سید مرتضی معروف به علم الهدی از بهترین شاگردان شیخ مفید است که متکلمان و عالمان برجسته دنیای اسلام به شمار می آید. وی در بیشتر علوم اسلامی صاحب نظر بود و در زمینه کتاب های مهمی تألیف کرد که در همه اعصار مورد توجه عالمان شیعه و غیر شیعه قرار داشته است کتاب الشافی فی الامامه او در چهار جلد، از بهترین کتاب هایی است که درباره امامت از دیدگاه شیعه نوشته شده است.
شیخ طوسی مهمترین شاگرد سید مرتضی است که دانش او جمع کامل میان مکتب حدیثی قم و مکتب عقلی بغداد است. وی هم محدث امت و هم فقیه و متکلم و مفسر است کتاب مهم تفسیری او التبیان فی تفسیر القران و کتاب فقهی اش المبسوط و النهایه می باشد.
نجاشی از شاگردان شیخ طوسی فهرست کتاب ها و مولفان آنها را در کتاب رجال خود آورده است.
همانطور که در مقدمه این بخش ذکر گردید، علاقه ایرانیان به دانش و دانش اندوزی و مواجهه آنان با فرهنگ تشیع، فعالیت علمی علما و اندیشمندان ایرانی را با محتوای ایرانی- شیعی شکوفا گردید.
۴- قوام بخشی مکتب تشیع به ادبیات ایرانی
التفات به ادب و ادبیات در فرهنگ ایرانیان از سابقه دیرینه ای برخوردار است. ایرانیان از ایران باستان به ادبیات حکیمانه علاقه زیادی داشتند. البته فرهنگ مکتوب در سیر تاریخی ایرانی کمی با تاخیر نسبت به فرهنگ های دیگر آغاز گردید. در یونان باستان با حضور حکمت، معرفت و ادبیات شاهد تولید میراث ادبی به شکل مکتوب هستیم. برای نمونه آثار حکیمانه پارمنیدس به زبان شعر و ادب کتابت شده و به نسل های بعدی منتقل گردیده است اما حکمت و ادب ایرانی در ایران باستان سینه به سینه می چرخیده و خلاء فرهنگ کتابت کاملا مشهود می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ادبیات غنی زبان عربی که با حضور تشیع در ایران پا به عرصه ادبی ایران نهاد موجب قوام گرفتن علاقه وافر ایرانیان به حکمت، ادب و شعر گردید. بطوریکه بازار ادیبان و شعرا در دوره بویهیان رونق بیشتری گرفت. خرسندی ایرانیان از تقریب فرهنگی ادبی موروثی خود با فرهنگ و ادب اسلامی جان تازه ای به ادب و شعر ایرانی بخشیده بود. بطوری که با گسترش شعر و ادب ایرانی، تصویر اوضاع و احوال فرهنگی اجتماعی ایرانیان در عهد آل بویه را به خوبی می توان در آثار ادیبان و شعرا مشاهده کرد.
آل بویه تنها فرمانروایان ایرانی بودند که توانستند حکومت هایی ایرانی به پایتخت سه شهر بزرگ ری، شیراز و بغداد بنیان نهند؛ چنانکه محدوده ی حکمرانیشان چهار سرزمین عراق، فارس جبل و اهواز را در بر می گرفت. این امر نتیجه زیرکی و نیز مهارت جنگی بنیانگذاران این سلسله و همچنین توانمندی آنان در گردآوری مال و صرف آن در هنگام نیاز و رفتار نیکوی ایشان با اسیران جنگی و فرماندهان بود.
پیدایش مظاهر اجتماعی، قبل از آل بویه حرکت خود را اغاز نموده بود و در زمان آل بویه به رشد بالایی رسید؛ چون در این دوره وضعیت مناسبی برای این امر مهیا شد. در این زمان علوم و ادب شکوفایی گرفت و حرکت تألیف کتابت رشد نمود، ظواهر زیبایی شهرنشینی در تمامی مناطق به کمال رسید و این زمان را می توان به راستی دوره شکوفایی و پیشرفت تمدن اسلامی دانست.
با نگاهی گذرا به وضعیت ادبی دوره آل بویه در می یابیم که حرکت ادبی در تمامی جهات و زمینه ها پویا بوده است. ادیبان و شعرا با زندگی درباری آشنا بودند و صحنه های زیبایی از آنان را به تصویر کشیدند. آنان حتی در امور مملکتی مانند: جنگ، سیاست و مدیریت شرکت جسته و تصاویری از شکست و پیروزی، ستم و عدل، اوامر ونواهی و تشویق و ترغیب امرا را توصیف نمودند که می توان نمونه های ان را در کتاب های صابی، صاحب، خوارزمی، بدیع و دیگر شعرا به فراوانی مشاهده کرد. ادب در این دوره تنها قصرهای مجلل و مجالس شراب و آواز اختصاص نیافت بلکه زندگی تجار، صنعتگران و دزدان را به تصویر کشید وهمین باعث شد که ادب ذخیره ارزشمندی را بدست آورد. اشعار ابن حجاج، ابن سکرخ، سوسی، عکبری و خزرجی بهترین دلیل برای اثبات این مدعا است. نحوه نگارش ادبی این دوره نیز متفاوت است. نگارش طبقه روشنفکر با زیبایی و آراستگی کلمات همراه بود و روش نوشتاری عامه مردم به صورت روزمره و بدون دشواری می باشد که زندگی عادی مردم در کلمات و معانی آن جریان دارد. سیاست در ادب نقش بسزایی دارد و آزادی و استبداد تأثیر مستقلی را در آن بر جای می گذارد.یکی از دلایلی که محققان از آن به عنوان عامل شکوفایی دانش در این دوره یاد می کنند، توجه پادشاهان و وزرای ادب پرور به فلسفه و علم بوده است(امین، ۱۹۵۶م، ص ۳۷۷). دلیل دیگر وشاید مهمترین آن در توجه پادشاهان و وزیران به علم و محترم شمردن دانشمندان، نیاز ایشان به نویسندگان و شعرا بوده است؛ چون سرزمین های تحت سلطه پادشاهان همواره از طرف بزرگان لشکری و نیروهای خارجی مورد تهدید بود و ادب بهترین وسیله برای آرام کردن افکار پریشان به شمار می رفت که پادشاهان از آن در تثبیت حکومت خویش استفاده می کرد(همان، ص ۳۷۸).
۵- پیوند فرهنگ اسلام با فرهنگ ایرانی در دوره بویهیان
حمایت های این سلسله از اقدامات علمی و فرهنگی، مولد ظهور شخصیت های بزرگ در این حوزه ها بوده است. به طور مثال می توان به ابو حیان توحیدی اشاره کرد کتاب الامتاع و المؤانسه یکی از آثار باقی مانده اوست که در معرفی آل بویه اهمیت بسزا دارد (ندوشن، ۱۳۹۳ش، ص ۶۰).
علی بهرامیان برخی از اقدامات آل بویه را در تاریخ ایران ضروری دانسته و تاکید کرده که آل بویه در واقع یکی از نخستین سلسله های ایرانی است که سعی در برقراری پیوند بین تشیع و ایران احیای شکوه گذشته ایران داشته است. آل بویه می دانست که تنها با اتکا به مذهب شیعه می توان هم مسلمان بود و هم ایرانی، و می توان به اهداف سیاسی و اجتماعی نیز دست پیدا کرد.
۶- نظام بخشی تشیع بر تشکیل گروه های اجتماعی ایرانیان
قرن ۴و ۵ عصر طلایی تمدن اسلامی شمرده می شود، که با تجدید خلافت عباسی همزمان بود. شکوفایی تمدن اسلامی از متن تعالیم دینی جوشیده و موجب ظهور و بروز استعدادهای بالقوه اقوام دیگر از جمله فرهنگ ایرانیان شد. ایرانیان از آزادی های سیاسیِ بویهیان برای تحقق آداب و سنن خود بهره جستند. گفتگوها و مجالس ایرانی در قالب شیکه های اجتماعی سنتی و سینه به سینه تشکیل می شد و گروه های متعدد و متکثر اجتماعی شکل گرفت و از آنجا که تشیع هم به فرهنگ ایجاد وحدت و تشکیل امت واحده، ارزش انسانی و فرهنگی قائل بود و تجلی آن گردهم آمدن شیعیان در مساجد برای برگزاری نماز های جماعت یومیه بود. یدالله مع الجماعه همچنین در کنار انجام فرایض عبادی، به طرح و بررسی مشکلات اجتماعی و سیاسی می پرداختند که این امر سبب نظام و قوام گردهم آیی های اجتماعی ایرانیان شد.
آل بویه در این باره نقش بسزایی ایفا کردند. این پیشرفت ها در عرصه فرهنگ بود و در عرصه های دیگر مخصوصاً اقتصادی توفیق چندانی نداشتند، حتی گاهی بحران اقتصادی هم وجود داشت.
۷- نظام بخشی رنسانس اسلامی بر فرهنگ ایرانی
ایرانیان طبق سنت تاریخی خود، با تشکیل گروه ها و مجامع غیر رسمیِ خانوادگی، قومی، محلی و حتی محافل اجتماعی، در باب مسائل و مباحث گوناگون ایران و جهان، گفتگو می کردند و نسبت به تبادل اطلاعات، اخبار و ارائه تحلیل و … مبادرت می ورزیدند. اشتیاق ایرانیان به گفتگو ریشه ای تاریخی در فرهنگ آنان داشته و دارد. در عصر آل بویه شاهد شکوفایی این فرهنگ عامه و توده وار مردمی هستیم بطوریکه حتی کاسبان در دکان ها، حمام ها و گرمابه ها هم گفتگو پیرامون موضوعات مختلف را داشتند.
گده گیری ها و دورهم نشینی های ایرانیان همواره کارکردی به مثابه رسانه ای عموم را داشته است. شبکه های اجتماعی که سینه به سینه موضوعات و مباحث مختلف را منتقل می کردند.
اگر امیران آل بویه خود مشوق علم و ادب نبودند، امکان نداشت که عصر رنسانس اسلامى در عصر آل بویه رخ دهد به عنوان نمونه، سجستانى در ستایش از فضاى ایجاد شده در دوران حکومت عضدالدوله در پایان رساله «فى الکمال الخاص بنوع‏الانسان‏» مى‏نویسد:
«این پادشاه سزاوار آن است که تمامى خلق و خاصه اهل دانش و فرهنگ او را تمجید و براى بقاى ملک او دعا کنند زیرا اهل فضل را تقویت کرده، گفتارشان را منزلت‏بخشیده و بند از زبان ایشان برداشته تا هر یک از آنها معتقدات فرقه خویش را بدون تقیه ابراز کند و در نتیجه آشکار شود آنچه آنها ادعا مى‏کنند و معلوم شود آنچه بدان معتقدند و حق از باطل جدا شود و چنان امنیتى پدید آید که کسى با زبان تعصب دینى به دیگرى هجوم نبرد»
یکی از دلایل ارتفاع تفکر ایرانی در مقاطع گوناگون تاریخی، اهمیت دادن به جالس گفتگو بود. در عصر آل بویه که فرصت لازم برای حاکمان آل بویه فراهم گردیده بود تا نسبت به ترویج و توسعه نظام سیاسی خود اقدام نمایند، از هوشمندی و ذکاوت امیران خود بهره بردند و از تقویت فرهنگ گفتگو محور ایرانی و محتوای غنی مکتب تشیع برای توسعه تشیع اقدام نمودند که البته اقدام سیاسی آنان موجب تنظیم و تقویم فرهنگ ایرانی در آن عصر گردید. رنسانس اسلامی، به نوعی منجر به رنسانس تنظیمی و تقویمی فرهنگ ایرانی مطابق با آموزه های تشیع نیز گردید.
احیای معارف و ادب قدیم و شکوفایی فرهنگی در عهد تمدن اسلامی است. در قلمرو خلافت عباسیان امپراطوری ایجاد کند و به صورت محافظان خود خلافت درآیند. شکوفایی فرهنگی مرسوم به «رنسانس اسلامی» با سقوط آل بویه از میان رفت. عصر رنسانس اسلامی در وسیعترین محدوده زمانی خود فاصله زمانی میان قرن های سوم و چهارم تا نهم دهم را در برمیگیرد.این دوره شاهد ظهور ناگهانی طبقه متوسط دولتمند و متنفذی بود که با برخورداری از اشتتیاق و امکانات کسب دانش و موقعیت اجتماعی به پرورش و نشر فرهنگ قدیم کمک می کرد(کرمر، ۱۳۵۷ش، ص ۳۳).
جامعه آل بویه جامعه ای موفق و رو به ترقی سریعی بود. وزیران آل بویه معمولاً از میان طبقه کاتبان برمی خواستند و به سبب علم و استعداد و کاردانی خویش از دیگران گوی سبقت می ربودند(همان، ص ۴۳). بغداد وعده گاه افرادی با سوابق دینی و نژادی و فرهنگی مختلف از گوشه و کنار جهان اسلام بود. مجالس دانشوران و محافل شاهانه طبقات مختلف را در برمی گرفت(همان، ص ۴۴).
یورش خلاق فرد گرایی و گسترش جهان وطنی ناگزیر با معیارهای اجتماعی و دینی و مذهبی و آداب و رسوم تصادم داشت. نیاز به انطباق با معیارهای اجتماعی سبب افزایش تقیه و تظاهر شد. جامعه سنی اسلامی حد بالایی از همرنگی و هم شکلی را ایجاب می کرد و چون معیارهای گروهی در اصل همانهایی بود که شریعت نیز تأیید می کرد، رعایت همرنگی در حکم وفاداری به شریعت بود(همان، ص ۴۵).
چند گروه اجتماعی در این عصر مسئول انتقال فرهنگ بودند:
مکاتب: که به صورت غیر رسمی شکل می گرفت و متشکل از شاگردانی بود که در اطراف معلم، که هم آموزگار و هم مرشد معنوی بود گرد می آمدند.
مجالس: انجمن- جلسه درس- و محفل- محل برگزاری جلسه- دربار و تالار کلاس درس بود. مانند مجالس ابوسلیمان سجستانی. مرکز معمول برای تحصیل علوم صرفاً دینی از قبیل حدیث و فقه بود که در مسجد برگزار می گردید؛ و موضوعاتی چون کلام، لغت، ادب غالباً در منازل معلمان بحث می شد، که وزیر پادشاه این محیط طبیعی را برای پرورش انسان گرایی ادبی فراهم کرده بود.
صرف نظر از مساجد و منازل شخصی؛ مباحثات علمی در دکانها و میدانهای شهر و باغها انجام میگرفت، حتی از گرمابه نیز به استثنای بحث در موضوعات دینی بهره می بردند، کتابفروشی ها نیز از دیگر مجامع مباحثات بودند. برای تشکیل مجلس مناطره، دربار امیران و وزیران محیطی مناسب بود. سلطان و ملازمانش بی تردید از مشاهده مجادله لفظی لغویان و شاعران و نحویان ومتکلمان و فیلسوفان به وجد می آمدند، دربارهی صاحب منصبان حکومتی نیز برای مباحثات ادبی و موضوعات فلسفس مودبانه تر مورد استفاده قرار می گرفت( کرمر، ۱۳۵۷ش، ص ۱۰۰).
افراد برجسته این عصر، یعنی حافظان و حاملان فرهنگ آن: دانشورانی که ذخایر علمی جهان کهن را حفظ می کردند؛ کاتبان و ندیمانی که نیازشان به دانستن، آنان را به گنجینه ای مطلوب برای ذخیره دانش تبدیل می کرد؛ امیران و وزیرانی که اغلب مرد قلم و شمشیر بودند.
علاوه بر مساجد که محل تشکیل مجلس بود ما از کاخ ها هم برای تشکیل مجالس استفاده می کردند. خلفا به ویژه دوره عباسی به خاطر همنشینی با دانشمندان و عالمان تلاش میکردند کاخ هایشان کانون درخشش فرهنگی و آگاهی و پایگاه دیدار دانشمندان و ادیبان باشد(شلبی، ترجمه ساکت، ۱۳۶۱ش، ص ۷۵).
منازل امیران و وزیران آل بویه نیز محفل و محل برای علماء و فضلا بود تا تا فارغ از ازدحام و مزاحمت و گرفتاری هایی روزمره در کمال آرامش با متخصصان رشته های مختلف به محض و بحث بپردازد. گاهی برخی بزرگان را دانشمندان نیز منازل خود را برای تدریس یا مناظره با ارباب مذاهب اختصاص داده بود. منزل شیخ مفید از جمله این مکان ها بود که مناظره های شیخ در آنجا انجام میگرفت(ابن جوزی، ۱۴۱۲ق، ج ۷، ص ۳۴۰).
مکان های وارقان پایگاهی برای علماء و ادبا بود که در آن گرد می آمدند و بحث ومناظره میکرد. و این حاکی از آن است که نوعاً خود وراق مادر شمار علماء و ادبا بودند. تشکیل مجالس بحث منحصر به صحافی ها نبود بلکه در مغازه سفال و کوزه فروشی ها نیز جوانان ادب دوست، گرد می آمدند.
از دیگر تشکیل مجالس علمی در آن دوره کتابخانه ها و دارالعلم ها بود که علاوه بر جمع آوری کتب به آموزش و تربیت شاگردان درموضوعات خاص می پرداختند. گاهی مناظره ها با بزرگان ادیان دیگر رخ می داد و چنین به نظر می رسید که جدل های کلامی بین مسیحیان و یهود از یک طرف و مسلمانان از سوی دیگر مودبانه و عاری از لحن تند بوده است(ابوحیان توحیدی، ۱۹۶۵م، صص ۳۰۱-۲۹۱).
۸- اهداف تشکیل مجالس در فرهنگ ایرانیان
هدف اصلی از تشکیل جلسات، به ویژه جلسات دائمی مربوط به منازل دانشمندان، آموزش و آموختن بود. اما مجالسی که به ویژه در مکان های دیگر چون کاخ ها و منازل وزیران بر پا می شد، اغلب اهداف جانبی دیگری می توانست همراه داشته باشد، از جمله استهزا و به دشواری افکندن حریف، خود نمایی و فخر فروشی، به دام انداختن رقیب و نیز بیرون کردن رقیب از میدان که اغلب نیز اهداف آنان تأمین شده و موجب شادمانی برپا کننده مجلس و شرکت کنندگان در آن می گردید که شواهدی از هر یک در پی خواهد آمد.
۱-۸ مناظره در فرهنگ ایرانی برای آموزش و آموختن
آموزش و آموختن مهم ترین انگیزه مباحثه ها ومناظره های مجالس بود. معمولاً این نوع مجالس به این صورت بود که شاگرد از استاد خویش یا گروه همتایان در موضوعی که خود آگاهی نداشت، مؤدبانه پرسش می کرد و در انتظار پاسخ می نشست. از آثار بر جای مانده از این مجالس کتاب الهوامل و الشوامل است که تألیف آن مربوط به ایامی است که ابوحیان در ری و دربار ابن عمید به سر می برد. کتاب، مشتمل بر پرسش ها (الهوامل) و پاسخ هایی (الشوامل) است که میان ابوحیان و ابوعلی مسکویه، فیلسوف و مورخ مشهور و کتابدار ابن عمید مبادله شده است(خراسانی، ۱۳۷۴ش، ج ۵، ص ۵۶۵). پرسش های ابوحیان جنبه استهزا و به دشواری افکندن حریف ندارد، بلکه در واقع برای آموختن است(ابوحیان توحیدی، ۱۹۵۱م، ص ۳۵۹).
نمونه دیگر در دوره مورد بحث، مجلسِ اُنس اِبن سعدان با ابوحیان توحیدی است. ابن سعدان شب ها با ابوحیان در ابواب مختلف ادب و لغت و فلسفه و الهیات و اخلاق که خود در آن دانش ها اطلاعات بسیار داشت و این معنا از پرسش های او از ابو حیان آشکار است، به گفت وگو می پرداخت. ابوحیان شرح این گفت وگو را در کتاب مشهور الامتاع و المؤانسه که آن را به چهل شب تقسیم کرده، گرد آورده است. این مباحثات این گونه بود که وزیر مسئله ای مطرح می کرد و ابوحیان به درخواست وزیر به صراحت و با خاطری آسوده، پاسخ داد و ضمن پاسخ، پرسش های دیگر پیش می آمد و به همین روش در مباحث مختلف، گفت وگو می شد(ابوحیان توحیدی، ۱۹۳۹م، ص ۶۴۴-۶۴۲).
۲-۸ ارزیابی مرتبه علمی در مناظره ها در فرهنگ ایرانی
گاهی نیز مناظره بین استاد و دانشجو یان حتی هم طرازان به منظور سنجیدن مرتبه علمی و یا دادن گواهی تدریس و یا اجازه ورود به جلسه درس اساتید بالاتر انجام می گرفت. به همین منظور اگر علمای شهری، شهرت علمی یکی از علمای شهر دیگر را می شنیدند، چند تن را از میان شهر خود انتخاب می کردند تا به آن شهر روند و با عالم مورد نظر، مباحثه و مناظره کنند. یکی از این موارد، داستان علمای شیراز و ابوسهل صُعْلوکی نیشابوری (م ۳۶۹ق)است که چون شهرت صعلوکی در فقه، تفسیر، نحو، کلام، ادب و علوم دیگر بالا گرفت و به شیراز رسید، علمای این شهر چند نفر را از میان خود بر گزیده و برای مناظره با صعلوکی به نیشابور فرستادند. صعلوکی به استقبال ایشان رفت. علمای شیراز در زمینه های مختلف با صعلوکی بحث کردند و او بر همه ایشان غلبه یافت(سبکی، ۱۳۴۴ش، ج ۲، ص ۱۶۹).
۳-۸ استهزا و به دشواری افکندن حریف
برخی از جلسات به منظور استهزای حریف یا به دشواری افکندن وی نزد حاضران انجام می گرفت و این منظور که چه بسا از جانب میزبان و صاحب مجلس در نظر گرفته شده بود، گاه با موفقیت انجام می شد و زمینه خرسندی وی را فراهم می آورد و باعث بالا رفتن مقام حریف پیروز نزد صاحب مجلس نیز می شد. جالب آن است که اغلب حاضران و تماشاچیان جلسه نیز از نتیجه جلسه، شادمانی می کردند.
ابوحیان توحیدی در الامتاع، مناظره ابوبشر مَتّی (منطقیِ برجسته آن عصر) با ابوسعید سیرافی (نحوی و فقیه برجسته بغداد) را در وقایع شب هشتم نقل می کند. این مناظره در حضور ابن فرات وزیر(در م۳۲۶/ ۹۳۹ق) جریان داشته و نویسنده خود، آنرا شنیده و ثبت کرده است. ابوبشر در این جلسه به سبب تعصب به زبان یونانی و دانش اندکی که از زبان عربی دارد، بارها سرزنش می شود و در پاسخ می گوید که نحو مربوط به لغات وکلمات است، در حالی که منطق به مفاهیم می پردازد و مفاهیم در ترجمه، محفوظ می مانند. اما سیرافی کوتاه نمی آید و یک سلسله سؤال های نحوی از متّی می پرسد که او نمی تواند پاسخ دهد. بدین سان، سیرافی در برابر حریفی که بی اطلاعی اش از ظرایف یک زبان بغرنج، در آغاز بحث مسلم انگاشته شده بود، به پیروزی سطحی نایل می شود. هر چه متّی در پاسخ گویی به این اختراعات زبانی بیشتر درمی ماند، سیرافی احساس رضایت بیشتری می کند. متّی به حریفش می گوید که اگر او هم به همین شیوه در زمینه منطق سؤال پیچ شود از عهده پاسخ گویی برنمی آید و همانند او درمی ماند، ولی سیرافی باز هم کوتاه نمی آید و با شادمانی به استهزای متّی ادامه می دهد.یادآور می شود که نه فقط وزیر، بلکه سایر شنوندگان هم از پیروزی نحوی بر منطقی، احساس شادمانی می کنند. همچنین نه تنها مَتّای نسطوری، بلکه کِنْدی (فیلسوف مسلمان) هم که به مَتّی یاری می رساند، سرانجام در سیل تمسخری که بحث به پایان می رسد، غرق می شوند.
این تمسخر و استهزا، گاه از هر دو جانب مناظره کننده انجام می شد، چنان که شیخ مفید در مجالس خود آورده است:
«روزی در مجلسی حاضر شدم، پس در آن کلامی از پستی و رذیلت بنی تیم بن مره جاری شد. در این باب، شیخی از شیعه برسبیل استهزا اشعاری می خواند که دلالت بر آن کند. چون آن شیخ اشعار خود را خواند، ابوالعباس بن هبه الله منجم با او به معارضه و منازعه پرداخت و با تمسخر ادامه داد: یا شیخ چه چیز تو را به اشعار عرب دانا کرده است؟(شیخ مفید، ترجمه خوانساری، ۱۳۷۷ش، صص ۱۱۹-۱۱۸)
۴-۸ خودنمایی و فخرفروشی
گاه خودنمایی و فخرفروشی انگیزه تشکیل مجالس بود. تشکیل مجالس ادبی توسط وزیران در تالارهای ادبی یا حتی نشست های علمی در مجلس ایشان، اغلب با انگیزه فخرفروشی وزیر و خودنمایی ادیب یا دانشمند همراه بود. ابن سعدان هنگامی که به وزارت نشست، دانشمندان بزرگی چون ابوعلی عیسی بن زرعه (فیلسوف و منطقی)، ابوالخیر خمار (پزشک)، ابوعلی بن سَمح (منطقی)، ابوعلی مسکویه (مورخ)، یحیی بن عدی (فیلسوف و منطقی)، ابوالوفای بوزجانی (ریاضی دان) و گروه دیگر را گرد خود فراهم آورد و با آنها مجالس متعددی برپا می کرد، و به بحث و مناظره می پرداخت(ابوحیان توحیدی،۱۹۳۹م، صص ۶۴۸-۶۴۲) و خود به برپایی این انجمن ها فخر می فروخت.(همان، ۲۰۰۷م، ص ۸۰) طبیعی است عالمان و دانشمندان نیز به سبب شرکت در مجالس فوق، فخر می فروختند، به ویژه اگر در جریان مباحثه ، پیروز میدان بودند که باعث تقرب ایشان به وزیر یا امیر نیز می شد.
داستان رفتن باقلانی از بصره به شیراز و ورود او به مجلس عضدالدوله و مناظره با بزرگان و رؤسای معتزله در حضور او در ترتیب المدارک از قول خود با قلانی ذکر شده است. این گرچه، نقل مناظره های یک جانبه است، اما مسلم است در این مذاکره، باقلانیِ اشعری مذهب که عقایدش کاملاً مخالف عضدالدوله معتزلی و شیعی بود، توانست با فصاحت کلام و نیروی استدلال و احتجاج در عضدالدوله نفوذ کند و به او تقرب جوید تا آنجا که به دستور او معلم و مربی فرزندش شد.
عالمان و دانشمندان در جریان مناظره و در چگونگی بیان خود نیز اغلب انگیزه خودنمایی را ظاهر می کردند. ابن جوزی گوید: محدثی که در رقه (باغی در بغداد) از شیخ و استاد خود حدیث شنیده بود در سخنان خود می گفت: «حدثنی فلان و فلان با رقه» تا مردم گمان کنند که او برای فراگرفتن حدیث تا رقه شام رفته است. محدثی دیگر در بین نهر عیسی و نهر فرات می نشست و می گفت: «حدثنی فلان و فلان من وراء النهر» تا مردم فکر کنند که وی برای طلب حدیث تا ماوراء النهر سفرکرده است(ابن جوزی، ۱۴۱۲ق، ج ۳، صص ۲۵۲-۱۸۳).
۹- شرکت کنندگان در مجالس در فرهنگ ایرانیان
۱-۹ همتایان علمی
شرکت در مجالس و انجمن های علمی و فرهنگی دوره آل بویه برای عموم عالمان و دانشمندان و ادیبان آزاد بود، اما آنچه مسلم است اعضای شرکت کننده در مناظره، اغلب در یک سطح و از فرهیختگان یک گرایش علمی بودند. به طور مثال، در جلسات فلسفی که مباحث فلسفی مطرح می شد، به طور طبیعی علاقمندان و آگاهان به فلسفه شرکت می جستند. اما آنچه در خور توجه است اینکه اغلب سعی می شد که اعضا از همتایان و همطرازان بوده باشند و به عبارتی حریفان از نظر توان علمی در یک سطح قرار داشته باشند. برای مثال، مجلس سجستانی از نظر ترکیب اعضا چنین توصیف شده است:

در بین منابع مختلف که مورد مصرف قرار نگرفته اند یا در حال مصرف هستند،منابعی با نقدشوندگی کمتر وجود دارد که جزء عوامل تولید هستند.این عوامل بطورکامل یا ناقص در فرایند تولید جذب شده اندکه بر عملکرد تاثیر منفی خواهند گذاشت، درحالیکه منابع بانقدشوندگی بیشتر اثر مثبتی بر عملکرد دارند .بنابراین در این مطالعه به منابع مازاد بعنوان نتیجه یک انتخاب سنجیده نگریسته میشود نه نشانه ای از عدم کارایی. تأثـیر مصرف مـنابع بر عملکرد به وسیله سطح نقدشوندگی منابع مختلف تخمین­ زده می­ شود لذا فرضیه به شکل زیر مطرح می شود:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

فرضیه۱: بین میزان نقد شوندگی منابع وعملکرد شرکت رابطه مستقیم وجود دارد .
در فرضیه۱بر تاثیرات افزاینده عملکرد منابع مازادی تاکید داریم که بطور کامل برای تولید تعهد نشده اند،زیرا که تمایل بیشتری به استفاده از منابع نقد در پیشرفتهای استراتژیکی ویجود دارد.بدلیل اینکه انعطاف پذیری حساسیت و سازگاری به تغییرات محیطی شرکتهارا فراهم می کند وتحقیقات سازمانی را تسهیل می کند ،با این فرضیه نقش مثبت انعطاف پذیری بر عملکرد مشخص تر نمایان میشود.اگرچه انعطاف پذیری هزینه های مربوط به خودش را دارد،ولی این هزینه هادر مقایسه با هزینه زمانی که شرکت مجبوراست بدون انعطاف پذیری با محیط روبرو شود کمتر هستند.هر سیستمی در جریانات کاری خود بدون جذب کننده های شوک شکست را تجربه خواهد کرد ،بنابر این بقای بلند مدت شرکت را به مخاطره می افتد.روی مثبت سکه انعطاف پذیری بطور واضحی بر طرف منفی آن سنگینی می کند.
در این مطالعه بر رابطه غیر خطی بین مصرف بهینه منابع وعملکرد تاکید شده است .برای مثال برومیلی ^[۴۲]پیشنهاد می کند رابطه بین منابع راکد (تعهدنشده ومصرف نشده)وعملکرد شرکتها ممکن است ((Uشکل باشد.
گولاتی ونوریا^[۴۳]یک رابطه ((Uشکل معکوس را بین منابع مازاد وابداعات(نوآوری)گزارش کرده اند و تاکید کرده اند که تاثیر منابع مازاد بر نوآوری مثبت است.بعلاوه محققان این نظر را دارند که سطح بهینه ای از منابع راکد برای هر شرکتی وجود دارد.اگر شرکت از این حد فراتر رودعملکرد شرکت کاهش پیدا می کندBourgeois1981,Chase&Tansik1988)). ما نه موافق این جمله هستیم که(کارایی بیشتر ،بهتر)نه جمع آوری نامحدود منابع را تایید می کنیم،این مشهود است که یک شرکت نمی تواند همه منابع خود را بدلیل انعطاف پذیری مصرف نشده نگاه دارد .اگرچه منابع تعهد نشده شرکت برای باقی ماندن دریک سطح معین از انعطاف پذیری استراتژیک کمک میکند(Kauffman,1995 ) مادلیلی بر باور این نکته نداریم که،تاثیر انعطاف پذیری یا کارایی بر عملکرد رابطه خطی است،ولی تخمین ماهیت رابطه هم مهم است.براین اساس فرضیه دوم مطرح می شود .
فرضیه۲: رابطه بین سودمندی منابع و عملکرد رابطه ای غیر خطی می باشد
۳-۵ متغیرهای تحقیق و نحوه اندازه گیری آنها
۳-۵-۱ شاخص اندازه گیری متغیر مستقل
متغیرهای مستقل، انعطاف پذیری و کارایی می باشند که کارآیی توسط یک شاخص اندازه ­گیری می­ شود. شاخصی که به وسیله نسبت درآمد کل به کل دارایی ثابت محاسبه می­ شود. در رابطه با انعطاف­پذیری از چهار معیار حسابداری، هزینه بازاریابی، هزینه­ های تحقیق و توسعه، موجودی کالا و سودهای انباشته استفاده شده است. در بین آنها موجودی کالا از میان فاکتورهای تولیدی انتخاب شده است و کمترین منبع شناور (نقدی) محسوب می­ شود. به علاوه هزینه­ های تحقیق و توسعه و بازاریابی نیز منابع تخصیص داده شده هستند که برای اهداف بخصوصی طراحی شده ­اند ولی نشان از وجود انعطاف­پذیری و وجود منبع مازاد دارند. در آخر سودهای انباشته بیشترین سطح انعطاف­پذیری را به شرکتها می­ دهند، شاید سود انباشته انعطاف­پذیرترین منبع باشد که مدیران می­توانند از آن برای مقاصد اختیاری استفاده کنند.
۳-۵-۲ شاخص های اندازه گیری متغیر وابسته
متغیر وابسته، متغیری است که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد. در این تحقیق عملکرد، متغیر وابسته می باشد که به وسیله ROA اندازه گیری شده است. اگر چه معیارهای دیگری از عملکرد شرکت وجود دارد ولی چون سازمانها اهداف و مقاصد متفاوتی دارند، عملکرد مالی مهمترین عملکرد تجاری محسوب می­ شود. نرخ بازده دارائی ها (ROA) یکی از نسبت های مالی است که از طریق تقسیم سود خالص به مجموع دارائی ها بدست می آید. ROA به مهارت های تولید و فروش شرکت مربوط می شود و بوسیله ساختار مالی شرکت تحت تاثیر قرار نمی گیرد، از این رو در تحقیق حاضر از این شاخص برای اندازه گیری عملکرد استفاده شده است.
۳-۵-۳ متغیرکنترلی
متغیر کنترلی اندازه شرکت در نظر گرفته شده که به وسیله اندازه ­گیری کل داراییها به شکل لگاریتم این عدد محاسبه می­ شود .
۳-۶ مدل تحقیق
برای آزمون فرضیه ها از مدل تان و وانگ ۲۰۰۹ به شرح زیر استفاده شده است.
ROA = α_۰ + α_۱R&D + α_۲ME + α_۳IN + α_۴RE + α_۵EF + α_۶SIZe+ ε
ROA ^۲= α_۰ + α_۱R&D² + α_۲ME² + α_۳IN² + α_۴RE² + α_۵EF² + α_۶SIZe² + ε
که در آن:
^[۴۴]R& D مخارج تحقیق و توسعه: مخارجی که به منظور کشف دانش نوین و بسط و گسترش آن، برای طراحی و ساخت یک محصول جدید صورت می­گیرد.
^[۴۵]ME مخارج بازاریابی: هزینه­هایی که برای بدست آوردن سهم بیشتری از بازار مصرف می­ شود.
^[۴۶]IN موجودی کالا: مواد اولیه یا کالای در جریان ساخت یا ساخته شده که در تـملک واحد تجاری بـوده و برای فـروش به مشتریان یا استفاده در فـرایند تولید نگهداری می­ شود.
^[۴۷]RE سود انباشته: سود ویژه انباشته یک شرکت سهامی در طول دوره­ های عملیات منهای مجموع سود سهام پرداخته شده آن شرکت.
^[۴۸]EF کارآیی: در این مطالعه به مصرف صحیح منابع شرکت در جهت تولید محصولات و خدمات اطلاق می­ شود. کارآیی توسط یک شاخص اندازه ­گیری می­ شود. شاخصی که به وسیله نسبت درآمد کل به کل دارایی ثابت محاسبه می­ شود.
۳-۷ قلمرو تحقیق
قلمرو مکانی تحقیق، کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می­باشد. قلمرو زمانی آن دوساله(۱۳۸۹-۱۳۸۸) است.
۳-۸ جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری این تحقیق کلیه شرکتهای پذیرفته شده فعال در بورس طی دو سال از سال ۱۳۸۸ الی ۱۳۸۹ هستند. نمونه آماری نیز با احراز شرایط زیر به شرح جدول ۳-۱ انتخاب شده اند.
۱- به دلیل لزوم محاسبه متغیرهای تحقیق و انجام آزمون در مورد هرشرکت، اطلاعات موردنیاز(خصوصا هزینه تحقیق وتوسعه وهزینه بازاریابی افشا شده باشد) در رابطه با شرکتها از سال ۸۸ تا ۸۹ در دسترس باشد.
۲- با عنایت به ماهیت و طبقه بندی متفاوت اقلام صورتهای مالی شرکتهای سرمایه گذاری و واسطه گران مالی نسبت به شرکتهای تولیدی،شرکتهای سرمایه گذاری، بانکها و موسسات تامین مالی نباشند.
۳- با توجه به درک متفاوت بازار از شرکت های زیان ده، جزء شرکتهای زیان ده نباشد.

جدول ۳-۱ تعیین تعداد نمونه

تعداد کل شرکتها عضو بورس تا پایان سال ۱۳۸۹

۳۴۲

تعداد شرکتها با نماد باز در طول دوره تحقیق

۳۱۱

تعدادشرکتها به جز بانکها و موسسات تامین مالی

۱۲۶

تعداد شرکتها با صورتهای مالی کامل(هزینه تحقیق وتوسعه وهزینه بازاریابی افشا شده باشد) برای سال ۸۹

۴۰

* مطابق آمار موجود در سایت بورس و تماس با کارشناسان بورس
بر این اساس تعداد نمونه آماری این تحقیق شامل ۴۰ شرکت است که در جدول ۳-۲ نشان داده شده است.
جدول۳-۲ تعداد نمونه به تفکیک صنایع

یکی از ویژگی های مهم و در عین حال پیچیده فرکتال ها این است که بعد کسری یا اعشاری دارند. همان طور که می دانیم نقطه بعد ندارد و خط یک بعد و صفحه دو بعد و حجم ها سه بعددارند. اما در هندسه فرکتال ها صحبت از شکل هایی می شود که بعدهای کسری دارند. به عنوان مثال در شکل (۲-۸) یک فرکتال معروف به نام مثلث سرپینسکی نمایش داده می شود.
شکل ۲-۸ : مثلث های سرپینسکی
اگر با ضریب دو بزرگ نمایی شود، به شکل (۲-۸©) تبدبل می شود. می توان شکل را با درجه ای از با تعداد مثلث پوشش داد که اندازه هر ضلع هر کدام است. در اینجا بعد فرکتالی است که از بعد اقلیدسی کوچکتر است.]۱۶-۱۹-۲۰[
۲-۶-۲-۲ فرکتال ناهمسانگرد
اشیاء فرکتالی که باید با بهره گرفتن از تبدیل ناهمسانگرد مقیاس بندی شوند، خود ترکیب نامیده می شوند. مفهوم مقیاس ناهمسانگرد در شکل (۲-۹) نشان داده شده است.
رابطه مقیاسی برای یک تابع خود ترکیب می تواند به شکل زیر فرمول بندی شود:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

(۲-۱۲)

فاصله ای بین است و در اینجا نمای خود ترکیبی نامیده می شودواندازه گیری عددی روی تابع را می دهد.
در واقع تابع خود ترکیب باید هم افقی و هم عمودی مقیاس بندی شود. اگر تابع با ضریب در راستای افقی () بزرگ شود، باید با ضریب در راستای عمودی () کوچک شود. به این منظور که اشیاء نهایی روی هم قرار بگیرند و حالت اصلی به دست آید. برای حالت خاص تبدیل همسانگرد است و سیستم خود متشابه خواهد بود].۱۶-۱۹-۲۰[

شکل ۲-۹ : تغییر مقیاس همسانگرد و ناهمسانگرد برای یک فرکتال ساده . a) تغییر همسانگرد b) تغییر ناهمسانگرد
۲- ۷ معادله ضمنی رشد
به منظور مطالعه تحلیلی مدل های رشد، یکی از روش های مورد توجه برقراری ارتباط بین معادله رشد ضمنی و فرایند رشد داده شده می باشد. برای رسیدن به این هدف در ابتدا به تعریف معادله ضمنی رشد می پردازیم.هدف یافتن تغییر ارتفاع همراه با زمان در موقعیت است.
به این منظور تابعی را به صورت در نظر می گیریم که همراه با زمان و مکان در حال تغییر می باشد. فرایند رشد را به وسیله یک معادله تکرار می توان توصیف کرد:

(۲-۱۳)

جریان ذرات یکنواخت نیست، چون ذرات در مکان های تصادفی می نشینند. نشانگر تعداد ذراتی است که در واحد زمان به سطح می رسند. (در موقعیت و زمان)
تابع مرکب از دو جزء است؛ جزءF و جزء. به این ترتیب معادله رشد به صورت زیر در خواهد آمد:

(۲-۱۴)

نشانگر میانگین تعداد ذراتی است که در موقعیت x می نشینند و نشان دهنده ی تغییر تصادفی در فرایند لایه نشانی است و یک عدد تصادفی مستقل با میانگین صفر است:

(۲-۱۵)

(۲-۱۶)

نوفه هیچ وابستگی به زمان و فضا ندارد و مقدار میانگین آن صفر است به استثنای یک مورد خاص در آن و است که صفر نمی شود. مقصود از نوفه همان نویز یا آشفتگی موجود است .]۱۶[
۲- ۸ اصول تشابه

ماهیت قوت و ضعف به درون سازمان مربوط می شود و فرصت و تهدید معمولاً محیطی هستند.قوت های سازمان همان منابع و توانایی هایی است که سازمان در اختیار دارد و می تواند از آنها به منظور ایجاد یک مزیت رقابتی استفاده کند. موارد زیر می توانند از قوت های شرکت به حساب آیند :اختراعات ثبت شده شرکت، نام تجاری و برند شناخته شده، شهرت در بین مشتریان، مزیت در قیمت تمام شده، دسترسی اختصاصی به منابع طبیعی، دسترسی به شبکه های توزیع مناسب، نیروی انسانی کارآمد و آموزش دیده.
نبودن بعضی از توانایی های کلیدی در سازمان می تواند به عنوان یک ضعف در سازمان تلقی شود. موارد زیر می توانند از ضعفهای شرکتها باشند:عدم پشتیبانی و حفاظت از اختراعات، نام تجاری و برند ضعیف، ناشناخته بودن در بین مشتریان، ساختار پر هزینه در شرکت، عدم دسترسی به منابع، عدم دسترسی به شبکه های توزیع، نیروی انسانی ناکارآمد. نکته ی حایز اهمیت در اینجا امکان تبدیل شدن ضعفها و قوت ها به یکدیگر در شرایط گوناگون است. برای مثال ظرفیت تولید بالا می تواند یک مزیت و قوت برای شرکت محسوب شود اما همین ظرفیت بالا در شرایط رکود و تغییرات تکنولوژیکی می تواند باعث کاهش چابکی شرکت گردد و به آن لطمه وارد کند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شناسایی و بررسی دقیق محیط خارجی می تواند فرصتهای جدیدی را برای مدیران شرکت نمایان سازد و همین فرصتها می توانند آغازگر مسیر جدیدی برای توسعه و رشد باشند، فرصتها می توانند شامل موارد زیر باشند:نیاز برطرف نشده مشتری، ظهور تکنولوژی های جدید، کم شدن محدودیت های قانونی، حذف موانع تجارت جهانی.
تغییر در متغیرهای خارجی و محیطی می تواند تهدید هایی را برای شرکت در پی داشته باشد. مواردی چون :تغییر در سلیقه ی مشتری که باعث فاصله گرفتن او از محصولات ما می شود، ظهور محصولات جایگزین پر قدرت، افزایش محدودیت های تجاری
به هر حال شرکت نباید منتظر به وجود آمدن فرصتهایی استثنایی در محیط خارجی باشد، بلکه باید تلاش کند تا با تقویت قوت های درونی اش مزیت رقابتی جدیدی را برای شرکت یا سازمان خلق کند. خلق این مزیت های رقابتی از طریق هماهنگی بین قوت ها و توانایی های درون سازمانی و فرصتهای کوچک یا بزرگ خارجی است. حتی در برخی مواقع، اهمیت فرصت خارجی به قدری است که سازمان انگیزه ی لازم برای غلبه بر یک ضعف داخلی را نیز پیدا خواهد کرد.
برای توسعه ی این استراتژیها، یعنی همان استراتژیهایی که باعث هماهنگی قوت های درون سازمانی با فرصتهای محیط خارجی است، می توان از ماتریس SWOT بهره برد. این روشدر صورت شناخت دقیق و به کارگیری صحیح برای کسب و کارهای کوچک و متوسط بسیار کارآمد خواهد بود. شاید حتی بتوان از این ابزار برای تعیین استراتژیهای شخصی و زندگی افراد نیز بهره برد.
ابتدا لازم است لیستی از قوتها، ضعفها،تهدیدها و فرصتها را آماده کنیم، به این لیست پروفایل SWOTمی گویند(شکل ۳-۳).

شکل ۳-۳ . ماتریس سوات
استراتژی های حاصل از این ماتریس به قرار زیر می باشد:
۱- راهبردهای تدافعی (WT): یک استراتژی کاملاً دفاعی است که مانع آسیب دیدن شرکت به علت ضعفهایش از تهدیدات محیط خارجی می شود. هدف کلی راهبرد دفاعی یا حداقل- حداقل، که می‌توان آن را “راهبرد بقا” نیز نامید، کاهش ضعف‌های سیستم برای کاستن و خنثی‌سازی تهدیدها است. در این راهبردها تأکید بر رفع آسیب‌پذیری منطقه مورد مطالعه است.
۲- راهبردهای بازنگری یا انطباقی (WO): غلبه بر ضعفها به منظور استفاده از فرصتها است.راهبر انطباقی یا راهبرد حداقل – حداکثر، تلاش دارد تا با کاستن از ضعف‌ها بتواند حداکثر استفاده را از فرصت‌های موجود ببرد. یک سازمان ممکن است در محیط خارجی خود متوجه وجود فرصت‌هایی شود ولی به واسطه ضعف‌های سازمانی خود قادر به بهره‌برداری از آن نباشد. در چنین شرایطی اتخاذ راهبرد انطباقی می‌تواند امکان استفاده از فرصت را فراهم آورد.
۳- راهبردهای اقتضایی یا تنوع (ST): این راهبرد مبتنی بر حداکثر – حداقل در تنوع بخشی بر نقاط قوت درونی و تهدیدهای بیرونی متمرکز بوده و بر پایه بهره گرفتن از قوت‌های سیستم برای مقابله با تهدیدات تدوین می‌شود و هدف آن به حداکثر رساندن نقاط قوت و به حداقل رساندن تهدیدات است. با این وجود از آنجا که تجارب گذشته نشان داده است که کاربرد نابجای قدرت می‌تواند نتایج نامطلوبی به بار آورد هیچ سازمانی نباید به طور نسنجیده از قدرت خود برای رفع تهدیدات استفاده کند.

1. 1. راهبردهای رقابتی/ تهاجمی (SO): استراتژیهایی هستند که در پی استفاده از فرصتها می باشند و به خوبی با توانایی های سازمان هماهنگی دارند.در این راهبردها تمرکز بر حداکثر – حداکثر نقاط قوت درونی و فرصت‌های بیرونی استوار است که اصولاً تمام سیستم‌ها خواهان چنین وضعیتی هستند که قادر باشند همزمان قوت و فرصت‌های خود را به حداکثر برسانند. بر خلاف راهبرد دفاعی که یک راه حل واکنشی است راهبرد تهاجمی یک راه حل کنشگر است. در چنین وضعیتی سازمان با بهره گرفتن از نقاط قوت خویش برای گسترش بازار تولیدات و خدمات خود گام برمی‌دارد(گلکار، ۱۳۸۴: ۵۳).

چکیده کار در این مدل، به صورت زیر است:

• • با استفاده استفاده از فرایند مصاحبه و پرس و جو از مسئولین، کارشناسان و صاحبنطران سازمان یا منطقه ای که می خواهید برنامه راهبردی تعیین کنید (یا با بهره گرفتن از اشراف خودتان بر موضوع)، نقط ضعف و قوت و فرصتها و تهدیدها را تعیین کنید.

• • از طریق یک پرسشنامه از کارشناسان، به هر یک از عوامل درونی و بیرونی که تعیین کردید، ارزش و یا ضریب می دهید.

• • سپس از طریق پرسشنامه، این شاخصها و عوامل را از ۱ تا ۴ بر اساس میزان ارزش آنها رتبه بندی می کنید و در نهایت با ضرب رتبه در ضریب، ارزش نهایی هر عامل را تعیین می کنید. جمع ارزش ها و نمرات، ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه (نقاط ضعف و قوت، تهدیها، فرصتها) محاسبه می شود.

• • حال بر اساس این عوامل و البته ارزش ها، چهار نوع راهبرد مختلف برای موضوع یا سازمان یا منطقه مورد مطالعه تعیین می کنیم. این راهبردها باید ترکیبی از عوامل مختلف باشد.

در نهایت با بهره گرفتن از ارزش نهایی هر یک از عوامل چهارگانه، در یک محور تعیین می کنیم که راهبردهای تعیین شده عموما از چه نوعی و در چه مسیری باید تعیین شوند.
۳-۸-۲٫ مدل تاپسیس^[۱۱۸]
تاپسیس به عنوان یک روش تصمیم‌گیری چند شاخصه^[۱۱۹]، روشی ساده ولی کارآمد در اولویت‌بندی محسوب می‌گردد. مدل تاپسیس m گزینه را بر اساس n معیار رتبه بندی می کند. این روش اولین بار در سال ۱۹۹۲ توسط چن و هوانگ^[۱۲۰]در سال ۱۹۸۱ مطرح شده است(منظری حصار و محقر،۱۳۸۴: ۷۵ به نقل از موسوی و حسنی، ۱۳۹۰).
تکنیک تاپسیس جزو مدل‌های جبرانی (مدل‌هایی که در مبادله‌ی بین شاخص‌ها مهم است) و از زیرگروه سازشی^[۱۲۱] (در مدل‌های زیرگروه سازشی، گزینه‌ای ارجح خواهد بود که نزدیک‌ترین گزینه به راه‌حل ایده‌آل است) می‌باشد (اصغرپور، ۱۳۸۷: ۲۷۰-۲۱۳).
الگوریتم Topsis یک تصمیم‌گیری چند شاخصه جبرانی بسیار قوی برای اولویت‌بندی گزینه‌ها از طریق شبیه نمودن به جواب ایده‌ال می‌باشد که به نوع تکنیک وزن‌دهی، حساسیت بسیار کمی داشته و پاسخ‌های حاصل از آن، تغییر عمیقی نمی‌کند. در این روش گزینه انتخاب شده، بایستی کوتاهترین فاصله را از جواب ایده‌آل و دورترین فاصله را از ناکارآمدترین جواب داشته باشد. از محاسن این روش نسبت به سایر تکنیک‌های اولویت‌بندی مکانی، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود (شایان، ۱۳۸۵ به نقل از موسوی و حسنی، ۱۳۹۰ ).
– معیارهای کمّی و کیفی را تواماً در مبحث مکان‌یابی دخالت می‌دهد.
– خروجی آن می‌تواند ترتیب اولویت گزینه‌ها را مشخص و این اولویت را به صورت کمّی بیان کند.
– تضاد و تطابق بین شاخص‌ها را در نظر بگیرد.
– روش کار، ساده و سرعت آن مناسب است.
– ضرایب وزنی اولیه را پذیر است.
– نتایج حاصل از این مدل کاملاً منطبق با روش‌های تجربی است.
به طور اجمال در روش تاپسیس، ماتریس n × m که دارای m گزینه و n معیار می‌باشد؛ مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این الگوریتم، فرض می‌شود هر شاخص و معیار در ماتریس تصمیم‌گیری، دارای مطلوبیت افزایش و یا کاهشی یکنواختی است. به بیان دیگر، مقادیر بیشتری را که معیارها در این ماتریس کسب می‌کنند چنانچه از نوع سود بود، هرچه مقدار آن بیشتر باشد دارای مطلوبیت بالاتر است و اگر از نوع هزینه باشد، دارای مطلوبیت پایین‌تری می‌باشد. از امتیازات مهم این روش آن است که به‌طور همزمان می‌توان از شاخص‌ها ومعیارهای عینی و ذهنی استفاده نمود( موسوی و حسنی، ۱۳۹۰).
با این حال، لازم است در این مدل جهت محاسبات ریاضی، تمامی مقادیر نسبت داده شده به معیارها بایستی از نوع کمّی بوده و در صورت کیفی بودن نسبت داده شده به معیارها، بایستی آنها را به مقادیر کمی تبدیل نمود. با این وجود پیشنهاد می‌شود که روش تاپسیس در هنگامی که تعداد شاخص‌ها و اطلاعات در دسترس محدود است، مورد استفاده قرار گیرد.
۳-۸-۳٫ شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANN )
مدلهایآماریمختلفیبرایپیشبینیدرعلوموجوددارد.مدلهایآماریمتأثرازمفروضاتومحدودیتهایزیادیهستند،بدینلحاظاخیراشبکههایعصبیبهعنوانشیوهنوینپیشبینیبهدلیلعدمنیازبهفروضومحدودیتهادرتوزیعدادههاوکاراییبالاترآنموردتوجهویژهقرارگرفتهاست
یکیازمهمترینکاربردهایروشهایآماری،شناساییالگو،طبقهبندیوپیش بینیبراساسواقعیتهاواطلاعاتدردسترسازیکموضوعخاصاست.روشهایآماریکهبرایمدلسازیروابطبینمتغیرهابهکارمیروددارای تعدادیپیشفرضومحدودیتاست. اینپیشفرضهاشاملنرمالبودنتوزیع داده ها،عدمهمخطی،یکسانبودنواریانسخطاهاوموارددیگریاستودر صورتفقداناینشرایطبهکارگیریاینمدلهاامکانپذیرنبودهویاباخطای قابلتوجهیهمراهاست.ازاینروبهروشهاییبامحدودیتهاوفروضکمتر، نیازمیباشدویکیازاینروشهاشبکههایعصبیمصنوعیاست.اینروشهیچ فرضاولیهایبرایتوزیعدادههاتحمیلنمینماید.دراینشبکه هااطلاعاتبه صورتضمنیپردازشمیشود،برایناساسچنانچهبخشیازسلولهایشبکه حذفشوندیاعملکردغلطداشتهباشندبازهماحتمالرسیدنبهپاسخصحیح وجوددارد(رحمانی و اسماعیلی،۱۳۸۹: ۱۵۲).
شبکه‌های عصبی را می‌توان با اغماض زیاد، مدل‌های الکترونیکی از ساختار عصبی مغز انسان نامید (پاک‌گوهر و سیگاری تبریزی، ۱۳۸۵: ۲۵۶ به نقل از موسوی و حسنی٬ ۱۳۹۱). اساس کار این شبکه‌ها، در واقع شبیه‌سازی تفکر مغز انسان است و به عنوان یک واحد پردازشگر عددی عمل می‌کند
شبکه‌های عصبی مصنوعی توابعی جامع و انعطاف پذیر و ابزاری قدرتمند برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و مدل سازی روابط غیر خطی، با درجه صحت بالا هستند. مهم‌ترین ویژگی مدل‌های شبکه های عصبی مصنوعیآزادی آنها از فروض آماری مربوط به متغیرها، استفاده از روش‌های محاسباتی موازی و غیر خطی بودن آنهاست . مدل‌های شبکه های عصبی مصنوعی به­رغم تنوع از ساختار مشابهی برخوردارند. هر شبکه عصبی معمولاً از سه لایه به ترتیب زیر تشکیل می‌شود :
لایه ورودی که دریافت کننده منابع خارج از سیستم است که این لایه در مورد مغز، به حواس پنجگانه تشبیه می‌شود. لایه پنهان از اهمیت بسیار بالایی در مدل‌های شبکه های عصبی مصنوعی برخوردار است. در صورتی که تعداد کافی از این لایه ­ها و واحدها در یک مدلشبکه های عصبی مصنوعی باشد، نقش مؤثری در فرایند یادگیری ایفا می­ کنند. این لایه صرفاً یک نتیجه میانیدر فرایند محاسبه ارزش خروجی است از این رو، در اقتصادسنجی همتایی ندارند (Nambaghsh,2005: 56 ).
لایه خروجی که به مثابه متغیرهای وابسته در مدل‌های رگرسیون هستند و به پاسخ متغیروابسته در برابر تحریک متغیر‌های مستقل مربوط می‌گردد. این لایه شامل مقادیر پیش بینی شده متغیرهای وابسته است.
شبکه‌های عصبی از نظر هندسی به دو گروه شبکه‌های تک لایه و شبکه‌های چندلایه تقسیم می‌شوند و از نظر مکانیزم اجرا به دو دسته شبکه‌های عصبی پیش‌خور و شبکه‌های عصبی پس‌خور تقسیم می‌شوند. در شبکه‌های پیش‌خور همانند مغز انسان جهت اتصالات به سمت جلو است و در شبکه مسیر بسته وجود ندارد ولی در شبکه‌های پس‌خور مسیر بسته وجود دارد، به این معنی که امکان دارد اتصال در جهتی باشد که لایه‌های بعدی را به لایه‌های قبلی متصل کند.
یکی از انوع شبکه‌های عصبی، شبکه‌های عصبی چند لایه پرسپترون^[۱۲۲](MLP) است که از نوع شبکه‌های پیش‌خور می‌باشد. اجزای تشکیل‌دهنده‌ی این شبکه‌ها عبارتند از:
الف) ورودی و خروجی داده‌ها^[۱۲۳]: اعداد و ارقام در قالب یک یا چند متغیر، ورودی‌های یک شبکه‌ی عصبی را تشکیل می‌دهند. این ورودی‌ها، پس از انجام تحلیل و پردازش‌های خاص به یک یا چند متغیر خروجی تبدیل می‌شوند. ورودی‌ها، نقش متغیر مستقل و خروجی، نقش متغیر وابسته را بر عهده دارند.
ب) نرون‌ها: مهم‌ترین اجزای سیستم عصبی، نرون‌ها هستند که به سه دسته؛ نرون‌های ورودی، خروجی و پنهان تقسیم می‌شوند و در قالب لایه‌ی ورودی^[۱۲۴]، لایه‌ی خروجی^[۱۲۵] و لایه‌های پنهان^[۱۲۶] یا میانی قرار می‌گیرند. نرون‌ها یا واحدهای ورودی، وظیفه‌ی دریافت داده‌های ورودی را بر عهده دارند. لایه‌های میانی و خروجی شامل واحدهای پردازش اطلاعات هستند. در این واحدها، عملیات جبری بر اطلاعات ورودی انجام شده و نتیجه‌ی آنها به صورت یک ورودی جدید به واحدهای دیگر در لایه‌های بعدی ارسال می‌شود. تعداد واحدهای به‌کار رفته در لایه‌های ورودی و خروجی به تعداد متغیرهای توضیحی و وابسته در مدل بستگی دارد. هیچ قاعده‌ی مشخص و دقیقی برای تعیین تعداد نرون‌ها در لایه‌های پنهان در اختیار نیست. بلکه، در این مورد، به طور عمده، یک رویکرد تجربی صرف اتخاذ می‌شود.
ج) وزن‌ها^[۱۲۷]: متغیرهای مختلف ورودی به شبکه، برازش‌های مختلفی دارند که به کمک وزن‌ها، به آنها اختصاص می‌یابد. این وزن‌ها که قبل از لایه‌ی خروجی و لایه‌های پنهانی لحاظ می‌شوند، با روش اعداد تصادفی تولید و در استفاده از شبکه، تصحیح می‌شوند.
د) توابع فعالیت^[۱۲۸]: توابع فعالیت، در لایه‌ی خروجی و لایه‌های پنهان شبکه‌ی عصبی در نظر گرفته می‌شوند و با توجه به وزن‌های هر ورودی، محاسبه‌ی کلی خروجی را امکان‌پذیر می‌سازند (کمیجانی و سعادت‌فر، ۱۳۸۵: ۱۷-۱۴).
لایه‌یخروجیلایه‌یپنهانلایه‌یورودی
واحدلایه‌یخروجی
واحدهایلایه‌یپنهان
واحدهایلایه‌یورودی

۵-۶-۱ پیشنهادهای مبتنی بر نتایج تحقیق ۱۱۷
۵-۶-۲ پیشنهادها برای تحقیقات آتی ۱۱۹
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۵-۷ خلاصه فصل ۱۲۰
منابع و مأخذ ۱۲۱
منابع فارسی ۱۲۲
منابع لاتین ۱۲۵
پیوست‌ها ۱۲۶
چکیده
افزایش سودآوری یکی از اهداف اصلی و مهم واحدهای اقتصادی است؛ شناسایی عوامل تاثیرگذار بر سودآوری می‌تواند مدیران مالی را در شناخت بهتر از واحد اقتصادی کمک کند. عوامل سودآوری بانک‌ها به دو عامل تحت کنترل مدیریت(داخلی) و خارج از کنترل مدیریت(خارجی) تقسیم بندی می‌شود.
در این تحقیق به اهم عوامل مؤثر تحت کنترل مدیریت بر سودآوری تاکید شده است و مورد مطالعه، مدیریت شعب^[۱] بانک نمونه^[۲] می‌باشد که برای سالهای ۱۳۹۱-۱۳۸۷ به مدت پنج سال، که ۳۰ مدیریت شعب مورد مطالعه قرار گرفته است. داده‌ها و اطلاعات تحقیق از طریق کتابخانه‌ای و مصاحبه گردآوری شده است؛ در این تحقیق شش عامل حجم سپرده، مدیریت تسهیلات، مدیریت نقدینگی، ریسک اعتباری، مدیریت هزینه و تعادل بین منابع و مصارف بعنوان متغیر مستقل و بازده داراییها (ROA) بعنوان متغیر وابسته تلقی گردیده که میزان تاثیرگذاری و معنی داری عوامل شش گانه بر سودآوری مورد آزمون قرار گرفته است؛ روش های آماری مورد استفاده در این تحقیق عبارتند از: آزمون فرضیه‌ها، آزمون دوربین واتسون، آماره کولموگروف- اسمیرنف(K-S)، آزمون فیشر، همبستگی پیرسون، تحلیل همبستگی و تحلیل رگرسیون که با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS 20 می باشد.
نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بین همه متغیرهای مستقل (به جز متغیر مدیریت تسهیلات) با سودآوری، همبستگی معناداری وجود دارد که متغیرهای مدیریت نقدینگی و تعادل بین منابع و مصارف رابطه مستقیم و متغیرهای حجم سپرده، ریسک اعتباری و مدیریت هزینه رابطه معکوس با سودآوری دارند. باتوجه به مدل رگرسیون خطی مطرح شده در تحقیق با دو متغیر مدیریت هزینه و مدیریت تسهیلات می‌توان تا میزان ۴/۸۴ درصد سودآوری را پیش بینی نمود.
واژه های کلیدی: سودآوری، تحت کنترل مدیریت، سپرده، تسهیلات، مدیریت نقدینگی، مصارف
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱مقدمه
انسان از بدو تولد تا پایان زندگی رابطه ای دوجانبه و تنگاتنگ با سازمان‌ها داشته امروزه در اقتصاد کشورها سهم قابل توجهی به بخش خدمات تعلق دارد و در بخش خدمات نیز بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری از نقش برجسته و ممتازی برخوردارند. هر فعالیتی که مستلزم کسب سرمایه و منابع مالی باشد، بی تردید به دخالت بانک‌ها و موسسات مالی نیازمند است. این نکته همواره مورد سوال بوده است، که بانک‌ها چگونه می توانند موثرتر و ثمر بخش‌تر ارائه خدمت نمایند و با بکارگیری چه شیوه‌ای از مدیریت می توانند به این مهم دست یابند.
هدف اصلی بانک‌ها و یا هر واحد اقتصادی علاوه بر ایفای مسئولیت‌های اجتماعی^[۳]، افزایش ارزش آن است. در راستای دستیابی به هدف اصلی بانک، نیل به افزایش کارآیی و بهره‌وری، افزایش سهم بازار، افزایش سودآوری، رشد و توسعه مورد توجه قرار می گیرد.
بانک‌ها، بنگاههای اقتصادی هستند که ریشه در ساخت و ساز اقتصادی بخش خصوصی دارند و مشابه دیگر بنگاههای تولیدی در اقتصاد، تحت برنامه و هدف حداکثر کردن سود می‌توانند خدمات خود را به صورت بهینه عرضه کنند. از نگاه مؤسسین و سهامداران، بانک یک موسسه تجاری است که برای کسب سود از طریق انجام معاملات پولی و اعتباری بوجود آمده است. از نظر این گروه کوشش مدیران بانک باید متوجه تأمین حداکثر منافع ممکن باشد. لذا بررسی عوامل مؤثر مالی در سودآوری بانک‌ها با توجه به گستردگی شعب بانک‌ها و رشد روزافزون بانک‌های خصوصی و مؤسسات مالی و اعتباری در سراسر کشور و به دنیال آن حضور در بازار رقابتی، امروزه به عنوان یک نیاز تلقی می‌گردد.
نیاز روز افزون موسسات و سازمانها به اطلاعات صحیح و بهنگام جهت بکارگیری در فرایند تصمیم گیری مدیران، مقوله‌ای اجتناب ناپذیر است. در این راستا سیستم اطلاعات حسابداری ، اطلاعات مالی متنوعی را در اختیار استفاده کنندگان این نوع اطلاعات، خصوصا “مدیران هر سازمان” قرار می دهد.
در این فصل به بررسی کلیات پژوهش پرداخته شده است. ابتدا مسئله اصلی پژوهش بیان می‌گردد و سپس به ضرورت انجام پژوهش و اهداف مربوطه پرداخته می‌شود. در ادامه به طور مختصر به چارچوب نظری پژوهش و سوال تحقیق مورد بررسی قرار می‌گیرد و سپس به متعیرها و فرضیه‌های آن، پرداخته شده و در ادامه، به روش تحقیق، جامعه آماری، قلمرو تحقیق، روش های گردآوری داده ها، استفاده کنندگان از نتایج تحقیق، تعریف عملیاتی واژه‌ها و در نهایت به ساختار تحقیق و خلاصه‌ای از این فصل پرداخته می شود.
۱-۲ بیان مسأله
هر پژوهش در واقع با قصد پاسخگویی و راه‌حل‌یابی برای یک مساله‌ی اصلی که در قالب یک پرسش ظهور کرده است، آغاز می‌شود. هر پژوهش برای اینکه انسجام، هدف‌مندی و کاربردی بودن را حفظ کند باید بر حول یک مسأله‌ی اصلی سازماندهی شود. به عبارت دیگر، مسأله‌ی اصلی تحقیق باید یک مسأله علمی باشد. مسأله علمی عبارت از یک دغدغه ذهنی یا واقعی است که نیازمند به پاسخ از طریق فرایند علمی می‌باشد.
انتخاب یک مسأله و صورت‌بندی آن در قالب یک مسأله علمی و بررسی آن با بهره گرفتن از روش‌‌های علمی، شناسایی علل و روابط مربوط به آن و در نهایت برگرداندن آن از زبان علمی به زبان ساده‌تر به منظور ارائه راه ‌حل ‌ها و چاره‌جویی‌ها، وظایف اصلی یک پژوهشگر را تشکیل می‌دهد. بیان موضوع تحقیق به زبان علمی، در واقع همان طرح مسأله‌ی تحقیق در قالبی روشن و دقیق براساس ضوابط علمی است(محمدی،۱۳۹۲،ص۴۵).
بانک‌ها به عنوان واسطه منابع پولی از ارکان اصلی بازارهای مالی شمرده می شوند. آنها یکی از عوامل مهم سیاستهای پولی و مجریانی برای تصمیم‌های اقتصادی بانک مرکزی هستند. بانک ها با قبض و بسط اعتبارات بانکی و هدایت وجوه از بخشی به بخش دیگر، گذشته از کمک به تثبیت اقتصاد در سطح کلان، نقش موثری در تنظیم بخش های اقتصادی نیز عهده دارند. به دلیل عدم توسعه لازم بازار سرمایه در اقتصاد ایران، بانکداری از اهمیت بیشتری برخوردار است و در عمل این بانک‌ها هستند که عهده‌دار تامین مالی بلندمدت می‌باشند(شادکام،۱۳۸۰،ص۳۷).
بانک‌ها از طریق ارائه خدمات بانکی به مشتریان کسب درآمد می نمایند که این از طریق جذب سپرده‌های مردم با نرخ بهره پایین و اعطای تسهیلات با نرخ بهره بالاتر و نتیجه اختلاف دو نرخ، عایدی بانک می‌باشد که به آن حاشیه سود و بهره گفته می شود، صورت می پذیرد. بنابراین هر چقدر بانک بتواند از مقیاس‌های اقتصادی استفاده کند سود حاصل از این عمل بیشتر خواهد بود . اما سودآوری بانک‌ها تحت تاثیر عوامل داخلی قابل کنترل مدیریت بانک و عوامل و شرایط اقتصادی حاکم بر کشورها و عوامل محیطی که بر آن تاثیر می‌گذارند، می باشد. عوامل داخلی، قابل کنترل مدیریت بانک می باشند و آنها اساساً انعکاس اختلاف در سیاست‌های مدیریتی بانک و تصمیم گیری در توجه به منابع و استفاده از مدیریت پرتفوی دارایی‌ها و بدهی‌ها، کفایت سرمایه و مدیریت نقدینگی و هزینه‌ها هستند. انگیزه‌های بالای مدیریتی در انجام بهینه کارها در سودآوری بانک موثر است که می تواند به وسیله بررسی ترازنامه و حساب‌های صورت سود و زیان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد. اقلام ترازنامه روشن کننده و بیان کننده تصمیمات و سیاست‌های مدیریت بانک در ارتباط با ترکیب منابع و استفاده از و جوه (مصارف) می‌باشد. هم‌چنین کارایی مدیریت در ایجاد درآمدها و کنترل هزینه‌ها در صورت سود و زیان منعکس می شود(باقری،۱۳۸۵،ص۲).
هدف از ارائه صورتهای مالی نشان دادن وضعیت مالی (ترازنامه)، عملکرد مالی (صورت سود و زیان) و انعطاف پذیری مالی (صورت جریان وجوه نقد) می باشد. برای ارزیابی و اندازه‌گیری عملکرد مالی توجه به سودآوری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به منظور داشتن سودآوری مناسب شناسایی عوامل مؤثری که قابلیت کنترل و هدایت دارد مورد توجه مدیران مالی می باشد تا بتوانند طیفی از نقاط قوت و ضعف را شناسایی و در جهت بهبود کاستی‌ها حرکت نمایند.
لذا در این پژوهش به بررسی و تأثیر اهم عوامل مالی موثر بر سودآوری که قابلیت کنترل توسط مدیریت دارد، پرداخته می شود.
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
در این قسمت محقق در یک نگاه کلی اهمیت تحقیق خود را با نوع مساله ای که انتخاب کرده است بیان می کند. اما باید مشخص کند که این تحقیق در چه زمینه ای از اهمیت بیشتری برخوردار است.
محقق سعی می کند اهمیت تحقیق را از دو بعد زیر تشریح کند:
الف) اهمیت تحقیق از نظر تئوری: محقق باید با توجه با دانش و ادبیات موجود ضرورت انجام تحقیق خود را بیان کند.
ب) اهمیت تحقیق از نظر مدیران اجرایی و ضرورت های سازمانی: می توان از طریق ارائه خلاصه ای از نوشته های صاحب نظر و خبرگان آگاه که موضوع را مهم می دانند و خواستار تحقیق بر روی این مسائل هستند اهمیت تحقیق را به اثبات رسانید و یا درباره ی آن استدلال کرد(محمدی،۱۳۹۲،ص۵۲).
برای انجام رقابت در بازارهای خدمات مالی، توجه به سودآوری عملکرد مالی بانک‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد با شناسایی و بهبود عوامل تحت کنترل می توان موجبات افزایش توان رقابت پذیری را فراهم آورد.
سودآوری یکی از کارکردهای مهم بانک به عنوان واسطه مالی می باشد و از آنجا یی که یک بانک سودآور توان بیشتری برای مقابله با شوکهای منفی بازار را داراست، لذا توجه به شاخص سودآوری به عنوان یکی از شاخص‌های ارزیابی عملکرد در بانک‌ها و اهمیت نقش آن در تصمیمات مرتبط با نحوه تجهیز منابع، تامین مالی و همچنین چگونگی تخصیص منابع، ضروری است (رستمی،۱۳۹۰،ص۶).
بانک‌ها هم در جهت بررسی و ارزیابی عملکرد مالی مدیریت شعب استانها به عاملی مهم بعنوان «سودآوری» توجه ویژه‌ای دارند به همین منظور اطلاع از عوامل موثر، که قابلیت کنترل و هدایت توسط مدیران مالی استانها در جهت سودآوری دارد، مفید بوده و در جهت حرکت صحیح و اعمال سیاست‌های مالی مناسب یاری می رساند.
لذا در این پژوهش به دنبال شناسایی و تجزیه و تحلیل عوامل مالی مؤثر بر سودآوری استانهای بانک نمونه بوده تا در جهت بهبود عملکرد مالی راهکارهای عملی ارائه گردد.
۱-۴ اهداف تحقیق
هدف تحقیق در واقع پاسخگویی به یک نیاز است ، نیازی که در ارتباط با مساله تحقیق است. در مساله تحقیق مجهولی نهفته است ، پاسخ به مجهول نیاز تحقیق تلقی می شود. هدف تحقیق پس از شناسایی دقیق مساله ، متغیرها ، دامنه مطالعه و پیشینه تحقیق بطور روشن بیان می شود(محمدی،۱۳۹۲،ص۵۴).
شناسایی عوامل مالی تحت کنترل مدیریت بر سودآوری مدیریت شعب استانهای کشور
ارائه راهکارهای عملی جهت بهبود وضعیت عملکرد مالی مدیریت شعب
بررسی وضعیت سودآوری مدیریت شعب بانک نمونه
بررسی شاخص‌های اصلی موثر بر سودآوری
هدف آرمانی در این تحقیق پیاده سازی راهکارهای پیشنهادی و در نتیجه مشاهده بهبود عملکرد مالی و افزایش سودآوری در مدیریت شعب بانک نمونه می باشد.
۱-۵ مروری بر ادبیات و مبانی نظری فرضیه های تحقیق
عوامل مختلفی در سودآوری بانک‌ها نقش دارند که در این پژوهش سعی شده است اهم عوامل مالی اثر گذار بر سودآوری بانک‌ها که قابلیت کنترل و ارتقا توسط مدیریت دارند، مورد مطالعه قرار داده شده است.
مدیریت تسهیلات پرداختی:وظیفه اصلی بانک‌ها واسطه‌گری وجوه است، به این معنی که از یک‌سو وجوه را از سپرده‌گذاران دریافت کرده و از سوی دیگر، این وجوه را در قالب تسهیلات به متقاضیان پرداخت می‌کنند. هدف اصلی از اعطای تسهیلات به مشتریان کسب درآمد و پوشش هزینه‌های تامین مالی می‌باشد.
حجم سپرده‌ها :منظور از سپرده بانکی، سپرده نقدی است که نزد بانک ها ودیعه گذاشته می‌شود و بانک ها نیز متعهد می‌شوند که هنگام درخواست مشتری یا بر اساس شروط معینی معادل آن را برگردانند. جریان حرکت و فعالیت بانک‌ها مستلزم جذب سپرده می باشد و با افزایش جذب سپرده‌ها می‌توان کسب درآمد نمود و موجب سودآوری شوند.
مدیریت داراییها: دارایی در واقع به اموال یا منابع اقتصادی متعلق به یک واحد تجاری اطلاق می‌شود. در حسابداری برای این که یک قلم بتواند دارایی محسوب شود باید: (الف) منبع اقتصادی باشد یعنی برای واحد تجاری منافع آتی داشته باشد، (ب) در تسلط مالکانه واحد تجاری باشد و (ج) قابل تقویم به پول باشد. بنابراین برای استفاده مناسب و بهینه از داراییها، افزایش در داراییهای درآمدزا باعث سودآوری بانک‌ها می‌شود.
نقدینگی: مدیریت نقدینگی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که سیستم بانکداری با آن روبرو است. دلیل اصلی این چالش این است که بیشتر منابع بانک‌ها از محل سپرده‌های کوتاه‌مدت تامین مالی می‌شود. علاوه بر این تسهیلات اعطایی بانک‌ها صرف سرمایه‌گذاری در دارایی‌هایی می‌شود که درجه نقد‌شوندگی نسبتاً پایینی دارند.
مدیریت هزینه: مدیریت هزینه در یک بیان ساده عبارت است از به کارگیری مطلوب و توام با کارآیی منابع سازمان در جهت ارزش آفرینی برای مشتریان. این تعریف بر این نکته محوری تاکید دارد که سودآوری و رشد بنگاه از طریق خلق ارزش برای مشتریان تحقق می یابد. منشا ثروت زایی بنگاه های اقتصادی و سازمان ها مشتریان هستند و تنها مشتریان رضایتمند و خشنود وفادار می مانند و به صورت پایدار به ایجاد ثروت در سازمان ها ادامه می دهند. رضایتمندی مشتریان نیز به آن بستگی دارد که ما تا چه میزان در مقایسه با رقبا محصول و خدمات ارزشمند و دارای کیفیت را با قیمت مناسب و در زمان مناسب به آنان عرضه می کنیم.
ریسک اعتباری^[۴]: ریسک اعتباری از این واقعیت ریشه می‌گیرد که طرف قرارداد، نتواند یا نخواهد تعهدات قرارداد را انجام دهد. ضرر‌های ناشی از ریسک اعتباری ممکن است قبل از وقوع نکول واقعی طرف قرارداد رخ دهند. به طور کلی‌تر ریسک اعتباری را می‌توان به عنوان ضرر محتمل که در اثر یک رخداد اعتباری اتفاق می‌افتد، بیان کرد.
رعایت بین منابع و مصارف: جذب منابع(سپرده‌ها) و به اندازه مصرف کردن آنها در جهت سودآوری یکی از عوامل بسیار مهم در مدیریت بانک‌ها می‌باشد یعنی منابع به صورتی مصرف شود که هم موجب سودآوری و هم موجب پاسخگویی به نیاز مشتریان و حفظ نقدینگی در شعب باشد.