیّت نسبت به خود متّهم می‌کند و موجب قتل او و ویرانی دودمان رونان می‌گردد. رونان پس از دریافتن حقیقت از غصّه می‌میرد و دختر اچائید خودکشی می‌کند. (اوکنور: ۲۰۰۰)
آرت و بشوما
بشوما (Bé Chumā) پهلوان زن اساطیر ایرلندی‌ست. او به قبیله‌ی جادویی تواثا دو دانان Dannan)é(Tuātha D تعلّق داشت و از جهان دیگر آمده بود. وی در آن‌جا همسرش را به خاطر مردی دیگر ترک گفته و به این جهان تبعید شده بود. پس از ازدواج با کوین (Cuinn) شاه «تارا»، به ناپسری خود «آرت» متمایل می‌شود و به دنبال شنیدن پاسخ رد، آرت را طلسم می‌کند چنان‌که دیگر نمی‌تواند غذا بخورد؛ به شرط آن‌که دلبچائم را از زندان افسانه‌ای‌اش که در جزیره‌ای بود، برهاند. دلبچائم پهلوان زن متعلّق به جهان دیگر و مادرش جنگ‌جویی وحشی به نام «کُئین چِن» بود. کئین طلسم شده بود که با عروسی دخترش بمیرد و به همین خاطر دلبچائم را زندانی کرده بود و خواستگارانش را می‌کشت. آرت دلبچائم را رهانید و در بازگشت؛ بشوما را برای همیشه تبعید کرد. (موناگان،۳۸ :۲۰۰۳)
نوادو و اوانه
بر اساس منظومه‌ای ایرلندی «سرگذشت نوادو» مربوط به قرن پانزدهم، همسر شاهِ اولستِر می‌میرد. شاه با اوانه دختر شاه لاینستر ازدواج می‌کند و نوادو به دلیل هم‌سن بودن با اوانه با او هم‌بازی می‌شود و این دو با هم بزرگ می‌شوند. دایه‌ی اوانه که در آغاز داستان هفت برادر او برادر نوادو را کشته‌اند؛ اوانه را به فریفتن نوادو تشویق می‌کند. اوانه ابتدا مقاومت می‌کند امّا پس یک سال تحریکات دایه، او خود را بر نوادو عرضه می‌کند. امّا نوادو او را سرزنش می‌کند. بار دوم اوانه به همراه دایه به سراغ نوادو می‌روند و سعی در فریفتن او می‌نمایند. نوادو اوانه را به گوشه‌ای پرت کرده و بیرون می‌رود. اوانه به راهنمایی دایه، روی خراشیده و جامه دریده و نوادو را نزد پدر متهم می‌سازد. شاه که خشم، غیرت و ناآگاهی چشمانش را بسته فرمان قتل پسر را می‌دهد امّا نوادو فرار می‌کند تا این‌که پس از زمانی دراز پیروزمندانه به سرزمین خود باز می‌گردد. (اوکنور، ۲۰۰۰)
جِنِریدِس و سِرِنیدِیس
بر اساس رمانسی موزون مربوط به قرون وسطی به زبان انگلیسی میانه که از بندهای هفت سطری تشکیل شده و قدیم‌ترین نسخه‌ی خطّی موجود آن مربوط به ۱۴۴۰ م. است؛ «آوفِریوس» شاه هندوستان با «سِرِنیدِس» دختر پادشاه آفریقا ازدواج می‌کند. او روزی در شکارگاه راه خود را گم کرده و با «سِرِین» دختر شاه سوریه برخورد می‌کند. در اثر این ملاقات سرین از او باردار شده و پسری به نام «جِنِریدِس» می‌زاید. وقتی که جنریدس بزرگ می‌شود به دربار آفریوس می‌رود و در آن‌جا نامادری‌اش سرنیدیس برای وسوسه کردن او تلاش می‌کند و در پی بی‌اعتنایی او، سرنیدیس او را نزد پیشکار شوهرش «آمِلوک» به آزار خود متّهم می‌کند و جنریدس به ناچار به ایران گریخته و به دربار سلطان «گوفِّر» (غفار؟) پادشاه ایران نزدیک می‌شود و عاشق دختر او «کلاریوناس» می‌گردد. در همین زمان آملوک بر ولی‌نعمت خود آوفریوس می‌شورد و کشورش را تصرّف می‌کند. آوفریوس به ناچار به سوریه می‌رود و بار دیگر با سرین ملاقات کرده و شاه آن سرزمین می‌شود و فرزند دیگری به نام اسماعیل از ایشان پدید می‌آید. در ایران شاه از ارتباط دخترش با جنریدس باخبر می‌شود و او را به زندان می‌اندازد امّا با حمله‌ی پادشاه مصر، «بِلِن» روبه‌رو می‌شود که خواهان دختر اوست. شاه ایران جنریدس را آزاد می‌کند. در جنگی تن به تن، شاه مصر از مقابل جنریدس می‌گریزد. پسر شاه مصر کلاریوناس را می‌دزدد امّا جنریدس او را تعقیب کرده و دختر را از چنگ او رها می‌کند و آن دو با هم به سوریه نزد پدر و برادر جنریدس می‌روند. در این میان آملوک پیش‌کار خیانت‌کار می‌میرد و جنریدس به عنوان جانشین پدر بر تخت هندوستان نشسته و با کلاریوناس ازدواج می‌کند. (اسپنس، بی‌تا: ۱۳۲؛ رایت، ۱۸۷۴)
هیالمپر و لودا
بر اساس دست‌نوشته‌ای ایسلندی، همسر شاهی به نام ینگی (Yngi) می‌میرد و او با شاهزاده خانمی عرب به نام «لودا» ازدواج می‌کند. پسرش هیالمپر ((Hjalmper که از این ازدواج ناخرسند است؛ به پادشاهی دیگری رفته و در آن‌جا در زمره‌ی پهلوانان شاه آن سرزمین درمی‌آید و «دایانا» دختر شاه را از چنگال دیوی شرور به نام «نودوس» آزاد می‌کند. روزی لودا از ینگی می‌پرسد که آیا جانشینی برای خود دارد یا نه؟ و ینگی برای او از هیالمپر می‌گوید و لودا مشتاق دیدار پسر می‌شود و به دیدار او در جنگل می‌رود و دل‌باخته‌ی او می‌شود. هیالمپر به محض شنیدن تقاضای نامشروع لودا مشتی بر بینی او می‌کوبد. لودا او را نفرین می‌کند که آواره و درگیر ماجراهای خطرناک شود. هیالمپر نیز او را در مقابل نفرین می‌کند. سال‌ها می‌گذرد و هیالمپر سربلند و پیروز از نبردهایش بازمی‌گردد و لودا به محض دیدن او بر زمین افتاده و می‌میرد. (اوکنور: ۲۰۰۰)

1. 1. ۳٫ ۱٫ ۶ روایت‌های اسلاوی

ایوان و نامادریش