School: Shahed University

Keywords : Techniques MADM, finance, IFIC, chosen target market

When the trade goes beyond borders, is confronted with new situations. Companies when they have an effective presence in international markets that have high financial power. Financer organizations, this role will be responsible and in this way companies can protect. But the absence of funding to support all of these companies are paying attention to them is very important and can to facilitate the relationship between these two and the funding them.
The purpose of this study is to provide a model of the most important criteria for selecting target markets for export projects that could provide the financial organization to decide and choose the priority of applicants help . For this purpose, a model with six categories of criteria previously developed models were prepared. First, this model through the Delphi technique, by experts from the Iranian Foreign Investment Company (finance) and Iran Khodro Company (self-financing), was approved. Pattern consists of 6 clusters were tested in models of multi-Attribute decision making (MADM). 6 clusters consisting of firm capabilities, firm location and international conditions, the competitive environment, economic environment, Political– legal environment, Socio – cultural environment. To assess the research data, the questionnaire was used. Analysis of the significance and impact of clusters was done by DEMATEL techniques. DEMATEL output, in order to prioritize the criteria in network analysis techniques (ANP) was used. For this purpose, the software was used Exele and Super Decisions. Finally, the Model with 6 clusters and 27 priority indicators for the Iranian Foreign Investment Company (IFIC), Obtained.

منابع و مراجع
منابع فارسی

• ابزری، مهدی و دستگیر، محسن (۱۳۸۶).” بررسی و تجزیه و تحلیل روش های تأمین مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران“. فصلنامه بررسیهای اقتصادی، دوره۴، شماره۴، صفحات ۷۳- ۷۸.

• اسماعیل پور، حسن (۱۳۸۸). “بازاریابی بین الملل“. چاپ پنجم، تهران ، نگاه دانش، صص ۱۲.

• اسماعیلی، شاهپور و اسلامی میلانی، پریسا (۱۳۸۸).”مروری بر شیوه ­ها و روش­های نوین تامین مالی پروژه­ ها“. اولین کنفرانس بین المللی توسعه نظام تامین مالی در ایران.

• اصغرپور، محمدجواد (۱۳۸۸).” تصمیم گیری های چند معیاره“. چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران، صص ۳۰۸-۳۰۱.

• اصغرپور، محمدجواد (۱۳۸۸).” تصمیم گیری های چند معیاره“. چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران، صص ۱۲۸.

• امیرخانی، پاتریس و پازوکی، محمدرضا (۱۳۹۰).” اثر تامین مالی از طریق تسهیلات و اعتبارات بخش­های منتخب اقتصادی بر تولید کالاها وخدمات صادراتی در اقتصاد ایران“. مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس توسعه نظام تامین مالی در ایران، ، صص ۳۱۸.

• ایران نژاد، مهدی (۱۳۸۲).” روش های تحقیق در علوم اجتماعی“. چاپ اول، تهران: نشر مدیران، صص ۹.

• آذر، عادل و رجب زاده، علی (۱۳۸۱). “تصمیم گیری کاربردی با رویکردMADM”. چاپ اول، تهران: انتشارات نگاه دانش، صص۶۹-۸۰.

• آذر، عادل، فرجی­خورشیدی، حجت (۱۳۸۴). “طراحی هوشمند ارزیابی جذابیت بازارهای بین المللی“. فصلنامه مدرس علوم انسانی، ویژه نامه مدیریت، صص۱۲۱-۱۴۹.

• بابایی­ زکیلکی، محمدعلی (۱۳۸۸). “مدیریت بازاریابی بین الملل“. چاپ هشتم، تهران، سازمان مطالعات و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها، صص ۱۱.

• بحرینی، محمدحسین (۱۳۸۷). “فرایند تامین سرمایه مالی پروزه­های سرمایه ­گذاری“. همایش اقتصاد اسلامی و توسعه، صص ۲.

• برازش، رضا (۱۳۶۵). “مدل اقتصادسنجی عرضه وتقاضای اتومبیل سواری“. تهران، دانشکده علوم اقتصادی وسیاسی دانشگاه شهیدبهشتی، صص ۴-۱۷.

• پرمه، زورار، حسینی، میرعبداله، نبی­زاده، احمد و محبی، حمیدرضا (۱۳۸۸). “ظرفیت­های صادراتی و بازارهای هدف زعفران ایران“. موسسه مطالعات و پژوهش­های بازرگانی، فصلنامه پژوهش­های بازرگانی، شماره۵۱، صص ۵۹­-۹۵.

• پورمقیم، جواد (۱۳۸۰). “نظریه ­ها و سیاست­های بازرگانی تجارت بین­الملل“. نشرنی، تهران، صص ۵۱.

• جعفری صمیمی، احمد، یحیی­زاده­فر، محمود و عبادی­دولت­آبادی، میرکریم (۱۳۸۳). “بررسی رابطه روش های تامین مالی (منابع خارجی) وبازده و قیمت سهام شرکت های بورس تهران“. دوماهنامه علمی- پژوهشی دانشگاه شاهد، سال یازدهم، دوره جدید، شماره ۵.

• • جلیلی، محمد، فلاح، شمس، لیالستانی، میرفیض، زین­الدین و سیدمصطفی، سعید محمدی­ها (۱۳۸۹). “رتبه ­بندی شیوه های تامین مالی خارجی برای سرمایه ­گذاری در صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی“. فصلنامه مطالعات کمی در مدیریت، صص ۵۳.

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• جهانگرد، ­­­­­اسفندیار (۱۳۸۳).”صنعت خودروسازی و جایگاه آن در اقتصاد ایران“. پژوهشنامه اقتصادی، صص ۱۸۵.

• چیذری، امیر حسین، یوسفی، علی و موسوی، سید حبیب الله (۱۳۸۵).”بررسی بازارهای هدف صادراتی گیاهان زینتی ایران“. اقتصادکشاورزی و توسعه، سال چهاردهم، شماره ۵۵، صص ۴۷-۶۶.

• حسن­بیگی، ابولفضل (۱۳۸۱). “نفت، بای بک ومنافع ملی“. تهران، انتشارات نوای آوا، صص ۲۰۱.

• حسینی، میرعبدالله (۱۳۸۸). “تجربیات منتخبی از کشورهای موفق در توسعه صادرات“. بررسی­های بازرگانی، شماره۳۴، صص ۱۷.

• خاکی، غلامرضا (۱۳۹۰). “روش تحقیق با رویکرد به پایان نامه نویسی“. تهران: انتشارات بازتاب، صص ۲۱۷.

• رجوعی، مرتضی و شیعه­زاده، الهه (۱۳۸۷). “تعیین معیارهای جذابیت بازار و انتخاب بازارهدف“. فصلنامه علمی_تخصصی گروه مدیریت دانشگاه امام رضا، شماره پنجم، صص ۱-۵.

• روستا، احمد، ونوس، داور و ابراهیمی، عبدالحمید (۱۳۸۳). “مدیریت بازاریابی“. انتشارات سمت، چاپ هشتم، تهران.

• رهنمای­رودپشتی، فریدون، نیکومرام، هاشم و شاهوردیانی، شادی (۱۳۸۶).”مدیریت مالی راهبردی (ارزش آفرینی)”. تهران، انتشارات کسا کاوش، صص ۲۲۰.

• زبردست، اسفندیار (۱۳۸۰)”. کاربرد فرایند سلسله مراتبی در برنامه­ ریزی شهری و منطقه­ای“. نشریه هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، شماره ۱۰، صص ۱۵-۲۴.

• زرگرپور، حمید، میرمحمدصادقی، علیرضا و وطن­پور، نیما (۱۳۸۶). “نگاهی استراتژیک به انتخاب روش های تامین مالی پروژه­ ها به کمک منابع خارجی“. دومین کنفرانس بین المللی مدیریت استراتژیک.

• زری­باف، مهدی و حسینی­کیا، سیدتقی (۱۳۸۲). “مدیریت بازاریابی جهانی“. انتشارات گسترش علوم پایه، چاپ اول، تهران: صص۷۸.

• زنور، بهروز (۱۳۸۰). “مجموعه مقالات همایش صنعت خودرو ایران واقتصاد جهانی“. تهران، ناشر پیام ایران خودرو، صص ۱۳۶.

• سالنامه تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۱). دفتر فناوری اطلاعات وارتباطات، گزارش آمار مقدماتی تجارت خارجی طی سال ۱۳۹۱، صص ۲۳-۲۵.

• سالواتوره، دومینیک (۱۳۷۰).” تئوری و مسائل اقتصاد بین الملل“. ترجمه هدایت، ایران پرور و حسن، گلریز، نشر نی، تهران.

• سرمد، زهره، بازرگان، عباس و حجازی، الهه (۱۳۹۲). “روش­های تحقیق در علوم رفتاری“. تهران: انتشارات آگاه، صص۱۲۶.

• سعید، معصومه (۱۳۹۰).” اولویت بندی بازارهای صادراتی محصولات کشاورزی استان کرمان با بهره گرفتن از تکنیک“.پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، صص ۲۱-۳۰.

• سکاران، اکرم (۱۳۸۱).” روش­های تحقیق در مدیریت” (چاپ دوم). (مهدی صائبی، و محمد شیرازی، مترجم)، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی( نشر)، صص ۲۰.

استرالیا در سال ۱۹۶۶ نظام یک طرفه محدودتری را در پیش گرفت و مجارستان نیز در ۱۹۶۸ نظام خود را اعلام نمود. ذکر بعضی از جزئیات دستورالعمل اخیر در مورد مجارستان می‌تواند عملکرد برنامه عام ترجیحات را روشن سازد.
مجارستان در سال ۱۹۷۱ و ۱۹۷۴ فهرست ترجیحی خود را به طیف وسیعی از تولیدات کشاورزی و صنعتی گسترش داد که به درخواست کشورهای در حال توسعه صورت گرفته بود و شامل گزینه‌هایی به نفع کشورهای کمتر توسعه یافته در بین کشورهای در حال توسعه بود.
قلمرو این کاهش‌های تعرفه‌ای برحسب فرمان حکومتی معین شد. نرخ تعرفه ترجیحی بین ۵۰% تا ۹۰% زیر نرخهای تعرفه‌ای ملت کامله‌الوداد قرار داشت و بیش از صد کالا را کاملاً از گمرک معاف می‌کرد. کشورهای ذی نفع در حال توسعه در آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین که به طور عمده درآمد داخلی شان کمتر از مجارستان بود و علیه این کشور تبعیض روا نمی داشتند و روابط تجاری خود را با مجارستان حفظ نموده بودند و می‌توانستند دلایل موجهی برای کالاهایی که شایسته رفتار ترجیحی بودند، ارائه دهند در شمول این گروه قرار می‌گرفتند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرض بر این بود که مبدأ کالا در کشور ذی نفعی قرار دارد که یا در آن کشور تولید و یا ۵۰% ارزش آن در کشور مربوطه بدست آمده است.^[۶۵۰]
لذا نظام مجارستان موقتاً تنها به کشورهایی مجوز ترجیحات را داد که از اول ژانویه ۱۹۷۲ ترجیحات خاصی را (ترجیحات وارونه) به کشورهای توسعه یافته خاص تسرّی داده بودند.
جامعه اقتصادی اروپا برنامه ترجیحات عام را در سال ۱۹۷۱ اعلام کرد و مطابق آن اجازه ورود کالاهای ساخته شده و نیمه ساخته را از تعدادی از کشورهای در حال توسعه فارغ از عوارض گمرکی اعطا نمود. محدودیتهای سختی برای کیفیت کالاهای وارداتی وضع شد و آیتم‌های حساس خاصی نیز برای ورود کالاهایی مثل منسوجات و کفش در نظر گرفته شد. این محدودیتها باعث شد که از نقش بخشندگی و اعطا کنندگی رفتار کاسته شود. نظام ترجیحی ایالات متحده در عنوان پنجم قانون تجارت ۱۹۷۴^[۶۵۱] آن کشور آمده است. بخش ۵۰۱ به رئیس جمهور اجازه می دهد که ترجیحات را گسترش دهد و بخش ۵۰۲ به تعریف کشورهای ذی نفع در حال توسعه می‌پردازد و کشورهای خاصی را استثناء میکند. بخش ۵۰۳ آن دسته از موادی را که شایسته اعطا رفتار ترجیحی است، تعیین نموده و بعضی از مواد حساس وارداتی را استثناء نموده است.
بخش ۵۰۴ شامل محدودیت هایی در خصوص رفتار ترجیحی است. بخش ۵۰۵ یک محدوده زمانی ده ساله را برای رفتار فارغ از عوارض در نظر گرفته که در طول این مدت امکان تجدید نظر کامل نسبت به عملکرد کل نظام ترجیحی بعد از ۵ سال وجود دارد.
در خصوص نتایج زیان بار یا موفقیت آمیز نظام عام ترجیحات، در گزارش پنجمین جلسه ویژه هیأت توسعه و تجارت در آوریل و می‌۱۹۷۳ چنین آمده است: نمایندگان کشورهای در حال توسعه اظهار می‌دارند که هر چند پیشرفت هایی در اجرای نظام عام ترجیحات حاصل شده است اما خود نظام به تنهایی و به اندازه کافی از حیث شرایط، از اهداف نظام دور افتاده و بنابراین اجرای آن هم بسیار ناامیدانه است…
این کشورها به این نتیجه رسیدند که منافع واقعی برنامه‌ها هنوز به بار ننشسته است. زیرا اولاً پوشش برنامه‌ها از نظر عملکردی محدود است و ثانیاً محدودیت هایی بر واردات ترجیحی به طور غیر مستقیم از طریق تعیین سقف­ها و اعمال موانع غیر تعرفه‌ای تحمیل شده است.
نمایندگان چند کشور در حال توسعه که در بین آن ها چند کشور کمتر توسعه یافته نیز بود احساس کردند که نظام عام ترجیحات، نفع بسیار کم یا حتی هیچ نفعی نداشته است، زیرا کشورهای آن ها کالاهایی را تولید نکرده اند، بلکه تنها مواد اولیه و محصولات کشاورزی نیمه فرآوری شده را فراهم کرده اند‌، که تحت نظام عام ترجیحات در نمی‌آید. علاوه بر این شروط حمایتی که در برنامه‌ها آمده است، اجازه انحراف از نظام را در جهت محدودسازی قلمرو ترجیحات داده و با ایجاد یک عدم ثبات قابل ملاحظه، باعث ناهمگون شدن چنین ترجیحاتی شده است.^[۶۵۲]
منشور حقوق و تعهدات اقتصادی ۱۲ دسامبر ۱۹۷۴ نیز دربردارنده مقرراتی در خصوص مشکلات مطروحه بود که. ماده ۱۸ و ۱۹ آن در رابطه با نظام عام ترجیحات است، مطابق ماده ۱۸: “کشورهای توسعه یافته باید نظام عام ترجیحات تعرفه‌ای غیر تبعیضی و غیر متقابل را به کشورهای در حال توسعه در راستای تطابق با نتایج توافق شده و تصمیمات مرتبطی که در این خصوص اتخاذ شده است، گسترش داده و آن را اصلاح نمایند.”
به منظور نیازهای توسعه‌ای و تجاری کشورهای در حال توسعه، در چارچوب سازمان های بین‌المللی صلاحیت دار، کشورهای توسعه یافته بایستی توجه جدی نسبت به اتخاذ اقدامات متفاوت در حوزه‌هایی که امکان پذیر است و اقتضای آن را دارد و به شیوه‌هایی که بتواند رفتار خاص و مطلوب تری را فراهم سازد، مبذول دارند. در روابط اقتصادی بین‌المللی، کشورهای توسعه یافته بایستی کوشش کنند تا از اقداماتی که اثر منفی بر توسعه اقتصاد داخلی کشورهای در حال توسعه دارد، بپرهیزند و بجای آن ترجیحات تعرفه‌ای عام و دیگر اقدامات متفاوتی را که به نفع آن ها توافق شده است، افزایش دهند.
ماده ۲۶: “کلیه دولت ها موظفند که با هم در صلح زندگی کنند و وجود یکدیگر را تحمل کنند، بدون این که به تفاوت های نظام های اقتصادی و سیاسی اجتماعی و فرهنگی یکدیگر توجه کنند و تجارت میان کشورهایی با نظام های اقتصادی و اجتماعی متفاوت را تسهیل نمایند. تجارت بین‌المللی نباید خدشه‌ای به ترجیحات غیر متقابل عامی که به نفع کشورهای در حال توسعه، بر مبنای سود متقابل، منافع یکسان و مبادله رفتار ملت کامله‌الوداد برقرار می شود، وارد سازد.»
در چهارمین جلسه کنفرانس ملل متحد راجع به تجارت و توسعه که در ۱۹۷۶ در نایروبی برگزار شد، قطعنامه (۴)۹۶ «تحت عنوان مجموعه‌ای از اقدامات حمایتی متقابل و مرتبط برای گسترش و تغییر و تبدیل صادرات کالاهای ساخته و نیمه ساخته از کشورهای در حال توسعه» به تصویب رسید، که هدفش تقویت و گسترش نظام عام ترجیحات بود.^[۶۵۳]
قطعنامه ۱۵۹/۳۱، ۲۱ دسامبر ۱۹۷۶ مجمع عمومی نیز بر قطعنامه کنفرانس تجارت و توسعه صحه گذاشته و آن را تأیید کرد به این شرح:
… ۶- مجمع عمومی ضمن تأیید قطعنامه(۴)۹۶، ۱۹۶۷ کنفرانس تجارت و توسعه در رابطه با مجموعه‌ای از اقدامات حمایتی متقابل و متعامل برای گسترش و توسعه صادرات کالاهای ساخته و نیمه ساخته از کشورهای در حال توسعه، به ویژه تصمیماتی در رابطه با گسترش پوشش نظام عام ترجیحاتی بر شمار بیشتری از محصولات صادراتی که به نفع کشورهای در حال توسعه بود و نیز گسترش این نظام به فراتر از یک دوره ده ساله، از کشورهای توسعه یافته می‌خواست تا جایی که ممکن است این را سر لوحه مستمر سیاستهای تجاری شان قرار دهند.^[۶۵۴]
بنابراین به نظر می رسد که در خصوص داشتن یک نظام عام ترجیحاتی که ویژگیهای آن ذکر گردید، توافق عامی میان دولت ها وجود دارد که در نهادهای ملل متحد نیز به آن تصریح شده است و نیز روی این اصل که دولت ها خودداری می‌کنند، از این که بخواهند حقوقی را مطالبه نمایند که به کشورهای در حال توسعه بموجب شرط ملت کامله‌الوداد از طرف کشورهای توسعه یافته در حوزه رفتارهای ترجیحی اعطا شده است.^[۶۵۵] لذا کشورهای عضو گات بموجب شرایط بیان شده در فوق از حقوق خود بر طبق رفتار ملت کامله‌الوداد که در ماده یک موافقتنامه عمومی آمده است، اعراض می‌نمایند.^[۶۵۶]
در سال ۱۹۷۱ گات تصمیم به فسخ مقررات ماده یک برای یک دوره زمانی ده ساله گرفت و به اعضای توسعه یافته اجازه داد که در برابر صادرات کشورهای در حال توسعه رفتار تعرفه‌ای ترجیح آمیز داشته باشند. در سال ۱۹۷۹ این نظام به فراتر از ده سال اول خود مطابق تصمیم اعضای متعاهد گات گسترش یافت. این تصمیم در پی مذاکرات در چارچوب دور توکیو اتخاذ گردید. لذا تصمیم ۱۹۷۱ گات یعنی اعراض از شرط ملت کامله‌الوداد برای یک دوره ده ساله، شرط ملت کامله‌الوداد را به یک شرط ملت کامله‌الوداد “توانمند” تبدیل کرد و به این ترتیب وضعیت حقوقی کاملی را به نظام عام ترجیحات در گات بخشید و محدودیت مهم و جدیدی را بر شرط ملت کامله‌الوداد وارد ساخت که بعضی از آن به سایش شرط و بعضی به انحراف و خروج از شرط یاد کرده اند.^[۶۵۷] کشورهای اجرا کننده برنامه‌های ترجیحی آزادند، آن چه را که اعطا نموده اند، کلاً یا جزئاً فسخ نموده و یا آن چه را که اعطا می‌نمایند مشروط به انصراف اجباری در مواردی نمایند که در چارچوب موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت گات آمده است. همین طور منافعی که نظام عام ترجیحات به کشورهای در حال توسعه اعطا می‌کند، می‌تواند از طریق دور مذاکرات چندجانبه (نظیر دور توکیو) یا عملکرد یکجانبه بعدی دولت ها در آینده مخدوش شود.
از طرف دیگر، نظام عام ترجیحات بر پایه خود انتخابی قرار دارد. یعنی کشورهای معطی حق دارند که ذی نفعان در حال توسعه خود را انتخاب نمایند و گروهی دیگر را حذف نمایند. این انتخابها می‌تواند بر پایه مذاکرات با این کشورها صورت گیرد. لذا می‌توان گفت، که برنامه‌های انفرادی و داخلی نظام عام ترجیحات می‌تواند تبعیض آمیز تلقی شده و این اصل را که همانا ترجیحات غیر تبعیضی است، زیر سؤال ببرد. اما اصل خود انتخابی بخشی از نظام عام ترجیحات است و نمی‌تواند مورد سختگیری قرار گیرد. به هر حال انتظار این است که این حق خود انتخابی به نحو معقولآن های اعمال شود.
ویژگیهایی که بیان شد جزئی از نظام عام ترجیحات بود که کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته روی آن توافق کرده اند.

1. 1. نظام عام ترجیحات در پیش نویس کمیسیون حقوق بین‌الملل ۱۹۷۸

کمیسیون حقوق بین‌الملل به هنگام تدوین پیش نویس راجع به شرط ملت کامله‌الوداد با آگاهی کامل از تفاوت میان سطوح توسعه اقتصادی دولت ها اشاره می‌کند که هر چند نمی‌تواند در قلمروهایی خارج از وظیفه، به بررسی موضوعات اقتصادی پرداخته و قواعدی را به سازمان تجارت بین‌المللی پیشنهاد کند، اما عملکرد شرط در قلمرو روابط اقتصادی بخصوص در مورد کشورهای در حال توسعه مشکلات جدی را بر می‌انگیزد که کمیسیون مجبور به مداخله می شود. کمیسیون در اولین شور بر مبنای گزارشهای ششم و هفتم گزارشگر، استثناء مربوط به عملکرد شرط در این رابطه و اهمیت آن را بررسی نمود. در شور دوم کمیسیون مجدداً در پرتو نظریات دولت های عضو، ارگآن های ملل متحد، آژانسهای تخصصی و دیگر سازمان های بین دولتی و نیز بر مبنای گزارشی که گزارشگر تهیه کرده و فی المجلس آن را تقدیم کرده بود، مسأله را مورد بازنگری قرار داد.
در نتیجه بازنگری مجدد، به این نتیجه رسید که عملکرد شرط ملت کامله‌الوداد در قلمرو روابط اقتصادی بخصوص با در نظر گرفتن کشورهای در حال توسعه موضوعی نیست که به سادگی در قلمرو تدوین حقوق بین‌الملل، آنگونه که در اساسنامه کمیسیون حقوق بین‌الملل برای این روند پیش بینی شده است درآید. زیرا این موضع برخلاف رویه بسیاری از دولت ها، رویه‌های قضایی و دکترین به آسانی قابل تشخیص نیست.
لذا کمیسیون تلاش کرد تا وارد حوزه توسعه تدریجی شده و در این راستا مواد ۲۳ و ۲۴ را تصویب کرد. ماده ۲۳ طرح پیش نویس مقرر می دارد که دولت ذی نفع حق بهره مندی از رفتاری را که بموجب شرط ملت کامله‌الوداد از سوی دولت معطی به دولت ثالث در حال توسعه در چارچوب برنامه عام ترجیحات اعطا شده است و با نظام عام ترجیحات که از سوی جامعه بین‌المللی دولت ها در کل یا دولت های عضو یک سازمان بین‌المللی صلاحیت دار که مطابق با قواعد و آیین‌های مربوطه سازمان اتخاذ شده است، منطبق باشد، نخواهد داشت. منظور کمیسیون از عبارات اخیر خود، این است که با دقت بیشتری، وضعیت موجود در اجرا و قابلیت پذیرش نظام عام ترجیحات منعکس ساخته و توجه کامل به مشارکت عملی دولت ها در سازمان های بین‌المللی یا ترتیبات بین‌المللی مرتبط با این مسأله را نشان دهد.^[۶۵۸]
هرچند نظام عام ترجیحات به عنوان یک نظام عام و غیر تبعیضی تصور شده است و این ترجیحات می‌بایست از سوی تمامی کشورهای توسعه یافته به تمامی کشورهای در حال توسعه بر طبق یک معیار واحد اعطا شود، اما نظام عام ترجیحات دربردارنده مجموعه‌ای از جداول و طرحهای انفرادی ملی است که در بسیاری از جنبه‌ها در تعارض با این نظام است.
کشورهای توسعه یافته بر طبق حق خود انتخابی، ترجیحات را به کشورهای در حال توسعه خاصی اعطا می‌کنند و نه همه آن ها. این رویه تبعیض آمیز عملی (دوفاکتو) بر مبنای ملاحظات خاصی قرار گرفته است. برای مثال سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) حق خود به عدم اعطا رفتار ترجیحی را به دلایل اضطراری، محفوظ نگه داشته است. ایالات متحده، اعطا رفتار ترجیحی به کشورهای در حال توسعه خاصی را بر طبق معیارهای اقتصادی و سیاسی خاص، به طور یکجانبه دریغ نموده است. بعضی از کشورهای سوسیالیست اروپای شرقی، آندسته از کشورهای در حال توسعه را که در طرحهای اقتصادی شان علیه آن ها تبعیض روا می‌دارند یا درآمدشان بیش از سایر کشورهای در حال توسعه است، از شمول نظام عام ترجیحات خارج کرده ­اند. طرحهای انفرادی ملی در خصوص کالاها، قطع تعرفه ها، قواعد حمایتی (به شروط فراری دهنده معروف است)^[۶۵۹] و قواعد پایه نیز با هم متفاوتند. ملاحظه می شود که کشورهای توسعه یافته حق خود به اصلاح این نظام را مورد شناسایی قرار داده و قائل به رزرو شده اند.^[۶۶۰]
یکی از نگرانیهای کمیته ششم حقوقی ملل متحد نسبت به طرح پیش نویس مواد راجع به شرط ملت کامله الوداد مربوط به رفتار و موضوع توسعه، به ویژه رفتار نظام عام ترجیحات بود. به نظر گروهی از دولت ها مواد پیش نویس موضوع ترجیحات عام را به اندازه کافی باز نکرده است و به نظر گروهی دیگر مواد پیش نویس در بحث راجع به نظم اقتصادی بین‌المللی به گمراهی کشیده شده است.^[۶۶۱] بهر حال اثر نظام عام ترجیحات بیش از اثری بود که با الحاق بخش چهارم به موافقتنامه گات، حاصل شد.
هر چند هر دوی اینها دو نقطه اتکای ضروری برای کشورهای در حال توسعه بشمار می‌آیند، اما رفتار “خاص و متمایز” در موافقتنامه گات تابع تغییر در مفهوم تقابل است. به عبارت دیگر مفهوم ” تقابل نسبی ” ^[۶۶۲]به هنگام ارزیابی تعادل منافع، انحراف از تقابل را می‌پذیرد. به این معنا الحاق بخش چهارم، رفتار ملت کامله‌الوداد مشروط را تضعیف نمی‌کند. به هر حال استقرار نظام عام ترجیحات نیازمند اصلاح اصل بنیادین عدم تبعیض است.
این نظام منجر به ایجاد یک معافیت و استثنا جدیدی بر تعهدات ملت کامله‌الوداد شده است. با این وجود خروج از رفتار ملت کامله‌الوداد غیرمشروط می‌تواند مورد اغماض قرار گیرد، چراکه چنین نظامی می‌تواند به توسعه و پیشرفت کشورهای درحال توسعه بینجامد.^[۶۶۳]

1. 1. نظام عام ترجیحات در حقوق سازمان تجارت جهانی به عنوان استثنایی بر عملکرد ملت کامله‌الوداد

مطابق گات ۱۹۹۴، تصمیم گات ۱۹۷۹ راجع به اعطا رفتار متمایز و مطلوب تر، تقابل و مشارکت بیشتر کشورهای در حال توسعه، عموماً به شرط «توانمند سازی»^[۶۶۴] بر می‌گردد که امروزه جزء لایتجزای گات ۱۹۹۴ شده است. شرط توانمند سازی یکی از تصمیماتی بود که اعضای متعاهد گات در چارچوب معنای بند (۴)(ب) مربوط به ضمیمه (الف) الحاقی به گات ۱۹۹۴، وارد موافقتنامه سازمان تجارت جهانی کردند.^[۶۶۵]
این بند چنین مقرر می دارد: «علی رغم مقررات ماده ۱ موافقتنامه عمومی [اعضا] می‌توانند رفتار مطلوب تر و متمایز را به کشورهای در حال توسعه اعطا کنند، بدون این که لازم باشد، چنین رفتاری به دیگر اعضا اعطا شود.»^[۶۶۶]
الف. اعطا رفتار ترجیحی به کشورهای در حال توسعه مطابق شرط توانمندسازی
بند (الف)۲ شرط توانمند سازی بیان می‌کند که رفتار مطلوب تر و متمایز اشاره شده در بند ۱ شامل: «رفتار تعرفه‌ای ترجیحی است که از سوی کشورهای عضو توسعه یافته، به محصولاتی که مبدا آن در کشورهای عضو در حال توسعه است، مطابق با نظام عام ترجیحات اعطا می شود.^[۶۶۷]
مرجع استیناف در قضیه “جوامع اروپایی – تعرفه‌های ترجیحی”، این قاعده را که شرط توانمند سازی به عنوان «استثنایی» بر ماده ۱:۱ گات ۹۴، عمل می‌کند، نهادینه ساخت.^[۶۶۸]
بند ۱ شرط توانمند سازی صراحتاً اعضا را از آن جام تعهد مندرج در ماده ۱:۱ به منظور ارائه رفتار مطلوب تر و متمایز به کشورهای در حال توسعه، معاف کرده است.^[۶۶۹]
شرط توانمند سازی به کشورهای عضو توسعه یافته اجازه داده است تا دسترسی آسان تر و بیشتر محصولات کشورهای در حال توسعه به بازارهایشان را به نسبت آن چه که به واردات محصولات مشابه از کشورهای توسعه یافته اعطا می‌کنند، فراهم آورند.^[۶۷۰]
آن چه مهم است، این است که اعضا سازمان تجارت جهانی نه تنها اجازه دارند که از ماده ۱:۱ گات تخطی کنند، بلکه تشویق به آن جام این کار نیز شده اند.^[۶۷۱]
لذا، شرط توانمند سازی نقش حیاتی را در افزایش تجارت به عنوان وسیله‌ای برای تحریک رشد اقتصادی و توسعه‌ای کشورهای در حال توسعه، ایفا می‌کند^[۶۷۲]
شرط توانمند سازی در صورتی می‌تواند مورد مطالبه قرار گیرد که شرایط خاص مندرج دربند ۳ و ۴ فراهم آمده باشد.
بند ۳ مقرر می دارد: « هر رفتار مطلوب تر و متمایزی که مطابق این شرط ارائه می شود، الف: بایستی طوری طراحی شده باشد که تجارت از کشورهای در حال توسعه را تسهیل کرده و افزایش دهد، نه این که منجر به افزایش موانع یا ایجاد مشکلات ناروا بر تجارت دیگر اعضا گردد.
ب: نبایستی مانعی بر سر راه کاهش یا حذف تعرفه‌ها و یا دیگر قیود و محدودیت‌ها بر تجارت مطابق رفتار ملت کامله‌الوداد شود.
ج. چنین رفتاری می‌بایست به نحوی طراحی و یا در صورت لزوم اصلاح شود، که پاسخ مثبتی به نیازهای تجاری، مالی و توسعه‌ای کشورهای در حال توسعه به حساب آید. “
“بند ۴: شرایط شکلی مقرر برای ارائه، اصلاح و فسخ یک اقدام ترجیحی را بیان می‌کند. مطابق این بند، اعضا اعطا کننده رفتار ترجیحی به کشورهای در حال توسعه بایستی سازمان تجارت جهانی را مطلع کرده و به درخواست عضو ذی نفع، فرصت کافی برای مشورت راجع به هر مشکل یا موضوعی که ممکن است حادث شود، بدهند.”
ب. رفتار تعرفه‌ای ترجیحی اضافی مطابق شرط توانمندسازی
در قضیه “جوامع اروپایی – ترجیحات تعرفه ای”، سوال مطرح این بود که آیا جوامع اروپایی می‌توانند رفتار تعرفه‌ای ترجیحی را به کشورهای در حال توسعه خاصی اعطا و از دیگران استثنا کنند؟
قانون شورای جوامع اروپایی تحت عنوان قانون نظام عام ترجیحات جوامع اروپایی به شماره ۲۰۰۱/۲۵۰۱ (مورخ ۱۰ دسامبر ۲۰۰۱)^[۶۷۳]، ۵ نوع ترتیب تعرفه‌ای ترجیحی را مقرر می‌کند: ۱. ترتیبات کلی ۲. ترتیبات تشویقی خاص برای حمایت از حقوق کارگران ۳. ترتیبات تشویقی خاص برای حمایت از محیط زیست ۴. ترتیبات خاص برای کشورهای کمتر توسعه یافته ۵. ترتیبات خاص برای مبارزه با تولید و توزیع مواد مخدر
ترتیبات کلی: ترجیحات تعرفه‌ای را برای تمامی کشورهای در حال توسعه مقرر می‌کند. ترتیبات خاصی که تنها برای کشورهای کمتر توسعه یافته است، مشکلی را ایجاد نمی‌کند هر دو دسته این ترتیبات بر اساس شرط توانمندسازی موجه قلمداد می‌شوند.

هاشم: هاشم بن عبدالمناف بن قصی بن کلاب بن مره، جدّ پیامبر اسلام که از بزرگان و رؤسای قریش بود، نامش عمرو بود و هاشم لقب اوست و بدان جهت به او هاشم گفتند که در هنگام قحط سال ، نان به دست خود در کاسه خورد می‌کرد و به فقرا می‌داد. واژه‌ی هاشم از « هشم » به معنی شکستن و خرد کردن نان در کاسه برای ترید است. عبدالمناف پدر هاشم را چهار پسر بود، هاشم پدر عبدالمطلب بود. (فرهنگ لغات)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بند دوم:
کلمات قافیه : پیشوا ، فنا ، پادشا و …
حروف اصلی قافیه : ا
حرف روی : ا
حروف الحاقی : ندارد
ردیف : رفتن
۱۳- به راه عاشـقی شـرط اسـت راه عـقل نـارفتـن
چو درد عشق پیش آید به صد جان پیشوا رفتن
معنی و مفهوم: در طریق عشق و عاشقی فرمانبرداری نکردن از عقل شرط لازم است و هنگامی که درد و بلای عشق به سوی عاشق می‌آید باید با میل و رغبت تمام به استقبال آن برود.
۱۴- به کوی عشق هم عشق است رهبر، زانکه مردان را
بـه امر پادشـا شایـد به صـدر پادشا رفتــن
واژگان: صدر: بالا، طرف بالا، پیشگاه.(معین)
معنی و مفهوم : راهبر و راهنمای عاشقان در کوی عشق فقط عشق است ؛ همان گونه که مردم فقط به امر پادشاه می‌توانند وارد صدر و پیشگاه مجلس او شوند .
آرایه‌های ادبی : بیت دارای اسلوب معادله است و در حرف « ش » واج آرایی دارد . عشق به صورت مضمر به پادشاه تشبیه شده است. به صدر پادشاه رفتن کنایه از اذن و قرب حضور یافتن و به مرحله‌ی بالا رسیدن.
۱۵- هوا را راه ده، لیکن نه از راهـی که تـن خـواهــد
کـه نزد عاشقان کفر اسـت راه آن هوا رفتـن
واژگان: هوا: آمال و آرزوهای نفسانی.(برهان) کفر: ناسپاسی‌کردن، کفران‌کردن، الحاد ورزیدن.(معین)
معنی و مفهوم: به آمال و خواهش‌های درون توجه کن؛ امّا نه از راهی که خواهش و خواسته‌ی تن است؛ چرا که پیروی از خواهش تن و هواهای نفس در آیین عاشقان کفر و الحاد به شمار می‌آید.
۱۶- به هندسـتان اصلی شـو بـرای مــردم معنــی
بـه چیـن صورتی تا کی پی مردم گیا رفتــن
واژگان: هندستان اصلی: استعاره از جهان جان ها و مینو. مردم گیا: گیاهی است در چین به صورت آدمی که هر کس آن را بکند در دم هلاک شود.(فرهنگ لغات)
شاهد: من همی در هند معنی راست همــچون آدمم
وین خران در چین صــورت کوژ چــون مردم گیا
(خاقانی، ۱۳۸۸: ۱۸)
معنی و مفهوم: برای بدست آوردن حقیقت به عالم جان‌ها وارد شو، تا کی در این دنیای مادی و ظاهری به دنبال مردم گیا ( مادیات ) می‌گردی.
آرایه‌های ادبی: هندستان اصلی استعاره از عالم جان‌ها. چین صورتی دارای ایهام است، چین در دو معنی ۱- چین و شکن با صورت تناسب دارد. ۲- در معنی کشور چین این جهان مادی منظور است. مردم معنی، اضافه‌ی تشبیهی. بیت به این موضوع نیز تلمیح دارد که هند از قدیم به داشتن فرزانگان و برهمنان و چین نیز به داشتن صورت گران زبردست معروف بوده است.
۱۷- دل اندر بند جان، نتوان به وصل دوست پیوستن
بت انـدر آستیـن، نـتوان به درگاه خدا رفتن معنی و مفهوم: تا دل در بند جان داری نمی‌توانی به وصال دوست نایل شوی همان گونه که اگر بت در آستین لباست پنهان داشته باشی(مشرک و دوگانه پرست باشی) نمی‌توانی به درگاه خداوند بروی و عبادت تو پذیرفته نیست.
آرایه‌های ادبی: واج آرایی در حرف«ت» مصراع دوم تمثیل برای مصراع اول است. (اسلوب معادله) بت در آستین داشتن کنایه از شرک و دوگانه پرستی است .
۱۸- طریق عاشقی چه بود؟ به دست بیخودی خـود را
بـه فتـراک عـدم بستن بـه دنبال فنـا رفتــن
واژگان: بیخودی: بیهوشی، بی‌اختیاری، شوریدگی، وجد.(معین) فتراک: تسمه و دوال که از پس و پیش زین اسب آویزند. (معین)
معنی و مفهوم : راه و طریق عاشقی چیست؟ آن است که از روی سرمستی و بیخودی هستی خود را نیست کنی و گام در راه فنای حق بگذاری.
آرایه‌های ادبی: دست بیخودی اضافه‌ی اقترانی. فتراک عدم اضافه‌ی استعاری. طریق عاشقی اضافه‌ی تشبیهی .
۱۹ – گه از سـوز کشش در ســور سـرّ دلبـران بـودن
گـه از راه صفت در صـفّ اصـحاب صفا رفتــن
واژگان: سور: دیوار گرداگرد شهر، باره.(معین) صفت: طریقه، سیرت، عاطفه ، وفاداری.(معین)
معنی و مفهوم: در طریق عاشقی، عاشق گاه از سوز جاذبه و ناز کرشمه‌ی دلبران زیبا رو، در سِر و چگونگی دلبران متحیّر است و گاه از روی عاطفه و وفاداری در ردیف اهل صفا جای می‌گیرد.
آرایه‌های ادبی: سور سِر اضافه‌ی تشبیهی. واج آرایی در حرف« ص ». صف و صفا جناس زاید. صفا و صفت جناس شبه اشتقاق .
۲۰- جرس وار ار تو را دردیست تـا کـی نالـه ناکـردن
نجیـب آسا گرت باری ست تا کی راه نـارفتن
واژگان: نجیب: اصیل (آنندراج) ، جوانمرد (منتهی‌الارب) ، اسب و شتر خوب. (نظام)
معنی و مفهوم: اگر درد و اندوهی در دل داری تا کی سکوت کرده‌ای و مانند زنگ درای کاروان ناله سر نمی‌دهی؟ و اگر باری بر دوش داری (که باید به منزل برسانی) چرا ساکن مانده‌ای و مانند یک شتر نجیب و بارکش به حرکت در نمی‌آیی ؟
آرایه‌های ادبی: شاعر سالک راه عشق را به جرس و شتر بارکش و نجیب تشبیه کرده است.

کـــه همـــه مشکـــبار بنـــدد صبـــح
معنی و مفهوم: نمی‌دانم این صبح دو رنگ مشکین دَم و معطّر، با این دو رنگی، دُم گرگ است یا با این خوشبویی، نفس آهو است .
آرایه‌های ادبی: دُم و دَم جناس محرّف ساخته‌اند. بیت دارای آرایه‌ی تجاهل العارف است. دو رنگی آسمان هنگام صبح، به دُم گرگ مانند شده است.
۴ – بــــدرد جیـــب آســــمان و بــــر او
گــــوی زر آشــــکار بنـــدد صبـــــح
معنی و مفهوم: صبحدم با شکافتن آسمان و آشکار کردن خورشید، گویی گریبان آسمان را دریده و تکمه‌ی زرّینی به آن آویزان کرده است.
آرایه‌های ادبی: جیب آسمان اضافه‌ی استعاری و گوی زر استعاره از خورشید است. گوی و گریبان با هم تناسب دارند.
۵ – ببــــرد نقــــب در حصــــار فلــــک
و آتــش انــدر حصـــار بنـــدد صبـــح
واژگان: نقب: سوراخ عمیق بزرگ. (ناظم) حصار: حصن، دژ، باره. (دهخدا)
معنی و مفهوم: گویی صبحدم، آسمان را سوراخ می‌کند و بدان جا وارد می‌شود و پاره‌ای آتش (خورشید) را در آن جان می‌اندازد.
آرایه‌های ادبی: حصار فلک اضافه‌ی تشبیهی و آتش استعاره از آفتاب است.
۶ – جــویــباری کُنَـــد ز دامــــن چــــرخ
چشــمه در جـــویبــار بنـــدد صبـــح
معنی و مفهوم: صبحدم با افشاندن نخستین پرتوهای خورشید، قبل از طلوع، گویی از دامنه‌ی آسمان جویباری ساخته و با طلوع خورشید گویا چشمه‌ای در این جویبار روان کرده است.
آرایه‌های ادبی: جویبار استعاره از پرتوهای نخستین صبح است. دامن چرخ اضافه‌ی استعاری و چشمه استعاره از خورشید است.
۷ – از بــرای یـــک اســـبه شـــاه فلــک
بیـــرق شــــاهـــوار بنـــدد صبــــح
واژگان: بیرق: لوا، درفش، رایت. (دهخدا) شاهوار: برهر چیز مرغوب و ممتاز در نوع خود اطلاق شود. (دهخدا)
معنی و مفهوم: صبحدم از سرخی فلق، درفشی شاهانه برای خورشید که شاه تک سوار آسمان‌هاست، آماده ساخته و می‌بندد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آرایه‌های ادبی: شاه فلک استعاره از خورشید و بیرق شاهوار استعاره از پرتوهای خورشید است.
۸ – کَتـــِـفِ کـــــوه را ردا بـــــافـــــد
کــــه زرانـــدود تـــار بنــدد صبــــح
واژگان: کتف: شانه، دوش. (معین) ردا: بالاپوش و عبا و خرقه، آن چه روی لباس‌ها پوشند. (دهخدا)
معنی و مفهوم: صبح با پرتو افشانی بر سر کوه‌ها به بافنده‌ای می‌ماند که برای شانه‌های کوه، عبا و روانداز می‌بافد.
آرایه‌های ادبی: کتف کوه اضافه‌ی استعاری است. زراندود تار استعاره از پرتوهای خورشید است. صبح به بافنده‌ای مانند شده است که برای کوه ردا می‌بافد.
۹ – بهـــر دریــــاکشـــان بـــزم صــبوح
کشـــتی زرنـــــگار بنــــدد صبـــــح
معنی و مفهوم: صبحدم برای باده نوشان بزم شراب صبحگاهی، کشتی مطلّایی (خورشید/ پیاله رکابی) آماده می‌سازد.
آرایه‌های ادبی: کشتی زرنگار می‌تواند استعاره از خورشید یا جام شراب باشد. دریاکشان کنایه از باده نوشان بسیارخوار است.
۱۰ – پـــرده‌ی عـــاشقـــان درد و آنــــگه
جـــرم بـــر روزگـــار بـــندد صبــــح
معنی و مفهوم: صبحدم راز عاشقان را آشکار می‌کند و آبروی آنان را می‌ریزد، آن‌گاه گناه این کار را به گردن روزگار می‌اندازد.
آرایه‌های ادبی: پرده دریدن کنایه از آشکار کردن راز و ریختن آبروست.
۱۱ – بـــر گلـــوگــاهِ مــرغِ رنگــین تــاج
زیــــور نـــالـــه دار بنـــدد صبــــح
معنی و مفهوم: صبحدم بر گلوی خروس، پرهای زیبایی همچون زیور می‌بندد که این پرها از خود ناله (خروش خروس) سر می‌دهند.
آرایه‌های ادبی: مرغ رنگین تاج کنایه از خروس است. زیور ناله‌دار کنایه از پرهای رنگین خروس است که مانند زیور زیباست. ناله‌ی زیور کنایه از خروش خروس است.
۱۲ – بــــرگ ریـــز خـــزان کـــند انجــم
بــــاز نقــش بهـــار بنـــدد صبــــح
معنی و مفهوم: در هنگام صبحدم، ستارگان مانند برگ‌های زرد درختان که هنگام پاییز فرو می‌ریزند، ناپدید می‌شوند و سرخی طلوع، مانند گل سرخ که نقش و نگار بهاران است، بر آسمان منقّش می‌شود.
آرایه‌های ادبی: ناپدید شدن ستارگان در هنگام صبحدم به برگ‌ریزان خزان مانند شده است. نقش بهار، کنایه از گل سرخ است و گل سرخ، سرخی آسمان پیش از طلوع است.
۱۳ – روز را بکــــر چــــون بـــرون آیـــد
عقــد بــر شــهریـــار بنــدد صبــــح
واژگان: بکر: دوشیزه. (منتهی الارب) عقد: پیمان نکاح. (غیاث)

صـد تقاضا می کند هر روز مردم را اجل عـاشق حـق خویشـتن را بـی تـقاضـا می کشد
بس کنم یا خود بگویم سرّ مرگ عاشقان گر چه منکر خویش را از خشم و صفرا می کشد
(غزلیات، ج۱، ص۴۵۴)
سختی و تلخی مرگ برای کسانی است که از مرگ می ترسند. امّا وقتی برای عاشق مرگ لازمۀ رسیدن به معشوق و حیات آرمانی است، نه تنها هراسی از آن ندارد بلکه نسبت بدان شاد و خوشحال است:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مرگ ما شادی و ملاقاتست گر تو را ماتمست رو زین جا
(همان، ج۱، ص۶۷۸)
در واقع مرگ برای عاشقان آغاز حیات است، چرا که به وصال معشوق حقیقی خود می رسند. زندگی دنیایی برای آنها در حکم فراق و هجران از معشوق است که در نظر آنها هر لحظه اش مرگی به شمار می رود.آیا جواب این سؤال که چرا عاشق خواهان مرگ زود هنگام است؟ چیزی جز حقیقتی است که تصوّرش می کند؟. بنابراین این مرگ خواهی عاشق بر این ادعا که انسان همیشه زندگی اندیش است و مرگ را برای زندگی و رسیدن به آن می خواهد،صحه می گذارد.در مقابل عاشق، اگر دیگران دوستدار تأخیر زمان مرگند،بیشتر به خاطر این است که می خواهند بیشتر باشند و زندگی کنند. چرا که نسبت به حیاتِ بعد مرگ یقین و اطمینان کامل ندارند. هم تأخیر مرگ اندیشی از سوی دنیاطلبان و هم تعجیل از جانب عارفان، هر دو به قصد و نیت حیاتْ خواهی و بودن صورت می گیرد.میل به زندگی و هستی، دنیاطلبان را از اندیشیدن به مرگ باز می دارد.چرا که دوست ندارند مرگ فرا برسد.دوست دارند باشند و زندگی کنند.در مقابل، شتاب عارفان در آمدن مرگ،باز برای رسیدن به حیات حقیقی است. بنابراین میل به زندگی خواهی حتی درتعجیل مرگ هم خود نمایی می کند:
کاین شهیدان زمرگ نشکیبند عاشقانند بر فنا بودن
(همان، ج۱، ص۷۰۵)
پس عاشقان هم اگر در آمدن مرگ تعجیل دارند و بی قرارند،باز هم به خاطر اشتیاق به حیات و هستی است منتهی بودن و حیات حقیقیِ همراه با معشوق. باید به این نکته توجه کرد که در عرفان عشق زندگی و حیات است و عاشق زنده. در مقابل کسی که عشق ندارد و عاشق نیست، مرده محسوب می شود.بنابراین عشق متضاد و نقطه مقابل مرگ است. کسی که به عشق حقیقی دست یافته و رسیده است، باقی و جاودانه شده و به هستی بی مرگ وارد شده است. انسان در عشق احساس هستی و وجود می کند. چرا که با عشق ورزیدن به معشوق، وجود خود را برای او مهّم می داند و همین مهّم احساس کردن وجود خود برای معشوق،نوعی لذت و احساس بودن و هست داشتن است.(عشق و هستی).
عاشقان بوالعجب تا کشته تر خود زنده تر در جهان عشق و باقی مرگ را حاشا چه کار
(غزلیات، ج۱، ص۴۷۰)
بنابراین عشق همیشه نماد زندگی و زنده بودن بوده است و مرگ زمانی است که برای بودن عشقی را احساس نکرد و عشق زندگی کردن وجود نداشته باشد.در نتیجه انسان همواره هستی خود و جاودانگی خود را در عشق احساس و تصوّر کرده است.نبود عشق، مرگ تلقی شده است:
راه زنان عشق را مرگ لقب کرده اند تا تو بلنگی ز بیم و از ره و رفتار خویش
(همان، ج۱، ص۶۰۸)
انسان در عشق حسِ نامیرایی خود را درک می کند. در حقیقت، عشق تجلّی نامیرایی و فناناپذیری در نهاد انسان است. عشق پادزهر ناامیدی و یأس است. از این روست که مولانا اوصافی چون مرده و پژمرده را به بی عشقی نسبت می دهد. عشق سرزندگی است:
عـمر کـه بـی عـشق رفت، هیچ حسابش مگیر آبِ حـیاتست عشق، در دل و جانش پذیر
هـر کـه جـز عـاشـقـان، مـاهـیِ بـی آب دان مـرده و پـژمـرده اسـت گرچه بود او وزیر
هر که شود صید عشق، کی شود او صید مرگ؟ چون سپرش مه بود، کی رسدش زخم تیر؟
(همان، ج۱، ص۶۰۴)
نگرش افراد به پدیدۀ مرگ به میزان فکر و سطح درک و اندیشۀ آنها بستگی دارد که برگرفته از پایگاه اجتماعی آنهاست.مرگ برای انسان های لذّت طلب که در ناز و نعمت به سر می برند، سخت و کریه است.بنابراین استدلال هر کس راجع به مرگ بسته به چگونگی زندگی افراد دارد. مولانا روانکاوی مرگ در انسانها را خیلی خوب بدست داده است. کسی که زندگی را در خوشی ها و لذایذ می بیند مرگ را به خاطر از دست دادن داشته ها ناپسند می داند و زندگی را تنها به خاطر وجود مرگ ناخوش تلقی می کند(اگر مرگ نبود زندگی را به کام می دید):
آن یکی می گفت خوش بودی جهان گر نبودی پای مرگ اندر میان
(مثنوی، ص۷۹۸)
اما در مقابل فرد خردمند و متفکر به دنبال فهم فلسفۀ مرگ و زندگی است؛ می داند که زندگی بدون مرگ از زندگی با مرگ پوچتر و بی معناتر است:
آن دگر گفت ار نبودی مرگ هیچ که نیرزیدی جهان پیچ پیچ
(همان، ص۷۹۸)
مرگ برای مولانا آزادی است، آزادی از قفس تن. او در مثنوی، حکایت های زیادی را راجع به مرگ جویی آورده است. شخصیت های این حکایت ها که نماد عاشقِ راه حقیقت و طالب وصول به معشوق هستند، همه مرگ را شیرین می دانند. چرا که باعث رسیدنِ آنها به مقصود می شود. برای این عاشقان مرگ آغاز حیات واقعی است:
مرگ شیرین گشت و نقلم زین سرا چون قفس هشتن پریدن مرغ را
(مثنوی، ص۵۱۰)
نظریۀ تکاملی مرگ
مهمترین و محوری ترین نظری که انسان راجع به مرگ دارد، این است که آنرا پایان زندگی و هستی خویش تلقّی نمی کند. انسان نمی خواهد مرگ را به عنوان پایان زندگی و هستی خویش بپذیرد، بلکه مرگ را مرحله ای از مراحل وجود و هستی خود می داند. مرگ به عنوان مرحله ای از مراحل تکامل وجود، مقدمه و پیش فرضی است برای تأیید اندیشۀ جاودانگی انسان. مرگ در این نظرگاه لازمۀ جریان تکامل هستی انسان است. از این روست که گفته اند: «تکامل تدریجی ما پایان نیافته است. مرگ انکار زندگی نیست بلکه جریانی از زندگی است»^[۱۰۹]. برای درک دیدگاه مولوی دربارۀ مرگ باید آنرا متناسب و در ارتباط با چهار چوب نظام جهان بینی مولانا بررسی و تفسیر کرد. وقتی در اندیشۀ مولانا اصالت انسان به روح اوست و روح را متعلّق به عالم برین و معنوی می داند و آنرا دور افتاده و جدا شده از اصل ازلی خود می داند، طبیعی است که مرگ را بازگشتِ روح به مأوای حقیقی خود بداند. به همین سبب مرگ را در جهت اعتلی و تکامل انسان به شمار می آورد. مولانا نیز که لازمۀ هستی را تغییر و دگرگونی می داند، مرگ را از دیدگاه کهنه و نو شدن مورد اندیشه قرار می دهد و مرگ را نو شدن هستی انسان قلمداد می کند:
هـر نـفـس نو می شود دنیا و ما بی خبر از نو شدن اندر بقا
عمر همچون جوی نونو می رسد مستمری می نماید در جسد
(همان، ص۵۴)
مرگ تکامل زندگی است. «در بینش عرفانی مولانا در باب زندگی و مرگ، مسئلۀ تکامل جایگاه ویژه ای دارد، زیرا او متفکری است قائل به تطوّر»^[۱۱۰]. «مرگ تبدیلیِ» مولانا، نوعی از همین اندیشۀ تکاملی راجع به مرگ است. حرکت رو به کمال هستی با تغییر و دگرگونی همراه است. چیزی که مدام در تغییر باشد، می ماند و آن چیزی که بدون تغییر و حرکت هست، بعد از مدتی فساد و تباهی در او راه پیدا می کند. حرکت و تغییر مانع فساد پذیری یک چیز می شود. فنای عارفانه نیز از مراحل همین تکامل است. هرچند که آن بیشتر به رشد فکری و پرورش روحی در فرد می انجامد و ربط چندانی به مرگ واقعی ندارد و بیشتر مفهوم مرگ نمادین است که برای تهذیب و تطهیر نفسانیات با اعمال ریاضت ها انجام می گیرد^[۱۱۱].
نگاهی عرفانی به مرگ، نگاهی کاملاً زندگی مدار و حیات محور است. مرگ در نظر مولانا، مرحله ای از مراحل تکامل انسان است. هستی انسان برای بقا و زندگی داشتن، چاره ای جز تحوّل و دگرگونی ندارد اما این تحوّل در جهت کمال و تعالی هستی اوست:
از جمادی مردم و نامی شدم وز نـمـا مـردم بـه حیوان بـر زدم
مـردم از حـیوانی و آدم شدم پس چه ترسم کی ز مردن کم شدم
حـملۀ دیـگر بـمیـرم از بشر تــا بـر آرم از مـلائـک پـرّ و سـر
(مثنوی، ص۵۰۸)
حتی رهایی از صفات بشری که همان فنای عرفانی است، در جهت همین تکامل و تعالی انسان است. برای مولانا مرگ نیز حرکت به سوی حیات برتر است. او رسیدن به منزلت فرشتگان و یافتنِ جان ملک را در گرو مرگ می داند:
تا آدمی نمیرد، جانِ ملک نگیرد جز کشته کی پذیرد عشق نگار خونی
(غزلیات، ج۱، ص۶۴۱)
اما نباید این را از نظر دور داشت که تغییر ماهیّت، نوعی نابودی و فناست. گیاهی که تبدیل به مشک می شود، ماهیّت گیاهی او از بین رفته است و دیگر گیاه نیست بلکه چیز دیگر است. وقتی ماهیّت از بین رود، وجود نیز از بین می رود. تغییر ماهیت، همان نیستی است. گرچه ماهیّت از بین نمی رود و فنای مطلق نخواهد داشت اما تبدیل یک ماهیّت به ماهیّت دیگر، نیستی ماهیّت اولی است. هرچند ماهیّت دوم از وجود ماهیّت اولی نشأت گرفته باشد.
نتیجه گیری
مرگ در عرفان، مفهوم و حقیقت خود را از دست داده و تبدیل به زندگی شده است. عرفان جویای حقیقت و زندگی حقیقی است، چشم پوشی و گذر از حیاتِ این جهانی که در عرفان مجازی و خیالی است، در حقیقت، گذشتن از مردگی است. زندگیِ دنیایی، زندگیِ مردگی است. انسان برای نجات از این مردگی و بی خبری است که طالب حیاتِ حقیقی می شود. همین جویاییِ حیاتِ واقعی نوعی گذر از مرگ و فرار از مردگی است. عرفان بدنبال رهایی از مرگ است. او نمی خواهد برای مرگ حقیقت و معنایی قائل شود و آنرا بپذیرد، جز اینکه از آن به عنوان مرحلۀ گذر و انتقال به حیاتِ اصلی نام ببرد. وقتی مرگ به عنوان گذر و انتقال قلمداد می شود، به منزلۀ سلب معنا و مفهوم از آنست. تصوّری که عرفان از مرگ دارد، تصوّری کاملاً زندگی مدارانه و حیات بخش است. عارف با اعتقادِ یقینی و مسلَّم که به زنده شدنِ دوباره دارد، اصلاً در اندیشیدن به مرگ توقّف نمی کند، بلکه با اندیشیدن به حیاتِ دوباره مرگ را نادیده می گیرد و به نوعی آنرا بی معنا و ناچیز جلوه می دهد. عارف به خودِ مرگ نمی اندیشد، بلکه به مرگ، برای بی اعتباری دنیا و زود گذری عمر و وجودِ حیات دوباره می اندیشد.
فصل چهارم (سبک هندی)
بخش۱: بیدل
بخش۲: صائب
بخش۳: کلیم کاشانی
بیدل
انفعال هستی