ی ) در اختیار عموم قرار دادن اثر ؛
ک ) سایر صور انتقال اثر به عموم ؛
ماده ۱۸ و ۱۹ همین لایحه مربوط به اموال فکری است که به صورت مشاع و یا جمعی تولید شده اند و حقوق مادی آنها را بر اساس اثر مشترک و بهره برداری از اثر خود به نحوی که باعث ضرر به دیگر اشخاص نشود ، قرار داده است مگر اینکه توافق دیگری میان آنها صورت پذیرفته باشد
ج )شرائط تحقق حقوق
پدیدآورنده از هنگامی می تواند از حقوق مادی اثر برخوردار شود که اثر ، وجود خارجی یافته و به عموم عرضه شود . بدیهی است عدم وجود یا عدم عرضه به عموم نمی تواند حقی را برای دارنده آن به ارمغان بیاورد . « بیع چیزی که خرید و فروش آن قانوناٌ ممنوع است و یا چیزی که مالیت و یا منفعت عقلایی ندارد یا چیزی که بایع ، قدرت بر تسلیم آن ندارد ، باطل است مگر این که مشتری ، خود قادر به تسلیم باشد ».^[۱۳۴] « به عبارت دیگر مورد معامله باید مالیت داشته و متضمن منفعت مشروع باشد » .^[۱۳۵]

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در ماده ۲۲ قانون حمایت حقوق مولّفان ، مصنّفان و هنرمندان بیان شده است : « حقوق مادی پدیدآورند موقعی از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجراء شده باشد و قبلاً در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش و یا اجراء نشده باشد ». بنابر این ماده اصل سرزمینی بودن مورد توجه در حقوق ایران قرار گرفته است . « این یک اصل کاملاٌ شناخته شده است که حق مؤلّف ماهیتاً جنبه سرزمینی دارد ؛ یعنی حمایتی که به موجب قانون حق مؤلّف اعطا شده ، فقط در قلمرو کشوری که قانون در آنجا اعمال می شود قابل حصول است ».^[۱۳۶]
به استناد ماده ۲۲ قانون حمایت می توان گفت :
اولاً ، شرط مورد بحث تنها برای برخورداری از حقوق مادی است و حقوق معنوی در هر حال برای پدیدآورنده باید رعایت شود ؛
ثانیاً ، در صورتی که پدیدآورنده ایرانی ، اثر خود را در کشوری غیر از ایران و برای نخستین بار چاپ یا نشر یا پخش و یا اجرا نماید ، از حمایت های قانونی پیش بینی شده منتفع نخواهد شد این در حالی است که برای پدیدآورنده تبعه خارجی این دیدگاه قطعی می باشد ؛
ثالثاً ، در صورتی که پدیدآورنده تبعه خارجی برای اولین بار اثر خود را در ایران منتشر نماید بی شک از حمایت های قانونی ایران برخوردار خواهد شد .
در ماده ۶ قانون ترجمه و تکثیر کتب ، نشریات و آثار صوتی آمده است : در مورد تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی ، حمایت های مذکور در این قانون به شرط وجود عهدنامه یا معامله متقابل نسبت به اتباع سایر کشورها نیز جاری است . بنظر می رسد این ماده مربوط به بیگانگانی است که اثر خود را برای اولین بار در ایران منتشر نمی کنند و گرنه آن گروه از بیگانگان که اثر خود را برای اولین بار در ایران منتشر می نمایند بدون هیچ گونه پیش شرطی از حمایت های قانونی ایران برخوردار می باشند . « این ماده هیچ گونه حمایتی از آثار پدید آمده در خارج از ایران نمی کند ؛ بلکه تا حدودی حکم ماده ۲۲ را در خصوص ترجمه و آثار صوتی تعدیل کرده است .در نتیجه اگر اثر مورد بحث در کشوری پدید آمده باشد که در آن کشور از آثار مشابه حمایت می شود ، این گونه آثار در ایران نیز مورد حمایت قانونگذار قرار خواهد گرفت . بدین ترتیب گفته می شود که حکم عام ماده ۲۲ با ماده ۶ قانون ۱۳۵۲ تخصیص خورده است ».^[۱۳۷]
لایحه جامع در ماده ۱۷۱ با عنوان قلمرو اجرا ، آثار زیر را در ایران قابل حمایت دانسته است : الف ) آثار پدیدآورندگانی که تبعه ایران هستند یا اقامتگاه یا مرکز عملیات اداری و محل سکونت معمولی آنها ایران است ؛
ب ) آثاری که برای نخستین بار در ایران منتشر می شوند و یا آثاری که برای اولین بار در ایران انتشار یافته و حداکثر ظرف مدت سی روز از تاریخ انتشار نخستین ، در ایران منتشر شده اند ، بدون توجه به تابعیت یا محل پدیدآورندگان آن آثار ؛
ج ) آثار دیداری – شنیداری که دفتر مرکزی یا اقامتگاه و یا محل سکونت معمولی تهیه کنندگان آنها در ایران واقع است ؛
د ) آثار معماری که در ایران بنا شده اند و سایر آثار هنری گنجانده شده در بناهای واقع در ایران .
گفتار دوم : حقوق معنوی ( اخلاقی )در قوانین ایران
حقوقدانان تعاریفی را از حقوق معنوی یا اخلاقی ارائه داده اند . عده ای معتقدند « حقوق معنوی ناظر به انتساب این اثر به پدیدآورنده است » .^[۱۳۸] گروهی نیز آن را « مزایایی قانونی و غیر مادی مربوط به شخصیت پدیدآورنده یک اثر فکری دانسته و آن را ترجمه لفظی Droit moral می دانند » .^[۱۳۹] دسته ای نیز آن را « امتیازی دانسته اند که هدف آن رفع نیازمندی های عاطفی و اخلاقی انسان است ارزش داد و ستد را ندارد و به طور غیر مستقیم قابل ارزیابی به پول و مبادله نیست » .^[۱۴۰] در قوانین کنونی ایران تعریفی از این حق ارائه نشده است ؛ با این حال در ماده ۱۸ قانون حمایت حقوق مولّفان ، مصنّفان و هنرمندان آمده است : انتقال گیرنده و ناشر و کسانی که طبق این قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به منظور انتفاع دارند باید نام پدیدآورنده را با عنوان و نشانه ویژه معرف اثر همراه اثر یا روی نسخه اصلی یا نسخه های چاپی یا تکثیر شده به روش معمول و متداول اعلام و درج مگر اینکه پدیدآورنده به ترتیب دیگری موافقت کرده باشد . اما از نظری دیگر ، « حقوق معنوی و اخلاقی را شامل حق حفظ نام خود بر اثر ، پاسخگویی به نقدها ، حق انتشار و خودداری از آن ، مقابله با تغییر شکل و تحریف محتوای اثر ( از طریق الحاق ، حذف و تغییر آن ) ، حق تجدید نظر در شکل و محتوای اثر و مقابله با هرگونه لطمه به اثر که شهرت و شرف پدیدآورنده را لکه دار کرده و ناقض شأن و احترام اوست ، می باشد ».^[۱۴۱] و به باوری دیگر : «حقوق اخلاقی به نویسنده اجازه می دهد اقدامات خاصی را جهت حفظ ارتباط بین خود و اثرش اعمال نماید ».^[۱۴۲] لایحه قانون تشکیل سازمان نظام سینمایی و حمایت از حقوق مادی و معنوی آثار سینمایی ، « حقوق معنوی را عبارت از حق انتساب به پدیدآورنده که محدود به زمان و مکان نبوده و قابل واگذاری به غیر نمی باشد ، دانسته است ».^[۱۴۳]
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات هم در انتهای ماده ۲ به حقوق معنوی اشاره داشته و مقرر کرده است که « ذکر نام مترجم در تمام موارد الزامی است » . بر این اساس تمامی حقوقی که برای پدیدآورندگان بر مبنای قانون حمایت حقوق مولفان ، مصنفان و هنرمندان برقرار می باشد ، برای مترجمان و پدیآورندگان آثار صوتی نیز برقرار می باشد .
الف )ویژگیهای
برای این حقوق دو ویزگی غیر قابل انتقال بودن و عدم محدودیت زمانی و مکانی را بر شمرده اند :
الف ۱ ) : غیر قابل انتقال بودن
بر خلاف حقوق مالی و اقتصادی که قابل انتقال به غیر می باشد ، حقوق معنوی دارای این ویژگی نمی باشد . موضوع غیر قابل انتقال بودن حقوق معنوی در ماده ۴ قانون حمایت حقوق مولّفان ، مصنّفان و هنرمندان پیش بینی شده است : « حقوق معنوی پدیدآورنده محدود به زمان و مکان نیست و غیر قابل انتقال است . این گونه امتیازها در زمره احکام وضعی است که قانون بوجود آورده و به گونه ای امری اداره می کند ؛ به همین جهت به کار بردن کلمه حق در باره آنها رسمی است که بدون مسامحه نباید پذیرفت . در نتیجه حق معنوی بر تالیف را وارثان چنان که هست می توانند اجرا کنند ، ولی اصل حق به ایشان منتقل نشده است ، چنان که مولف می تواند نوشته خود را به کلی دگرگون سازد ، نظرهای مخالف گذشته بدهد یا آن را از بین ببرد ، ولی بازماندگان او چنین اختیاری ندارند . آنان وظیفه دارند که میراث خویش را حفظ کنند و با بهره گرفتن از وسایل اجرای حق ، از مزایای مالی آن بهره مند شوند . پس می توان گفت حق معنوی مولف به صورت یک تکلیف به بازماندگان او می رسد و استثنایی بر قاعده « انتقال ناپذیر بودن حقوق غیر مالی» محسوب نمی شود » .^[۱۴۴]
الف ۲ ) : عدم محدودیت زمانی و مکانی :
برای حمایت از حقوق معنوی هیچگونه محدودیت زمانی و مکانی وجود ندارد و این حق برای همیشه ، حتی در خارج از قلمرو حاکمیت کشوری که اثر در آن به وجود آمده ، قابل حمایت است . ماده ۴ ذکر شده در قسمت پیشین مهر تاییدی بر این گفته می باشد . بنابر این پس از سالیان متمادی حتی پس از مرگ صاحب اثر نیز نمی توان اثر او را بدیگری منتسب نمود .« محدود نبودن حقوق معنوی به زمان ، یعنی این حقوق دائمی هستند و با مرور زمان بی اعتبار یا ساقط نمی شوند ؛ و مقصود از محدود نبودن حقوق معنوی به مکان ، نیز آن است که این حقوق صرفنظر از محل اقامت پدیدآورنده یا محل عرضه یا محل انتشار اثر قابل حمایت هستند ».^[۱۴۵]
ب ) مصادیق
مهمترین مصادیق حقوق معنوی را چنین برشمرده اند :
ب ۱ ) حق ارائه و انتشارعمومی اثر:
از مهمترین حقوق پدیدآورنده اثر ادبی و هنری ، حق انتشار و ارائه به عموم است . « بر اساس این حق ، نویسنده در باره زمان ، مکان و چگونگی افشای اثر خود به شخص یا اشخاص تصمیم می گیرد . وجود این حق برای پدیدآورنده ، دیگران رااز اجبار نویسنده به افشای اثر باز می دارد و هیچ کس نمی تواند پدیدآورنده را به افشای اثر خود مجبور سازد .^[۱۴۶]
ب ۲ ) حق انصراف ( استرداد ):^[۱۴۷]
بر اساس این حق ، علیرغم وجود قرارداد میان پدیدآورنده و ناشر و واگذاری حق نشر به ناشر ، و حتی پس از انتشار اثر ، پدیدآورنده حق دارد از تصمیم خود مبنی بر نشر اثر عدول نماید و استرداد آن را طلب کند .^[۱۴۸] علت پیش بینی این حق را می توان چنین بیان کرد که ، با توجه به اینکه شخصیت پدیدآورنده همیشه همراه با اثر تولیدی وی می باشد ، احترام به شخصیت او ایجاب می کند که در صورت انصراف و عدم رضایت از عرضه اثر نتوان او را مجبور به تسلیم و یا انتشار اثرش نمود .
ب ۳ ) حق تمامیت اثر :^[۱۴۹]
بر اساس این اصل که یکی از اصول مبنایی در حقوق معنوی می باشد ، هیچ شخصی نمی تواند بدون موافقت پدیدآورنده اثر فکری نسبت به تغییرات در آن اقدام نماید ، هر چند این تغییرات بسیار ناچیز باشد . علت این امر این است که هر گونه تغییر به منزله تجاوز به حریم اثر محسوب می گردد . « این حق دیگران را از تحریف ^[۱۵۰]، ناقص سازی ^[۱۵۱]و تغییرات اثر مورد حمایت منع می کند ».^[۱۵۲]
ب ۴ ) حق دسترسی به اثر
بر اساس این حق در صورتی که پدیدآورنده ، اثر ، خود را در یک نسخه واحد به شخص ثالثی بفروشد ، این حق برای او محفوظ است که برای خود نسخه ای را در هر زمان که بخواهد از دارنده طلب نماید . البته این درخواست نباید موجب ضرر و زیان به دارنده اثر گشته و با منافع مشروع او منافات داشته باشد .
ب ۵ ) حق ولایت بر اثر^[۱۵۳]
این حق که به نام حق انتساب اثر نیز مشهور است بیانگر ارتباط میان اثر و صاحب اثر می باشد . « به موجب این حق هرگاه اثر منتشر گردد باید نام پدیدآورنده یا نام مستعار او روی اثر درج شود مگر اینکه پدیآورنده تصمیم به انتشار بی نام اثر بگیرد . هم چنین او می تواند به استناد این حق ، نسبت به انتساب جعلی اثر اعتراض کند ».^[۱۵۴]
در قوانین ایران دو مصداق از مصادیق حقوق معنوی را برشمرده است . ابتدا در ماده ۱۸ قانون حمایت حقوق مولّفان ، مصنّفان و هنرمندان به اصل حق ولایت پرداخته است . « انتقال گیرنده و ناشر و کسانی که طبق این قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به منظور انتفاع دارند باید نام پدیدآورنده را با عنوان و نشانه ویژه معرف اثر یا روی نسخه اصلی یا نسخه های چاپی یا تکثیر شده به روش معمول و متداول اعلام و درج نمایند مگر اینکه پدیدآورنده به ترتیب دیگری موافقت کرده باشد ». در ماده ۱۹ نیز حق حرمت اثر را مورد تاکید قرار داده است . « هرگونه تغییر و تحریف در اثرهای مورد حمایت این قانون و نشر آن بدون اجازه پدیدآورنده ممنوع است ».
در پیش نویس لایحه قانون جامع حمایت در مبحث دوم بطور گسترده تر به حقوق معنوی پرداخته و زمان مشمولیت حقوق معنوی را نیز بیش از حقوق مادی دانسته است . در ماده ۲۰ این لایحه آمده است : پدیدآورنده علاوه بر حقوق مادی خود ، و حتی در مواردی که وی دیگر مالک حقوق یاد شده نیست ، دارای حقوق زیر است :
الف ) حق حرمت نام پدیدآورنده : بر این اساس تنها پدیدآورنده ، حق دارد به هنگام چاپ یا هر گونه استفاده دیگر از اثر ، نام واقعی یا مستعار خود را بر روی اصل یا نسخه آن به صورت آشکار و به هر روش ممکن درج یا از درج آن خودداری نماید .
ب ) حق حرمت اثر : به موجب این حق ، تنها پدیدآورنده حق انجام و یا جلوگیری یا اعتراض به هر گونه دخل و تصرف ، تحریف یا دیگر تغییرات در محتوا ، شکل ، عنوان یا نشانه ویژه اثر بدون کسب اجازه از او را دارد .
ج ) حق افشای عمومی اثر : بر این اساس ، حق تصمیم گیری نسبت به نخستین انتشار اثر تنها با پدیدآورنده است .
د ) حق افشای مجموعه مقالات ، سخنرانی ها و سایر آثار : بر این اساس ، حق جمع آوری و افشای مجموع آثار یک پدیدآورنده تنها بل خود اوست حتی اگر اثرش بخشی از اثر جمعی باشد .
ماده ۲۱ لایحه ، بر غیر قابل انتقال بودن حقوق معنوی اثر پرداخته است و بر حق حرمت نام پدیدآورنده تأکید دارد : « در صورت انتقال حقوق مادی ، انتقال گیرنده موظف است به هنگام بهره برداری از اثر ، نام پدیدآورنده را ذکر نماید مگر اینکه خلاف آن توافق شده باشد ». در ماده ۲۲ که به حق حرمت اثر در آثار معماری اختصاص دارد ، هرگونه تغییر و تعمیر در اثر را مشروط به ملاحظات فنی و یا نحوه استفاده از آن دانسته است « در مورد اثر معماری ، تغییر در اثر از قبیل بازسازی یا تعمیر آن ، بدون رضایت پدیدآورنده به شرطی برای دیگر استفاده کنندگان قانونی مجاز است که ملاحظات فنی و نحوه استفاده از آنها چنین اقتضاء کند ».
ماده ۲۴ لایحه به زمان حمایت از حقوق معنوی در آثار دیداری – شنیداری پرداخته است و آن را منوط به نهایی شدن ساخت اثر می داند و این حقوق را متعلق به پدیدآورنده اثر می داند .« حقوق معنوی اثر دیداری – شنیداری تنها بعد از نهایی شدن ساخت اثر به پدیدآورنده اثر تعلق می گیرد اثر مزبور هنگامی نهایی تلقی می شود که تهیه کنندو کارگردان و بر حسب مورد سایر پدیدآورندگان مشترک نسبت به نهایی بودن آن به توافق رسیده باشند ، یا عرف مربوط به این امر دلالت نماید .
در ماده ۲۸ حقوق معنوی را متعلق به اشخاص حقیقی دانسته است . لذا چنین استنباط می شود که اشخاص حقوقی نمی توانند دارای حقوق معنوی باشند ، اما این حقوق در صورتی می تواند به جمع تعلق پذیرد که اثر به ابتکار و مدیریت شخص دیگری انجام پذیرفته باشد . « حقوق معنوی در اثر جمعی ، اثر ناشی از سفارش و اثر ناشی از استخدام متعلق به اشخاص حقیقی پدیدآورنده آن اثر است ، با وجود این ، در اثر جمعی شخصی که به ابتکار و با مدیریت او پدید آمده است ، نسبت به مجموع اثر ، حقوق معنوی جداگانه ای دارد .
حقوق معنوی هم چنین محدود به زمان و مکان نیست . لذا حقوق معنوی نه تنها پس از حیات پدیدآورنده قابل نقل و انتقال به غیر نمی باشد ، بلکه در زمان حیات خود نیز قابل انتقال نیست . لایحه جامع حمایت در ماده ۲۹ به این مبحث اشاره داشته و اظهار می دارد : « حقوق معنوی پدیدآورنده محدود به زمان و مکان نیست . بر این اساس ، هیچ یک از حقوق معنوی در دوران زندگی پدیدآورنده اثر قابل نقل و انتقال نیست . با وجود این ، اعمال هر یک از حقوق مذکور پس از مرگ پدیدآورنده اثر به ترتیب به وصی یا ورثه خواهد بود و در صورت فقدان وصی و ورثه ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در صورت تجاوز به حقوق معنوی عنوان شاکی خصوصی خواهد داشت . در لایحه استثنائی را در ماده ۱۵۲ برای دارندگان حقوق معنوی برنامه های رایانه ای پیش بینی نموده است « استفاده کننده قانونی برنامه رایانه ای می تواند تغییراتی در آنها جهت کارکرد بهتر یا رفع اشکال برنامه ای بدهد مشروط بر اینکه به حیثیت یا شهرت پدیدآورنده آسیب نرساند و یا در جایی که به موجب قرارداد انتقال ، استفاده صورت گرفته است در قرارداد شرط خلافی به نفع پدیدآورنده نشده باشد ». چنانکه اشخاص یاد شده در این ماده نسبت به افشای اثر اختلاف داشته باشند ، دادگاه
با توجه به مصالح پدیدآورنده حکم مقتضی را صادر خواهد نمود ».