۳- مشاور نباید خود را در مقام رأی و تدبیر بالاتر از همه بداند.
امام صادق(ع): لا تکوننَّ اوَّلَ مشیرٍ، وایاکَ والرَّای الـْفَطیر: مبادا اول مشیر باشی (خود را در مقام رأی و تدبیر و سیاست بالاتر از همه و بی‌نیاز از تعقل بدانی)، برحذر باش از اظهار نظر خام و نسنجیده.^[۹]
۴- مشاور باید مراجع را در صورتی‌که خود از حل مشکل و ارئه نظر در مورد وی عاجز است به فرد صاحب نظر و متخصص مربوط ارجاع دهد. امام زین‌العابدین(ع): … و اِنْ لَمْ یحضرکَ لَهُ رأیٌ و عَرَفَتْ له مَنْ تَـثِـقَ برأیه و ترضی بِهِ لنفسکَ دَلـَلـْتـَهُ علیه و اَرْشَدْ تَهُ اِلیهِ.
و اگر رأی و نظری نداری ولی کسی را سراغ داری که به رأیش اعتماد داری و او را می‌پسندیدی به او معرفی و ارشاد کنی تا در خیرخواهی و نصیحتش کوتاهی نکرده باشی…. .^[۱۰]
۵- مشاور باید مراجع را بپذیرد و او را راهنمایی نماید:
رسول اکرم(ص): اِذا اسْـتَشارَ اَحَدُکُمْ اَخاهُ فَـلـْیُشِرْ عَـلَـیْهِ: هر گاه کسی از شما از برادرش مشورت بخوهد باید او را راهنمایی کند.
وظایف مراجع در مشاوره:
۱ـ مشورت با خدا: مراجع قبل از هر کس باید در کارها با خدا مشورت کند.
پیغمبر اکرم(ص): اِذا اَرادَ احدکُمْ اَمراً فَـلایـُشاوِرُ فیه احداً حَتّی یَـبْـدَءَ فَـیُـشاوِرُاللهَ عَزَّوجَلَّ.
وقتی می‌خواهید مشورت کنید اول با خدا مشورت کنید بعد با بنده خدا.
۲ـ گزینش مشاور و به کار بستن نظرات او:
نبی‌اکرم(ص): دوراندیشی، مشورت کردن با صاحبان اندیشه و پیروی کردن از آنهاست.
۳ـ مسئولیت مراجع در تصمیم‌گیری: یکی از اصولی که باید بدان توجه داشت آن است که در مشاوره حق تصمیم‌گیری با مراجع است. با توجه به اینکه مشاور نمی‌تواند مسئولیت عواقب تصمیم‌گیری را به عهده بگیرد.
وَلا تَزِروا وازرهً وِزْرَ اُخری. کسی بار دیگری را بدوش نمی‌گیرد. (سوره انعام، آیه ۱۶۴)
۴ـ مراجع باید برای مشاور کلیه اطلاعاتی را که در رابطه مشکلش می‌داند بیان کند. در این مورد می‌توان برای مراجع حدیث زیر را توجیه و تفسیر نمود:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مَنْ کَـتَـمَ الاَطّباءَ مَرَضَهُ خانَ بَدَنَـهُ.
کسی‌که ناخوشی خود را از پزشک پنهان کند به بدن خود خیانت کرده است. (غررالحکم، ۶۶۳)^[۱۱]
نظری‌گذرا به برخی از آرا و عقاید حکما و دانشمندان ایران در باب تعلیم‌و تربیت
اینک به طور اجمال با آرای تربتی برخی از بزرگان و حکمای ایرانی به ویژه در باب هدایت و ارشاد مردم آشنا می‌شویم شاید خالی از فایده نباشد که یادآوری گردد اولاً موضوع هدایت و ارشاد از طریق نصیحت و اندرز منحصر به این عده معدود نیست. تمامی کتب پیامبران، امامن، حکما، مصلحان، شعرا، نویسندگان و مبلغان دینی و اخلاقی مشحون از پند و اندرز، گاه جنبه تهدید و تنبیه و ارعاب و ثواب و عقاب نیز دارد. گر چه شناخت طفل و طبیعت او از راه «نظر کردن بر طبیعت طفل و از طریق فراست و کیاست اعتبار گرفتن» ملحوظ بوده اما این شناخت که معرفتی ذهنی و نظری است برای شناختن طبیعت، استعداد و سایر صفات و خصایص آدمی و دنیای روانی کودکان کافی نیست. اینک در راهنمایی تخصیلی و حرفه‌ای یا انواع دیگر مشاوره برای شناختن آدمی از علوم مختلف روانشناسی، روان‌درمانی، روان‌کاوی، پزشکی، جامعه‌شناسی، آموزش و پرورش، آزمون‌های استاندارد، و اصول و فنون استفاده می‌شود.
اما در عین حال افکار و اندیشه‌های آنان در عصر و زمان خود و همچنین قرن‌ها بعد در تعلیم و تربیت و زندگانی و رفتار مردم اثر داشته و خواهد داشت.
فردوسی: پند و اندرز می‌دهد:

ز دانش نخستین به یزدان گرای
تو را دین و دانش رهاند درست

که اوی‌ست جان تو را رهنمای
ره رستگاری ببایدت جست

ابن‌سینا: علاوه بر تربیت اخلاقی و تربیت بدنی رعایت فکر و ذوق و رغبت در انتخاب شغل را مطرح می‌سازد که یکی از عوامل مهم در راهنمایی حرفه‌ای است.
امام‌محمد غزالی: غزالی کودک را طبعاً قابل پرورش می‌داند اما از تأثیر همنشین و محیط غافل نیست. نکته مهم در آرای تربیتی غزالی، نیاز کودکان به تفریح و بازی است.
عنصرالمعالی‌کیکاوس‌بن‌ اسکندر: وی در کتاب خود، قابوس‌نامه، یکی از عوامل مهم تربیتی یعنی وراثت را مطرح می‌سازد و معتقد است که خلق و سرشت از بدو تولد با کودک همراه است و مردم چون از عدم به وجود آیند خلق و سرشت با ایشان باشد.
سعدی: دو کتاب مشهور سعدی گلستان و بوستان، بدون تردید، در آموزش و پرورش مردم کشور ما در طول هفت قرنی که از وفات او می‌گذرد اثری عمیق داشته‌اند لذا سعدی را باید یکی از برجسته‌ترین مربیان تعلیم و تربیت ایران دانست. در نظر سعدی وراثت و استعداد فطری و ذاتی نقش اصلی را در تربیت دارند. اما سعدی منکر تربیت نیست ولی اثر آن را محدود می‌داند.
خواجه‌نصیرالدین‌طوسی: خواجه نظریات بکر و تازه‌ای در باب تشخیص استعدادها و آموزش معنویت و حرفه و پیشه دارد که هم‌اکنون نیز در روان‌شناسی و بالاخص راهنمایی حرفه‌ای و تحصیلی جزء اصول مهم و واجد ارزش و اعتبار علمی است.
مولوی: که بلندترین مقام را در ارشاد و هدایت دارد به شور و مشورت اهمیت بسیار داده و مردمان را به یاری گرفتن از عقل دیگری توصیه می‌کند. زیرا «مشورت مرد را ادراک و هوشیاری دهد.» مولوی برای تحکیم امر مشاوره به دو آیه «و امرهم شورای بینهم» و «و شاورهم فی‌الامر» نیز استناد می کند و کار بستن آنها را تأکید می‌کند.^[۱۲]
هدایت و ارشاد در ایران از صدر اسلام تاکنون
در سوره آل‌عمران آیه ۱۵۹ توصیه شده است:
«و شاورهم فی‌الامر فاذا عزمت فتوکل علی‌الله، ان الله یحب المتوکلین.»
در کارها مشورت کن، پس وقتی تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام بده، به درستی که خداوند متوکلین به او را دوست دارد. و در سوره شوری آیه ۳۸ می‌فرماید:
«و امرهم شوری بینهم و ممّا رزقناهم ینفقون.»
کارشان را به مشورت یکدیگر انجام دهند و از آنچه روزی آنها کردیم انفاق می‌کنند.
در قرآن کریم آیات بسیاری درباره هدایت و ارشاد نازل شده است. نماز گذاردن در نمازهای پنجگانه از خداوند طلب هدایت و ارشاد به راه را می‌نمایند «اهدنا صرات المستقیم» و خداوند با تذکر به اینکه قرآن که در آن شک و تردیدی نیست و برای هدایت و ارشاد پرهیزگاران است دعای نمازگزاران را اجابت می کند: «ذالک الکتاب، لاریب فیه هدی للمتقین» (سوره بقره، آیه ۲)، «ان هذا القرآن یهدی للتی هی‌ اقوم.» همانا این قرآن خلق را به استوارترین طریقه هدایت می‌کند. (سوره بنی‌اسرائیل، آیه ۹)، «فامّا یأتینکم منی هدیً» تا آنگاه که از جانب من راهنمایی برای شما آمد. (سوره بقره، آیه ۳۸)، «تلک آیات الکتاب الحکیم هدیً و رحمه‌للمحسنین» این است آیات کتاب حکیم که هدایت و رحمت است برای نیکوکاران. (سوره لقمان، آیات ۲‌و۳)، «و یزیدالله الذین اهتدو هدیً» خداوند بر هدایت کسانی‌که جویای هدایتند می‌افزاید. (سوره مریم، آیه ۷۶)
ذکر کلیه آیاتی که در قرآن کریم در باب جنبه‌های مثبت هدایت و ارشاد آمده و تعبیر و تفسیر آنها نیاز به کتب متعدد دارد. امّا در قرآن کریم نیز تذکر داده شده که گروه ستمکاران و ظالمان هرگز هدایت نخواهند شد.
«ان الله لایهدی القوم الظالمین» همانا خداوند قوم ظالمان را هرگز هدایت نخواهد کرد. (سوره قصص، آیه ۵۰). پیغمبر اکرم هرگز به روش مستبدان رفتار نمی‌کرد. در اموری که از طرف پروردگار دستوری نازل نگردیده بود، با اصحاب به مشورت می‌نشست و نظر و رأی آنان را محترم می‌شمرد و از این طریق بدان‌ها شخصیت می‌داد. در وصیت آن حضرت به حضرت علی آمده است: فقری از نادانی سخت‌تر و مالی سود ورزتر از خردمندی نیست. هیچ چیز هراسناک‌تر از خودبینی و هیچ معاضدتی از مشاوره نیکوتر نیست.^[۱۳]
حضرت علی‌(ع) در نهج‌البلاغه در فرمان معروف خود به مالک اشتر درامور رایزنی و مشاوره توصیه‌های مؤکدی می‌نمایند: «به هنگام رایزنی، مرد بخیل را از خود دور بدار که تو را از بخشش و کرامت باز دارد. مردمان ترسو را به مشورت مخون که اراده‌ات را در کارها سست کنند. آزمندان را نیز به مشاوره مپذیر، زیرا چهره زشت حرص و آز را در نظرت زیبا جلوه دهند. از میان مردم، رازداران را برگزین. در انجمن‌های مشورت با آنان باش و هر کس که حرف حق را که سخت تلخ است بی‌پرواتر به تو بازگوید و به کردار و رأی تو بیشتر اعتراض کند او را به خود نزدیکتر گردان.^[۱۴]
راهنمایی و مشاوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران
برنامه راهنمایی و مشاوره بعد از به ثمر رسیدن انقلاب، مثل بسیاری از برنامه‌های دیگر با توجه به هدف‌های جدید انقلاب اسلامی مورد ارزیابی قرار گرفت.^[۱۵]
در سال ۱۳۵۹ دفتر آموزش راهنمایی منحل و وظایف آن ابتدا در سه دفتر و سپس به یک دفتر با عنوان «دفتر آموزش عمومی» واگذار شد. در سال ۱۳۶۵ وظایف این دفتر نیز به دو دفتر با عناوین «دفتر آموز ابتدایی و راهنمایی» و «دفتر آموزش متوسطه نظری» تفکیک گردید که در حال حاضر به همین نحو باقی است.
در تاریخ ۳۱/۵/۱۳۵۸ با صدور بخشنامه‌ای در وظایف مشاوران تجدید نظر شد و در سال تحصیلی ۵۹-۵۸ نظام مشاور ـ معلم اجرا گردید. به موجب این بخشنامه از ۲۲ ساعت کار موظف مشاوران ۱۲ ساعت آن به تدریس اختصاص یافت. لیکن بدین تغییر بسنده نشد و در تاریخ ۵/۳/۱۳۵۹ به موجب بخشنامه شماره ۴۳ امور اداری اعلام گردید تا زمان تهیه طرح‌های هماهنگ با هدف‌های انقلاب، برنامه راهنمایی و مراکز مشاوره و راهنمایی تعطیل می‌گردد. از آن تاریخ به بعد تنها در برخی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی تدریس دروس مشاوره و راهنمایی ادامه داشت.^[۱۶] در سال ۶۰-۵۹ طرح اشتغال مربیان تربیتی به عنوان سربازان انقلاب در مدارس شکل گرفت و رسماً به اجرا درآمد. برنامه امور تربیتی به تدریج متوجه برنامه مشاوره و راهنمایی در مدارس گردید. در سال ۱۳۶۴ در مناطق مختلف آموزش و پرورش، مرکزی تحت عنوان «هسته‌های مشاوره و راهنمایی» تأسیس شد.^[۱۷]
در پایان جنگ تحمیلی هشت ساله و از ابتدای سال تحصیلی ۶۷ ضرورت این برنامه و تربیت مشاوران تحصیل کرده مجدداً محسوس و محرز گردید به طوری‌که تدریس دورس مشاوره و راهنمایی در اغلب دانشگاه‌ها و به ویژه در دانشگاه تربیت معلم و مراکز تربیت معلم استان‌ها مجدداً از توجه خاص برخوردار شد.^[۱۸]
با اجرای نظام جدید آموزشی در دبیرستان‌ها، برای راهنمایی دانش‌آموزان به رشته‌های مختلف تحصیلی و حل مسائل و مشکلات روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی آنان، وجود مشاوران بیش از پیش احساس شد و مقرر گردید در همه دبیرستان‌ها مشاوران حضور داشته باشند تا بتوانند نسبت به راهنمایی تحصیلی دانش‌آموزان اهتمام ورزند.^[۱۹]
در سال ۷۱ دو سمینار در زمینه ضرورت مشاوره و راهنمایی تشکیل گردید که در آن استادان و صاحبنظران به تفصیل در این باب به ایراد سخن پرداختند: نخستین سمینار از ۲۷ تا ۲۹ اردیبهشت ماه ۷۱ در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی تشکیل گردید. در پایان این سمینار توصیه‌هایی در باب راهنمایی و مشاوره و استفاده از وجود مشاوران تحصیل کرده قرائت گردید که مورد تأیید حضار قرار گرفت.
دومین سمینار از تاریخ ۲۵ تا ۲۷ بهمن ۷۱ با عنوان «سمینار جایگاه راهنمایی و مشاوره در جامعه» در دانشگاه تربیت معلم تشکیل شد که در این سمینار وزیر آموزش و پرورش در سخنرانی مفصل خود ضرورت راهنمایی و مشاوره در نظام جدید آموزش و پرورش اقدامات انجام شده در آن وزارتخانه و برنامه‌های آینده برای استفاده از وجود مشاوران تحصیل کرده را تشریح کرد. سپس استادان و صاحب نظران در مباحثی نظیر راهنمایی و مشاوره از دیدگاه اسلام، جایگاه مشاوره در برنامه کشوری، بهداشت روانی، مشاوره و روان‌درمانی، ضرورت مشاوره دانشجویی و مشکلات راهنمایی و مشاوره و استفاده واقعی از وجود مشاوران فارغ‌التحصیل این رشته و لزوم تشکیل انجمن مشاوره و راهنمایی در ایران قرائت شد که مورد تأیید حضار قرار گرفت. هم‌اکنون در بسیاری از دانشگاه‌ها و مدارس عالی کشور، تدریس دروس راهنمایی و مشاوره در سطوح کارشناسی و کارشناسی ارشد و دوره دکترا ادامه دارد و در وزارت آموزش و پرورش نیز اقدامات لازم برای استفاده از وجود مشاوران تحصیل کرده در جریان است.^[۲۰] به طوری‌که وضعیت راهنمایی و مشاوره در حال حاضر شامل: