برای اولین بار با بهره برداری از منابع نفت گچساران در سال ۱۳۱۹ استخراج از معادن شهرستان به مفهوم امروزین آن شکل گرفت و با اهمیت یابی نفت در اقتصاد کشور منشاء تحولاتی در استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان گچساران گردید از جمله سایر منابع این شهرستان می توان از فسفات ، سلسیت ، گوگرد ، سنگ گچ ، سنگ ساختمانی ، شن و ماسه و معدن نمک آبی نام برد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۷-۱ معادن نفت ، گاز و ذخایر قیر
از جمله میادین این شهرستان می توان از میدان نفتی گچساران که پس از میدان آسماری اهواز بزرگترین میدان نفتی ایران است نام برد .از سایر میادین نفتی می توان از میدان نفتی بی بی حکیمه و سایر میادین نفتی کوچک مانند سولابدر ، کیلورکریم ، سیامکان ، خیر آباد ، گرنگان ، بینک ، جلینگر و گلخاری نام برد لازم به یاد آوری است از تمامی میادین نام برده به همراه نفت، گاز نیز استحصال می شود. در دو محل از شهرستان گچساران ذخایر قیر دیده می شود یکی در محلی به نام چشمه قیر که در مجاورت ده دیل و در شمال شهرستان گچساران واقع شده که قیر به صورت چشمه از زمین می جوشد و دیگری دشت قیر است که در ۶۰ کیلومتری جنوب شهر قرار دارد و قیر آن جامد و خشک است .
۳-۷-۲ معدن فسفات
ذخایر سنگ فسفات استان کهگیلویه و بویراحمد ، بزرگترین ذخیره این کانی در سطح کشور را شامل می شود که عمدتاً در محدوده شهرستانهای کهگیلویه و گچساران واقع شده اند بزرگترین کانسار ساخته شده کوه لار در شمال شهرستان گچساران می باشد که توسط کارشناسان طرح اکتشافات معدنی فسفات وابسته به وزارت معادن و فلزات شنا سایی شد و براساس آخرین گزارشها ذخیره احتمالی این معدن برابر ۴۰۰ میلیون تن با عیار متوسط حدود ۹ درصد می باشد افزون بر آن ۳۹ میلیون تن در کوه ریش و ۲۵ میلیون تن در کوه اسپر ذخیره احتمالی فسفات است . (مرکز انفورماتیک ومطالعات توسعه ص ۶۷و۶۵)
۳-۷-۳ معدن سلسیت
این معدن در بخشهای بالایی سازند گچساران و در منطقه ورود سازند گچساران به تشکیلات آهکی واحد گوری از سازند میشان تشکیل شده است . به طور میانگین طول این منطقه ۴ کیلومتر ، ضخامت آن ۶ متر عمق آن ۲۰ متر و عیار آن بالای ۸۵% میباشددو
ذخیره آن حدود یک میلیون تن برآورد شده است .
۳-۷-۴ معدن گوگرد
گوگرد به صورت ماده معدنی در منطقه ای به نام نزاع علیا واقع در ۷۰ کیلومتری جنوب شهر دوگنبدان مشاهده می شود که بین تشکیلات گچساران واقع گرفته و آلوده به گچ و آهک و مارن می باشد و احتمالاً از بیرون زدگی نفت به وجود آمده است .
۳-۷-۵ معادن سنگ گچ
سازند گچساران که سطح وسیعی از استان کهگیلویه و بویراحمد را پوشانده دارای امکانات زیادی از نظر تأمین سنگ گچ می باشد. از جمله مهمترین معادن سنگ گچ شهرستان گچساران می توان از معدن سنگ گچ شمس عرب دوگنبدان نام برد که زیر نظر شرکت ولی عصر استخراج می شود و با استخراج ۰۰۰/۵۰ تن در سال بزرگترین استخراج کننده سنگ گچ استان به شمار می آید .
۳-۷-۶ معدن سنگ های ساختمانی
دماغه های ساختمان تاقدیس سازند آسماری یکی از منابع اینگونه مصالح ساختمانی است که به علت داشتن شرایط زمین شناسی معدنی مناسب ، ذخایر عظیمی را در نقاط مختلف این منطقه وجود آورده است از جمله این معادن می توان از آبریگان ، جهاد آباد و باشت نام برد .
۳-۷-۷ معادن شن و ماسه
استان کهگیلویه و بویراحمد از سه بخش کوهستانی ، تپه ماهوری و دشت تشکیل شده شرایط ته نشینی و رسوب شن و ماسه رودخانه ای در مناطق دشتی به دلیل شیب کم منا سبتر می باشد که قسمتهای جنوبی و مرکزی شهرستان گچساران چنین شرایطی را دارا می باشد . برخی از رودخانه ها و مسیل هایی که دارای این معادن می باشد عبارتند از رودخانه مسیل خیرآباد ، شمس عرب ، باشت ، ناصر آباد و خربل ودیل و آرو .
۳-۷-۸ معدن نمک آبی
وجود دو سازند نمکدار هرمز و گچساران در سطح استان کهگیلویه وبویرا حمد موجب شده تا این استان از ذخایر مناسب نمک برخوردار باشد مهم ترین معدن نمک آبی شهرستان گچساران در منطقه شمس عرب واقع در جنوب غربی شهر دوگنبدان می باشد. (همان کتاب ص ۷۵ )
۳- ۸ ژئومورفولوژی ^[۴]
توپوگرافی شهرستان به تبع قرارگیری در دامنه های جنوبی زاگرس دارای ویژگی هایی می باشد که مهمترین خصیصه آن کاهش ارتفاع با حرکت از شمال به جنوب و از شرق به غرب می باشد. چنانچه با افزایش فاصله از کوههای مرتفع و حرکت به سوی مناطق جنوبی تر ابتدا تپه ماهورها و سپس مناطق پست و جلگه ها هویدا می شوند
۱٫این واحد شامل نواحی کوهستانی و تپه هایی با قلل مدور ، متشکل از خاکهای کم عمق سنگریزه دار و سنگهای آهکی متراکم با کنگلومرا همچنین پوشش گیاهی استپی کم تا متوسط است که عموماً به چراگاه اتفاقی دامها اختصاص دارد . این گونه اراضی به طور عمده شامل دو بخش که یکی در جنوب و دیگری در شمال شرقی شهرستان گچساران قرار دارد.
۲- اراضی شامل کوههای کم ارتفاع با قلل مدور و بریده بریده و فرسایش یافته متشکل از مارنهای گچی (تشکیلات گچساران ) که دارای خاک های کم عمق تا نیمه عمیق با پوشش متوسط گیاهان علفی یک ساله و درختچه های کنار پراکنده می باشد که مورد چرای فصلی دامهای عشایر قرار می گیرد . این اراضی بطور عمده در جنوب شهرستان همچنین یک محدوده کوچک در مرکز شهرستان واقع در جنوب شهر دوگنبدان و چندین قطعه پراکنده در شمال و شمال شرقی شهرستان گسترده شده اند.
۳- کوههای نسبتاً مرتفع با قلل مدور یا کشیده که عمدتاً از شمال غرب به جنوب شرقی کشیده شده اند ، این اراضی با رخنمونهای سنگی متشکل از سنگهای آهکی شیست و سنگ ماسه همچنین پوشش کم تا متوسط درختان جنگلی (بلوط ، بنه ) مشخص می شوند که بطور عمده در شمال و شمال شرقی شهرستان قرار دارند.
۴- اراضی شامل تپه های کم ارتفاع با قلل مدور متشکل از سنگهای آهکی و کنگلومرای نسبتاً متحجر و دارای خاکهای کم عمق تا نیمه عمیق سنگریزه دار با بافت متوسط تا سنگین و پوشش کم تا متوسط گیاهان علفی یک ساله و کاربری چراگاه فصلی دیم کاری در دامنه ها دارد که درختان و درختچه های کنار به فواصل زیاد مشاهده می شود. این اراضی به طور محدود پراکنده شامل یک قسمت در شمال و چندین قطعه در شرق و مرکز شهرستان واقع شده اند.
۵- تپه های کم ارتفاع ، بریده بریده و فرسایش یافته با قلل مدور و متشکل از مارنهای فرسایش پذیر گچی (تشکیلات گچساران ) با خاکهای کم عمق تا نیمه عمق بافت سنگین بر روی تجمع مارن و دارای پوشش متوسط گیاهان استپی است که به چرای فصلی دام اختصاص دارد ، زراعت دیم غلات در برخی از دامنه ها وجود دارد ، که در سطح شهرستان گچساران محدود به یک بخش عمده در مرکز شهرستان است .
۶- شامل دشتهای دامنه ای نسبتاً مسطح و با شیب ملایم دارای کمی پستی و بلندی با خاکهای عمیق با بافت سنگین و نسبتاً تکامل یافته بر روی تجمع مواد آهکی است که دارای کاربری زراعت آبی و دیم کاری غلات می باشد که عمدتا در مرکز شهرستان گچساران و نزدیک شهر دوگنبدان قرار دارد.
۷- اراضی مسطح و رسوبی که انتساب آنها به یکی از تیپهای دشتهای دامنه ای ۴ و یا دشتهای رسوبی و رودخانه ای ۵ مشکل است ، این واحد دارای شیب کمتر از ۱% و با خاکهای بسیار عمیق با بافت سنگین و تکامل یافته با محدودیت آب تحت الارض غیر شور می باشد ، این واحد عمدتاً به کاشت برنج اختصاص دارد و در بعضی موارد کشت نباتات یک ساله و صیفی کاری رواج دارد . این اراضی شامل سه محدوده در شرق شهرستان می باشد.
۸- اراضی شامل واریزه های بادبزنی شکل سنگریزه دار بالایی با شیب ملایم تا متوسط و باپستی و بلندی کم تا متوسط و دارای خاکهای کم عمق تا نیمه عمق سنگریزه دار با بافت متوسط تا سنگین بر روی تراکم سنگ و سنگریزه های آهکی . این واحد دارای پوشش کم تا متوسط گیاهان مرتعی است که به چرای فصل دام اختصاص دارد ، دیم کاری غلات نیز در برخی قطعات دیده می شود.
۹-شامل واریزه های بادبزنی شکل سنگریزه دار پایینی ، نسبتاً مسطح و یا با شیب ملایم و بدون پستی و بلندی و دارای خاک های نیمه عمیق تا عمیق با بافت متوسط تا سنگین بر روی تجمع سنگ و سنگریزه است . این واحد دارای پوشش متوسط تا زیاد گیاهان مرتعی همراه با درختچه های پراکنده است که عموماً محل چرای فصلی دام است .
۳-۹ دشت ها
دشتهای مهم شهرستان گچساران سرزمینهای همواری می با شند که مابین رشته های کوهستانی زاگرس به موازات آنها امتداد یافته اند طول این دشتها در امتداد جهت رشته کوه زاگرس یعنی شامل غربی-جنوب شرقی و تا حدودی شرقی–غربی می باشد.
ویژگی های مهم ترین دشتهای این شهرستان به شرح ذیل می باشد.
۳-۹-۱ دشت باشت
این دشت در جنوب شرقی استان کهگیلویه وبویراحمد و شرق شهرستان گچساران واقع شده است ومساحت این دشت ۵۳۰۰ هکتار می باشد که حوضه آبریز این دشت یکی از زیر حوضه های رودخانه زهره می باشد و مساحت آن معادل ۳/۳۱۹ کیلومتر مربع می باشد که ۶/۲۶۰ کیلومتر مربع آن را واحدهایی از تیپ های اراضی تپه ها و کوه ها و ۷/۵۸ کیلومتر مربع آن را واحدهایی از تیپ های اراضی واریزه های بادبزنی و فلات ها وتراس های رودخانه ای تشکیل داده است . سازندهای گوناگونی از دوران ژورا سیک تا رسوبات عصر حاضر در بخشهای مختلف این دشت به چشم می خورد و از نظر چینه شناسی عبارتند از : گروه بنگستان شامل سازندهای کژدمی و سروک ، سازند پابده ، گورپی ، سازند آسماری ، سازند گچساران و سازند بختیاری ، سازندهای یاد شده از نظر لیتولوژی شامل : آهک ، آهک مارنی ، آهک دولومیتی ، مارن ،ژیپس و ماسه کنلگومرا و ماسه سنگ می باشد . جریان فصلی آب توسط رودخانه فصلی با شت در جهت شمالی غربی –جنوب شرقی به دورن رودخانه شیو تخلیه می گردد ، ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه این حوضه ۲۳۶۵ و ۷۵۰ متر و ارتفاع متوسط این دشت ۷۷۰ متر از سطح دریا می باشد. (وزارت مسکن و شهرسازی ،نشریه ۴ ص ۴)
۳-۹-۲ دشتهای دوگنبدان ،امامزاده جعفرو چهاربیشه
حوضه آبریز این دشتها در بخش جنوبی استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده که از شمال به کوه های خامی و دیل ، از جنوب به کوههای خربل ، وغرب به شهر و از شرق به کوههای کوخک و مورد محدود می گردد . مساحت این دشتها که به دلیل کوچکی روی هم حساب شده اند ،۱۲۶۰۰ هکتار است و ۶/۱۹% از کل مساحت حوضه آبریز را در بر می گیرد. حوضه آبریز این دشتها بخشی از حوضه آبریز رودخانه زهره به مساحت ۶۴۴ کیلومتر مربع می باشد. ۴۵۸۷۳ هکتار از کل اراضی حوضه ۷۱% را واحدهایی از تیپ کوهها و تپه ها و ۱۸۴۹۹ هکتار را تیپ دشتهای دامنه ای و واریزه های بادبزنی شکل تشکیل می دهد. اراضی این حوضه نیز از سازندهای گوناگون زمین شناسی از دوران ژورا سیک تا رسوبات عصر حاضر تشکیل شده که از نظر توالی چینه شناسی عبارتند از : گروه خامی شامل سازند فهلیان ، گدوان و داریان ، گروه بنگستان شامل سازندهای کژدمی و سروک سازند پابده –گورپی ، سازند آسماری ، سازند گچساران ، سازند بختیاری و آبرفت های کوارترنی که از نظر لیتوگرافی شامل آهک ،آهکهای مارنی ، آهک دولومیتی ، مارن ، ژبیس و ماسه ، رس ، ماسه سنگ و کنگلومرا است . ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه این حوضه برابر با ۲۸۰۰ و ۶۰۰ متر و ارتفاع متوسط دشت ۷۰۰متر از سطح دریا می باشد . شیب حوضه آبریز دوگنبدان ، شمالی ، جنوبی و جریانات سطحی دشت توسط رودخانه فصلی کمبل از محدوده دشت خارج شده و به رودخانه خیر آباد از آن جا به سر شاخه های زهره تخلیه می شود ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه حوضه به ترتیب برابر با ۲۰۰۰ و ۴۰۰ متر و ارتفاع متوسط دشت ۷۵ متر از سطح دریا می باشد.
ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه دشت امام زاده جعفر برابر با ۲۸۰۰ و ۶۰۰ متر و ارتفاع متوسط دشت در این بخش ۷۰۰ متر از سطح دریا می باشد ، جریانات سطح این دشت توسط رودخانه فصلی خربل به رودخانه زهره انتقال می یابد.(مرکز انفورماتیک و مطالعات توسعه ص ۱۰۹)
حوضه آبریز چهار بیشه دارای شیب شرقی –غربی است و جریانات سطحی توسط رودخانه فصلی آبریگون از محدوده دشت خارج و توسط رودخانه شمس عرب به رودخانه خیر آباد منتقل می شود ،مرتفع ترین و پست ترین نقطه این حوضه به ترتیب برابر با ۲۰۸۳ و ۷۰۰ متر و ارتفاع متوسط دشت ۸۵۱ متر از سطح دریا می باشد.
۳-۱۰ خاک شناسی و طبقه بندی اراضی دشتهای دوگنبدان ،امام زاده جعبر و چهاربیشه :
خاکهای این ناحیه جزء خاکهای رسوبی جوان در زمینه آبرفتهای بادبزنی شکل بوده و قسمتی نیز شامل خاکهای قهوه ای است که در چهار سوی به شرح زیر طبقه بندی شده است :
۳-۱۰-۱ سری خاک سراب
این سری جزء خاکهای قهوه ای می باشد که در زمینه رسوبات متمایل به زرد با بافت Clay Loam تا Silty Clay Loam با ساختمان قوی همراه با آهک به صورت پودر ، رشته و ذرات سخت شده در طبقات تحتانی می باشد. این اراضی شامل دامنه های تپه ای خاکی با شیب ملایم ۳-۴ درصد و کمی پستی و بلندی است که فاقد شوری و دارای زهکشی داخلی متوسط می باشد. مساحت آن برابر ۱۵۰۰ هکتار و ۱۲ درصد از کل اراضی دشت می باشد که از نظر زراعت و آبیاری منا سب می باشد.
۳-۱۰-۲ سری خاک امام زاده جعفر
این سری از خاک های قهوه ای تکامل یافته است که در دشت رسوبی دوگنبدان تشکیل شده است و دارای خاکی عمیق با تکامل پروفیلی نسبتاً خوب به رنگ قهوه ای تیره و بافت رس و شن clay loam همراه با مقداری آهک به صورت سخت شده و پودر در طبقه مرکزی می باشد که بهترین خاک زراعی در منطقه دوگنبدان میباشد و دارای مساحتی برابر با ۱۵۰۰ هکتار ۱۲ درصد از کل دشت است .
اختلاف در شیب میزان پستی و بلندی این سری از خاک را به دو کلاس تقسیم می کند ،بخشی از این اراضی دارای خاکی عمیق با قابلیت نفوذ کم و بافت سنگین و دارای کمی پستی و بلندی و در بعضی قسمتها کمی فرسایش می باشد، اراضی این کلاس فاقد محدودیت خاک ،شوری و آب زیرزمینی بوده و دارای قابلیت مناسب جهت زراعت و آبیاری است . بخشی دیگر از اراضی دارای هیچگونه محدودیتی نبوده و برای زارعت و آبیاری مناسب می باشند.
۳-۱۰-۳ سری خاک نصرآباد
این سری از خاک از گروه خاکهای رسوبی جوان است که در زمینه رسوبات بادبزنی شکل ناحیه دوگنبدان و ناحیه لیشتر تشکیل شده است و دارای خاکی کم عمق همراه با مقدار زیادی سنگریزه و بدون تکامل پروفیلی و ساختمان مشخص می باشد . مساحت آن ۵۶۰۰ هکتار ۴۴ درصد از کل اراضی دشت است . محدودیت عمده این اراضی عمق خاک مقدار زیادی سنگریزه ارضی بافت سبک خاک وشیب اراضی به نسبت کمتر که در قسمتهای شمالی تر شیب محسوستر می باشد . اختلاف در بافت و میزان نفوذ پذیری خاک باعث تقسیم این سری به دو کلاس می شود. محدوده شمالی این اراضی دارای خاک های کم عمق کمتر از ۲۵ سانتی متر با بافت سبک و قابلیت نفوذ پذیری زیاد با مقدار زیادی سنگریزه و کمی پستی و بلندی و شیبهای مختلف می باشد. این اراضی بدون محدودیت شوری و آب زیر زمینی و دارای قابلیت کشت محدود می باشد . محدوده جنوبی این اراضی دارای مشخصات فوق بوده با این تفاوت که بافت خاک آن سنگین و قابلیت نفوذ پذیری آن متوسط همچنین بدون محدودیت های شوری و آب زیرزمینی بوده و برای زراعت و آبیاری نسبتاً مناسب می باشد.
۳-۱۰-۴ مخلوط سری های خاک خان احمد و بید زرد
این سری از خاک نسبتاً عمیق به رنگ قهوه ای تیره با جنس رس و شن CLAY LOAM و ساختمان نسبتاً قوی از گروه خاکهای قهوه ای است که با سری بیدزرد از گروه خاکهای رسوبی جوان که دارای رنگ قهوه ای و مقدار زیادی سنگریزه و رسوبات رودخانه ای است مخلوط گردیده است . سری خاک خان احمد ازلحاظ تکامل پروفیلی نسبت به سری بیدزرد کامل تر و دارای قابلیت بیشتری جهت نگهداری آب و مواد غذایی است . سری بیدزرد از نظر کمی عمق و داشتن مقدار زیادی سنگریزه نیز از سری خان احمد متمایز می باشد. مساحت مجموع این دو سری برابر ۲۵۰۰ هکتار ۲۰ درصد از کل اراضی دشت می باشد.محدودیت عمده این اراضی وجود مقدار زیادی سنگریزه در تحت الارض و شیب نسبتاً تند و پستی و بلندی نسبتاً زیاد می باشد. این اراضی بدون محدودیت شوری و آب زیرزمینی و نسبتاً مناسب جهت زراعت و آبیاری می باشد.
۳-۱۰-۵ اراضی متفرقه