که بعضاً در مواد قانون جرائم رایانه ای آمده است، می پردازیم. که این واژه ها نیازمند توضیحات بیشتری در این زمینه می باشد ، بی شک با تعریف این واژه ها ابهامات موجود رفع خواهد شد.
بند اول: فضای سایبر^[۱]
سایبر در فرهنگ های مختلف، از لحاظ لغوی به معنای مجازی و غیر ملموس است و در برخی فرهنگ های کامپیوتری به یک گروه کامپیوترهای بسیار بزرگ یا ابر کامپیوتر اطلاق شده است.^[۲]
اما واژه «سایبر »از لغت یونانی «kybernetes »به معنی سکاندار یا راهنما مشتق شده است. نخستین بار این اصطلاح «سایبرنتیک» توسط ریاضی دانی به نام نوربرت وینر^[۳] درکتابی با عنوان «سایبرنتیک و کنترل در ارتباط بین حیوان و ماشین» در سال ۱۹۴۸ بکار برده شده است. سایبرنتیک علم مطالعه و کنترل مکانیزم ها در سیستم های انسانی، ماشینی (کامپیوترها) است.
سایبر پیشوندی است برای توصیف یک شخص، یک شیء، یک ایده و یا یک فضا که مربوط به دنیای کامپیوتر و اطلاعات است در طی توسعه اینترنت واژه های ترکیبی بسیاری از این کلمه سایبر بوجود آمده است بطورمثال شهروند سایبر^[۴].

البته لازم به ذکر است ترجمه های فارسی از لفظ سایبر دقیق نیست هر چند بعضاً لفظ مجازی به عنوان معادل آن گرفته می شود اما چون سایبر بیانی است از موضوعات واقعی قابل مشاهده و لیکن غیر قابل لمس است نمی تواند بر لفظ مجاز که به موضوعات ذهنی و تصوری اشاره دارد، حمل شود.
اما واژه فضای سایبر را نخستین بار ویلیام گیبسون ^[۵] نویسنده داستان علمی تخیلی در کتاب نورومنسر^[۶] در سال ۱۹۸۴ بکار برده است.
فضای سایبر در معنا به مجموعه ای از ارتباطات درونی انسانها از طریق کامپیوتر و وسائل مخابراتی بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می شود.
یک سیستم آنلاین نمونه ای از فضای سایبر است که کاربران آن می توانند از طریق ایمیل^[۷] با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند. بر خلاف فضای واقعی، در فضای سایبری نیاز به جابجایی های فیزیکی نیست و کلیه اعمال فقط از طریق فشردن کلیدها یا حرکات ماوس^{[۸] [۹]} صورت می گیرد.
همچنین باید گفته شود از حیث اصطلاحی فضای سایبر به گونه ای است که با جهان کنونی برابری می کند و به عنوان دنیای جدید معرفی می شود بنابراین دارای تعاریف فراوانی است.
در مورد فضای سایبر تعاریف مختلفی صورت گرفته که هر یک از منظر خاصی به این اصطلاح نگریسته است در مجموع می توان گفت تعاریف ارائه شده یا متضمن این هستند که فضای سایبر در اصل جهان سایبر است که در عرض جهان فیزیکی مطرح شده است آن را همچون منبعی برای تبادل اطلاعات دانسته اند و یا اینکه فضای سایبر را با دید سخت افزارانه نگریسته و آن را تشکیل یافته از اتصال بیشماری از رایانه ها و سامانه ها می دانند.^[۱۰]
بند دوم: اینترنت^{[۱۱] [۱۲]}
اینترنت مجموعه ای از شبکه های کامپیوتری بزرگ و کوچک است. شبکه های مورد ذکر با روش های متفاوتی به یکدیگر متصل و موجودیت واحدی با نام « اینترنت» را به وجود آورده اند. نام در نظر گرفته شده برای شبکه های فوق از ترکیب واژه های (Inter connected) ^[۱۳] و Net work))^[14] انتخاب شده است.
لازم به ذکراست، اینترنت کار خود را از سال ۱۹۶۹ و با چهار دستگاه کامپیوتر میزبان^[۱۵] آغاز و پس از رشد باور نکردنی خود، تعداد کامپیوترهای میزبان در شبکه به بیش از ده ها میلیون دستگاه رسیده است.
اینترنت به هیچ سازمان و یا مؤسسه خاصی در جهان تعلق ندارد. عدم تعلق اینترنت به یک سازمان و یا مؤسسه بمنزله عدم وجود سازمانها و انجمن های مربوط برای استاندارد سازی نیست. یکی از این نوع انجمن ها « انجمن اینترنت» است که در سال ۱۹۹۲ با هدف تبیین سیاست ها و پروتکل های مورد نظر جهت اتصال به شبکه تاسیس شده است.
بند سوم: رایانه^[۱۶]
رایانه یا کامپیوتر^[۱۷] ماشینی است که از آن برای پردازش اطلاعات استفاده می شود بر اساس «واژه نامه ریشه یابی»^[۱۸] واژه کامپیوتر در سال ۱۶۴۶ به زبان انگلیسی وارد گردید که به معنی «شخصی که محاسبه می کند» بوده است و سپس از سال ۱۸۹۷ به ماشینی های محاسبه مکانیکی گفته می شد. در هنگام جنگ جهانی دوم «کامپیوتر» به زنان نظامی آمریکایی و انگلیسی که کارشان محاسبه مسیرهای شلیک توپ های بزرگ جنگی توسط ابزار مشابهی بوده گفته می شد.
در اوایل دهه ۵۰ میلادی هنوز اصطلاح «ماشین حساب»^[۱۹] برای معرفی این ماشین ها به کار می رفت. پس از آن عبارت کوتاهتر کامپیوتر به جای آن به کار برده شد. ورود این ماشین به ایران در اوایل دهه ۱۳۴۰ بود و در فارسی از آن زمان به آن«کامپیوتر» می گفتند واژه رایانه، در دو دهه اخیر در فارسی رایج شده و به تدریج جای «کامپیوتر» را گرفت.
بند چهارم: داده های سری
بر اساس تعاریف موجود در منابع می توان «داده»^[۲۰]را چنین تعریف نمود.
داده ها گروهی از نمادها، کلمات، اعداد، نمودارها و حقایق گسسته و بی مفهومی هستند که رخدادها را نشان می دهند.داده ها حقایقی هستند که از طریق مشاهده و تحقیق بدست
می آیند.موارد خامی که هنوز پردازش نشده اند، مانند تاریخ و مقدار یک صورتحساب.^[۲۱]
البته در تبصره ۱ماده ۳ قانون جرائم رایانه ای داده های سری اینگونه تعریف شده است:
«داده های سری داده هایی هستند که افشای آنها به امنیت کشور یا منافع ملی لطمه
می زند».
بند پنجم: حامل های داده
حامل های داده عبارتند از مجموعه ای گوناگون از وسایل ذخیره سازی اطلاعات که قابل حملند و می توان به سادگی آنها را از یک رایانه به رایانه دیگر منتقل کرد مانند دیسک نرم^[۲۲]، دیسک سخت^[۲۳]، لوح فشرده ^[۲۴]، نوار مغناطیسی^[۲۵]، دیسک ویدئویی دیجیتال^[۲۶]، حافظه فلش ^[۲۷]، این حامل ها هر یک ظرفیت های متعددی برای ذخیره سازی اطلاعات دارند که برای سنجش این ظرفیت معمولاً از اصطلاحاتی نظیر مگابایت^[۲۸] یا گیگا بایت^[۲۹] استفاده می شود که هر قدر بالاتر باشد اطلاعات بیشتری را می توان ذخیره کرد.
بند ششم: سیستم های رایانه ای و مخابراتی^[۳۰]
سیستم های رایانه ای شامل هر نوع دستگاه یا مجموعه ای از دستگاه های متصل سخت افزاری، نرم افزاری است که از طریق اجرای برنامه های پردازش خودکار داده، عمل می کند.
سیستم های مخابراتی شامل هر نوع دستگاه با مجموعه ای از دستگاه ها برای انتقال الکترونیکی اطلاعات میان یک منبع (فرستنده، منبع نوری) و یک گیرنده یا آشکار ساز نوری از طریق یک یا چند مسیر ارتباطی به وسیله قرار دادهایی که برای گیرنده قابل فهم و تفسیر باشد.
بند هفتم: پردازش و اطلاعات^[۳۱]
پردازش^[۳۲] عبارت است از محاسباتی که بر روی داده ها انجام می پذیرد.
اطلاعات^[۳۳] عبارت است از داده های پردازش شده و حقایق با مفهومی هستند که به توصیف و تعریف داده ها می پردازند و توسط گیرنده پیام درک و تفسیر می شوند.
بند هشتم: جرم رایانه ای
جرم رایانه ای بر۲ نوع است: در تعریف محدود (مضیق) جرمی که در فضای مجازی رخ
می دهد، جرم رایانه ای است و بر اساس این دیدگاه، اگر رایانه ابزار و وسیله ارتکاب جرم باشد آن جرم را می توان در زمره جرایم رایانه ای قلمداد کرد.
در تعریف گسترده (موسع) هر فعل یا ترک فعلی که «در» یا «از طریق» یا «به کمک
سیستم های رایانه ای» رخ می دهند جرم رایانه ای قلمداد می شود. از این دیدگاه جرایم به ۳ دسته تقسیم می شوند:
۱- رایانه موضوع جرم: در این دسته از جرائم رایانه و تجهیزات رایانه ای، موضوع جرائم سنتی (کلاسیک) مثل سرقت، تخریب، تجهیزات و…. می شوند.
۲- رایانه واسطه جرم: رایانه وسیله و ابزار ارتکاب جرم است و از آن برای جعل مدرک و… استفاده می شود.
۳- جرائم محض رایانه ای: دسته سوم جرایم محض جرائمی مثل هک یا ویروسی کردن که صرفاً در فضای سایبر اتفاق می افتد.
در کنفرانس بین الملل بوداسپت(۲۰۰۱) چیزی تحت عنوان جرم رایانه ای مطرح نشده بلکه در فضای مجازی از جرم سایبری^[۳۴] نام برده شده که در فارسی به جرم مجازی تعبیر
می شود.
در اسناد و کنوانسیون های بین المللی پیرامون جرائم رایانه ای رویکرد دوگانه ای وجود دارد. به این معنا که هم ارتکاب جرایم رایانه ای محض مثل هک کردن و هم ارتکاب برخی جرایم مانند جرائم سنتی با بهره گرفتن از سیستم های رایانه ای مانند نقض حقوق مالکیت معنوی جرم انگاری شده است^[۳۵].
با توجه به تعاریف بیان شده به نظر نگارنده بجاست در متن اصلی قانون جرائم رایانه ای برخی ازاین اصطلاحات برای روشن تر شدن نص قانون و جلوگیری از ابهامات بطور صریح و آشکار تعریف بشود.
گفتار دوم : تعریف جاسوسی سنتی
در این گفتار جاسوسی سنتی یا کلاسیک را از سه منظر قانونی، فقهی و بین الملل تعریف خواهیم کرد.
بنداول: تعریف قانونی جاسوسی سنتی
جاسوسی سنتی در لغت به معنای تفتیش و تحقیق و تفحص از امور و اخبار و اطلاع دادن از آنها و هم خانواده تجسس و اجتساس آمده است و جاسوس کسی است که اخبار و اسرار کسی یا اداره ای یا مملکتی را به دست بیاورد و به دیگری اطلاع دهد.^[۳۶]
به بیان دیگر جاسوسی را این چنین تعریف می کنند:
«جاسوسی عبارت است از تحصیل عالمانه و عامدانه اطلاعات یا اسناد محرمانه به قصد انتقال آن به بیگانه «شخص غیر ذیصلاح»^[۳۷]».
و همچنین گفته اند:
«جاسوسی به عمل شخصی گفته می شد که با عناوین غیر واقعی و متقلبانه، اقدام به کسب اطلاعات یا نقشه ها یا مدارک و اسناد مخفی و محرمانه مربوط به اسرار نظامی، اقتصادی، سیاسی، و تسلیم آنها به کشور بیگانه نماید.»^[۳۸].
بند دوم: تعریف فقهی جاسوسی سنتی
فقهای عظام جاسوسی را تعریف نکرده اند و ممکن است این امر به سبب روشن بودن معنای جاسوسی از دیدگاه آنها بوده است، در ابواب فقهی نیز بابی را به این بحث اختصاص نداده اند. بلکه در جاهای مختلف بطور پراکنده و گذرا از جاسوسی سخن به میان آمده است. در کتب فقه برای این منظر غالباً از تعبیر عین و عیون استفاده شده است.^[۳۹]
بند سوم: تعریف جاسوسی از دیدگاه حقوق بین الملل
ارائه تعریف جامع و مانع از جاسوسی که قابل تعمیم به تمام انواع جاسوسی باشد امکان پذیر نیست گذشته از آن قلمرو زمانی و مکانی جاسوسی بنا به مورد متفاوت می باشد. البته مفهوم کلاسیک جاسوسی در حقوق بین الملل عبارت خواهد بود از کسب اطلاعات و اخبار نظامی از دشمن اما مفهوم جاسوسی در حقوق بین الملل نوین مبتنی بر بروز و ظهور جاسوسی در
حوزه ها و قلمروهای مختلف می باشد که به آن پیچیدگی خاصی بخشیده است.